به نقل از «فرهنگ نیوز»

کتابخانه های قاهره چگونه از میراث روم و بین النهرین سبقت می گیرد: قاهره میراث دار کتابخانه های جهان

تاریخ انتشار: ۷ فروردین ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۲۷۳۵۲۷۶

گروه آیین و اندیشه فرهنگ نیوز: از آن روزی که رسالت پیامبر(ص) شروع شد، تمدن اسلامی به جریان افتاد و موسسات و نهادهای علمی بی شماری در محدوده قلمرو جهان اسلام شکل گرفت و همین موضوع باعث تغییر و نوسازی در افکار متفکران و اندیشمندان در حوزه های مختلف و مرتبط با این مؤسسات شد. بعد از این دوران، وقتی که مسلمین به ادبیات فارسی و علوم یونان باستان نزدیک شدند، کتابخانه اسلامی کار خود را در قرن 7 آغاز کرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

برای کسب و فراگیری علوم نوین، کتابخانه های مسلمانان در بغداد و سپس در افریقا و اسپانیا (آندلس) افتتاح شدند. در این فرآیند، خلفای شیعه مذهب فاطمی که مخالف خلفای عباسی بودند، توانستند گام های موثری را در حوزه تاسیس کتابخانه و مدیریت آنها بردارند.

بشر در مسیر تمدن سازی:

پیدایش و اختراع خط (نگارش)، یکی از مهمترین اجزایی بود، که نقش بسیار مهمی را در توسعه تمدن انسانی بر عهده داشته است. پس از این رخداد، مردم شروع به مشارکت با بخشهای گوناگون اجتماعی و توسعه آن و تقویت دانش از طریق نوشته های خود کردند، البته تمامی این رویدادها پس از اختراع خط در تمدن های قدیمی مثل خط میخی سومریان و هیروگلیف در مصر به وجود آمد. در این مسیر، علومی چون فلسفه، نجوم و داروسازی از طریق نگارش رشد کردند و کتابخانه ها، تمامی آن دانش ها را حفظ و در اختیار انسان قرارداد. کتابخانه،از آغاز تاریخچه خود، نقش خود را به عنوان یکی از بهترین منابع آگاهی و دانش شروع کرد. در همین راستا، کتابخانه سلطنتی دادگاه مصر و کتابخانه پادشاه آشور بانیپال در بین النهرین، از مهمترین نمونه های دوران خود بودند. با گذر سالها و سده های گوناگون، کتابخانه در تمدن روم باستان به اوج خود رسید. در طول قرن 4، گفته می شود حداقل 28 کتابخانه تنها در شهر روم وجود داشت.در سال 476 پس از سقوط امپراطوری روم، اروپا وارد حوادث دراماتیک قرون وسطی شد که به دوران سیاه معروف است(Gates, 1968, p. 22).

اسلام و آغاز تمدن سازی:

در آغاز تمدن اسلامی، مدارس اسلامی برای تدریس قرآن کریم و فرهنگ و تفسیر حدیث و فقه به وجود آمدند. اینجا دانشمندان بزرگ اسلامی نظریه های دینی را تحلیل و تفسیر می کردند. همین موضوع راه را برای توسعه مؤسسات آموزشی مثل دانشگاههای مدرن هموار نمود. [سید حسین نصر] در این خصوص می گوید: در آغاز دوره اسلامی مدارس و مؤسسات زیادی با فرهنگ و زبان اسلامی تأسیس شدند، که نقش مهمی را در شکل گیری دانشگاهها داشتند. این الگو در قرن 10 و 12 نقطه عطفی در تاسیس دانشگاههای اروپایی بود(Hossain, 1968, pp. 65-66 ).

کتابخانه های مسلمانان از شکل کوچک غیر رسمی آغاز تا به این موسسات رسیدند. در طول سلسله امویان، این فرایند به تدریج به خارج از دنیای عرب کشیده شد. اما در دنیای عرب، خلیفه عباسی مامون (33-813) بیت الحکمه را تاسیس کرد. برای اولین بار کتابخانه های عمومی و خصوصی، در همین دوران تأسیس شدند. در سال( 909 بعد از میلاد) کتابخانه های شیعیان فاطمی بطور اساسی زمانی به دوره اوج و شکوفایی رسید که یک شعبه از آن در قاهره افتتاح شد. بعد از این، مخالفین جدی آنها یعنی عباسیان سیطره خود را بر روی علم و دانش رواج دادند و بدین گونه دانش و علم فاطمیان را نیز در برگرفت. در نتیجه، فاطمیان به سراغ افتتاح و تأسیس کتابخانه خود رفتند.

