کمره ای در نشست تاریخ‌نگاری جنگ ایران و عراق: بُعد فرهنگی موجب پیروزی در جنگ ایران و عراق شد
تاریخ انتشار: ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۳۲۴۵۱۶۹
به گزارشفرهنگ نیوز؛ نشست تخصصی «تاریخ‌نگاری جنگ ایران و عراق» دوشنبه (18 اردیبهشت‌ماه) با حضور علیرضا کمره‌ای، پژوهشگر تاریخ و محمد درودیان، پژوهشگر تاریخ جنگ در غرفه انتشارات فاتحان در سی امین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.
در این مراسم علیرضا کمره‌ای در سخنانیبا اشاره به تفاوت «تاریخ‌نگار» و «رویداد‌نگار» اظهار کرد: واقع‌نگار در متن واقعه حضور دارد، گزارش می‌کند و تاریخ‌نگار شان بالاتری نسبت به واقع‌نگار دارد چراکه درباره واقعه، علل بروز و پیامد‌های بروز واقعه مطالعه می‌کند؛ هرچند که گاهی بین این دو مفهوم خلط ایجاد می‌شود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
وی افزود: محور این نشست «تاریخ‌شناسی» است. تاریخ‌شناسی به رویکرد‌های تاریخ پژوهشی در تاریخ‌نگاری یا تاریخ‌نگری جنگ به چند گونه وجود داشته است. نخستین تاملات در این زمینه از سوی سپاه صورت گرفته است و در نهایت در کتاب «تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری جنگ ایران و عراق» به چاپ رسید.
این پژوهشگر تاریخادامه داد: نحوه فهم تاریخ یک پدیده تاریخ‌شناسی است؛ بنابراین تاریخ، تاریخ جنگ داریم. مقوله تاریخ‌شناسی جنگ بر یک مفروض استوار است، یعنی جنگ هشت ساله یک رویداد تاریخی است که نیازی به ثابت‌شدن ندارد؛ به‌عبارت دیگر جنگ ایران و عراق یک رویداد تاریخی است البته تاریخی‌بودن و تاریخی‌شدن دو مفهوم متفاوت است.
کمره‌ای با تاکید بر رخداد جنگ به‌عنوان یک واقعه تاریخی گفت: جنگ هنوز با مناسبات امنیتی، سیاسی و عاطفی درگیر است. بالاخره تاریخ، در معنای متن، امکان گفتن درباره رویداد‌ها براساس آن‌چیزی است که موجود است. به‌عبارت دیگر هیچ‌گاه رویداد رخ داده در گذشته و سپری شده را ما با تمامت آن نمی‌توانیم فهم کنیم. می‌توانیم تصور هستی‌شناسی نسبت به آن‌داشته باشیم. آنچه به متن تبدیل می‌شود در واقع تحقق امکانات است.
این پژوهشگر تاریخ افزود: فهم تاریخی جنگ، اتفاق افتاده است؛ خوشبختانه در طی سال‌های 61 و 62 متوجه بودیم که با رویداد تاریخی سروکار داریم و تاخیر در این فهم اتفاق نیافتاد. راویان به معنای گر‌د‌‌آورنده در سپاه پاسداران به ثبت و ضبط و ارایه گزارش‌ها از جنگ پرداختند اینکه چرا و چگونه به موازات جنگ فهم تاریخی‌بودن را درک کردیم بسیار مهم است.
مطالعات جنگ وجه سیاسی، نظامی و عملیاتی داشته است
کمره‌ای درباره رویکرد تاریخ‌نگاری ادامه داد: رویکرد‌های تاریخ‌شناسی جنگ به گزارش‌نگارانه، واقعی‌نویس و عملیات‌محور تقسیم می‌شود مانند کناب «دو سال جنگ»؛ علاوه براین واقعی‌نگاری همراه با تحلیل از منظر سیاسی است. رویکرد سوم نیز به عملیات‌های نظامی ناظر است. جریان فرعی مطالعات تاریخی با توجه به رابطه قدیمی ایران و عراق و بررسی مطالعات جنگ از نگاه صنف سیاسی و دیپلماتیک است. مطالعات جنگ وجه سیاسی، نظامی و عملیاتی داشته است.
