مناظره مشفقانه یا دورهمی خصمانه؟

در ادامه این گفت وگو آمده است: انتخابات ریاست‌جمهوری را اولین مناظره انتخاباتی کاندیداهای ریاست‌جمهوری تا حدودی گرم و دومین رویارویی نامزدها، آن را شعله‌ور کرد. با این همه مخاطبان تلویزیون که در دو جمعه اخیر، عصرها را به دیدن این مناظره‌ها اختصاص داده‌اند در شبکه‌های مجازی اعتراف می‌کنند که نفهمیده‌اند برنامه‌های کاندیداها چیست و از چه حرف می‌زنند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

جعبه جادو؛ گویی به جای آنکه یک مناظره زنده را نشان دهد، تصویرگر نوعی رقابت تلخ کاندیداها در بردن احتمالی آبروی یکدیگر بوده است.

انواع و اقسام تیروترکش‌ها در این دو جمعه، به آسمان انتخابات ایران پرتاب شده. حالا دیگر همه می‌دانند که فرزند کدام وزیر احتمالا در کار واردات لباس است، همه می‌دانند چند نهاد، مالیات پرداخت نمی‌کنند، همه می‌دانند که فلان کاندیدا، عینکش چقدر می‌ارزد اما از جامعه درصدی حرف می‌زند و... . اما آیا مناظره که یکی از شیوه‌های گفت‌وگو در علم ارتباطات است را می‌توان تا حد یک مثلا محله «برو بیا» تنزل داد که در آن، هر که هرچه خواست، بدون توجه به قوانین و بدون ترس از پاسخ و تعقیب حقوقی عنوان کند و باکی از خسران اخلاقی آن نداشته باشد؟

همچنین به نظر می‌رسد مخاطبان با دیدن این دو قسمت از مناظره‌ها، به جای آشنایی با برنامه‌ها و طرح‌های کاندیداها با روی دیگری از شخصیت آنها آشنا شده‌اند؛ شخصیتی که غیرمنتظره و غیرقابل باور است. حکایت گم‌شدگی مفهوم واقعی علمی مناظره در این دو نشست را با دکتر مهدی محسنیان‌راد، استاد دانشگاه و جامعه‌شناس و فریدون صدیقی، روزنامه‌نگار و مدرس ارتباطات، در میان گذاشتیم؛ چهره هایی که در علم رسانه، سال هاست به نوشتن و آموزش تکنیک‌های مصاحبه مشغول‌اند و عجیب نیست ‌‌اگر به نقدِ آن چیزی می‌پردازند که این روزها به جای مناظره، از رسانه ملی پخش می‌شود:

**مناظره چیست و براساس تعریف‌های علوم ارتباطات چه کارکردی دارد؟
مناظره یکی از گونه‌های مصاحبه است؛ مثل نظرخواهی، میزگرد، کنفرانس خبری، مباحثه و مجادله. در مناظره، مصاحبه‌کننده، موضوع یا موضوعاتی را بین دو یا چند نفر که دیدگاه‌های متضادی نسبت به آن موضوع یا موضوعات دارند به بحث می‌گذارد تا آنان، دلایل و دیدگاه‌های خود را درباره موضوع بیان کنند یا آن را به چالش بکشند؛ حتی اگر در مواردی دیگر دیدگاه موافق با هم داشته باشند.

**مناظره‌هایی که در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در حال انجام است را می‌توان در چنین چارچوبی دید یا خیر؟
متأسفانه خیر. همان‌طور که در تعریف حداقلی مناظره اشاره کردم، مناظره، طرح بحث میان افرادی است که درباره یک موضوع واحد یا موضوعاتی واحد، نظراتی متفاوت و دیدگاه‌هایی متضاد دارند اما در مناظره‌های انتخاباتی که تاکنون دیده‌ایم، مخاطب با چنین مصاحبه‌ای روبه‌رو نمی‌شود. باید توجه داشت که مناظره با نظرخواهی یک فرق اساسی دارد؛ در نظرخواهی ممکن است افراد دیدگاه‌های متضاد و گاه موافق در قبال موضوع داشته باشند اما در مناظره، تضارب آراست که اهمیت ویژه‌ای دارد. از سوی دیگر، در این مناظره‌ها، متأسفانه مصاحبه‌کننده (مجری برنامه) هیچ کوششی برای پیگیری پاسخ پرسش خود از مصاحبه‌شونده‌ها ندارد. به‌عنوان مثال اگر از کاندیدایی درباره مسئله فرهنگ سؤال می‌کند، مخاطب آن پرسش، خود را مختار می‌داند درباره هر چیزی که مایل است سخن بگوید به جز پاسخ به پرسش مورد نظر.

