به نقل از «فرهنگ نیوز»

کتابخانه های قاهره چگونه از میراث روم و بین النهرین سبقت می گیرد: قاهره میراث دار کتابخانه های جهان

تاریخ انتشار: ۷ فروردین ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۲۷۳۵۲۷۶

گروه آیین و اندیشه فرهنگ نیوز: از آن روزی که رسالت پیامبر(ص) شروع شد، تمدن اسلامی به جریان افتاد و موسسات و نهادهای علمی بی شماری در محدوده قلمرو جهان اسلام شکل گرفت و همین موضوع باعث تغییر و نوسازی در افکار متفکران و اندیشمندان در حوزه های مختلف و مرتبط با این مؤسسات شد. بعد از این دوران، وقتی که مسلمین به ادبیات فارسی و علوم یونان باستان نزدیک شدند، کتابخانه اسلامی کار خود را در قرن 7 آغاز کرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

برای کسب و فراگیری علوم نوین، کتابخانه های مسلمانان در بغداد و سپس در افریقا و اسپانیا (آندلس) افتتاح شدند. در این فرآیند، خلفای شیعه مذهب فاطمی که مخالف خلفای عباسی بودند، توانستند گام های موثری را در حوزه تاسیس کتابخانه و مدیریت آنها بردارند.

بشر در مسیر تمدن سازی:

پیدایش و اختراع خط (نگارش)، یکی از مهمترین اجزایی بود، که نقش بسیار مهمی را در توسعه تمدن انسانی بر عهده داشته است. پس از این رخداد، مردم شروع به مشارکت با بخشهای گوناگون اجتماعی و توسعه آن و تقویت دانش از طریق نوشته های خود کردند، البته تمامی این رویدادها پس از اختراع خط در تمدن های قدیمی مثل خط میخی سومریان و هیروگلیف در مصر به وجود آمد. در این مسیر، علومی چون فلسفه، نجوم و داروسازی از طریق نگارش رشد کردند و کتابخانه ها، تمامی آن دانش ها را حفظ و در اختیار انسان قرارداد. کتابخانه،از آغاز تاریخچه خود، نقش خود را به عنوان یکی از بهترین منابع آگاهی و دانش شروع کرد. در همین راستا، کتابخانه سلطنتی دادگاه مصر و کتابخانه پادشاه آشور بانیپال در بین النهرین، از مهمترین نمونه های دوران خود بودند. با گذر سالها و سده های گوناگون، کتابخانه در تمدن روم باستان به اوج خود رسید. در طول قرن 4، گفته می شود حداقل 28 کتابخانه تنها در شهر روم وجود داشت.در سال 476 پس از سقوط امپراطوری روم، اروپا وارد حوادث دراماتیک قرون وسطی شد که به دوران سیاه معروف است(Gates, 1968, p. 22).

اسلام و آغاز تمدن سازی:

در آغاز تمدن اسلامی، مدارس اسلامی برای تدریس قرآن کریم و فرهنگ و تفسیر حدیث و فقه به وجود آمدند. اینجا دانشمندان بزرگ اسلامی نظریه های دینی را تحلیل و تفسیر می کردند. همین موضوع راه را برای توسعه مؤسسات آموزشی مثل دانشگاههای مدرن هموار نمود. [سید حسین نصر] در این خصوص می گوید: در آغاز دوره اسلامی مدارس و مؤسسات زیادی با فرهنگ و زبان اسلامی تأسیس شدند، که نقش مهمی را در شکل گیری دانشگاهها داشتند. این الگو در قرن 10 و 12 نقطه عطفی در تاسیس دانشگاههای اروپایی بود(Hossain, 1968, pp. 65-66 ).

کتابخانه های مسلمانان از شکل کوچک غیر رسمی آغاز تا به این موسسات رسیدند. در طول سلسله امویان، این فرایند به تدریج به خارج از دنیای عرب کشیده شد. اما در دنیای عرب، خلیفه عباسی مامون (33-813) بیت الحکمه را تاسیس کرد. برای اولین بار کتابخانه های عمومی و خصوصی، در همین دوران تأسیس شدند. در سال( 909 بعد از میلاد) کتابخانه های شیعیان فاطمی بطور اساسی زمانی به دوره اوج و شکوفایی رسید که یک شعبه از آن در قاهره افتتاح شد. بعد از این، مخالفین جدی آنها یعنی عباسیان سیطره خود را بر روی علم و دانش رواج دادند و بدین گونه دانش و علم فاطمیان را نیز در برگرفت. در نتیجه، فاطمیان به سراغ افتتاح و تأسیس کتابخانه خود رفتند.

کتابخانه فاطمیان:

درست زمانی که فاطمیان موفق شدند مصر را به تصرف خود درآورند. یک حرکت جهشی در زمینه یادگیری آغاز گردید.اکنون فاطمیان در قاهره، دشمن بغداد و دمشق بودند، آنها بر روی یادگیری علوم مدرن و توسعه اقتصادی تمرکز کردند(Shamsuzzoha, 2010, pp.113-122). در نتیجه این اتفاقات و در فاصله زمانی بین قرون 10 تا 12 میلادی ، قاهره به ام القری مسلمانان در فرهنگ و هنر مبدل شد، چنانکه قاهره به عنوان یک شریک قدرتمند در مقابل بغداد (عباسیان) و قسطنطنیه (روم) به حساب می آمد.( Lane Poole, 1977, pp.117-157).) .

