آیا بهره‌مندی از موسیقی دستگاهی ایران در «تلاوت قرآن» مشروعیت دارد؟
تاریخ انتشار: ۱۷ خرداد ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۳۵۸۰۷۸۸
رویداد۲۴-تمام مذاهب از موسیقی به‌عنوان یکی از هنرهای کاربردی و کارکردی در مناسک و آیین‌های عبادی و نیایشی استفاده می‌کنند. قرائت (Contilation)، همچون قرآن‌خوانی، وداها، تورات‌خوانی، زبورخوانی و گاتاخوانی نمونه‌هایی از جلوه‌های موسیقی مذهبی هستند. قرائت از دو عنصر اصلی «لحن» و «کلام» تشکیل می‌شود. در اصطلاح، لحن قرائت قرآن به کیفیتی از خواندن گفته می‌شود که قاری از مقامات و نغمات عربی برای ارائه آیات قرآن بر اساس اصول و مبانی صحیح و مطلوب استفاده کند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
از آغازین سال‌های بعثت پیامبر مکرم اسلام(ص)، قرائت قرآن و اذان با صوت موسیقی رایج بوده است و بنا بر روایات معتبر، از جمله روایت ذکر شده در الوسائل از حضرت رسول(ص)، بر خواندن قرآن با لحن و صوت عربی تأکید شده و از خواندن با لحن‌های اهل گناه و لهو و لعب دوری جستن توصیه شده است. هر چند در تفسیر این روایت نظرات مختلفی وجود دارد. اما قدر مسلم اینکه؛ رویکرد ایشان در دعوت به قرائت به صوت و لحن اعراب از جنبه موسیقایی است و آن حضرت با بیان این موضوع مسلمانان را به برگزیدن موسیقی مناسب و شایسته برای خواندن کلام الهی توصیه کرده‌اند. همچنینبه کارگیری «صوت» و «لحن» در کنار هم بر این موضوع تأکید دارد که ارزش هر دو در قرائت باید رعایت شود تا صوت و لحن که هر دو مؤلفه‌های موسیقایی دارند برای قرائت زیبای قرآن مناسب به کار گرفته شود.
بر مبنای حدیث شریف رسول اکرم(ص)، استفاده از الحان و نغمات عربی در تلاوت قرآن تأکید شده است و عدم رعایت آن هر چند موجب خروج از حوزه موسیقی نیست اما قطعاً از حوزه عرف تلاوت خارج است و تأکید بر لزوم بهره‌مندی از «لحن» (تنغیم) در موسیقی تلاوت قرآن کریم هرچند ممکن است مبنای موسیقایی برای آن وجود نداشته باشد.
از دیگر سو، برای پاسخ به این پرسش که آیا بر اساس این روایت، بهره‌مندی از موسیقی دستگاهی ایران در تلاوت قرآن یا ادعیه مشروعیت دارد یا خیر؟ لازم است نگاهی به تاریخ موسیقی عرب داشته باشیم تا پاسخی مستدل به این پرسش بدهیم. اگر چه آغازین تأثیرات تمدن و فرهنگ ایران بر اعراب از لحاظ زمانی و کیفیت آن مشخص نیست ولی بر اساس اسناد مکشوفه در تمدن شوش و کتب تاریخی موسیقی عرب، حتی پیش از استیلای اعراب مسلمان بر ایران، موسیقی ایران بر موسیقی عرب تأثیر داشته است. بیشترین سهم در تأثیرگذاری موسیقی ایران بر عرب مربوط به دوره خلفای عباسی است. هر چند تأثیرات بیان شده از دوره پیش از اسلام شروع می‌شود اما بیشترین تأثیرات مربوط به دوران پس از اسلام است. به‌عنوان نمونه تأثیرات عمیق موسیقیدانان بزرگ ایرانی؛ ابراهیم و اسحاق موصلی، منصور زلزل و ابوالحسن علی بن نافع (زریاب) که در دوره‌ای موجب نفوذ و گسترش موسیقی ایران و عرب در شمال آفریقا و اسپانیا و تأسیس مکتب آندلس نیز شدند. البته در سده‌های بعدی موسیقی عثمانی و یونانی نیز تأثیراتی از جهت نظام نظری و فرم بر موسیقی عرب گذاشت ولی نه به فراگیری و کیفیتی که موسیقی ایران بر آن موسیقی گذاشته بود. پس از اسلام، اعراب مسلمان؛ غنای دوران جاهلی را به فراموشی سپردند و با فرامین پیامبر مکرم اسلام(ص) موسیقی رسمی دین اسلام، اذان و تلاوت قرآن با صدای نیکو را جایگزین آن کردند. موسیقی تلاوت قرآن و اذان که دستاورد اسلام بود، بر کل جریان موسیقی عرب تأثیر عمیقی گذاشت.
