75 درصد ريزگردها منشا خارجي دارند/کاهش خشکسالي با پايبندي کشورهاي همسايه به حقابه ايران
تاریخ انتشار: ۲۲ خرداد ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۳۶۳۱۹۷۳
خبرگزاري آريا - بر اساس مطالعات انجام‌شده در دانشگاه سيستان و بلوچستان، 75 درصد ريزگردهاي کشور منشا خارجي از کشورهاي عراق، عربستان، سوريه و اردن دارند و بررسي تصاوير ماهواره‌اي از سال 1380 تا 1395 نشان مي‌دهد ضريب پوشش گياهي کشور روند کاهشي دارد که اين امر به دليل سدسازي‌هاي کشور ترکيه است.
به گزارش ايسنا، در نخستين روزهاي تابستان سال 88 زماني که ريزگرد تهران را به زير پرده‌اي از گرد و غبار فرو برد، به مساله جدي تبديل شد؛ چراکه در اين روز خورشيد از آسمان شهرهاي تهران و اهواز و بسياري از شهرهاي مرکزي، جنوبي و غربي ايران از پس لايه ضخيمي از ريزدانه‌ها کم فروغ ديده شد و در غروب، ته رنگ آبي آسمان به سياهي زد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
اين ريزگردها معمولا سفر کوتاهي دارند، ولي اين بار از کوه‌هاي مرتفع زاگرس و رشته کوه‌هاي سر به فلک کشيده البرز عبور کردند و راه خود را به سمت کرانه‌هاي درياي خزر در پيش گرفتند.
خشکسالي‌هاي دهه 80، کشاورزي سنتي، چراي بيش از حد دام، عدم استفاده از سيلاب‌ها، عدم دريافت حقابه‌ها و همه و همه دست به دست هم دادند تا مراتع و زمين‌هاي زراعي به بيابان تبديل شوند که با کمترين بادي، ريزدانه‌ها در هوا معلق شوند.
دانشيار دانشگاه سيستان و بلوچستان در حوزه اقليم شناسي، ريزگرد را يک مخاطره جدي براي بشر توصيف مي‌کند و معتقد است اين ريزگردها در سامانه جهاني در حال حرکت است؛ از اين رو همه کشورها متاثر از اين پديده شوم زيست‌محيطي هستند.
در ايران به‌ويژه شهرهاي جنوبي همچون اهواز وضعيت ديگري حاکم است، چرا که ميزان استاندارد ريزگردها در هوا 150 ميکروگرم در مترمکعب است ولي ميزان ريزگردها در هواي اهواز 3، شادگان 6 ، دشت‌آزادگان و آبادان و خرمشهر حدود 5 برابر حد مجاز است.
در سيستان و بلوچستان نيز خشک شدن درياچه هامون و رودخانه هيرمند، پديده ريزگرد را که به گفته اين محقق دانشگاه سيستان و بلوچستان يک پديده هزار ساله است، به چالش جدي در اين منطقه مبدل کرده است.
بادهاي 120 روزه و ريزگردهاي معلق در آسمان
دکتر محمود خسروي، دانشيار گروه اقليم‌شناسي دانشگاه سيستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا، با بيان اينکه منطقه دشت سيستان از لحاظ جغرافيايي يک منطقه ويژه است، گفت: هزاران سال است که رسوبات ريز دانه‌اي رودخانه‌اي در اين دشت جمع و ته نشين شده است، به نحوي که مطالعات ما نشان مي‌دهد اين رسوبات در عمق 500 تا 600 متري در اين منطقه وجود دارد.
وي با اشاره به تغييرات منابع آب درياچه هامون، اظهار کرد: منابع آبي اين درياچه هر ساله به همراه خود مقادير زيادي رسوبات را به محيط وارد مي‌کند و از آنجايي که اين محيط يک محيط خشک و بياباني است، آب تبخير مي‌شود و اين رسوبات ريز دانه‌اي در محيط باقي مي‌مانند که با يک حرکت کوچک باد به حرکت درمي‌آيند.
خسروي با بيان اينکه ورودي آب هيرمند به ايران در سال‌هاي اخير تحت تاثير شرايط اقليمي و عدم حقابه ايران از سوي افغانستان بوده است، خاطرنشان کرد: اين دو عامل سبب شده که در سال‌هاي اخير ميزان آب رودخانه هيرمند داراي نوسات زيادي شود که اين امر، پديده ريزگرد را که از هزاران سال گذشته وجود داشته است، تشديد کند.