پادور می گوید؛ شمال آفریقا به ویژه مصر، دومین مرکز بزرگ دنیای اسلام شد و این شهر همان اقدامات[مدیریت] شهرهایی چون بغداد در شرق را انجام می داد(Padover, 1965, p.355). بحث درباره همه کتابخانه های قاهره، ما را به این نتیجه می رساند که آنها به 3 نوع کتابخانه، کتابخانه های سلطنتی، کتابخانه های خصوصی و کتابخانه های عمومی تقسیم می شد.

بر اساس گزارش های تاریخی، در طول زمامداری العزیز در سال 988، یک کتابخانه ی بزرگ با نام خزاین الکوثر برای دانشمندان و طالبان علم تأسیس شد. این کتابخانه 40 اتاق داشت، که در آنها 6/1 میلیون کتاب، جزوه و رساله وجود داشت. بیش از 6 میلیون تنها در حوزه های الهیات، حدیث، گرامر، لغت نامه، تاریخ، جغرافیا، نجوم و کتاب هایی از شیمی در آن نگهداری می شد.( Imamuddin, 1983, p.33 ). تمامی این کتابها در اتاق های گوناگون و در قفسه های کتاب که برای حفاظت از کتاب ها تهیه شده بود، نگهداری می شدند. این اتاق ها سیستمی برای قفل کردن اتاق ها از درون برای امنیت بیشتر داشتند.( Nakosteen, 1964, p.70 ).

در معرفی قوانین این کتابخانه، برای بالا رفتن عملکرد دانش و علم، همکاری بر آرام بودن فضای مطالعه تاکید داشت. در این کتابخانه ها،امکانات برای تمامی افراد و طالبان علم که توان گردآوری اطلاعات،خواندن کتاب ها و نسخه برداری را داشتند رایگان بود. همچنین این افراد می توانستند کتابها را از کتابخانه قرض[امانت] بگیرند و استفاده کنند. در این مرکز برای راحتی و آرامش دانش پژوهان و محققان ، امکانات رفاهی از جمله فرش برای استراحت گسترده شده بود.همچنین در این مرکز، به اندازه کافی لوازم خوراک و تغذیه در مدت حضور در آنجا مهیا بود. طبق گفته های تاریخدان مشهور مصری المقریزی، کتابخانه سلطنتی دوران الحاکم حدود 6/1 میلیون کتاب داشت که شامل کتاب های می شد که از پدرش به او رسیده بود و کتاب های که خودش از سراسر جهان جمع آوری کرده بود.

شمال آفریقا، بخصوص مصر به مرکز آموزش، علم و فرهنگ تبدیل شده بود. هنگامی که دانشگاه-مسجد الازهر افتتاح شد، مصر محفل اصلی محققان معروف و بسیاری از دانشجویان گردید، و محققان زیادی از مناطق و قلمروهای دیگر به مصر هجرت کردند. برای رسیدگی کامل به نیازهای محققان و دانشجویان، و رفع عطش تشنگی کسب علم و دانش، مردم محلی چندین کتابخانه را با کمک امراء و طبقه اشراف بنیان گذاشتند. بیشتر کتابخانه های عمومی به مساجد و مدارس الحاق شدند و بدین گونه مورد استفاده عموم قرار گرفتند.

در طول قرن 4-6 ، هر مسجد مهم، یک کتابخانه مخصوص به خودش را داشت که در آنجا در کنار کتابهای دینی،کتابهای فلسفی و علمی حفظ و نگهداری می شدند. عاشقان علم و دانش، کتاب های را به این کتابخانه ها اهداء می کردند.این فرایند همچنان در برخی از کتابخانه های مساجد کشورهای اسلامی ملاحظه می شود. استفاده از امکانات کتابخانه های مساجد برای همه دانشجویان، مسلمانان علاقمند و طالبان علم و دانش آزاد بود.( Imamuddin, 1961, p.8) در طول رنسانس[نوزایی] عربی، بسیاری از کتابخانه های مساجد، با کمک حاکمان و طبقه اشراف در اواخر قرن 9 تأسیس شدند. آنها با مؤسسات آموزشی و دانشکده های مربوطه تجمیع شدند.( Wedgeworth, 1958, p.266)

در کنار کتابخانه های سلطنتی و خصوصی، همه کتابخانه های عمومی ، مرکز حفظ و توزیع دانش و علوم بودند. در همین رابطه، دکتر الگاپینتو می گوید؛ همان گونه که برخی از بهترین کتابخانه های جهان در قاهره تاسیس شدند، بسیاری از مردم حتی علاقه مند به تاسیس کتابخانه های خصوصی هم نبودند.( Pinto, 1929, p.216 )