این پژوهشگر درباره تعریف «تاریخ‌نگاری فرهنگی» افزود: تاریخ فرهنگی مقوله‌ای بین رشته‌ای به‌حساب می‌آید و با جامعه‌شناسی، مطالعات فرهنگی و انسان‌شناسی همچنین مردم‌شناسی پیوند دارد. منشأ تاریخ فرهنگی با تاریخ فرهنگ نباید اشتباه گرفت. رویکردی تاریخ‌شناسی از موضوع فرهنگی است. توجه به طبقات بالا و سیاسیون در تاریخ سنتی منشا شکل‌گیری تاریخ فرهنگی است؛ اما در تاریخ فرهنگی به جامعه و توده‌های مردم بی‌نام و نشان توجه دارد.
وی افزود: به‌عبارت دیگر تاریخ فرهنگی نگاه مردمی نسبت به تاریخ دارد. بُعد فهم و اندیشه مردم درباره تاریخ با اهمیت است و اینکه چگونه مردم حوادث را درک می‌کنند. در زمینه تاریخ فرهنگی جنگ فقط یک عنوان کتاب نوشته شده است. بعد فرهنگی موجب پیروزی در جنگ ایران و عراق شد.
لایه بالایی جنگ به امور نظامی و عملیاتی مربوط می‌شود
کمره‌ای اظهار کرد: چرا تاریخ جنگ از زبان کنشگران رویداد اهمیت دارد؟ جنگ یک رخداد نظامی است؛ به‌عبارت دیگر لایه بالایی جنگ به امور نظامی و عملیاتی مربوط می‌شود در حالی‌که لایه دوم و بُعد سیاسی است. لایه سوم به‌ویژه درباره جنگ ایران و عراق که پس از انقلاب رخ داد «هسته فرهنگ» یا آرمان‌ها و باور‌ها است. به هر میزان که هسته قوی‌تر و محکم‌تر باشد جنبه‌های فرهنگی جنگ با اهمیت‌تر می‌شود بنابراین جنگ یک نبرد فرهنگی و باورهاست که براساس رویکردها نشانه‌شناسی قابل بررسی است.
این نویسنده حوزه تاریخ جنگ ادامه داد: چرا وجه فرهنگی در جنگ قوی و سرنوشت آن را از نظر نظامی رقم می‌زنند؟ حمله عراق به ایران در حد حمله یک کشور به کشور دیگر نبود بلکه هجوم یک انقلاب قلمداد می‌شود. علاوه براین جنگ بعد از انقلاب اسلامی رخ می‌دهد و مبتنی بر باورهای شیعی و پیشینه تاریخی و دینی است. همچنین جنگ به‌سبب وجه دفاعی و قدسی نوعی بازسازی هویتی را رقم زده است.
کمره‌ای گفت: جنگ موجب قوام و پیوستگی قومیت‌ها شد و خوانش مجددی از هویت را رقم زد. اگر به جنگ با رویکرد فرهنگی و ادبی نگاه شود موجب تقلیل آن می‌شود. همه مواد و مصالح تاریخ فرهنگی باورهایی هستند که به زبان آورده می‌شوند. به‌عنوان مثال حضرت امام راحل (ره) در مقابل واژه پرولتاریا از پابرهنه‌ها و در مقابل واژه امپریالیسم از استکبار استفاده کردند. درک این معنای بسیار مهم است که کمتر به آن توجه شده چراکه غرق آن هستیم. انواع منابع غیر رسمی جنگ بایدشناسایی شوند.
تاریخ‌نگاری جنگ مشخصه سیاسی و اجتماعی یا مردمی ندارد
در ادامه محمد درودیان درباره مشخصه‌های تاریخ‌نگاری جنگ اظهار کرد: از زاویه بیرون به جنگ نگاه نکردم؛ بلکه با ثبت وقایع به نکات مهمی دست یافتیم؛ به عبارت دیگر از زمان آغاز جنگ تاریخ‌نگاری شروع شد. وقتی از جنگ فاصله گرفتیم کتاب نوشتیم و بعد از بیش از سه دهه برای خودمان، چرایی درباره مطالعات جنگ ایجاد شده است. جنگ به اعتبار زمان، تاریخی شده است و در دوره نخست تاریخ‌نگاری جنگ قرار داریم و ارتش و سپاه بیشتری فعالیت در زمینه را انجام داده‌اند.
