به نقل از «ایکنا»

قرائت فرهنگی قرآن بر اساس تفکیک گزاره‌های انسان‌شناختی

تاریخ انتشار: ۱۸ خرداد ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۳۵۹۳۳۵۲

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی امروز 18 خردادماه در نشست علمی «مبانی قرائت فرهنگی قرآن» که در تالار امام مهدی(عج) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد با اشاره به ورود خود به این بحث گفت: یکی از زمینه‌هایی که سبب شد تا من به این بحث ورود کنم مباحث زبان‌شناسی شناختی بود و به‌تدریج متوجه شدم که مدل‌های فرهنگی را می‌توان در قرآن دنبال کرد و نتایج جدیدی به دست آورد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

وی با بیان اینکه انسان‌شناسی دانش بررسی تنوعات مختلف بشری اعم از اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و ... است افزود: بحث انسان‌شناسی گرچه پیامدهای فلسفی عظیمی دارد ولی در ابتدای امر، مفاهیم فلسفی صرف و انتزاعی و در خلأ نیست.

قائمی‌نیا ادامه داد: ما در طول تاریخ با دو بشر سر و کار داریم انسانی که حیوان ناطق است که در ذات آن هویت و فرهنگ دیده نشده است و انسان دیگر انسانی که در متن تاریخ و فرهنگ زندگی می‌کند.

وی افزود: قرآن کریم از آن جایی که مخاطب آن انسانی است که در درون فرهنگ زندگی می‌کند ممکن نیست نگاهی به فرهنگ‌های بشری نداشته باشد.

وی افزود: قرآن با انسانی که درون فرهنگ‌ها زندگی می‌کند و به فرهنگ خاصی تعلق دارد نظر و سازوکار فرهنگ‌های مختلف را بررسی می‌کند و مخاطبان آیات آن انسان‌هایی بودند که در درون فرهنگ‌های مختلف زندگی می‌کردند؛ لذا قرآن با انسان مجرد از تاریخ و فرهنگ سر و کار ندارد بلکه انسانی را مخاطب خود قرار داده که در دل فرهنگ و تاریخ زندگی می‌کند.

قائمی‌نیا با بیان اینکه قرآن با انسان مجرد از تاریخ و فرهنگ سر و کاری ندارد تصریح کرد: یکی از آسیب‌های جدی مطالعات قرآنی به طور خاص، و مطالعات علوم اسلامی به صورت عام، به این مسئله بر می‌گردد که در آن‌ها مخاطب آیات را انسان مجرد از تاریخ و فرهنگ در نظر می‌گرفتند و به اهمیت و نقش گزاره‌های فرهنگی و مدل‌های فرهنگی در قرآن واقف نبودند.

وی افزود: البته نباید از ادعای فوق نتیجه گرفت که گزاره‌های قرآن نسبی هستند و از فرهنگی به فرهنگ دیگر تغییر می‌کنند بلکه مراد این است که قرآن به فرهنگ‌های مختلف ناظر بوده و به تحلیل آن‌ها می‌پردازد و انسان‌هایی را که در دل آن فرهنگ جای دارند مورد خطاب قرار می‌دهد و احکامی برای آنها بیان می‌کند.

قائمی‌نیا افزود: اطلاعات قرآن گاهی ناظر به خود فرهنگ و گاهی ناظر به اجزاء و ابعاد مختلف فرهنگی و گاهی ناظر به اعضای فرهنگ است؛ یعنی افراد را از آن جهت که اعضای یک فرهنگ هستند مورد خطاب می‌دهد یا سخنانی درباره آنان می‌گوید.

قائمی‌نیا با بیان اینکه قرائت فرهنگی قرآن براساس تفکیک گزاره‌های انسان‌شناختی در قرآن صورت می‌گیرد عنوان کرد: با توجه به آیات قرآن می‌توان سه سطح را برای انسانی که در درون فرهنگ زندگی می‌کند تعریف کرده که شامل؛ اعضای متعلق به یک فرهنگ، فرهنگ و مدل‌های فرهنگی است.