وي عامل اصلي حرکت ريزگردها را بادهاي منطقه‌اي دانست و ادامه داد: معروف‌ترين آنها بادهاي 120 روزه سيستان است و اين باد هر چند که يک باد محلي است؛ ولي باعث شده رسوبات در وسعت زيادي پراکنده شود و منشا اصلي ريزگردها نيز بستر خشک شده درياچه هامون است.
به گفته اين محقق، منطقه هامون يک منطقه حفاظت‌شده است که در فهرست ذخاير زيست کره سازمان ملل قرار گرفته است، ولي به دليل اينکه اين بستر درياچه هامون خشک شده است، با وزش بادهايي که در برخي مواقع سرعت آن به 140 کيلومتر در ساعت مي‌رسد، رسوبات ريزدانه‌اي به راحتي از سطح آن برداشته مي‌شود.
عضو هيات علمي دانشگاه سيستان و بلوچستان با تاکيد بر اينکه اين سرعت باد در هيچ منطقه از ايران وجود ندارد، اضافه کرد: بستر شعبه رودخانه هيرمند، بستر درياچه هامون، اراضي خشک شده کشاورزي و مناطق خشک شده جنوب خراسان و بخش‌هاي غربي افغانستان از جمله منشاهاي توليد رسوبات هستند و از سوي ديگر باد در منطقه سيستان در تمام روزهاي فصل تابستان در حل وزش است؛ از اين رو در اين منطقه بر خلاف بخش‌هاي جنوب غربي کشور مانند خوزستان، هم توفان ماسه داريم و هم ريزگرد.
وي ريزگردها را موادي معلق در هوا توصيف کرد که مي‌توانند در فواصل خيلي دوري حرکت کنند و گفت: توفان‌هاي ماسه‌اي معمولا در خود منطقه به حرکت در ميآيند و ايجاد تپه‌هاي ماسه‌اي را به همراه دارند.
منشا ريزگردهاي ايران
خسروي با تاکيد بر اينکه ريزگردهاي منطقه سيستان علاوه بر منابع داخلي همچون بستر رودخانه هيرمند و بستر درياچه هامون، منشاهاي خارجي دارند، گفت: منشاهاي خارجي ريزگردهاي منطقه سيستان شامل کشور افغانستان و شهرهاي همجوار شمالي چون خراسان جنوبي و رضوي است.
وي، منطقه سيستان را به لحاظ جغرافيايي يک منطقه مسطح توصيف کرد که فاقد هر گونه عارضه توپوگرافي چون کوه و تپه است و افزود: پوشش گياهي منطقه نيز بسيار ضعيف است که اين امر به دليل جبر جغرافيايي منطقه است؛ ولي اتفاقي که در دو دهه اخير رخ داده، اين است که در گذشته زماني که بادهاي شمال غربي بر روي آب حرکت مي‌کرد، رطوبت آب حاصل موجب کاهش ريزگردها مي‌شد؛ از اين رو وقتي بادهاي 120 روزه مي‌وزيد کاهش گرماي هوا را به همراه داشت.
خسروي اضافه کرد: ولي حالا که آب نيست، بستر خشکيده هامون و هيرمند منشا ريزگرد شده است؛ ولي اگر آب مورد نياز که حدود 10 ميليارد متر مکعب آب ورودي هيرمند است، تامين شود وضعيت به حالت قبل باز خواهد گشت.
تغييرات درياچه هامون در گذر زمان
به گفته اين محقق اقليم‌شناس، اگر آب به ميزان يک ميليارد متر مکعب باشد و يا اصلا آب موجود نباشد، وضعيت بدتر خواهد شد.
تغييرات اقليمي در کنار بدعهدي‌هاي سياسي
وي با اشاره به تغييرات اقليمي در سال‌هاي اخير، خاطرنشان کرد: اولين اثر تغييرات اقليمي در عرض‌هاي جغرافيايي کاهش منابع سطحي است و اين پديده تنها بر روي رودخانه هيرمند و درياچه هامون نيست، بلکه سطح آب رودخانه‌هايي چون کارون و زاينده رود نيز کاهش يافته است.
اين عضو هيات علمي دانشگاه سيستان و بلوچستان ادامه داد: اثرات گرم شدن زمين از يک سو، کاهش بارش به‌ويژه بارش برف را در ارتفاعات افغانستان که به عنوان منابع تامين‌کننده آب هيرمند مطرح است، به همراه داشته است و از سوي ديگر، دما را افزايش داده است.
خسروي با بيان اينکه در حال حاضر افغانستان به ثبات نسبي سياسي رسيده است، افزود: اين امر موجب بازگشت مهاجران به اين کشور شده، از اين رو براي تامين آب زمين‌هاي زراعي اقدام به سدسازي کردند؛ ولي با بدعهدي‌هايي که با ايران دارند، حقابه ايران را به ما نمي‌دهند.
