به نقل از «افکارنيوز»

آیا نوزده حرفی بودن بسم الله الرحمن الرحیم فلسفه ای دارد؟

تاریخ انتشار: ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۳۲۹۷۵۰۵

روایاتی وجود دارد که نوزده حرفی بودن بسم الله الرحمن الرحیم را با تعداد نگاهبانان دوزخ که نوزده نفرند، مرتبط می داند، اما با تمام فضایلی که برای این عبارت قرآنی وجود داشته و با پذیرش بخش هایی از این روایات که ناظر به کمک معنوی بسم الله به انسان ها و نجات آنان از دوزخ با استفاده از این کلام است و یا این که پشت گرمی فرشتگان تنها به نام خداوند است، نمی توان از دیدگاه روایت شناسی به صورت قطعی چنین ارتباطی را بین تعداد حروف بسم الله و تعداد نگاهبانان دوزخ اثبات نمود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

پاسخ تفصیلی

در کتاب های تفسیری دو روایت وجود دارد که به نوعی ناظر به پرسش مطرح شده است. براین اساس، نخست دو روایت یاد شده را ترجمه کرده و منابع آن را در اختیارتان گذاشته و سپس به تحلیل محتوا و سند آن می پردازیم.

قبل از بیان روایات نیز لازم است بدانیم که به تصریح آیه ای از قرآن کریم، نوزده نفر وظیفه نگاهبانی از دوزخ را بر عهده دارند[1]و این روایات نیز به نوعی ناظر به همین آیه از قرآن کریم است.

1. روایت اول: قرطبی از مفسران بنام اهل سنت در قرن هفتم روایتی به این مضمون نقل کرده است:روى وکیع عن الأعمش عن أبی وائل عن عبد الله ابن مسعود قال: من أراد أن ینجیه الله من الزبانیة التسعة عشر فلیقرأ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لیجعل الله تعالى له بکل حرف منها جنة من کل واحد؛[2]هرکس بخواهد که پروردگار او را از نگهبانان نوزده گانه دوزخ رهایی بخشد، بسم الله الرحمن الرحیم را بخواند تا خداوند به پاداش هر حرفی از آن، سپری در برابر خازنان جهنم قرار دهد.

میبدی از مفسران عارف مسلک فارسی زبان قرن ششم نیز از ناقلان و مترجمان این حدیث می باشد که چنین آورده است: گفته‏اند زبانیه دوزخ نوزده‏اند- چنانک رب العالمین گفت عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ و این آیت تسمیت نوزده حرف است، هر آن کس که باخلاص برخواند رب العالمین بهر حرفى از آن زبانیه از وى باز دارد، و او را از سیاست وى ایمن کند.[3]

مفسران دیگری چون طبرسی، از اندیشمندان شیعی قرن ششم،[4]ابن کثیر از دانشمندان اهل سنت در قرن هشتم[5]نیز همین روایت را ذکر کرده اند.

2. روایت دومی نیز در این زمینه وجود دارد که ناظر به نکته دیگری است. متن این روایت که ابن عطیه اندلسی از مفسران قرن ششم[6]و ثعالبی از مفسران قرن نهم[7]آن را نقل کرده اند به شرح زیر است:

فقال بعض الناس: إن روایة بلغتهم أن ملائکة النار الذین قال اللّه فیهم عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ [المدثر: 30] إنما ترتب عددهم على حروف بسم اللّه الرحمن الرحیم، لکل حرف ملک، و هم یقولون فی کل أفعالهم: «بسم اللّه الرحمن الرحیم» فمن هنالک هی قوتهم، و باسم اللّه استضلعوا.

برخی نقل کرده اند که روایتی به گوششان رسیده مبنی بر این که تعداد فرشتگان نگهبان جهنم که خداوند آنان را نوزده نفر اعلام کرده است، بر اساس نوزده حرف بسم الله الرحمن الرحیم تنظیم شده اند و همین بسم الله است که به آنان قوت بخشیده و مایه پشت گرمی آنان است.

همان گونه که ملاحظه فرمودید، هر دو روایت بیانگر نوعی ارتباط بین شمارگان حروف بسم الله الرحمن الرحیم و تعداد فرشتگان نگهبان دوزخ می باشد با این تفاوت که روایت اول حروف بسم الله را سپری در مقابل نگاهبانان دوزخ ارزیابی کرده و روایت دوم همان نگهبانان را پشتگرم به بسم الله می داند.