در نهایت اینکه، کتابخانه یکی از مهمترین عناصر تاثیرگذار فرهنگی در تمدن اسلامی بوده است، امری که خلفا و کارگزاران حکومتی در آن نقش بسیار مهم و چشمگیری داشتند. خلفای فاطمی برای توسعه آموزش اسلامی، در ابتدا به ترویج فرهنگ خود در شمال آفریقا و سپس در مصر پرداختند. آنها یک رقیب جدی برای عباسیان در بغداد بودند، چرا که با توسعه علم و دانش راه برای تقویت فرهنگی آنها در منطقه هموار شد و این کتابخانه های فاطمی نقشی مهمی را در این موفقیت ایفا کردند. کتابخانه های فاطمی با یک سیستم پیشرفته جمع آوری، حفظ، ترجمه، فهرست نویسی، تصحیح و تحقیق، اضافه کردن پی نوشت، مدیریت استخدام کارمندان، سیستم آرشیوداری، بهترین الگو و نمونه برای رشد و توسعه سیستم مدیریت در اسپانیای مسلمان شد. با الگوبرداری از مدل کتابخانه های فاطمیان، یک تعداد کتابخانه خوب و غنی در سیسیل، سوریه، الجزایر، لیبی و تمامی نواحی مدیترانه تاسیس و توسعه پیدا کردند.

منبع: فرهنگ نیوز

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farhangnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فرهنگ نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۲۷۳۵۲۷۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مشکلات اولویت‌دار کارگران و کارفرمایان احصا و مورد رسیدگی قرار گیرد

 آیت‌الله مصطفی محامی  در دیدار مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اعضای تشکل‌های کارگری و جمعی از دستگاه‌های تابعه وزارت کار در سیستان و بلوچستان اظهار کرد کرد: جایگاه کار در منظومه معارف اسلامی ویژه است و آنچه از مضامین اسلام به دست می‌آید این است که اسلام بیکاری فردی که توانایی کار را دارد نمی‌پسندد و در سیره پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) مشاهده می‌کنیم که از یک طرف کارگران را مورد تکریم قرار داده و در مقابل از فرد بیکار پرهیز دارند.

️امام جمعه زاهدان افزود: روایتی وجود دارد که یک جوانی از جلوی پیامبر اکرم(ص) عبور کرد، جوان برازنده‌ای بود، و امام از این جوان خوششان آمد، صدایش کردند و از او سوال کردند کار تو چیست؟ گفت بیکارم؛ حضرت فرمودند: سَقَطَ مِن عَینی؛ این جوان از چشمم افتاد و این نشان از اهمیت کار در معارف اسلامی است و بیکاری را نمی‌پسندند.

وی بیان کرد: در دوران امام علی(ع) نیز همین گونه بود و در زمانی که مدیریت جامعه اسلامی فراهم نبود ایشان بیکار ننشسته و اقدام به کشاورزی و حفر چاه می کرد و پس از اینکه چاه به آب می‌رسید آن را برای مردم وقف می‌کردند.

️آیت‌الله محامی ادامه داد: نامگذاری یک روز تحت عنوان کار و کارگر تنها جهت تکریم این قشر زحمت‌کش است اما نکته مهم اینست که کاری برای این افراد صورت بگیرد.

وی تصریح کرد: بنده در گذشته هم عنوان کرده‌ام که باید مهمترین مشکلات حوزه کارگران و کارفرمایان احصا شود و سپس‌ هر یک از مشکلات را اولویت بندی و برای حل اولویت‌ها تلاش کنیم و با این وجود در پایان سال می‌توانیم عملکرد خود را مورد ارزیابی قرار دهیم.

ا️مام جمعه زاهدان گفت: در حال حاضر درخواست ما از مدیران و مسوولان متولی کار مشخص کردن همین اولویت‌هاست.

وی بیان کرد: گام دوم این است که کارگران و کارفرمایان به تشریح وضعیت کاری خود و میزان پیشرفت‌ها یا پس‌رفت‌ها نسبت به سال‌های گذشته بپردازند.
️نماینده ولی‌فقیه در سیستان و بلوچستان گفت: در کنار این مدیر کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی باید چند اقدام شاخصی که جهت حل مشکلات جامعه کارگران و کارفرمایان صورت گرفته را نیز بیان کنند چرا که جزئی از خدمات نظام اسلامی است.

️وی افزود: جامعه کارگران و کارفرمایان نیز باید مطالبات خود را به طور مشخص فهرست کنند تا مورد پیگیری مسوولان قرار گیرد و نتیجه پیگیری‌ها را بیان کنند و این وظیفه ذاتی دستگاه تعاون، کار و رفاه اجتماعی است.

آ️یت الله محامی اظهار کرد: در حال حاضر استاندار نگاه مثبتی نسبت به حوزه‌های اقتصادی دارند و از طرفی با اهتمام رئیس جمهور نسبت به سیستان و بلوچستان فضا برای پیگیری مشکلات و مطالبات جامعه کارگران و کارفرمایان فراهم است و در صورت لزوم بنده هم آمادگی لازم جهت پیگیری مشکلات را دارم و البته باید امورات به صورت کارشناسی شده به بنده ارائه شود.

باشگاه خبرنگاران جوان سیستان و بلوچستان زاهدان