به گفته وي، کشور افغانستان در خشک‌ترين سال‌ها بايد به ايران 800 ميليون متر مکعب و در زمان عادي حدود 600 ميليارد متر مکعب آب مي‌داد؛ ولي اين کشور به هيچ يک از اين عهدنامه‌ها پايبند نيست.
خسروي به سيل‌هاي اخير در منطقه سيستان اشاره کرد و افزود: سيلاب‌هايي که در اين منطقه رخ داد، به دليل اين بوده که در بالادست قادر به مهار آب نبودند و مجبور به رهاسازي آب شدند، از اين رو حقابه کشور را به دلايل سياسي نتوانستيم دريافت کنيم؛ لذا به سمت گرم‌تر و خشک‌تر شدن به پيش رفتيم.
وي با بيان اينکه دشت سيستان پرچمعيت‌ترين منطقه سيستان و بلوچستان است، گفت: زماني که ريزگردها رخ مي‌دهد، ديد افق کاهش مي‌يابد و بيماري‌هاي تنفسي، جسمي و رواني و مهاجرت را به دنبال دارد.
خسروي با اشاره به آمارهاي رسمي و غير رسمي، تاکيد کرد: آمارهاي غير رسمي حکايت از مهاجرت 25 درصدي جمعيت دارد که اثرات غير قابل بازگشتي در منطقه گذاشته است.
اين محقق اقليم‌شناس با تاکيد بر اينکه ريزگردها از هزاران سال قبل در کشور وجود داشته است، اظهار کرد: در زمان‌هايي که آب در منطقه بود، ريزگردها مهار مي‌شد و زماني که منطقه با کمبود آب مواجه مي‌شود، ريزگردها تشديد خواهد شد.
به گفته وي، از سال 1379 تاکنون با توجه به اينکه يک دوره خشکي هيدرولوژيکي تاريخي را پشت سر گذاشته‌ايم، لذا هيچ‌گاه آب به آن اندازه‌اي نبوده است که ريزگردها را مهار کند، بنابراين اثرات شديدتر شده است.
وي اقدامات انساني مانند تردد خودروهاي قاچاق سوخت در درياچه هامون و فعاليت‌هاي حوزه مرزداري براي کاهش قاچاق کالا را از جمله زمينه‌هاي تشديد ريزگردها ذکر کرد و ادامه داد: در حال حاضر ريزگردها به يک چالش پيچيده تبديل شده که رفع آن نياز به راهکارهاي پيچيده‌اي دارد.
خسروي خاطرنشان کرد: پيشنهادات متعدد با سرمايه‌گذاري‌هاي عظيم براي رفع اين چالش در منطقه دشت سيستان ارائه شده است که از جمله آن راهکار دکتر کردواني، پدر علم کويرشناسي ايران است که به گفته وي با ريختن قلوه سنگ در کف درياچه هامون، از حرکت ريزگردها جلوگيري به عمل مي‌آيد.
راهکارهاي واقعي براي يک مشکل ملي
وي با بيان اينکه روش‌هاي ارائه شده در اين زمينه رؤيايي است، گفت: نياز منطقه در گام اول گرفتن حقابه ايران است و از طرف ديگر با توجه به وجود اراضي کشاورزي، بايد مديريت آب به گونه‌اي باشد که ميزان آب مورد نياز درياچه هامون تامين شود.
خسروي با بيان اينکه آب شرب زاهدان و زابل نيز از همين آب تامين مي‌شود، اضافه کرد: اين آب در گودال‌هايي به نام «چاه نيمه» جمع و ذخيره‌سازي مي‌شود که از اين طريق کشاورزي جزئي وجود دارد، ولي شاهديم که با همين کم آبي محصولاتي چون هندوانه و گندم کاشته مي‌شود!
وي يادآور شد: در هر هکتار يک تن گندم با حجم زيادي از آب توليد مي‌شود و اين در حالي است که اين آب سهم درياچه است و از سوي ديگر آب رودخانه هيرمند به عنوان رودخانه «جريان مشترک» مورد مناقشه ايران و افغانستان است و مديريت آن به درستي صورت نمي‌گيرد.
ادامه تخريب دشت‌ها با برداشت‌هاي بي‌رويه
خسروي با تاکيد بر اينکه کل فلات ايران متاثر از پديده تغيير اقليم است، اظهار کرد: اين امر به گونه‌اي است که شهرهاي شمال کشور با مشکل کمبود منابع آب و 600 دشت موجود در کشور با کاهش شديد سطح آب‌هاي زير زميني مواجه هستند و اينکه انتظار داشته باشيم که به وضعيت ايده‌آل برگرديم، بعيد است.