بعد از مروری در این روایات، می توان نکاتی را در جمع بندی ذیل خاطر نشان کرد:

1. با توجه به تعالیم دینی و آموزه های قرآنی، تردیدی وجود ندارد که یاری گرفتن از خداوند که تعبیر زیبایی از آن در بسم الله الرحمن الرحیم آمده و رأفت و رحمت پروردگار به خوبی از آن استفاده می شود، آتش دوزخ را از انسان دور نموده و سپری برای آنان در مقابل جهنم خواهد بود. بر این اساس، این بخش از روایت که می توان با کمک بسم الله از جهنم نجات یافت، جای بحث و گفتگو ندارد.

2. فرشتگان خدا نیز فرمانبران پروردگار بوده و جز با کمک و استعانت از او دست به اقدامی نمی زنند. بر این اساس، بخشی از روایت دوم که ناظر به پشتگرمی این فرشتگان به نام خداست نیز کاملا مورد تأیید است و هیچ گونه تعارضی با روایت اول ندارد.

3. صرف نظر از دو نکته اشاره شده، با توجه به اینکه اسناد موجود در روایت اول نمی تواند مورد پذیرش قطعی اندیشمندان شیعی باشد و روایت دوم نیز بدون سند می باشد، از دیدگاه دانش روایت شناسی نمی توان به صورت قطعی ابراز داشت که دقیقا هر حرف موجود در حروف نوزده گانه بسم الله سپر مستقلی در مقابل نگهبانان نوزده گانه جهنم بوده و یا اینکه تنظیم تعداد این نگهبانان بر اساس این حروف نوزده گانه انجام شده است، اما از طرفی موارد یاد شده با اصول کلی مورد پذیرش ما نیز در تعارض نیست تا بتوان چنین مضمونی را کاملا رد کرد.

به هر حال، عبارت بسم الله الرحمن الرحیم دارای آثاری معنوی است که در هر دو فرض اثبات و یا رد وجود خاصیتی در نوزده حرفه بودن آن، قابل دسترسی می باشد و به همین دلیل در روایات فراوانی توصیه به گفتن بسم الله قبل از انجام هر کاری شده است.[8]

[1]مدثر، 30؛ عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَر

[2]قرطبی، محمد بن احمد،الجامع لاحکام القرآن، ج 1، ص 92، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1364 هـ ش.

[3]میبدی،رشید الدین، کشف الأسرار و عدة الأبرار، ج 1، ص 9، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1371 هـ ش.(در صفحه چهارم از جلد دوم همین کتاب، متن عربی روایت نیز بیان شده است)

[4]طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن،ج 1، ص 90، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372 هـ ش.

[5]ابن کثیر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم،ج 1، ص 34، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1419 هـ ق.

[6]ابن عطیه اندلسی، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج 1، ص 61، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1422 هـ ق.

[7]ثعالبی، عبد الرحمن بن محمد، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 156، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1418 هـ ق.

[8]برای مطالعه این احادیث می توانید عبارت التسمیه را در موضوعات و فهرستهای کتب روایی جستجو کنید.

پاسخ تفصیلی

در کتاب های تفسیری دو روایت وجود دارد که به نوعی ناظر به پرسش مطرح شده است. براین اساس، نخست دو روایت یاد شده را ترجمه کرده و منابع آن را در اختیارتان گذاشته و سپس به تحلیل محتوا و سند آن می پردازیم.

قبل از بیان روایات نیز لازم است بدانیم که به تصریح آیه ای از قرآن کریم، نوزده نفر وظیفه نگاهبانی از دوزخ را بر عهده دارند[1]و این روایات نیز به نوعی ناظر به همین آیه از قرآن کریم است.

1. روایت اول: قرطبی از مفسران بنام اهل سنت در قرن هفتم روایتی به این مضمون نقل کرده است:روى وکیع عن الأعمش عن أبی وائل عن عبد الله ابن مسعود قال: من أراد أن ینجیه الله من الزبانیة التسعة عشر فلیقرأ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ لیجعل الله تعالى له بکل حرف منها جنة من کل واحد؛[2]هرکس بخواهد که پروردگار او را از نگهبانان نوزده گانه دوزخ رهایی بخشد، بسم الله الرحمن الرحیم را بخواند تا خداوند به پاداش هر حرفی از آن، سپری در برابر خازنان جهنم قرار دهد.

