حقوق‌بشر به مفهومی اروپا‌ محورانه و کوته‌بینانه تبدیل شده است

همایش بین المللی حقوق بشر اسلامی، به همت کمیسیون حقوق بشر اسلامی لندن، مرکز بین الملل دفتر تبلیغات اسلامی قم، دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و انجمن علمی مطالعات جهان روز گذشته در دانشگاه تهران برگزار شد.

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، همایش بین المللی حقوق بشر اسلامی، روز شنبه 26 فروردین ماه 1396 به همت کمیسیون حقوق بشر اسلامی لندن، مرکز بین‌الملل دفتر تبلیغات اسلامی قم، دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و انجمن علمی مطالعات جهان و با حضور اساتید داخلی و خارجی در تالار حنانه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در ابتدای برنامه افتتاحیه دکتر سعیدرضا عاملی؛ رئیس دانشکده مطالعات جهان ضمن خیر مقدم به حاضرین در همایش گفت: حقوق بشر یک قانون برای زندگی همه انسان‌هاست که مرز و محدوده جغرافیایی نمی‌شناسد و شامل همه انسان‌ها می‌شود. قانون سرایت بر جهان حاکم است و خطر زایی و مسئله آفرینی برای هر انسان و جامعه‌ای بر انسان‌های دیگر و جوامع دیگر تاثیرگذار است. این تعبیر خدای متعال است که اگر یک نفس کشته شود مثل این است که همه مردم کشته شوند، و اگر یک انسان احیاء شود، همه انسان های احیاء می‌شوند. در تفاسیر این کشتن و زنده کردن را مرتبط با هدایت و ضلالت دانسته‌اند و در واقع معنای آن کشتن کرامت انسانی و احترام انسان‌ها و یا تامین کرامت و احترام انسانی است. از بین بردن کرامت انسانی به معنای از بین بردن کرامت همه مردم است.

رئیس انجمن علمی مطالعات جهان همچنین گفت: موضوع حقوق بشر اسلامی موضوعی بسیار پراهمیت و پرماجرا در جهان به خصوص در دهه‌های اخیر بوده است. منشور 1948 حقوق بشر پاسخ به شرایط جنگ و ازبین رفتن نزدیک به صد میلیون انسان در جنگ جهانی اول و دوم بود. در عین حال این منشور هم به لحاظ محتوایی جامعیت لازم را نداشت و ندارد و هم به لحاظ عملی، دچار فراموشی، استفاده ابزاری و روا داشتن جنگ برای غیر اروپا و آمریکا و صلح و آرامش برای اروپا و آمریکا شد.

وی سپس افزود: نکته قابل توجه این است که بسیاری از موضوعات مهم ما غربی‌زده و همراه با تفکر اروپای مرکزی و آمریکای مرکزی است. یکی از این موضوعات موضوع حقوق‌بشر است. در شرایطی که در خود غرب، فضای نقد اصول تجدد بسیار پررنگ است و تبدیل به تفکرات پست مدرن و گسترش اندیشه انتقادی شده است ولی در میان ما مسلمانان بعضا این نقدها از منظر اندیشه جامع نگر اسلامی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

دکتر عاملی خاطرنشان کرد: با مراجعه به ادبیات حقوق بشر باز به این می رسیم که این اعتقاد وجود دارد که حقوق بشر از غرب شروع شده است. در حالی که حقوق بشر به تاریخ زندگی بشر و ادیان بزرگ بر می‌گردد و ربطی به تمدن‌های غرب و شرق ندارد و در واقع وجود شریعت در ادیان الهی، بیان حقوق مرتبط با انسان‌هاست. لذا رها کردن حقوق بشر از گفتمان متعصبانه غرب باید مورد توجه قرار گیرد. نکته قابل توجه دیگر رهاسازی حقوق بشر از سلطه است، پلیسی کردن و امنیتی کردن فضای جهانی نسبت به حقوق بشر با راهبری سلطه آمیز آمریکا، با عقلانیت پذیرفته شده جهانی سازگار نیست.