وي با بيان اينکه بايد کاري کرد که وضعيت ما بدتر نشود، تحقق اين امر را در گرو مديريت بحران در منطقه سيستان دانست.
اثرات ريزگردهاي سيستان در کل کشور
وي با بيان اينکه ريزگردهاي دشت سيستان هيچ اثري بر روي استان‌هاي مجاور ندارد، گفت: اثرات ريزگردهاي ناشي از بادهاي سيستان تا منطقه زاهدان و به ندرت به زاهدان مي‌رسد، ولي گاهي که اين سيستم پرفشار باشد، مشاهده شده که ريزگردها تا ابوظبي رسيده است.
خسروي در عين حال با تاکيد بر اينکه اين ريزگردها در استان کرمان تاثير زيادي ندارد، يادآور شد: متاسفانه ريزگردهاي غربي در اکثر استان‌هاي کشور تاثيرگذار است.
عضو هيات علمي دانشگاه سيستان و بلوچستان با تاکيد بر اينکه اندازه ريزگردهاي دشت سيستان درشت‌تر و ريزگردهاي غربي ريزتر است، خاطرنشان کرد: حمل ريزگردهاي کمتر از 2.5 ميکرون آسان‌تر است و از آنجايي که اين ريزگردها در هوا معلق مي‌شوند و تا مدت‌ها مي‌توانند در هوا باقي بمانند، احتمال اينکه اين نوع ريزگرد در کشور پراکنده شوند، بيشتر است.
وي در عين حال با اشاره به اثرات رطوبت خاک در کاهش ريزگردها، خاطر نشان کرد: بررسي‌هاي ما نشان مي‌دهد که اگر بادي با سرعت 6 متر بر ثانيه در سيستان بوزد، مي‌تواند گرد و غبار ايجاد کند و اين در حالي است که در مناطق جنگلي و مرتعي حتي باد با سرعت 20 کيلومتر در ثانيه هيچ گرد و غباري را ايجاد نخواهد کرد.
منشا خارجي ريزگردها
وي با اشاره به منشا ريزگردها در سيستان و کل کشور، توضيح داد: ريزگردهاي سيستان بيشتر منشا داخلي دارند و نتايج مطالعاتي که در جنوب غرب کشور انجام داديم، نشان داد در جنوب غرب کشور 75 درصد ريزگردها منشا خارجي و تنها 25 درصد منشا داخلي دارند.
خسروي، منشا خارجي ريزگردها را بيابان‌هاي عراق، سوريه، عربستان و اردن دانست وتاکيد کرد: چشمه‌هاي ريزگرد به ايران بسيار گسترده و متعدد است، به گونه‌اي که تصاوير ماهواره‌اي و نقشه‌هاي گرد و غبار نشان مي‌دهد ريزگردها از شرق آفريقا در ايران اثرگذار بوده است.
دانشيار دانشگاه سيستان و بلوچستان با تاکيد بر اينکه ريزگردها در يک سامانه جهاني حمل مي‌شوند، گفت: در عراق نيز بادهاي 120 روزه که به آن باد «شمال» مي‌گويند، در جريان است و زماني که اين باد به دليل اختلاف فشار ميان کوه‌هاي ترکيه و خليج فارس ميوزد، در خوزستان شرايط بحراني ايجاد خواهد شد؛ چراکه اين باد، ريزگردهايي از مناطق زراعي رهاشده عراق و منطقه بين‌النهرين را به همراه دارد.
وي با بيان اينکه منطقه خليج فارس يک منطقه کم فشار بوده و جريان باد در مناطق کم فشار بر خلاف حرکت عقربه‌هاي ساعت است، ادامه داد: از اين طريق ريزگردها از عربستان، کويت، سوريه و عراق وارد خوزستان و بوشهر خواهند شد.
منشاهاي داخلي ريزگرد
اين محقق اقليم‌شناسي با اشاره به 25 درصد منشا ريزگردهاي داخلي، يادآور شد: بعد از جنگ تحميلي، عراق آب‌هاي ورود به «هورها» از جمله هورالعظيم و هورالهويزه را منحرف کرد و به دلايل امنيتي از بين برد که اين امر موجب شد امروزه هورالعظيم و تالاب شادگان به عنوان يکي از منشاهاي داخلي ريزگرد مطرح شوند.
