به نقل از «پارس نیوز»

زمینه ها و روندهای بحران کرکوک؛ آینده اقلیم کردستان عراق

تاریخ انتشار: ۲۷ خرداد ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۳۶۹۴۷۱۰

به گزارش پارس نیوز،

روند طی شده جغرافیای کردی در شمال عراق تا تشکیل اقلیم کردی و سپس اختلافات آن با دولت مرکزی عراق و نهایتا طرح موضوع همه پرسی استقلال از کشور عراق، همگی نشان دهنده تحولات مهم سیاسی و ژئوپلتیک در غرب آسیا دارد که همسایگان را نیز متاثر می سازد. در این میان یکی از اصلی ترین مسائل بحرانی به ادعای الحاق کرکوک به اقلیم باز می گردد که عمده صاحبنظران آن را مقدمه ای بر استقلال کردی پنداشته اند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

به ویژه طی ماههای اخیر برافراشته شدن پرچم حکومت کردستان در ادارات دولتی این شهر منجر به بحرانی سیاسی در عراق شده است. بر این اساس در این مقاله تلاش می شود؛ ضمن تشریح تحولات پیشین کرکوک، به اهداف کنشگران موثر در این بحران و ارزیابی از امکان و نتایج الحاق این شهر به اقلیم کردستان در چارچوب مساله استقلال کردستان پرداخته شود.

زمینه ها و روندها

الف: شکل گیری اقلیم کردستان

پس از دهه ها مبارزه در ابتدای دهه 1990 میلادی پس جنگ اول خلیج فارس، به منظور ایجاد مشروعیت و مبنایی قانونی برای حکومت کرد، انتخابات مجلس برگزار و پس از آن نیز دولت خود مختار منطقه ای با عنوان «حکومت منطقه ای کردستان» (KRG) اعلام موجودیت کرد.[1] با شروع جنگ آمریکا علیه عراق در سال 20033م، کردها در آزادسازی مناطق شمال عراق نقش اساسی ایفا و با حضور در فرایند بازسازی سیاسی عراق، دو هدف اصلی را دنبال کردند: حضور حداکثری در نهادهای حکومت مرکزی و نیز کسب حداکثر خودمختاری در شمال عراق.[2] نهایتا با تدوین قانون اساسی جدید عراق حکومت اقلیم کردستان تشکیل ولیکن با وجود تثبیت فدرالی شدن عراق، اما در سالهای اخیر میان اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق تنش هایی وجود داشته است. به عنوان مهمترین مثال؛ بند 1400 قانون اساسی به تعیین تکلیف مناطق جغرافیایی میان اقلیم کردستان عراق و دولت مرکزی از جمله؛ کرکوک، خانقین، شنگال و … اشاره می کند. این موضوع از آنجا نشات می گرفت که؛ طی حکومت صدام با اجرای دو سیاست «انفال» (نابودى روستاهاى کردنشین) و «تعریب» (عربى‌سازى مناطق) ترکیب جمعیت منطقه در حد فاصل مناطق کُردنشین شمال و عرب نشین مرکز وجنوب عراق دچار تغییر شده بود. ماده 140 تکلیف می کرد برای عادی‌سازی اوضاع، شمارش جمعیت و همه‌پرسی در کرکوک و سایر اراضی مورد منازعه (برای الحاق به اقلیم) پیش از تاریخ 31 دسامبر 2007 برگزار شود.