میبدی از مفسران عارف مسلک فارسی زبان قرن ششم نیز از ناقلان و مترجمان این حدیث می باشد که چنین آورده است: گفته‏اند زبانیه دوزخ نوزده‏اند- چنانک رب العالمین گفت عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ و این آیت تسمیت نوزده حرف است، هر آن کس که باخلاص برخواند رب العالمین بهر حرفى از آن زبانیه از وى باز دارد، و او را از سیاست وى ایمن کند.[3]

مفسران دیگری چون طبرسی، از اندیشمندان شیعی قرن ششم،[4]ابن کثیر از دانشمندان اهل سنت در قرن هشتم[5]نیز همین روایت را ذکر کرده اند.

2. روایت دومی نیز در این زمینه وجود دارد که ناظر به نکته دیگری است. متن این روایت که ابن عطیه اندلسی از مفسران قرن ششم[6]و ثعالبی از مفسران قرن نهم[7]آن را نقل کرده اند به شرح زیر است:

فقال بعض الناس: إن روایة بلغتهم أن ملائکة النار الذین قال اللّه فیهم عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَرَ [المدثر: 30] إنما ترتب عددهم على حروف بسم اللّه الرحمن الرحیم، لکل حرف ملک، و هم یقولون فی کل أفعالهم: «بسم اللّه الرحمن الرحیم» فمن هنالک هی قوتهم، و باسم اللّه استضلعوا.

برخی نقل کرده اند که روایتی به گوششان رسیده مبنی بر این که تعداد فرشتگان نگهبان جهنم که خداوند آنان را نوزده نفر اعلام کرده است، بر اساس نوزده حرف بسم الله الرحمن الرحیم تنظیم شده اند و همین بسم الله است که به آنان قوت بخشیده و مایه پشت گرمی آنان است.

همان گونه که ملاحظه فرمودید، هر دو روایت بیانگر نوعی ارتباط بین شمارگان حروف بسم الله الرحمن الرحیم و تعداد فرشتگان نگهبان دوزخ می باشد با این تفاوت که روایت اول حروف بسم الله را سپری در مقابل نگاهبانان دوزخ ارزیابی کرده و روایت دوم همان نگهبانان را پشتگرم به بسم الله می داند.

بعد از مروری در این روایات، می توان نکاتی را در جمع بندی ذیل خاطر نشان کرد:

1. با توجه به تعالیم دینی و آموزه های قرآنی، تردیدی وجود ندارد که یاری گرفتن از خداوند که تعبیر زیبایی از آن در بسم الله الرحمن الرحیم آمده و رأفت و رحمت پروردگار به خوبی از آن استفاده می شود، آتش دوزخ را از انسان دور نموده و سپری برای آنان در مقابل جهنم خواهد بود. بر این اساس، این بخش از روایت که می توان با کمک بسم الله از جهنم نجات یافت، جای بحث و گفتگو ندارد.

2. فرشتگان خدا نیز فرمانبران پروردگار بوده و جز با کمک و استعانت از او دست به اقدامی نمی زنند. بر این اساس، بخشی از روایت دوم که ناظر به پشتگرمی این فرشتگان به نام خداست نیز کاملا مورد تأیید است و هیچ گونه تعارضی با روایت اول ندارد.

3. صرف نظر از دو نکته اشاره شده، با توجه به اینکه اسناد موجود در روایت اول نمی تواند مورد پذیرش قطعی اندیشمندان شیعی باشد و روایت دوم نیز بدون سند می باشد، از دیدگاه دانش روایت شناسی نمی توان به صورت قطعی ابراز داشت که دقیقا هر حرف موجود در حروف نوزده گانه بسم الله سپر مستقلی در مقابل نگهبانان نوزده گانه جهنم بوده و یا اینکه تنظیم تعداد این نگهبانان بر اساس این حروف نوزده گانه انجام شده است، اما از طرفی موارد یاد شده با اصول کلی مورد پذیرش ما نیز در تعارض نیست تا بتوان چنین مضمونی را کاملا رد کرد.

به هر حال، عبارت بسم الله الرحمن الرحیم دارای آثاری معنوی است که در هر دو فرض اثبات و یا رد وجود خاصیتی در نوزده حرفه بودن آن، قابل دسترسی می باشد و به همین دلیل در روایات فراوانی توصیه به گفتن بسم الله قبل از انجام هر کاری شده است.[8]

[1]مدثر، 30؛ عَلَیْها تِسْعَةَ عَشَر

[2]قرطبی، محمد بن احمد،الجامع لاحکام القرآن، ج 1، ص 92، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1364 هـ ش.