این در حالی است که مصاحبه‌کننده این حق را دارد که اظهارات مصاحبه‌شونده‌ها را قطع کند، تذکر دهد و از آنها بخواهد فقط به پرسش مورد نظر جواب بدهند. وقتی که در این مناظره چنین اتفاقی نمی‌افتد، بیننده درواقع شاهد یک دورهمی خواهد بود که در آن، هر کاندیدایی بدون پایبندی به قاعده بازی، هرچه می‌خواهد می‌گوید. به عبارت دیگر، مصاحبه‌کننده در این مناظره‌ها، در حکم «وقت‌نگه‌دار» ظاهر شده، شبیه آنچه اغلب در مناظره‌های دانشگاهی شاهدیم. گرچه در بخش عمده‌ای از مناظرات دانشگاهی هم مناظره‌کنندگان، خود را پایبند به قواعد بازی می‌دانند.

**آیا مصاحبه‌شونده‌ها مجبور نشده‌اند به خاطر حداقلی‌بودن سؤالات، این‌طور پاسخ بدهند؟
پرسش‌ها، دو اشکال مهم داشتند؛ اول اینکه موضوعات کلی را مطرح می‌کردند که می‌شود ساعت‌ها درباره آنها حرف زد. وقتی که از صاحب‌نظری درباره علت افزایش طلاق سؤال می‌شود، چنین پرسشی به دقایق بسیاری برای آسیب‌شناسی موضوع نیاز دارد نه به دو دقیقه یا چهار دقیقه. دوم اینکه پرسش‌ها نامتوازن و غیرحداقلی بود. البته شاید طراحان پرسش در جست‌وجوی آن بوده‌اند که دیدگاه کلی مصاحبه شونده را مورد توجه قرار دهند یا اساسا با طرح پرسش‌های کلی و غیرچالشی، مناظره را به سمت یک دورهمی عصرانه به صرف چای و شیرینی هدایت کنند اما به طور کلی در مناظره، سؤال‌ها باید معطوف به جزئیات و چالشی باشد.

** به‌هرحال آیا پرسش‌ها به مخاطب کمک کرد که به افقی از برنامه‌های اجرائی مصاحبه‌شونده‌ها برسد؟
تقریبا خیر. پرسش‌ها آن‌قدر کلی بود که نمی‌شد از دلِ آن، توضیح برنامه کاندیدا را دریافت. به‌ویژه آنکه در روند مناظره، مجری برنامه دخالت لازم و قانونی را انجام نمی‌داد تا از پاسخ‌های غیرضرور و غیرموجه جلوگیری کند. توجه داشته باشید با پاسخ‌های دودقیقه‌ای نمی‌شود به برنامه‌های اجرائی در باب یک موضوع مهم رسید. چگونگی ایجاد شغل برای چند‌ میلیون بی‌کار نیاز به ارائه یک برنامه تشریحی و توضیحی دارد که چنین فرصتی برای توضیح در اختیار کاندیدا قرار ندارد. از طرف دیگر حتی پرسش‌ها نیز معطوف به پرسش‌هایی برای یک مناظره نبودند.

** پس با این حساب چرا مناظره؟
آنچه اتفاق افتاد، طرح ایرادها و اشکال‌ها و احیانا پاره‌ای تهمت‌ها و پاره‌ای نسبت‌ها به یکدیگر بود تا جایی که گاه فکر می‌کردیم ممکن است کار به جاهای باریکی برسد و حتی گاه تأسف می‌خوردیم که چرا نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری به جای ارائه طرح و برنامه و روشنگری‌های مستدل و بیان متین، آرام و صبورانه، نشست را به جای مناظره مشفقانه تبدیل به دورهمی خصمانه و کینه‌توزانه کرده‌اند. یادمان باشد که چنین برخوردهایی توان جمع‌بندی به بیننده نمی‌دهد یعنی مخاطب یک نظاره‌گر متعجب باقی می‌ماند.

**چرا در مقام نظاره‌گر و نه در مقام تحلیلگر؟
از آنجایی که در این دو مناظره، مباحثه‌ای صورت نمی‌گیرد، گفت‌وگویی جان نمی‌گیرد تا مناظره به طرف مباحثه و گاه مجادله برود، بنابراین مخاطب آنچه را در عمل می‌بیند، یک سرگرمی از نوع دیگر است. فکر می‌کنم نسل جوان، از این مناظره نباید راضی باشد چون چیزی دستش را نگرفته تا بتواند به تحلیل منطقی‌ای برای یک انتخاب درست برسد. یعنی اگر از جوان‌ها بپرسی که چه کسی در مناظره‌ها خوب حرف زد و چه کسی حرفِ خوب زد، پاسخی به این پرسش‌ها ندارند.