رئیس دانشکده مطالعات جهان با بیان اینکه بعد از جنگ جهانی دوم منشور حقوق بشر در 30 اصل و دو مقدمه به عنوان نیاز اصلی بشر تدوین شد، اظهار کرد: اما پس از این اقدام جنگ‌هایی شکل گرفت که حق زندگی را از انسان‌ها سلب کرد. حقی که باید بسیار مورد توجه قرار گیرد. آمریکا در دو دهه اخیر در 16 جنگ مداخله داشته است که منجر به کشته شدن بسیاری و همچنین کشته شدن کودکان بسیاری شده است. این امر نشان می‌دهد که این حق اساسی در حقوق بشر غربی نادیده گرفته می شود.

وی در پایان با بیان اینکه حقوق بشر یک عرصه بسیار گسترده ای را شامل می شود که قلمرو آن زیست جهان انسان است و این زیست جهان شامل همه هستی و اجزاء هستی اعم از طبیعت، انسان و حیوانات است و ما نیازمند بیان حقوق متعامل انسان با انسان، انسان با طبیعت و همه هستی می باشیم. با توجه به این واقعیت که انسان علیرغم توانائی‌های بسیار گسترده‌ای که دارد، محدودیت‌های زیادی هم دارد. اول انسان یک موجود محتاج است. نیاز به خواب، غذ و سلامتی دارد. لذا خدای متعال می فرماید شما انسان ها نیازمند هستید و خداوند بی نیاز ستایش شده است. یا در جای دیگر بر ضعیف بودن و عجول بودن و یا تابع خودخواهی و نفس پرستی بودن انسان اشاره می کند. عقلانیت انسان ضمن توانائی که می تواند با بالاترین سطوح دست پیدا کند ولی همچنان مشرف بر شناخت همه نیازهای انسان و قوانین تعالی بخش انسان نیست. لذا در حوزه حقوق انسان باید به خالق هستی و خالق انسان که همه خزائن هستی در دست اوست مراجعه کرد و اصول اساسی حقوق بشر را ز منظر الهی تدوین نمود تا به یک جامعیت سلامت بخش و تعالی بخش دست پیدا کرد. لذا باید دانش و معرفتی که اشراف به هستی دارد را مورد توجه قرار داد. منشور حقوق بشر کاری به زیست جهان انسان ندارد. انسان دوره‌ای جنینی و جاودانه دارد که حقوق بشر در مورد آن ساکت است. ناگزیر به دلیل این ضعف ها باید به خدای متعال مراجعه کنیم تا دو خصوصیت جامعیت و اعتبار تامین شود.

سخنران دوم برنامه افتتاحیه دکتر احمد واعظی؛ استاد فلسفه دانشگاه باقرالعلوم قم بود که ضمن بحث و بررسی در زمینه «آزادی از منظر عقلانیت اسلامی» گفت: وقتی حق می‌آید که فعل یا ترک فعلی مجاز باشد و اگر فعلی مجاز نباشد اصلا حقی ایجاد نمی‌شود، پس ایجاد محدودیت و سلب آزادی همه جا مساوی با سلب حقوق نیست.

وی سپس ادامه داد: سیطره اقتصادی و تکنولوژیک سیاسی غرب این امکان را فراهم آورده که بتواند در عرصه‌های مختلف نگاه خودش را به زندگی انسان تحمیل کند و این جنبه تحمیلی که برای غرب نسبت به جهان سوم ایجاد شده فقط به جنبه سیاسی و اقتصادی محدود نمی‌شود، بلکه در جنبه‌های مختلف باعث شده که شاهد تحمیل از ناحیه غرب باشیم از جمله در عرصه نهادسازی بین‌المللی مدرن که بوی غلبه عقلانیت غربی را مشاهده می‌کنیم.

دکتر واعظی سپس گفت: این تلقی که از حقوق بشر امروزه وجود دارد منبعث از عقلانیت غربی است و مجموعه‌ای از باورها و تحلیل‌هایی است که صورت گرفته و در فرهنگ عمومی غرب دیده می‌شود.