قائمی‌نیا با اشاره به گزاره‌های اعضایی قرآن به آیه شریفه «وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ»(39 بقره) اشاره کرد و ادامه داد: در این آیه، حکمی راجع به افراد کافر یعنی انسانی که فرهنگ کفر در او درونی شده است مطرح می‌شود؛ به عبارت دیگر این آیه، افرادی که مدل‌های فرهنگی خاص کفر در آن‌ها تاثیر گذاشته است و کفر در آن‌ها به صورت امری درونی شده اشاره می‌کند که این قبیل گزاره‌ها از نظر منطقی به صورت قضیه خارجیه هستند، یعنی حکمی را نسبت به افراد یک فرهنگ اظهار می‌دارند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه چارچوب فرهنگی در رفتار انسان تاثیر می‌گذارد بیان کرد: انسان‌شناسی در اینجا بیان کرد که مدل‌ها و طرح‌واره‌ها، فرهنگی هستند و چون مدل‌های فرهنگی متفاوتی وجود دارد رفتارهای متفاوتی نیز در هر جامعه و فرهنگی ایجاد می‌شود که قلمرو تاثیرات فرهنگی بسیار مهم است، مثلا خواستگاری، کاری واحد است ولی بسته به فرهنگ‌های مختلف مدل‌های مختلفی برای آن وجود دارد.

قائمی‌نیا با اشاره به گزاره های فرهنگی به آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ كَفَرُوا وَقَالُوا لِإِخْوَانِهِمْ إِذَا ضَرَبُوا فِي الْأَرْضِ أَوْ كَانُوا غُزًّى لَوْ كَانُوا عِنْدَنَا مَا مَاتُوا»(156 آل عمران) اظهار کرد: این آیه گزاره‌ای فرهنگی را بیان می‌کند بدین معنا که به عنصری از فرهنگ کفر اشاره می‌کند.

وی با بیان اینکه گزاره‌های فرهنگی به چند دسته گزاره‌های اعتقادی، رفتاری، نمادی، ارزشی، حقوقی و مناسکی قابل تقسیم است تصریح کرد: مثلا در آیه شریفه «هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ»(60 رحمان) این آیه یک عنصر ارزشی را در فرهنگ ایمان بیان می‌کند و یا «قَالَ أَتَعْبُدُونَ مَا تَنْحِتُونَ»(95 صافات) بیانگر این است که یکی از عناصر فرهنگ کفر این است که در آن دست ساخت آدمی پرستیده می‌شود و در مقابل، در فرهنگ ایمان، فقط خدا پرستیده می‌شود همچنین در آیه «وَ أَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ »(195 بقره) هرچند آیه در ظاهر امر و نهی در بردارد ولی در حقیقت به عناصر فرهنگ اسلام یعنی انفاق، اجتناب از افتادن در هلاکت و احسان اشاره دارد.

این استاد حوزه با بیان اینکه مدل‌های فرهنگی در یک فرهنگ قلب آن را تشکیل می‌دهند عنوان کرد: در این زمینه از سوی انسان‌شناسان شناختی ادعاهایی به صورت مدل مطرح شده است؛ از جمله اینکه، مدل‌های فرهنگی به مثابه چارچوب، عمل می‌کنند بدین معنا که به رفتارها و نحوه سلوک و اندیشه افراد شکل می‌دهند یا مدل‌های فرهنگی به نگرش افراد نسبت به دیگران شکل می‌دهند؛ همچنین ادعاهای دیگری مانند اینکه مدل‌های فرهنگی به نگرش افراد نسبت به جهان و هستی شکل می‌دهند و یا مدل‌های فرهنگی به فهم ما افراد از پدیده‌های اجتماعی شکل می‌دهند مطرح شده است.

قائمی‌نیا با اشاره به آیه «وَاصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَيْنَاكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا»(28 کهف) به نکات فرهنگی این آیه اشاره و تصریح کرد: دعوت به صبر با کسانی که صبح و شب خدا را می‌خوانند و وجه خدا را می‌طلبد و چشم برنگرداندن از آنها، عدم اراده زینت دنیا و عدم اطاعت از کسی که خدا قلبش را غافل کرده است از جمله این نکات است.