موسیقی کنونی عرب تشابهات زیادی با موسیقی ایران دارد از جمله؛ گام‌های مشابه در مقام‌های موسیقی عرب و دستگاه‌های موسیقی، سازها و نوع اجرا، تکنیک و گردش لحنی، مترهای آزاد (آراسیونال) در آواز و ساز، نوع لحن در آواز، نوع ترجیع و تحریر و به‌طور دقیق‌تر فرهنگ موسیقی مشترک موسیقی ایران و عرب که بن‌مایه معنوی و عمیق مذهبی دارند.با این مقدمه این نتیجه حاصل می‌شود که؛ اجرای تلاوت قرآن و ادعیه بر اساس موسیقی دستگاهی ایران به دلیل مشابهت‌های زیاد بین این دو موسیقی نمی‌تواند غیرشرعی قلمداد شود و اگر امروزه قاریان ایرانی در تلاوت از دستگاه‌های موسیقی سنتی ایران استفاده نمی‌کنند به این دلیل است که مکتب تلاوت قرآن خصوصاً در مصر از صلابت، زیبایی و تطابقی عمیق با زبان عربی برخوردار است که ما را از بهره‌مندی از سایر موسیقی‌های مشترک با فرهنگ عرب بی‌نیاز می‌کند.
موسیقی دستگاهی ایران بطور مستقیم در تلاوت قرآن استفاده نمی‌شود زیرا اساساً امکان استفاده مستقیم از گوشه‌های آن با توجه به مقتضیات زبانی در تلاوت قرآن وجود ندارد. برای مثال صداهای کوتاه یعنی فتحه، کسره و ضمه را در تلاوت قرآن نمی‌توان کشیده خواند، در حالی که این مسأله در اشعار فارسی امری عادی محسوب می‌شود. نوع تلفیق متن و آهنگ در گوشه‌های موسیقی آوازی ایران با تلاوت و تلفیق لحن و کلام در تلاوت ناسازگار است. اگرچه این امکان وجود دارد که با تغییرات خاص در برخی از گام‌ها و گوشه‌های مشترک در موسیقی مقامی عرب و موسیقی دستگاهی ایران بتوان از لحن برخی گوشه‌های موسیقی دستگاهی ایران در تلاوت قرآن استفاده کرد لیکن به دلیل اینکه این نوآوری باید مبتنی بر شناخت کامل هر دو موسیقی ایران و عرب و تسلط کامل بر مختصات و اجرای هر دو موسیقی باشد، اشتیاقی برای این موضوع از طرف قاریان مشاهده نمی‌شود.اما در بیان و تلاوت ادعیه و نوحه‌ها و مناجات، بنا بر خصایص فرهنگی هر منطقه یا کشور، از موسیقی اصیل آن فرهنگ استفاده می‌کنند. به‌عنوان نمونه نوحه‌هایی که به زبان یا گویش‌هایی خاص که در اقوام ایران خوانده می‌شود بر اساس موسیقی مقامی یا الحان خاص آن منطقه است. لذا در تلاوت قرآن به استفاده صرف از موسیقی مقامی عرب توصیه و عمل شده ولی در سایر الحان مذهبی مثل اذان و ادعیه این حساسیت و تأکید وجود ندارد.