دکتر واعظی با بیان اینکه در زمینه حقوق بشر یکی از اساسی‌ترین بحث‌ها، آزادی است و یکی از نقاط چالش بین دیدگاه غربی با نگرش اسلامی به موضوع آزادی برمی‌گردد، گفت: در سطح و روح ما یک ناسازگاری‌های روشنی می‌بینیم بین تلقی اسلامی از آزادی و تلقی غرب از آزادی.

وی همچنین با بیان اینکه آزادی منفی یعنی تعریفی که از آزادی می‌شود با مفاهیم عدمی می شود نه با مفاهیم ایجابی، یعنی فقدان اجبار و نبودن موانع، گفت: زمانی انسان آزاد است که هر مقصد و غایت و هدفی که داشت را بتواند بدون وجود موانعی، آزادانه و با خواست و میل خودش عملی کند. این تلقی از آزادی است که جلوی هر فشار بیرونی را می گیرد پشتوانه‌ای دارد و مجموعه‌ای از باورها آن را پشتیبانی می‌کند.

دکتر واعظی در ادامه گفت: یکی از عناصر پشتیبان تلقی از آزادی این است که هیچ تصور معینی از خیر و سعادت بشر وجود ندارد؛ یعنی انسان به انتخاب خودش باید آنچه که خیر است و تشخیص می‌دهد را دنبال کند و یک امر معینی وجود ندارد که ما نسبت به سعادت ملتزم باشیم.

استاد فلسفه دانشگاه گفت: بسیار ی از نظریه‌پردازان لیبرال استدلال دارند که عقل انسان قابلیت تشخیص خیر و سعادت انسان را ندارد. عقل آدمی کارکردش این است که اسباب رسیدن به هدف را بتواند مشخص کند که عقل ابزاری است و عقل انسان یک خادم امیال و ابزار است و مرجعیتی در شناخت امور ندارد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: بسیاری از مدافعین آزادی لیبرال می‌گویند چرا ما باید آزاد باشیم؟ به خاطر اینکه ما عقل‌مان نمی‌تواند تشخیص دهد که چه چیزی سعادت و خیر و چه چیزی شر است.

دکتر واعظی با تاکید بر اینکه تلقی اسلامی از آزادی مبتنی بر عقلانیت خاص خودش است، گفت: یکی از مهمترین پایه‌های معرفتی برای عقلانیت اسلامی نگاهی است که ما به انسان داریم. در آیات و روایات ما انسان دو سطح وجودی دارد که یکی طبع و دیگری فطرت است. انسان هم دارای طبیعت و امیال است و هم طبع و فطرت الهی دارد. در حدود 60 آیه قرآن انسان مورد سرزنش قرار گرفته و در بخش‌هایی دیگر انسان مورد مدح قرار می‌گیرد که به فطرت مربوط می‌شود. در بینش اسلامی آزادی فردی برای هر دو این منع مطرح می‌شود. انسان چون فرد مختار و انتخاب‌گر و مسئول است به همین دلیل یک حق طبیعی دارد لذا حق طبیعی انسان برای آزاد بودن ریشه در ارائه آزادگری انسان دارد و به دلیل اینکه انسان مختار است باید حق آزادی داشته باشد.

وی گفت: زمانی انسان آزاد است که بتواند به خواسته‌های خودش به شکل موجه اعمال آزادی کند و بتواند استعدادهای الهی خودش را فعلیت ببخشد. نقطه اصلی چالش این است که ما چه محدودیت‌هایی را می‌توانیم برای آزادی انسان داشته باشیم. یک متفکر پیدا نمی‌کنید که بگوید آزادی انسان مطلق است، همه پذیرفته‌اند که آزادی انسان به جهاتی محدود شود. تلقی غربی این است که محدودیت‌های ما زیاد است و به افراد در توهین به مقدسات آزادی نمی‌دهیم و در تولیدات فرهنگی اجازه نمی‌دهیم تولیدات پورن ایجاد شود و … در واقع دعوا بر سر میزان محدودکردن آزادی‌هاست.