**آیا در شرایط موجود نمی‌توان امیدوار بود مخاطب به تحلیلی از فرایند انتخاب برسد؟
قطعا از درون این رقابت زبروخشن و بی‌رحمانه که ترکیبی نامتوازن و حتی غیراخلاقی را گاهی برملا می‌کند، نمی‌شود به یک جمع‌بندی مطلوب رسید چراکه اساسا تحلیل و جمع‌بندی به ظرفیت شعور، درک و حافظه تاریخی مخاطب نیاز دارد؛ نه‌فقط ظرفیت‌های احساسی او. به نظر می‌رسد حتی نامزدها در این مناظره‌ها، احساسات و سواد مخاطب را نادیده گرفته‌اند. پاسخ‌های هیجانی، خیلی زود کارکرد خود را از دست می‌دهد. فراموش نکنیم هم‌اکنون چهارونیم‌ میلیون دانشجو داریم و می‌دانیم عموما مهندسی افکار خانواده و حتی افکار عمومی جامعه در چنین مواقعی ازسوی همین جوانان انجام می‌گیرد.

**کمی بیشتر درباره وظایف مصاحبه‌کننده در یک مناظره برایمان بگویید.
آقای مرتضی حیدری را تقریبا همه می‌شناسند؛ یک مجری موقر و مسلط در برنامه‌های خبری و تحلیلی صداوسیما، اما به نظرم مشکل شرح وظایفی است که برای او در این مناظره‌ها نوشته‌اند: سؤال را بپرس و بدون توجه به جوابی که می‌دهند، وقت را محاسبه کن و بعد نوبت را به نفر بعدی بده. دستت را ببر در گلدان شیشه‌ای، سه بار بچرخان و اسم را روبه‌روی دوربین بگیر! اینها مأموریت‌هایی است که به او داده‌اند، بنابراین نمی‌توان او را مقصر دانست. ما آقای حیدری را در برنامه‌های دیگری دیده‌ایم و توان و تسلط وی را در اداره مناظره‌ها می‌دانیم. باید اعتراف کنم که به نظرم تلویزیون کاریزمای یکی از بهترین مجری‌های خود را (منظورم مجری-شومن‌هایی نظیر شومن‌هایی مانند جوان و علیخانی نیست) کشت، چون مأموریتی که به او سپرده شده، اشتباه است.

**اگر قرار باشد مقایسه‌ای بین مناظره‌های انتخاباتی چند دوره اخیر ریاست‌جمهوری کنید، به کدام یک نمره بهتری می‌دهید؟
از نظر چگونگی برگزاری، به گمان من مناظره‌های سال ٨٨ بهتر از دو دوره اخیر بود. ما در آن دوره، شاهد مناظرات دوبه‌دویی بودیم. یعنی دو نامزد روبه‌روی هم می‌نشستند و درباره موضوعی واحد اظهارنظر می‌کردند و امکان درون‌کاوی و عمیق‌شدن بیشتر درباره موضوع مورد نظر فراهم می‌شد.

مخاطب هم این فرصت را به دست می‌آورد که با آرا و افکار کاندیداها درباره آن موضوع، بیشتر و بیشتر آشنا شود. کنش‌ها و واکنش‌های مناظره‌کنندگان، خشم و مهر آنان مشهودتر بود. بنیان‌های فکری، قوه ادراک و دریافت و به‌طورکلی کنش‌مندی آنها برای مخاطبان قابل لمس‌تر بود اما الان و در این دوره از مناظرات، وضع به کلی فرق می‌کند؛ یک نفر (مجری برنامه) در قبال شش نفر و این در حالی است که باید در دو دقیقه، هر فرد ضمن پاسخ‌گویی، پرسشگر نیز باشد. البته ناگفته نگذارم در سال ٨٨ هم، مجری برنامه بیشتر یک وقت نگهدار بود اما فضای برنامه و شکل اجرائی آن، به مخاطب این فرصت و اجازه را می‌داد که به تحلیلی نسبی برسد.

*منبع: روزنامه شرق، 1396.2.21
**گروه اطلاع رسانی**2059**9131**انتشار دهنده: شهربانو جمعه

منبع: ایرنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۲۵۵۳۹۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ببینید | سوال باورنکردنی یک دانشجو از هاشمی رفسنجانی؛ دور از انتظارترین پرسش تاریخ!

261 33

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1903239