نکته قابل توجهی که دربیانات بسیاری از علما و مجتهدین وجود دارد این است که در تلاوت قرآن و ادعیه اصل بر بیان معانی و ابلاغ پیام قرآن یا مضمون دعا و مناجات است به گونه‌ای که به نحو شایسته و فصیح به مخاطب انتقال پیدا کند. این نگرانی در میان قاریان ایرانی و عربی از جمله قراء مصری وجود دارد که اجرای تزیینات و تحریرها و شیوه تلفیق لحن و کلام اصل موضوع ابلاغ پیام الهی و حفظ معانی و مضامین آی ات و ادعیه را تحت تأثیر قرار ندهد.اجرای دعای ربنای استاد محمدرضا شجریان نیز از این قاعده مستثنی نیست. این دعا در دستگاه «سه‌گاه» اجرا شده و نسبت و قرابت زیادی هم با مقام «سکاه» موسیقی عربی دارد. اگر براساس نظریه‌ای که به حفظ صرف کلام بدون تزیینات تأکید دارد به اجرای ربنای مورد نظر توجه کنیم دو نکته اساسی در این موضوع قابل توجه است؛ نکته اول اینکه، برخی از صاحبنظران موسیقی سنتی ایران، این ایراد را بر استاد شجریان وارد می‌دانند که ایشان در بیان کلمات فصاحت و تأکید لازم را به کار نمی‌برد لذا برای درک کلام و مضمون اشعار خوانده شده توسط ایشان باید دقت زیادی کرد. بررسی این ادعا نیاز به کارشناسی مصادیق زیادی از آثار استاد دارد که در مجال این مقاله نیست.
از سویی دیگر این ادعا و نقد از طرف دیگر صاحبنظران بر استاد وارد شده که تزیینات و ترجیعات و تحریرهای دعای ربنا اصل کلام و مضمون را تحت‌الشعاع قرار داده است. اگر فرض را بر صحت این ادعا بگیریم، می‌توان این موضوع را از این منظر نگاه کنیم که، ربنای خوانده شده در طی ده‌ها سال که شنیده شده و مورد قبول طبع مردم قرار گرفته اگر دارای این نقص هم باشد بتدریج توانسته توجه شنونده را به محتوای کلام جلب کند و دیگر نقطه شکی برای پخش آن از رسانه ملی ایجاد نمی‌کند. این موضوع در تلاوت بسیاری از قاریان معروف مثل استاد عبدالباسط نیز مشاهده می‌شود ولی هیچگاه آن تلاوت غیر شرعی تعبیر نشده است. همچنین اگر بپذیریم که «لحن» توانسته بر «مضمون» ارجحیت پیدا کند این امر به‌عنوان امر معقول و از دیدگاه عقلی و فقهی «غیرشرعی محسوب نمی‌شود»؛ بلکه «توصیه به عدم انجام آن» می‌شود.
منبع: رویداد24
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.rouydad24.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «رویداد24» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۵۸۰۷۸۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
بهره‌مندی ۲۳۷ روستای آذربایجان‌غربی از نعمت گاز‌طبیعی
جمشید درستکار مدیر مهندسی و اجرای طرح‌های شرکت‌گاز آذربایجان‌غربی گفت: قرار است امسال ۲۳۷ روستای استان از نعمت‌گازطبیعی بهره‌مند شوند که در صورت تحقق این موضوع، تقریبا روستا‌های بالای ۲۰ خانوار قابل گازرسانی را در شرف اتمام خواهیم داشت.
وی افزود: روند گازرسانی در آذربایجان‌غربی تداوم دارد چنان که در حال حاضر، ۱۱۷ طرح به طول ۱۴۰۰ کیلومتر شبکه‌گذاری در مرحله اجرا است.
درستکار با اشاره به طرح گازرسانی شهری، روستایی و صنایع در استان، افزود: پارسال ۳ طرح شهری، ۲۴۳ طرح روستایی و ۶۲ طرح صنایع به اتمام رسیده و مشعل‌گاز در آنها روشن شده است.
مدیر مهندسی و اجرای طرح‌های شرکت‌گاز آذربایجان‌غربی اضافه کرد: مجموع طول شبکه این طرح‌ها ۱۳۱۴ کیلومتر بود که با صرف اعتباری بیش از هزار و ۶۰۵ میلیارد تومان به سرانجام رسیده تا ۱۹ هزار و ۵۰۰ خانوار در آذربایجان‌غربی از نعمت گاز‌طبیعی بهره‌مند شود.
پارسال ۵۷ مورد ایستگاه در سطح استان نصب شد و مجموع ایستگاه‌های موجود آذربایجان‌غربی به هزار و ۱۲۹ عدد برسد.
باشگاه خبرنگاران جوان مهاباد مهاباد
اعلام محدودیت های ترافیکی پایان هفته در جاده های شمالی کشور