وی افزود: «تُرِيدُ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا» به یک مدل اساسی در فرهنگ کفر اشاره می‌کند و آن اراده زینت دنیاست. اراده زینت دنیا در فرهنگ کفر، و در مقابل، اراده وجه «يُرِيدُونَ وَجْهَهُ» در فرهنگ ایمان دو مدل اساسی را نشان می‌دهند؛ فعال شدن مفهوم زینت در این چارچوب دارای اهمیت خاصی است؛ زیرا زندگی دنیا مرحله‌ای از زندگی بشر است و بشر در عوالم مختلف به سر می برد و پایین‌ترین مرحله و عالم، زندگی دنیاست و قوام این مرحله، به زینت‌ها و زیبایی‌های آن است از این رو اراده این زینت‌ها با اراده وجه خداوند تنافی دارد بنابراین اراده زینت خدا در فرهنگ کفر و عدم اراده آن در فرهنگ ایمان به عنوان مدل های فرهنگی اساسی عمل می کنند.

این استاد حوزه با بیان اینکه امروزه مباحث زیادی راجع به فرهنگ مطرح شده است گفت: بنده قائل هستم چند قدم باید برداریم؛ اول اینکه از علوم روز مانند روان شناسی و جامعه شناسی و ... بهره ببریم و مدل‌های فرهنگی جامعه را کشف کنیم؛ قدم دوم باید در مطالعات اسلامی یعنی قرآن و سنت و تاریخ برداشته شود و مدل های فرهنگسازی باید کشف شود زیرا مشکل جامعه این است که مدل های فرهنگی اسلامی نداریم.

وی تاکید کرد: گام سوم نیز این است که باید به راه‌های تطبیق مدل‌های فرهنگی اسلامی با شرایط روز بپردازیم لذا اگر مدل‌های ایمانی و دینی را از فرهنگ خودمان گرفتیم می‌توانیم براساس آن برنامه‌ریزی و بر جامعه خودمان به شکل علمی تطبیق کنیم.

وی با بیان اینکه ما به جنبه‌های فرهنگی دین کم توجهی کرده و به جنبه‌های پیشین انسان توجه زیادی داشته‌ایم ادامه داد: حتی در نگاه جدید به فقه نیز احکام ارشادی از احکام مولوی، بنیادین‌تر می شود و این به دلیل آن است که احکام ارشادی مدل فرهنگی به انسان ارایه می‌دهد.

قائمی‌نیا گفت: در تحلیل‌هایی که از آیات الهی در گذشته صورت گرفته متوجه می‌شویم که گویا متعلق خطابات قرآنی، انسان پیشین است و اگر به انسان پسین توجه شده به اندازه انسان‌شناسی نبوده و می‌توان آن را ناشی از تفکر یونانی دانست.

قائمی‌نیا عنوان کرد: به عنوان مثال، قرآن گاهی ایمان و کفر را به عنوان دو فرهنگ لحاظ می‌کند اما گاهی ایمان به مثابه مدل و چارچوب دیده می‌شود؛ یعنی چارچوبی وجود دارد که در رفتارها و سبک زندگی و عواطف انسان‌ها اثر می‌گذارد.

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین حبیب‌الله بابایی، دبیر این نشست علمی در سخنانی با اشاره به برداشت‌های مختلف مرتبط با فرهنگ از قرآن گفت: در نگاه اول، قرآن را یک پدیده فرهنگی تلقی می‌کنیم و در این بستر آیات قرآن را تفسیر می کنیم و نگاه دیگر این است که ما اساسا فرهنگ شکل گرفته بعد از نزول وحی را قرآنی تلقی کنیم.

وی افزود: گاهی هم می‌توانیم موضوع فرهنگ را در قرآن بررسی کنیم در این مورد دنبال این هستیم که چیزی مثل فرهنگ را ردیابی کنیم و به عناصر مفهومی و محتوای این مسئله دست یابیم.