دکتر واعظی خاطرنشان کرد: بحث تفکیک میان آزادی و حق آزادی است. به عنوان مثال شرکت داروسازی می خواهد داروهایی تولید کند که این داروها مخرب است و اینجا جلوی آزادی عمل این شرکت را برای تولید دارو می‌گیرند اما آیا آن شرکت درست است بگوید که حق آزادی تولید محصولش را از او سلب کرده ایم؟ گرچه آزادی او محدود شده اما حق آزادی او مخدوش نشده است. وقتی حق می‌آید که فعل یا ترک فعلی مجاز باشد و اگر فعلی مجاز نباشد اصلا حقی ایجاد نمی شود، پس ایجاد محدودیت و سلب آزادی همه جا مساوی با سلب حقوق نیست.

وی افزود: دعوای ما با غربی‌ها این است که منابع ایجاد محدودیت و منابع غیرمجاز کردن در عقلانیت ما با منابع ایجاد محدودیت در میان غربی‌ها متفاوت است. در اسلام منابعی برای ایجاد محدودیت هست و اخلاق و فضایل اخلاقی باعث می شود که محدودیت ایجاد شود، مثل دروغ و فریب؛ در واقع ما مهمترین ارزش را آزادی نمی‌دانیم بلکه ما سلامت اخلاقی جامعه را مهمترین ارزش می‌دانیم.

این استاد دانشگاه گفت: یک خطر همیشه وجود دارد و آن وقتی است که ما راجع به تلقی اسلامی از آزادی بحث می‌کنیم. ما در بحث تلقی اسلامی از آزادی باید مواظب باشیم که به استبداد دینی گرایش پیدا نکنیم؛ ما در جامعه اسلامی احتیاج به نهادسازی داریم که از آزادی‌های فردی و اجتماعی صیانت کنیم.

پس از پایان برنامه افتتاحیه، اولین سخنران همایش محمد العاصی؛ امام منتخب مرکز اسلامی واشنگتن بود که به ارائه مقاله خود در زمینه «آنچه آنها به آن حقوق بشر می گویند» پرداخت و گفت: «حقوق بشر» یک نمایش مبتذل رسانه‌ای از کشورهایی است که انتخاب شده‌اند تا هدف تهاجم، اشغال یا استعمار باشند و در این روش حقوق بشری چیزی جز یک شیرین‌کاری تبلیغاتی نیست که در پی عقلانی‌سازی جنگ متجاوزانه‌ای است که هدفش سرقت منابع و ذخایر مردم است، در حالی که همزمان برای همان مردم طلب همدردی می‌کنند.

وی سپس افزود: مرجع مسلمانان اساسا کتاب قرآن است. واژه human در قرآن، با دو واژه انسان و بشر آمده است. مفهوم بشر به جنبه‌های زیست شناختی اشاره دارد و انسان به لحاظ زبان شناختی به موجودیت اجتماعی انسان می‌پردازد.

امام جمعه واشنگتن با تاکید بر مفهوم کرامت انسانی در اسلام، گفت: خداوند به همه انسان‌ها در ابتدای خلقت و در بدو تولد کرامت بخشیده است و حقی است که همه انسان ها از آن برخوردار هستند اما در واقعیت دنیای امروز، برخی انسان ها با تعصبات اجتماعی به دنیا آمده اند و همواره با تبعیض زندگی می کنند.

العاصی ادامه داد: گرایش نژادپرستی و سیاست های نژادگرایانه یکی از مسائل محوری در حقوق بشر است که ناشی از این واقعیت است که نژادپرستان و متعصبان نمی توانند در مقابل اراده خداوند در موضوع رنگ، قومیت، نژاد و ملیت خشوع داشته باشند.

وی اضافه کرد: براساس آیات قرآن، انسان موجودی اجتماعی است که باید در برابر انواع قوم‌مداری، نژادپرستی، رفتارهای فاشیستی و صهیونیستی مسئولانه برخورد کند و رفتار منفعل نداشته باشد.