[3]میبدی،رشید الدین، کشف الأسرار و عدة الأبرار، ج 1، ص 9، انتشارات امیر کبیر، تهران، 1371 هـ ش.(در صفحه چهارم از جلد دوم همین کتاب، متن عربی روایت نیز بیان شده است)

[4]طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن،ج 1، ص 90، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372 هـ ش.

[5]ابن کثیر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم،ج 1، ص 34، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1419 هـ ق.

[6]ابن عطیه اندلسی، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج 1، ص 61، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1422 هـ ق.

[7]ثعالبی، عبد الرحمن بن محمد، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 156، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1418 هـ ق.

[8]برای مطالعه این احادیث می توانید عبارت التسمیه را در موضوعات و فهرستهای کتب روایی جستجو کنید.

منبع: افکارنيوز

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.afkarnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «افکارنيوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۲۹۷۵۰۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

استاد مجتهدی هم معلم و هم مولف بود

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی وزارت علوم امروز (دوشنبه) در آیین گرامیداشت مقام استاد کریم مجتهدی به نام یک عمر معلم اظهار داشت: استادان معمولا دو وجه تحقیق و تالیف و تدریس و تعلیم دارند و در یکی از وجوه قوی هستند، اما استاد مجتهدی در هر دو وجه بسیار قوی بود و به این دلیل توانست جریان فکری راه بیاندازند.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: استاد مجتهدی به دلیل تعلق خاطر زیادی که به فرهنگ ایرانی و اسلامی داشت، مشکل بحران هویت را مد نظر قرار داد.

نجفی گفت: استاد مجتهدی نگاهی عمیق داشت و این نگاه باعث می‌شد انقلاب و شرایط فعلی را بهتر درک کند. وی معتقد بود می‌توانیم از فرهنگ خود سوال بپرسیم ولی جواب باید از فرهنگ خودمان باشد.

وی افزود: استاد مجتهدی معتقد بود غرب شناسی واجب و غرب زدگی حرام است.

استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در این مراسم گفت: در مطالعات تطبیقی چند اندیشه یا نظریه علمی با استفاده از روش‌های مختلف مقایسه می‌شود تا شباهت و تفاوت‌های نظریه‌ها را بشناسیم. معمولا فلاسفه به مطالعه تطبیقی فلسفه‌هایی که هر کدام به جهان‌های علمی مختلفی تعلق دارند، علاقه نشان نمی‌دهند. عده‌ای معتقدند مقایسه ممکن است ولی سودمند نیست.

حجت الاسلام رضا غلامی ادامه داد: استاد مجتهدی را به عنوان فیلسوف منتقد و نقاد فرهنگ غرب می‌شناسیم. البته با اینکه خود را متخصص فلسفه غرب می‌دانست، مطالعات مفصلی در اشراقی و صدرایی داشت و به طور طبیعی بنابراین ساختار فلسفه اسلامی را هم می‌شناخت.

وی با اشاره به کتاب «فلسفه و فرهنگ» نوشته دکتر مجتهدی گفت: وی در این کتاب فیلسوفان مختلف را از جهان‌های مختلف گردهم آورده و سخنان آنها را بیان و نقد کرده است.

غلامی گفت: استاد مجتهدی نگاه از بیرون به فلسفه اسلامی داشتند و برداشت‌های نو و بدیعی از فلسفه اسلامی ارایه داد. در این ارایه گاهی با شوق انگیزی دیدگاه‌های سهروردی را طرح می‌کند و همین بدیع نگری به فلسفه صدرایی هم مشاهده می‌شود.

وی گفت: ادامه اقدامات استاد مجتهدی به نفع هر دو فلسفه اسلامی و غرب است و این تلقی از مدرنیستم که در تعارض کامل با سنت است، تلقی درستی نیست و از رویکرد کاریکاتوری به غرب و غرب مدرن نشات می‌گیرد.

استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تصریح کرد: مطالعات تطبیقی بیش از همه فرصت رشد فلسفه اسلامی و بازشدن پنجره‌های تازه به روی فلسفه اسلامی را فراهم می‌کند و فرصت‌های نوآوری را در فلسفه اسلامی به وجود می‌آورد.

وی نتیجه گرفت: فلسفه اسلامی حتی در جهان خود که جهانی آسمانی است و نه جهانی زمینی، از رشد لازم باز مانده است.

غلامی در پایان گفت: حتی نوآوری‌های علامه طباطبایی در فلسفه به دلیل مواجهه ایشان با جهان فلسفه‌های غربی است که بعد از ایشان فلاسفه اسلامی چنین مواجهه‌هایی ندارند و شاهد نوآوری‌های بیشتر هم نبودیم.

انتهای پیام/