وی با اشاره به معیارهای مطالعات تاریخ جنگ ادامه داد: اگر تجربیات جنگ به نیازهای آینده پاسخ ندهد همه دستاوردهای رنج جامعه و ملت در تاریخ مدفون خواهد شد؛ بنابراین باید به پرسش‌های این حوزه پاسخ داد.
وی بیان کرد: تاریخ‌نگاری جنگ مشخصه سیاسی و اجتماعی یا مردمی ندارد. جغرافیای دفاع با حضور مردم شکل گرفته؛ در حالی‌که در تاریخ‌نگاری جنگ به این مقوله کمتر توجه شده است. تاریخ‌نگاری جنگ تمرکز فوق‌العاده بر مسائل نظامی و سیاسی وجود دارد؛ به‌عنوان مثال در سپاه، تاریخ‌نگاری جنگ با رویکرد سیاسی شکل گرفت. تناقض آماری به شدت زیادی در آثار ارتش و سپاه همچنین در مقایسه این دو منبع وجود دارد. به‌طوریکه اعتماد مخاطب را جلب نمی‌کند.
درودیان اظهار کرد: تاریخ‌نگاری توصیفی ـ تبلیغی وجه قالب این حوزه است. بررسی راهبردی در تاریخ‌نگاری جنگ وجود ندارد؛ بنابراین باید برای پاسخ‌گویی به نسل آینده باید به این نکات توجه کنیم.
وی ادامه داد: تحریف، همزاد تاریخ و از زمانی شکل‌گیری تاریخ تحریف نیز پدیدار شده است. تاریخ‌نگاری امروز به‌صورت انباشت داده‌هایی تلقی می‌شود که در بردارنده حقایقی است. در ایران این رویکرد نهادینه شده است.
درودیان ادامه داد: نگاه به تاریخ جنگ از نظر فرهنگی موجب تقلیل آن می‌شود مساله حنگ مساله قدرت است؛ علاوه بر این در صورتی که جنگ را فقط از منظر سپاه و ارتش بررسی کنیم نیز به عملکرد سازمانی محدود می‌شویم.
منبع: فرهنگ نیوز
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farhangnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فرهنگ نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۲۴۵۱۶۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آرزوهای شیرین برای محله‌ای در دروازه تاریخ / «دروازه ری» در انتظار لباس نو
محله دروازه ری قم که خاستگاه ۱۲۸ شهید و بزرگانی همچون سردار موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی بوده، این روزها در انتظار پوشیدن لباسی نو بر تن کهنه و زخم خورده خویش است.
به گزارش خبرگزاری ایمنا از قم، ری، تهران، ساوه، اصفهان، کاشان؛ از هر سوی که زائران برای تشرف به حرم مطهر بانوی کرامت قصد ورود به شهر قم را داشتند، باید از دروازه‌ای در باروی شهر وارد می‌شدند که به «دروازه ری» معروف بود.
دروازه ری که احتمالاً کهن‌ترین دروازه قم قبل از احداث جاده ناصری از مسیر علی‌آباد به قم و شاهراه ارتباطی شهر با ری و تهران محسوب می‌شده، تا سال ۱۳۲۱ هنوز پابرجا بوده است.
اگر در اسناد تاریخی که جست‌وجو کنید، المان هویتی دروازه ری را خواهید دید. یک بنای ساده و گنبدی که نشان از تاریخ پرفرازونشیب شهر قم دارد و کاروان‌های اهل دانش و زیارت در سفر به قم را به سمت این شهر راهنمایی می‌کرده است.
محله دروازه ری و نوبهار (چاله کاظم) پیش‌ازاین، مزرعه سعدآباد را در خود داشت و مقبره «خواجه اباصلت» از یاران امام رضا (ع) را در خود جای داده بود که هنوز هم وجود دارد.
از جمله ازدست‌رفته‌های محله دروازه ری می‌توان به «گذر ری» اشاره کرد که جایش در محله خالی است. این گذر سه یا چهارطاق چشمه‌ای داشته که به میدان کهنه و پامنار متصل می‌شده است. گفته می‌شود گذر حدود ۴۰ سال پیش تخریب شده و موجب شده است شکل و شمایل کنونی این محله چندان تاریخی و هویتی نباشد.