بابایی با طرح این سؤال که ما براساس چه روشی قصد داریم تفسیر فرهنگی از قرآن ارایه کنیم عنوان کرد: طراحی این متدولوژی برای قرائت فرهنگی قرآن بسیار مهم است.

وی افزود: ما به لحاظ تاریخی نمی‌دانیم در عصر نبوی و حضور ائمه(ع) آموزه‌های وحیانی کجای فرهنگ را تغییر داده و یا متاثر کرده است و شواهد تاریخی ما در اثرگذاری قرآن بر مسلمین چیست؟ زیرا متاسفانه در این زمینه کمتر کار شده است و اسناد تاریخی آن را گردآوری نکرده‌ایم.

منبع: ایکنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۵۹۳۳۵۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

در هیچ مکتبی به اندازه اسلام به حقوق زنان توجه نشده است

آیت الله العظمی نوری همدانی مرجع عالیقدر به همایش ملی «هویت عصری زنان در آئینه قرآن و حدیث» پیامی ارسال کردند.

متن پیام حضرت آیت‌الله نوری همدانی به اختتامیه همایش ملی به این شرح است:

بسم الله الرحمن الرحیم الحمدلله رب العالمین و الصلاه و السلام علی سیدنا و نبینا ابی القاسم المصطفی محمد و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین سیما بقیه الله فی الارضین

با سلام و تحیت به آن مجمع محترم

موضوع «جایگاه و موقعیت بانوان» از دیرباز مورد گفتمان اندیشمندان و صاحب نظران بوده و نویسندگان و نظریه پردازان در این زمین دیدگاه‌های گوناگونی ارائه داده و هر یک از آنان برداشت و تحلیلی داشته و طبق جهان بینی خود آن را ابراز داشته‌اند که این موضوع مطالعه تاریخ اقوام و ملل روشن‌تر می‌شود.

در این میان مکتب حیات بخش اسلام که کامل‌ترین ادیان است با توجه به نظر واقع بینانه به انسان و وظایف و تکالیف او، موقعیت بانوان را به نحو اصولی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و با عنایت به ساختار زنان به تبیین حقوق آنها پرداخته است که با نگرش دقیق و خالی از اغراض باید گفت: در هیچ مکتب و گرایشی اینگونه حریم و حقوق زنان مورد حمایت قرار نگرفته و شأن و منزلت آنان مصونیت پیدا نکرده است.

مگر نه این است که پیش از ظهور اسلام با زنان در همه نقاط جهان به بدترین نوع برخورد می‌شده و از کمترین حقوق اجتماعی محرومشان داشته بودندکه در آن فضای مسموم حضرت رسول اکرم (ص) رفعت مقام و شأن بالای بانوان را با کمال صراحت اعلام و قوانینی بر اساس فطرت انسان مقرر داشت.

مگر نه این است که با استقبال از حضور زنان در عرصه‌های جهادی و آموزشی و پرورشی و اجتماعی سال‌های نخستین ظهور اسلام به عصر طلایی تبدیل شد و بر تارک جبین تاریخ اسلام درخشید.

انسانی در میان دو دیوار بلند تحجر و تمدن کاذب.

محبوسی در اعماق دو زندان: زندان جاهلیت و زندان بردگی مدرن.

اسیر دو کمند: کمند اوهام و خرافات و کمند تهمت و افترا.

مقهور دو فرهنگ، فرهنگ جاهلی و فرهنگ کلمات فریبنده به نام آزادی و به عنوان علم و تمدن و تساوی حقوق.

بالاخره فریادگری بدون فریادرس! و مجرمی بدون ارتکاب جرم، مظلومی به ظلم مضاعف و محروم از حقوق زندگی صحیح.