محمد العاصی با بیان اینکه حقوق بشر یک نمایش مبتذل رسانه‌ای از کشورهایی است که انتخاب شده‌اند تا هدف تهاجم، اشغال یا استعمار باشند، گفت: در این روش حقوق بشری چیزی جز یک شیرین کاری تبلیغاتی نیست که در پی عقلانی‌سازی جنگ متجاوزانه‌ای است که هدفش سرقت منابع و ذخایر مردم است، در حالی که همزمان برای همان مردم طلب همدردی می‌کنند. مساله فلسطین کافی است تا این دروغ افشا شود و نقاب از چهره مزور ارباب نیرنگ امپریالیست و صهیونیست برافتد.

سخنرانی بعدی این همایش آرزو میرالی؛ رئیس بخش پژوهش در کمیسیون حقوق بشر اسلامی مستقر در لندن بود که به بحث و بررسی در زمینه ”مشکلات گفتمان فعلی حقوق بشر و تقاضاها برای شفاف‌سازی آن» پرداخت و گفت: تعبیر اروپایی از حقوق بشر کوتاه‌بینانه است چرا که حقوق بشر در عرصه بین‌المللی معنای سیال دارد.

وی سپس افزود: غرب در حال فروپاشی از درون است و تنها زبانی که دارند و به آن متوسل شده‌اند، حقوق بشری است این درحالیست که مفهوم آن اروپا محوارنه و کوته‌بینانه است چراکه طرفدارهای آن شکلی از اخلاق مدرن به آن دادند و به نوعی آن را به دین تبدیل کرده‌اند.

آرزو میرالی در ادامه گفت: آنان باید نخست این محدودیت‌ها را رفع کنند و از جمله اینکه مفاهیم بنیادی در مورد چیستی انسان باید مورد بازبینی قرار بگیرد تا هر مفهومی در مورد حقوق بشر، مورد استفاده نباشد همچنین اولویت‌بندی حقوق در سلسله مراتب حقوق بشر باید کنار گذاشته شود.

پژوهشگر برجسته کمیسیون اسلامی حقوق بشر در لندن گفت: امروز نسل‌های دوم و سوم حقوق بشر را داریم که در بحث‌های اقتصادی و محیط زیست و حقوق زنان مطرح هستند و این سلسله مراتب بر اساس نگرش مرد اروپایی پایه‌گذاری شده است و کسانی که در رأس هستند آن را برای عموم تعمیم می‌دهند بنابر این، دیگران را با عدم تطابق دیدگاه‌های خود فاقد حقوق بشر می‌دانند و این عقیده را دارند که اگر با استانداردهای غربی تطابق نداشته باشند، فاقد حقوق بشر هستند.

میرالی اضافه کرد: معرفت شناسی حقوق بشر در سلسله مراتب ارزشی سوژه ها اثر دارد و نگاهی که وجود دارد این است که بر اساس آن از تناقض‌های درونی در چشم انداز تمدنی دوران معاصر سوء استفاده شده است که غرب برتری جهان شمول ندارد و دیگر نمی‌تواند بر جوامع تاثیر گذار باشد.

وی اظهار کرد: در مورد دولت فرانسه زن مسلمانی که نقاب داشت در بک گفتمان اروپا محورانه مورد قضاوت قرار گرفت و محکوم شد و در آن پرونده همه قضات علیه آن زن حکم دادند. استنادشان این بود زنی که نقاب انتخاب کرده است عواطف عمومی را خدشه دار می‌کند و شهروندان فرانسوی با مسلمان بودن این زن، حقوقشان نقض شده است و این معیار با هم زیستن که از قوانین فرانسه است علیه آن حکم داده شد.

میرالی با بیان اینکه انسان موجودی اجتماعی است، افزود:در عرصه جهانی، بحث اجتماعی بودن و در هم تنیدگی انسانها مطرح است و ما در اجتماع زندگی می‌کنیم. حال پرسش‌هایی مطرح است که انسان چیست؟ چه جایگاهی دارد؟ جایگاهش چه تاثیری در حق و حقوقش دارد؟

سومین سخنران همایش دکتر محمد حسین طالبی؛ دانشیار فلسفه حقوق بود که ضمن پرداختن به موضوع «نسبت حق دین ورزی و حقوق بشر» گفت: حق تدین، دینداری و دین‌ورزی در زمره حقوق بشر قرار دارد و جزو مهمترین این حقوق است.