کتابخانه فاطمیان:

درست زمانی که فاطمیان موفق شدند مصر را به تصرف خود درآورند. یک حرکت جهشی در زمینه یادگیری آغاز گردید.اکنون فاطمیان در قاهره، دشمن بغداد و دمشق بودند، آنها بر روی یادگیری علوم مدرن و توسعه اقتصادی تمرکز کردند(Shamsuzzoha, 2010, pp.113-122). در نتیجه این اتفاقات و در فاصله زمانی بین قرون 10 تا 12 میلادی ، قاهره به ام القری مسلمانان در فرهنگ و هنر مبدل شد، چنانکه قاهره به عنوان یک شریک قدرتمند در مقابل بغداد (عباسیان) و قسطنطنیه (روم) به حساب می آمد.( Lane Poole, 1977, pp.117-157).) .

پادور می گوید؛ شمال آفریقا به ویژه مصر، دومین مرکز بزرگ دنیای اسلام شد و این شهر همان اقدامات[مدیریت] شهرهایی چون بغداد در شرق را انجام می داد(Padover, 1965, p.355). بحث درباره همه کتابخانه های قاهره، ما را به این نتیجه می رساند که آنها به 3 نوع کتابخانه، کتابخانه های سلطنتی، کتابخانه های خصوصی و کتابخانه های عمومی تقسیم می شد.

بر اساس گزارش های تاریخی، در طول زمامداری العزیز در سال 988، یک کتابخانه ی بزرگ با نام خزاین الکوثر برای دانشمندان و طالبان علم تأسیس شد. این کتابخانه 40 اتاق داشت، که در آنها 6/1 میلیون کتاب، جزوه و رساله وجود داشت. بیش از 6 میلیون تنها در حوزه های الهیات، حدیث، گرامر، لغت نامه، تاریخ، جغرافیا، نجوم و کتاب هایی از شیمی در آن نگهداری می شد.( Imamuddin, 1983, p.33 ). تمامی این کتابها در اتاق های گوناگون و در قفسه های کتاب که برای حفاظت از کتاب ها تهیه شده بود، نگهداری می شدند. این اتاق ها سیستمی برای قفل کردن اتاق ها از درون برای امنیت بیشتر داشتند.( Nakosteen, 1964, p.70 ).

در معرفی قوانین این کتابخانه، برای بالا رفتن عملکرد دانش و علم، همکاری بر آرام بودن فضای مطالعه تاکید داشت. در این کتابخانه ها،امکانات برای تمامی افراد و طالبان علم که توان گردآوری اطلاعات،خواندن کتاب ها و نسخه برداری را داشتند رایگان بود. همچنین این افراد می توانستند کتابها را از کتابخانه قرض[امانت] بگیرند و استفاده کنند. در این مرکز برای راحتی و آرامش دانش پژوهان و محققان ، امکانات رفاهی از جمله فرش برای استراحت گسترده شده بود.همچنین در این مرکز، به اندازه کافی لوازم خوراک و تغذیه در مدت حضور در آنجا مهیا بود. طبق گفته های تاریخدان مشهور مصری المقریزی، کتابخانه سلطنتی دوران الحاکم حدود 6/1 میلیون کتاب داشت که شامل کتاب های می شد که از پدرش به او رسیده بود و کتاب های که خودش از سراسر جهان جمع آوری کرده بود.

شمال آفریقا، بخصوص مصر به مرکز آموزش، علم و فرهنگ تبدیل شده بود. هنگامی که دانشگاه-مسجد الازهر افتتاح شد، مصر محفل اصلی محققان معروف و بسیاری از دانشجویان گردید، و محققان زیادی از مناطق و قلمروهای دیگر به مصر هجرت کردند. برای رسیدگی کامل به نیازهای محققان و دانشجویان، و رفع عطش تشنگی کسب علم و دانش، مردم محلی چندین کتابخانه را با کمک امراء و طبقه اشراف بنیان گذاشتند. بیشتر کتابخانه های عمومی به مساجد و مدارس الحاق شدند و بدین گونه مورد استفاده عموم قرار گرفتند.