ب: جایگاه راهبردی و جغرافیای کرکوک

استان کرکوک (التمیم) در عمق استراتژیک عراق قرار دارد. استان مذکور از نظر میادین انرژی دومین حوزه نفتی بزرگ دارای 40 درصد ذخیره نفت عراق محسوب می شود.[3] کرکوک همچنین به دلیل برخورداری از منابع آبی و اراضی کشاورزی نقش ممتازی در توسعه و تحول اقتصادی دارد. اشغال ناگهانی موصل در ژوئن 20144 توسط داعش ضمن اینکه عراق را وارد بحران سرزمینی نمود این فرصت را برای رهبران کرد فراهم آورد تا با خروج ارتش عراق از شهر کرکوک، به فاصله دو روز نیروهای پیشمرگه کنترل این شهر مورد مناقشه را به دست گیرند.[4] چند روز بعد یعنی در 300 ژوئن «مسعود بارزانی» رئیس اقلیم کردستان اعلام کرد به دنبال همه پرسی استقلال است که با مخالفت آمریکا مواجه شد. در واقع حملات داعش به‌رغم برخی فرازوفرودها باعث بسط ژئوپلیتیکی کردستان عراق شد.[5] لذا مجددا در سال 20166 تلاش های بین المللی اقلیم کردستان برای برگزاری همه پرسی استقلال شدت گرفت و در آخرین اقدام با استاندار کرکوک طی مصوبه ای در 14 مارس 2017 رسما برافراشتن پرچم اقلیم کردستان بر ساختمان ادارات دولتی استان کرکوک را ابلاغ کرد. این موضوع سرآغاز بحرانی قومی در سطح شهر کرکوک و درگیری سیاسی در سطح ملی عراق گردید که به سرعت ابعاد منطقه ای نیز پیدا کرد. به ویژه اینکه با گذشت چند روز استاندار کرکوک با مصوبه ای دیگر اعلام کرد که در همه پرسی استقلال کردستان عراق، شرکت خواهد کرد.

ج: ترکیب قومیتی کرکوک

آنچه مساله کرکوک را پیچیده تر می سازد ماهیت چند قومی این شهر است که غیر از ترکمن‌ها، کردها و عرب‌ها، در بخشی از مناطق این شهر آشوریان نیز زندگی می‌کنند. طی سالیان پس از جنگ دوم جهانی اکثریت جمعیت منطقه کرکوک با کرد ها بود و پس از آن ترکمن ها و عربها (شیعه و سنی) به ترتیب بیشترین جمعیت را به خود اختصاص داده بودند.[6] هم اکنون از مجموع 411 عضو مجلس استانی کرکوک 27 عضو کرد، 8 عضو عرب و 6 عضو ترکمن بوده و همچنین در انتخابات سال 2014 برای مجلس نمایندگان عراق از استان کرکوک، 8 نماینده کرد، 2 نماینده ترکمن و 2 نماینده عرب انتخاب شدند که گویای نسبت های جمعیتی در کرکوک است.

لذا در راستای موضوع الحاق کرکوک، کردها بر حضور تاریخی خود و همچنین پیوستگی جغرافیایی منطقه کرکوک به اقلیم کردی استناد کرده و از توجیهات اخلاقی بر اساس تبیین ظلم طولانی مدت صدام حسین نیز بهره گیری می کنند. در مقابل براساس استدلال ترکمن ها، آنان بصورت تاریخی اکثریت جمعیت در شهر کرکوک را در اختیار داشته اند و در کارنامه خود سیاست تبعیض آمیزی علیه اقوام دیگر اعمال نکرده اند و این که صدام حسین به عربی ساختن کرکوک پرداخته است، ارجحیتی بر کردها در قیاس با ترکمن ها در پی نمی آورد.

کنش ها و اهداف بازیگران

با توجه به میاحث فوق می توان دریافت که؛ منطقه کرکوک مورد نزاع چند سطح از بازیگران است. بازیگران محلی (احزاب کردی، ترکمن ها و اعراب منطقه)، بازیگران سطح ملی-داخلی عراق (اقلیم کردستان و دولت عراق)، سطح کشورهای منطقه ای (نظیر؛ ترکیه، ایران و سعودی) و سطح بین المللی (از قبیل ایالات متحده و در سطح بسیار محدودی روسیه) می باشد.