وی در ادامه گفت: یکی از اصولی که در دنیای امروز رعایت می‌شود بحث آزادی دینداری است. این موضوع در دو جا بحث شده یکی در ماده 18 اعلامیه جهانی حقوق بشر است و و دیگری هم در ماده 18 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی.

دانشیار فلسفه حقوق سپس افزود: طبق ماده 18 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، ”هر کس حق آزادی فکر و وجدان و مذهب دارد و این حق شامل آزادی داشتن یا پذیرش یک دین یا باور به انتخاب خود، همچنین آزادی ابراز مذهب یا معتقدات خود، خواه بطور فردی یا جمعی، خواه بطور علنی و یا در خفا در عبادات و اجرای آداب و اعمال و تعلیمات مذهبی است».

دکتر طالبی ادامه داد: حقوق بشر سابقه‌ای دارد و در قرن‌های متمادی با عنوان حقوق طبیعی در غرب مطرح بوده است. فیلسوفان امروزه نیز می‌گویند حقوق‌بشر همان حقوق طبیعی است لذا ریشه حقوق بشر امروزی همان حقوق طبیعی بشر است.

وی با ذکر تعریفی از حقوق بشر گفت: حقوق بشر عبارت است از آن دسته حق‌هایی که همه افراد بدون در نظر گرفتن جنسیت و پوست و … شامل آن هستند. درست است که هر انسان به دلیل انسان بودن آنرا داراست. اما آیا دینداری جزو حقوق انسان است؟ از نظر غربی ها حق دینداری امری خارج از حقوق بشر است. من معتقدم همچنان که حق خوردن و آشامیدن و حق امنیت و… به عنوان حقوق بشر شناخته می‌شود، حق تدین نیز در ردیف حقوق بشر است بلکه مهمترین آن است. در واقع حق دینداری و دین ورزی در زمره حقوق بشر است.

دکتر طالبی با اشاره به اینکه برای اثبات حقوق طبیعی باید از قانون طبیعی استفاده شود، گفت: فرمان‌های عقل عملی درباره اصول رفتارهای انسان برای رسیدن به سعادت ابدی را قانون طبیعی می گویند.

وی همچنین یادآور شد: دو قوه در وجود انسان وجود دارد یکی عقل است و دیگری قوه ای به نام نفس اماره. پیروی دین یکی از مصادیق اطاعت از عقل است. در واقع پیروی از خدا در مسایلی که عقل به آن نمی رسد از مصادیق پیروی از عقل است که این را می گوییم دینداری، دینداری یعنی خداپرستی.

دکتر طالبی در پایان گفت: حق دین ورزی یکی از حقوق مسلم بشر است و این حق همانند حق های بشری یکی از حقوق واجب الاستیفای همه انسانهاست. لذا دین‌ورزی نسبت مستقیم با حقوق بشر دارد.

سخنران بعدی همایش دکتر سید نصرالله ابراهیمی؛ استاد دانشگاه تهران بود که به «بررسی برخی قواعد مهم فقهی فقه امامیه در حمایت و حفاظت از محیط زیست» پرداخت و گفت: پنج قانون در رابطه با حفظ محیط زیست در احکام فقهی وجود دارد که این قوانین شامل قاعده لاضرر، قاعده تسلیط، قاعده ضمان ید، اتلاف و قاعده تسبیب می‌شود. شیعه باید از این امور پیروی کنند.

وی در ادامه گفت: یکی از مباحث مهم بشری، نژاد انسانها است که به تمامی نسل‌ها داده شده است. تمام این موارد در موارد صنعتی و اجتماعی و محیط زیستی بنا نهاده شده است.