در طول قرن 4-6 ، هر مسجد مهم، یک کتابخانه مخصوص به خودش را داشت که در آنجا در کنار کتابهای دینی،کتابهای فلسفی و علمی حفظ و نگهداری می شدند. عاشقان علم و دانش، کتاب های را به این کتابخانه ها اهداء می کردند.این فرایند همچنان در برخی از کتابخانه های مساجد کشورهای اسلامی ملاحظه می شود. استفاده از امکانات کتابخانه های مساجد برای همه دانشجویان، مسلمانان علاقمند و طالبان علم و دانش آزاد بود.( Imamuddin, 1961, p.8) در طول رنسانس[نوزایی] عربی، بسیاری از کتابخانه های مساجد، با کمک حاکمان و طبقه اشراف در اواخر قرن 9 تأسیس شدند. آنها با مؤسسات آموزشی و دانشکده های مربوطه تجمیع شدند.( Wedgeworth, 1958, p.266)

در کنار کتابخانه های سلطنتی و خصوصی، همه کتابخانه های عمومی ، مرکز حفظ و توزیع دانش و علوم بودند. در همین رابطه، دکتر الگاپینتو می گوید؛ همان گونه که برخی از بهترین کتابخانه های جهان در قاهره تاسیس شدند، بسیاری از مردم حتی علاقه مند به تاسیس کتابخانه های خصوصی هم نبودند.( Pinto, 1929, p.216 )

در نهایت اینکه، کتابخانه یکی از مهمترین عناصر تاثیرگذار فرهنگی در تمدن اسلامی بوده است، امری که خلفا و کارگزاران حکومتی در آن نقش بسیار مهم و چشمگیری داشتند. خلفای فاطمی برای توسعه آموزش اسلامی، در ابتدا به ترویج فرهنگ خود در شمال آفریقا و سپس در مصر پرداختند. آنها یک رقیب جدی برای عباسیان در بغداد بودند، چرا که با توسعه علم و دانش راه برای تقویت فرهنگی آنها در منطقه هموار شد و این کتابخانه های فاطمی نقشی مهمی را در این موفقیت ایفا کردند. کتابخانه های فاطمی با یک سیستم پیشرفته جمع آوری، حفظ، ترجمه، فهرست نویسی، تصحیح و تحقیق، اضافه کردن پی نوشت، مدیریت استخدام کارمندان، سیستم آرشیوداری، بهترین الگو و نمونه برای رشد و توسعه سیستم مدیریت در اسپانیای مسلمان شد. با الگوبرداری از مدل کتابخانه های فاطمیان، یک تعداد کتابخانه خوب و غنی در سیسیل، سوریه، الجزایر، لیبی و تمامی نواحی مدیترانه تاسیس و توسعه پیدا کردند.

منبع: فرهنگ نیوز

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farhangnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فرهنگ نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۲۷۳۵۲۷۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

بررسی سیر تحول هنرهای قرآنی/ اهمیت نگاه میراث فرهنگی به هنر قرآنی

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط‌عمومی نگارخانه ترانه باران، نشست تخصصی «سیر تحول هنرهای قرآنی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی» در راستای اهداف پژوهشی نخستین نمایشگاه تخصصی هنرهای قرآنی «روایت باران» عصر جمعه ۷ اردیبهشت، با حضور اساتید، دانشجویان، خوشنویسان و علاقه‌مندان به هنرهای قرآنی در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد.

این نشست تخصصی با سخنرانی سجاد محمد یارزاده رییس دانشگاه هنرهای اسلامی ایرانی فرشچیان، مهدی خانکه استادیار و رییس مدرسه عالی مهارتی دانشگاه فرشچیان، مهدی محمدی استادیار و مدیر گروه هنرهای سنتی و صنایع دستی دانشگاه سوره و محبوبه کاظمی دولابی مدیر نگارخانه ترانه باران همراه بود.

عملکرد مطلوب بخش خصوصی نسبت به بخش دولتی در حوزه هنرهای اصیل ایرانی و اسلامی

سجاد محمد یارزاده رییس دانشگاه هنرهای اسلامی ایرانی فرشچیان در این نشست با اشاره به عملکرد مطلوب نگارخانه ترانه باران به عنوان بخش خصوصی نسبت به بخش دولتی در حوزه هنرهای اصیل ایرانی و اسلامی گفت: دلیل این موفقیت این است که کسی که عاشق این هنرها باشد می‌تواند موفق عمل کند، هنرهای قدسی مرز ندارند. البته طبیعی است که باید به معیشت هنرمندان و اقتصاد هنر هم توجه شود.