در روزگاری که در تمام فرهنگ‌های اقوام و ملل جهان «زن» به عنوان یک «موجود پست» و «طفیلی» و انسان درجه دوم مطرح بود و تلخی و محرومیت بر همه ابعاد و زندگی او چه سیاسی، چه فرهنگی و چه اقتصادی سایه افکنده و مورد بدبینی‌ها و آماج تهمت‌ها بود و از هیچ روزنه‌ای بر افق زندگی او روشنایی نمی‌تابید و همه در‌ها بر روی او بسته بود، خورشید اسلام طلوع کرد و افق زندگی او را از کران تا کران روشن نمود و ندای عطوفت آمیز پیغمبر رحمت، حضرت محمد (ص) روح نشاط و امید در کالبد او دمید و راه ترقی و تکامل را به روی او از همه جهت باز کرد.

حضرتش موقعیت مهم «زن» در اجتماع بشری و جایگاه بلند او و شایستگی‌ها و استعداد‌های فراوانی را که دست آفرینش در وجود این موجود بدیع قرار داده است را گوش زد کرد و آیه‌هایی از قرآن مجید را در رابطه با معرفی مقام مهم زن و ارزش والای او برای مردم بیان نمود.

«زن» را به عنوان اینکه مانند مرد یک انسان کامل است و شایسته همه کمالات و کرامت‌های انسانی است و شایستگی خلیفه الهی بودن را دارد معرفی کرد.

«من عمل صالحا من ذکر أو انثی و هو مومن فلنحیینه حیاة طیبة ولنجزینهم اجرهم بأحسن ما کانوا یعملون» «ان المسلمین و المسلمات و المومنین والمومنات والقانتین والقانتات والصادقین والصادقات و الصابرین و الصابرات والخاشعین والخاشعات و المتصدقین و المتصدقات والصائمات والحافظین فروجهم والحافظات والذاکرین الله کثیرا و الذاکرات أعد الله لهم مغفرة و اجرا عظیما» این نمونه‌ای از آیات قرآن در عظمت زنان است و بر همین اساس همانطور که نمونه‌ای از مردان برای الگوسازی ذکر نمود، از زنان شایسته نیز به عنوان الگو معرفی می‌شود: «ضرب الله مثلاً للذین کفروا امرأت نوح و امرأت لوط کانتا تحت عبدین من عبادنا صالحین فخانتاهما فلهم یغنیا عنهما من الله شیئا و قیل ادخلا النار مع الداخلین و ضرب الله مثلاً للذین آمنوا امرأت فرعون إذ قالت رب ابن لی عندک بیتا فی الجنه و نجنی من فرعون و عمله و نجنی من القوم الظالمین و مریم ابنت عمران التی احصنت فرج‌ها فنفخنا فیه من روحنا و صدقت بکلمات رب‌ها و کتبه و کانت من القانتین» و در روایات ما نیز احادیث مختلف و متواتر درباره حقوق و جایگاه بانوان ذکر شده است که توصیه می‌شود به کتب حدیثی ما مراجعه کرده و با در نظر گرفتن سند احادیث بعضی از مطالب جعلی که با قرآن کریم مطابقت ندارد را استثنا نمود.

امروز نیز دنیای کفر با متهم ساختن اسلام نسبت به حقوق زن آنچه را که خود در عمل انجام می‌دهد به دین مقدس ما نسبت می‌دهد در حالی که با این عمل می‌خواهد پرده بر حقایق و موقعیت زن در اسلام بپوشاند و عمل ننگین خود را نسبت به بانوان توجیه نماید، اما باید با صدای رسا و بلند اعلام کرد که این دین بزرگترین حامی حقوق زن می‌باشد.

در پایان از همه حاضرین، خصوصاً از برگزارکنندگان این جلسه محترم و به ویژه نماینده معظم ولی فقیه آیت الله آقای نور مفیدی کمال سپاس و تشکر را دارم و و توفیق همگان را از خداوند متعال خواستارم و ملتمس دعای خیر هستم؛ و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته

همایش ملی هویت اصلی زنان در آئینه قرآن و حدیث با معرفی مقالات برتر دیروز در گرگان پایان یافت.

همایش مولفان حوزه و دانشگاه در ۵ محور بیش از ۱۶۰ مقاله علمی ارائه کردند که سه مقاله برتر شدند و ده مقاله نیز عنوان شایسته تقدیر را کسب کردند.

باشگاه خبرنگاران جوان گلستان گرگان