دکتر ابراهیمی ضمن تاکید بر این که هیچ شکی وجود ندارد در مورد اینکه بشری که روی زمین خلق شده است برای دوره محدودی زندگی می‌کند و دارایی‌هایش برای درست استفاده کردن در اختیارش قرار می گیرد، اظهار کرد: ما باید همه اموالمان و آنچه را خدا به ما داده است در روز قیامت بازگردانیم. خداوند متعال در قرآن ذکر کردند در روی زمین کوه‌ها را پراکنده کردیم برای ایجاد تعادل، این بسیار مهم است. آیه‌ای که مربوط به حیوانات و آفریده‌هاست نیز بر این تاکید دارد که تمام آفریده‌ها به خدا ارجاع می‌شود.

وی افزود: همچنین گفته شده است در زمین فساد نکنید و آیات بسیاری در این راستا وجود دارد که اساسا بحث محیط زیست و پیام آن که این اطمینان را به ما می‌دهد که حفظ محیط زیست بسیار مورد توجه خدا بوده است، را بیان کرده است. این سوال مطرح است که شیعه چه تاثیری در حفظ محیط زیست دارد و چه قوانینی وضع کرده است؟ هیچ شکی نیست که خدا برای بشر نشانه هایی را قرار داده است که به صورت مستقیم و غیر مستقیم بحث محیط زیست در آن مورد توجه قرار گرفته است.

این استاد دانشگاه تهران خاطر نشان کرد: تمام این مدارک مانند قرآن و احادیث معتبر هستند. پنج قانون در رابطه با حفظ محیط زیست در احکام فقهی وجود دارد که این قوانین شامل قاعده لاضرر، قاعده تسلیط، قاعده ضمان ید، اتلاف و قاعده تسبیب می‌شود. شیعه باید از این امور پیروی کند. طبق قاعده لاضرر در اسلام و فقه امامیه که تمام زندگی بشر را در بر گرفته است انسان نمی‌تواند و نباید به محیط زیست ضرر بزند . حتی ضرر اینجا به معنای سوء استفاده هم ذکر می‌شود و یا حتی ضرر بیش از حد به محیط زیست را نیز شامل می شود. در مورد معنی که در قرآن مورد تاکید قرار گرفته است و اساسا ما به عنوان مسلمان مورد خطاب قرار می‌دهد که آسیبی به محیط زیست وارد نکنیم و وظیفه ای که هر کسی برای حمایت از محیط زیست دارد این است که هر انسان باید خود را مسئول بداند.

دکتر ابراهیمی با بیان این که در بازه افزایش تمدن‌ها در مورد محیط زیست و مسائل مربوط به آن تغییراتی صورت گرفته است و ضرراتی به همراه داشته ادامه داد: کسانی که نظافت را رعایت نمی‌کنند و کسانی که مانع دسترسی به آب سالم می شوند شیعه محسوب نمی‌شوند و به فرمایش امام رضا(ع) از ما نیستند. در اسلام اصل بر آن است که به کسی ضرری نرسد. طبق یک نظر قانون مشخصی برای ضرر وجود ندارد اما اگر به شخص دیگری صدمه بزند مورد بررسی قرار می گیرد.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: طبق فرمایشات امام خمینی (ره) بیان شده است که هر ضرر و زیانی باید تحت کنترل قانون اساسی کشور بررسی شود و این ضررها نادیده گرفته نشوند. بنابراین براساس قاعده لاضرر می‌توان در مواردی از قبیل دریاها و رودخانه‌ها وسایلی که قابل بازیافت نیستند را از عوامل ضرری دانست. قانون بعدی این است که شما نمی‌توانی هر کاری را که مربوط به شخص می‌شود محدود کنید که البته استثناهایی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

وی افزود: تصرف در مال دیگری مقابل تصرف ضامن است. حق تصرفی که دیگری حق دسترسی به آن را ندارد. نباید به دیگران آسیب برسانند اما آن سود ممکن است باعث ضرر دیگری شود و طرف مقابل هیچ سودی دریافت نمی کند و باعث ضرر می شود و باید از آن اجتناب شود. قاعده ضمان ید در رابطه با تصرف مقابل مالک و ضامن است که اگر مال تلف شود باید از عهده تلف و تصرف بربیاید. اگر مالی گرفته می شود باید صحیح و سالم به صاحب آن برگردانده شود. اساسا دارایی ها نباید توسط دیگرانی که مالک آن نیستند استفاده شوند. طبق قاعده اتلاف موجبات ضمان قهری سه چیز است که در تایید ضمان ید است.