وی با اشاره به اینکه هنرمندی که به سمت هنر اصیل برود ماندگار خواهد بود، گفت: یکی از رموز ماندگاری هنر و هنرمند رجوع به متون مرجع است و قرآن یکی از متون مرجع محسوب می‌شود.

در دل قرآن فضای گفت‌وگوی بسیاری درباره هنر وجود دارد

در ادامه نشست مهدی محمدی استادیار و مدیر گروه هنرهای سنتی و صنایع دستی دانشگاه سوره با اشاره به اینکه در دل قرآن فضای گفت‌وگوی بسیاری درباره هنر وجود دارد، بیان کرد: در هیچ کدام از آیات قرآن هنر تقبیح نشده است. در واقع هنر و شعر مورد توجه هستند.

کلیت قرآن یک اثر هنری شاخص است

مهدی خانکه استادیار و رییس مدرسه عالی مهارتی دانشگاه استاد فرشچیان نیز سخنان خود را با محوریت الهی نگاری ادامه داد و با بیان اینکه کلیت قرآن یک اثر هنری شاخص است، گفت: ادبیات نخستین تجلی الهی نگاری است اما در مورد آیات قرآن، ما درباره محکمات تصویرگری نداریم. آثار موجود در این زمینه نشان می‌دهد هنرمندان بیشتر نسبت به متشابهات و بخش‌هایی که روایات متعدد از آنها نقل شده توجه نشان داده و علاقه‌مند به خلق آثار هنری در شاخه‌های مختلف بوده و هستند.

وی با نمایش آثار هنرمندان حوزه نگارگری با موضوع معراج، مباهله، عاشورا و همچنین چند اثر از استاد فرشچیان با استناد به آیات و روایات مانند پنجمین روز آفرینش، ضامن آهو و ... گفت: بعد از دوره صفویه است که هنرمندان و عرفا فرصت پیدا کردند تا متشابهات را در قالب رشته‌های مختلف هنری روایت کنند.

در ادامه این نشست خانکه و یارزاده ابراز امیدواری کردند که برگزاری چنین نشست‌هایی بتواند ارتباط بین گالری ها، بازار هنر و دانشگاه را تقویت کنند.

نگاه میراث فرهنگی به هنرهای قرآنی بسیار مهم است

محبوبه کاظمی دولابی مدیر نگارخانه ترانه باران نیز در پایان این نشست به دلیل برگزاری نمایشگاه تخصصی هنرهای قرآنی «روایت باران» اشاره کرد و گفت: بعد از هتک حرمتی که سال گذشته به قرآن مجید به عنوان فرهنگ اسلامی ما شد، به عنوان مدیر تنها نگارخانه تخصصی هنرهای ایرانی اسلامی وظیفه خود دانستم که به زبان هنر نسبت به این هتک حرمت واکنش نشان دهم، نتیجه آن برگزاری نمایشگاه فاخر «روایت باران» بود. اگر به حریم فرهنگی هر کشوری در جهان توهین شود، فرد فرد آن کشور اعتراض خواهند کرد و صدای آن را به گوش جهانیان خواهند رساند.

وی بیان کرد: از این رو آمادگی آن را داریم که نمایشگاه تخصصی هنرهای قرآنی را در کشورهای دیگر هم برگزار کنیم. مهمترین رسالتی که ما داریم این است که حلقه‌هایی که می‌تواند در این زنجیره نقش داشته باشد را به هم متصل کنیم. چون با هر تفکر و اندیشه‌ای همه ما برای قرآن احترام قایل هستیم و دوست داریم به بهترین شکل ممکن در دنیا فعالیت‌های ترویجی انجام دهیم که علاوه بر تاثیرگذاری در حوزه فرهنگ ایرانی اسلامی، می‌تواند به موضوع معاش هنرمندان این حوزه هم توجه کند.

کاظمی با اشاره به اهمیت کتابت قرآن مجید گفت: هنرهای سنتی به ویژه خوشنویسی، هنری نیست که هنرمند در آن ظرف چند سال بتواند به درجه استادی برسد و دهه‌ها طول می‌کشد. بسیار خوشحالم می‌بینم هنرمندانی داریم که تمام عمر خود را صرف هنری کرده‌اند که نتیجه آن می‌تواند کتابت کلمات نورانی قرآن مجید باشد.

کد خبر 6089607