وي با بيان اينکه تالاب شادگان همانند درياچه هامون پوشيده از رسوبات ريز دانه‌اي است، اظهار کرد: علاوه بر اينها پوشش گياهي منطقه که «ني» است، از بين رفت و منطقه به اراضي خشک و لم يزرع تبديل شد و زماني که بادهاي ورودي از کانون‌هاي خارجي ريزگرد تغذيه شدند، با ورود به ايران ريزگردها تشديد خواهند شد.
خسروي همچنين به مطالعات ديگري که در اين زمينه انجام داده است، اشاره کرد و گفت: بررسي تصاوير ماهواره‌اي از سال 1380 تا 1395 نشان مي‌دهد که ضريب پوشش گياهي کشور روند کاهش خطي دارد که اين امر به دليل کاهش منابع آب و سدسازي‌هايي است که از سوي ترکيه بر روي رود دجله و فرات صورت گرفته است.
وي ادامه داد: کشورهايي چون روسيه که يک وجب خاک خشک ندارد، با پديده ريزگرد مواجه است و بر اساس مدل‌هاي جهاني اين پديده يکي از مخاطرات جدي براي بشر خواهد بود؛ چراکه ريزگردها در سامانه‌هاي جهاني در حال حرکت هستند.
راهکارهايي براي کاهش ريزگرد
دانشيار دانشگاه سيستان و بلوچستان مديريت جامع منابع آب را از مهمترين راهکارها براي کاهش ريزگرد دانست و تصريح کرد: علاوه بر آن بايد نسبت به کشت برخي از محصولات در اراضي باير اقدام شود. پوشش‌هاي گياهي در کاهش تقويت کانون‌هاي ريزگرد موثر هستند.
انتهاي پيام
منبع: خبرگزاری آریا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۶۳۱۹۷۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
طعنه سنگین روحانی به شورای نگهبان و دولت؛ باید حسرت انتخابات کشور‌های همسایه را بخوریم!
روحانی رمز توفیق برجام را حمایت ۸۰ درصدی مردم از آن عنوان کرد و گفت: تکیه‌گاه ما در مذاکرات برجام مردم بودند. در تمام نظرسنجی‌ها حتی نظرسنجی‌هایی که مخالفین دولت انجام دادند، نشان می‌داد ۸۰ درصد مردم موافق مذاکرات برجام بودند.
به گزارش سایت رسمی رئیس جمهور سابق ایران، حسن روحانی در جلسه دوره‌ای خود با وزیران و معاونان رئیس‌جمهور در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، با تأکید بر اینکه اگر مردم از حکومت فاصله گرفتند، اداره جامعه سخت خواهد بود، افزود: ما در دولت دوازدهم با مشکلات ویژه‌ای روبه‌رو بودیم. گویا داعش و ترامپ و کرونا کافی نبود که اقداماتی هم در داخل شد تا دولت را زمین بزنند. در طول ۴ سال دولت دوازدهم به مردم گفتند اگر ما بیاییم مسائل شما را در کوتاه‌مدت حل می‌کنیم. در اقتصاد و سیاست و سیاست خارجی به مردم قول دادند، گفتند برجام دولت قوی می‌خواهد. اما ضربه کاری میزان مشارکت در انتخابات ۱۴۰۰ پس از انتخابات کم‌رمق مجلس در سال ۱۳۹۸ بود. وقتی مردم کنار زده می‌شوند و در امور کشور مشارکت ندارند، چطور می‌خواهند مشکلات را حل کنند؟
او رمز توفیق برجام را حمایت ۸۰ درصدی مردم از آن عنوان کرد و گفت: تکیه‌گاه ما در مذاکرات برجام مردم بودند. در تمام نظرسنجی‌ها حتی نظرسنجی‌هایی که مخالفین دولت انجام دادند، نشان می‌داد ۸۰ درصد مردم موافق مذاکرات برجام بودند. چون اکثریت مردم پشتوانه برجام بودند، این قانون به تصویب رسید وگرنه نمی‌گذاشتند برجام تحقق پیدا کند. وقتی ۷۳ درصد مردم در انتخابات حضور پیدا کردند معلوم است از دولت منتخب حمایت می‌کنند، وقتی مشارکت زیر ۵۰ درصد شد، مشخص است چه مشکلاتی پیدا می‌کنیم؟ روزی در منطقه افتخار می‌کردیم انتخاباتی با ۸۰ و ۸۴ درصد مشارکت برگزار می‌کنیم، حالا باید حسرت انتخابات کشور‌های همسایه را بخوریم.
تداوم بارندگی‌ها در کشور / دمای هوا در بعضی مناطق کاهش مییابد