دکتر ابراهیمی گفت: مورد بعدی قاعده تسبیب است که به موجب آن شخص مستقیما باعث اتلاف مالی شود. امام علی (ع ) در مورد کشتن حیوان دیگری و قطع درختان فرمودند باید خسارت پرداخت شود. اگر در محیط زیست ضرری ایجاد شود جرم محسوب می‌شود. این قوانین اسلامی بر اساس بعضی قوانینِ زمانی قابل بررسی هستند. همه چیز برای خداست و باید به او بازگردانده شود که باید برای هر نسل باقی بماند. بحث اعتماد و حمایت نیز وجود دارد. در پیشگیری از هدر رفتن‌های زیاد که در مقاله هم بیان شده است. این قوانین همه در دین اسلام قانونی هستند اما تجزیه و تحلیل آنها نشان می‌دهد که پتانسیل این موارد نشان داده می‌شود.

استاد دانشگاه تهران در پایان اظهار کرد: می‌توان نتیجه گرفت چنین خسارت‌هایی ممنوع شده‌اند که هر از بین رفتن و هر از دست دادنی باید اصلاح شود و اگر به صورت مجرمانه و عامدانه صورت گرفته شود باید تلاش شود که به حالت اولیه بازگردانده شود. مسائل نباید شخصی باشند و اینکه باید حالت طبیعی محیط زیست حفظ شود و به نسل بعد انتقال داده شود؛ همانطور که خدا خواسته و خلیفه خدا روی زمین هستیم به مدد خداوند امیدوارم بتوانیم از محیط زیست حمایت کنیم.

در برنامه بعد از ظهر همایش دکتر محی الدین عبدالقادر؛ مدیرعامل سازمان مردم نهاد شهروندان بین المللی در مالزی به ایراد سخنرانی در زمینه «شریعت سرچشمه حقوق بشر و کرامت انسانی» پرداخت و گفت: ما مسلمانان امروزه با چالش ها و تهدیداتی روبرو هستیم که در تاریخ دور و درازمان بی سابقه هستند. ما نه تنها با چالش های سیاسی، اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی رودررو هستیم، بلکه به طور مشخص کلیت مذهب، هویت و ارزش هایمان مورد پرسش قرار گرفته است.

وی در ادامه گفت: ما به عنوان حامیان افراطی گری، تروریسم، خشونت و درگیری و نیز پیروان مذهبی که عقب مانده، سرکوبگر، غیردموکراتیک و ذاتاً ستمگر است، مورد حمله قرار می گیریم. حقوق بنیادین ما در بسیاری از کشورهای توسعه یافته که به تبلیغ و ترویج حقوق بشر برای کشورهای جهان سوم مشغول هستند، بدون هیچ پیگردی نقض می شود. چهره اسلام در رسانه ها به عنوان مذهبی که مروج خشونت است، مخدوش می شود و رهبران اسلام هراس در اروپا و آمریکا در حال به دست گرفتن قدرت هستند.

دکتر عبدالقادر همچنین گفت: اعلامیه جهانی حقوق بشر به ابزاری برای تخطئه، بدنام کردن و ارائه تصویری مخوف از اسلام و مسلمانان تبدیل شده و نیز به خدمت تخریب ارزش های اسلامی و فرهنگ مولود آن درآمده است.

سخنران بعدی همایش دکتر سقای بی ریا؛ دانش آموخته دکترای دانشکده مطالعات جهان بود که به موضوع “حقوق بشر جهانی، استثناءگرایی آمریکایی و شرق شناسی آمریکایی: نقد یک پروژه هژمونیک” پرداخت و گفت: با آنکه مفهوم “حقوق بشر” غالباً به منزله مجموعه ای جهانی از ارزش ها تبلیغ می شود، مناقشه برانگیز بودن این موضوع اثبات شده است. این مناقشه ها غالباً بر مسائل تأثیر و انطباق متمرکز شده اند. سازمان ملل متحد، ایالات متحده آمریکا و