از پیشه‌های قدیم مردم این محل که در گذر هم نشانی داشت، می‌توان به نمک‌کوبی اشاره کرد. اهالی معاصر این محله هرچند آثاری از برج و باروی دروازه ندیده‌اند، اما زیبایی گذر و گاراژی که اتوبوس‌های راه پیموده از دشت مسیله به آن وارد می‌شد را به خاطر می‌آورند.
این محله تا سال‌ها در برزخی از دشت‌های سرسبز و باغات انگور و کوره‌های آجرپزی محلات مجاور قرار داشت، گویی دروازه‌ای میان بهشت و جهنم بود. در بیرون گذر هرچند شهر تا سال‌ها در حال تغییر و گذر از سنت به مدرنیسم بود، اما قطار مدرنیسم دیرتر و ناقص‌تر به دروازه ری رسید و غبار فرسودگی را بر تن این محله برجای گذاشت.
مهم‌ترین مشکل محله ناتمام ماندن خیابان و ترافیک ناشی از آن است که به تعبیر اهالی، محله را شبیه به مناطق جنگ‌زده کرده است. حداقل می‌شد از این بناهای تخریب شده به عنوان فضای عمومی استفاده کرد.
احمد اشعری، کارشناس حوزه شهرسازی از جمله کسانی است که روی مشکلات محله دروازه ری کار علمی انجام داده است و آن را از نظر گونه بافت‌شناسی «بافت ناکارآمد میانی» دسته‌بندی می‌کند.
به گفته وی، محله دروازه ری در خط مرزی بافت تاریخی ۳۰۰ هکتاری قم قرار دارد که در گذشته اراضی کشاورزی و کوره‌پز خانه بوده، اما از سال ۱۳۳۵ به تدریج سکونت در آن اتفاق افتاده است.
محله دروازه ری بر اساس سرشماری سال ۹۵ حدود ۱۴ هزار و ۷۰۰ نفر جمعیت دارد و چهار هزار خانواده در آن زندگی می‌کنند. ۲۵ درصد ساکنان محله دروازه ری، از اتباع هستند.
محور این محله در طرح تفصیلی، چهار طبقه دیده شده و قرار است انواع کاربری‌های خدماتی در آن لحاظ شود. این خیابان هم‌اکنون ۶۴ نوع فعالیت اقتصادی و خدماتی را در خود جای داده است و بخشی از این فعالیت‌ها نیز سازگاری مناسبی با محله ندارد.
این کارشناس حوزه شهرسازی معتقد است برای مرهم گذاشتن بر این زخم نیمه‌باز باید پروژه تملک خیابان دروازه ری را تکمیل کرد، اما در عین حال باید تلاش کنیم تا کارکرد محلی و انسجام اجتماعی در این محله حفظ شود.
اشعری با اشاره به وجود فضاهای بلاتکلیف در محله و در جریان تملک نیمه‌تمام بدنه خیابان، می‌گوید: با هزینه اندک می‌توان این فضاهای بلاتکلیف را به مکانی برای توقف اهالی تبدیل کرد.
وی با اشاره به وجود بعضی کاربری‌های ناسازگار در این محله عنوان می‌کند: با تملک چند پلاک می‌توان برای اهالی مسکن تولید و الگوی صحیح توسعه محله را تدوین کرد.
از جمله پیشنهادهای مشاور برای این محله، تملک آب‌انبار حاج رئیس به‌عنوان یک عنصر هویتیِ واقع در آن و اضافه کردن یک عنصر دروازه‌ای در محل طاق قدیم برای ارتقای هویت محلی بود که با پای‌کار نیامدن اداره کل میراث فرهنگی، معطل مانده است.
این کارشناس شهرسازی معتقد است یک سری از کاربری‌های ناکارآمد همچون مصالح‌فروشی و حمام متروکه در این محله باید برای تأمین خدمات عمومی به کار گرفته شود.
فرایند اجرایی شدن بازآفرینی محله دروازه ری تا امروز بدون تغییر در این تصمیم‌گیری پیگیری شده است، اوایل سال ۱۴۰۲ شهردار قم اعلام کرد که این پروژه در اولویت تملک با همان عرض ۱۸ متر است.
محمدحسین علی‌اکبری، مدیر منطقه یک شهرداری قم، مرداد سال گذشته در توضیح مشکلات و چالش‌های بازگشایی محله دروازه ری به ریزدانگی املاک این محله اشاره کرد که توافق با مالکان را دچار مخاطره می‌کند.
مساحت پایین املاک تجاری و کوچک بودن آن‌ها یکی دیگر از معضلات تملک در این پروژه است، چراکه این املاک وسیله امرارمعاش اهالی است، اما ارقام تملک به نحوی نیست که ملک تجاری دیگری جایگزین آن شود، از طرفی بسیاری از ملک‌ها جنوبی‌ساز یا به صورت مشاع است که فرایند تملک را دچار چالش می‌کند.
از طرفی به گفته این مسئول شهرداری قم، بخشی از این محله در بافت تاریخی قرار دارد و بهسازی آن نیازمند مشارکت سازمان میراث فرهنگی است.
با این همه تاکنون نزدیک به ۴۰ قطعه در محله دروازه ری تملک و تخریب شده و جدول‌گذاری و ساخت محور نیز در حال انجام است. گام بعدی احداث مرکز فرهنگی و فضای سبز کوچک این محله توسط شهرداری قم است که می‌تواند امید را به رگ‌های محله بازگرداند.
مدیر منطقه یک شهرداری قم در پاسخ به ابهاماتی درباره عرض محور دروازه ری، عرض ۱۸ متری را مصوبه طرح تفصیلی شهر قم می‌داند که با توجه به قرار گرفتن نیمی از محله در محدوده بافت تاریخی، شهرداری بر سر اجرای همین مقدار نیز با سازمان میراث فرهنگی دچار چالش است.
آذرماه سال ۱۴۰۲ بود که دفتر تسهیل‌گری محله دروازه ری تشکیل و در مسجد این محله جلسات با اهالی برگزار شد. مفهوم احداث دفتر تسهیل‌گری این است که بهسازی یک محله را تنها کالبدی نبینیم بلکه باید به مسائل اجتماعی و اقتصادی به‌صورت توأم با موضوعات کالبدی و عمرانی توجه کرد.
در روزهای اخیر تصاویری در فضای مجازی رد و بدل می‌شود که نشان دهنده ادامه تملک و تخریب بعضی املاک در مسیر خیابان ۱۸ متری این محله است.
نقش ویژه محله دروازه ری در روزهای دفاع مقدس و تقدیم ۱۲۸ شهید به کشور، حضور مشاهیری همچون امیر موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی و وجود جمع بزرگی از ایثارگران انقلاب اسلامی و جنگ از نقاط قوت و سرمایه‌های اجتماعی این محله است که می‌توان با پررنگ کردن این نقش، به بهبود مشارکت اجتماعی برای حل معضلات آن کمک کرد؛ مسجد فعال و اهالی دغدغه‌مند که روزهای بهتری برای محله‌شان آرزو می‌کنند، از سرمایه‌های ارزشمند این محله است.
یکی دیگر از سرمایه‌ها و دارایی‌های محله، تنوع قومیت‌ها و ملیت‌ها است که می‌تواند فرصت تلقی شود. شبکه خویشاوندی، مهارت‌های فنی، همچنین وجود عناصری همچون آب‌انبار و مسجد از دیگر سرمایه‌های محله است.
پای صحبت قدیمی‌ها که بنشینی، خاطرات جالبی از روزگار گذشته محله دروازه ری دارند. از گاراژی که محل تردد مسافران به قم بود و روستانشینان و عشایر کلکو از دشت مسیله به آن می‌رسیدند. از پرده‌خوانان و پهلوانان که هرازگاهی بساط خود را در میانه محله به پا می‌کردند و بوی نان سنگک تازه و دود کبابی که زیرگذر به مشام می‌رسید.
شاید امروز بخشی از این خاطرات دیگر رنگ‌باخته باشد، اما می‌توان دروازه ری را طوری بازسازی کرد که اصالتش به یادگار بماند و اهالی‌اش همچنان پایبند این محله باشند.
کد خبر 746803
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»