الف: سطح محلی

در سطح محلی چنانچه آمد اختلاف گسترده ای میان ترکمنها-عرب های اقلیت در شورای استانی کرکوک در برابر کردهای اکثریت وجود دارد. به گونه ای که ترکمن ها برافراشته شدن پرچم اقلیم در کرکوک را نقض قانون اساسی اعلام کردند. همچنین اعضای ترکمن مجلس نمایندگان عراق در پی رای مجلس برای انحلال شورای استان کرکوک و برکناری استاندار آن هستند. در مقابل کردها نظیر؛ «نیچروان بارزانی» نخست وزیر اقلیم کردستان عراق به نقش پیشمرگه در حفظ کرکوک از اشغال داعش اشاره و آن را بخشی از اقلیم معرفی می کند.

ب: سطح ملی

در سطح ملی دولت عراق و حکومت اقلیم کردستان اصلی ترین کنش گران در بحران کرکوک به شمار می روند. به گونه ای در ماه گذشته پس از تشدید بحران یک هیات به نمایندگی از دو حزب دمکرات و اتحادیه میهنی کردستان عراق، برای مذاکرات سیاسی با «حیدر العبادی« نخست وزیر و «سلیم الجبوری» رئیس مجلس وارد بغداد شد. در نتیجه مذاکرات بیانیه نخست وزیری عراق بر تعهد دولت به اجرایی شدن ماده 140 قانون اساسی عراق پس از پایان عملیات پاکسازی کشور از گروه های تروریستی به ویژه داعش تاکید کرد.

ج: سطح منطقه ای

در سطح منطقه ای مهمترین بازیگر مساله کرکوک، دولت ترکیه است. ترکیه با تثبیت نظام فدرالی در عراق ترکیه تلاش کرد تا از عوامل مهمی مانند؛ نیاز اقتصادی اقلیم، وجود ذخائر نفتی در کردستان، حضور اقلیت ترکمن در شمال عراق و …. استفاده نماید. روابط شخصی «اردوغان» و «بارزانی» نیز سیر صعودی به خود گرفته است به گونه ای که در سفر سال گذشته مسعود بارزانی به استانبول، پرچم اقلیم کردستان در جلسه رسمی نصب شده و استقبال شکوهمندی نیز از وی صورت گرفت. با این حال چند ماه بعد که موضوع برافراشته شدن پرچم اقلیم در کرکوک مطرح گردید، ترکیه موضع بسیار سختی اتخاذ کرده و اردوغان خطاب به اقلیم کردستان عراق اعلام کرد: «ما با این ادعا که کرکوک متعلق به کردهاست اصلا موافق نیستیم… آن پرچم را هر چه سریع‌تر پایین بیاورید.» همچنین سالها پیش «داووداغلو» وزیر امور خارجه پیشین ترکیه تاکید کرده بود: هویت کرکوک، ترکمانی است. با تثبیت کرکوک در جغرافیای اقلیم، این حکومت دیگر فاصله ای جدی با استقلال نخواهد داشت و از آنجائیکه مخالفت تشکیل دولت مستقل کرد اصل راهبردی سیاست ترکیه است،[7] با آن مخالفت کرده است.

در مقابل ایران به عنوان دیگر بازیگر موثر منطقه ای، موضعی بیطرفانه و نرم ناشی از کم اهمیت قلمداد کردن موضوع نصب پرچم در کرکوک اتخاذ کرد. از منظر ایران آنچه اهمیت راهبردی دارد تثبیت مواضع حشدالشعبی تحت فشارهای آمریکا و ترکیه و تمرکز بر آزادسازی موصل است.

د: سطح بین الملل

کنشگری آمریکا در قبال اقلیم کردستان و بحران کرکوک نیز با توجه به اقتضائات سطح کلان بین الملل و نظم دلخواه منطقه ای این کشور در غرب آسیا صورت می گیرد. کردستان عراق برای آمریکا در محیط بین المللی جایگاهی در سطحی نسبتاً ضعیف، در محیط منطقه ای دارای درجه ای میانه و در محیط داخلی عراق به عنوان یک بازیگر مهم تلقی می شود.[8] همچنین تمرکز آمریکا به کردهای سوریه جهت نبرد با داعش باعث شده است تا این کشور صرفا به دادن وعده های موافقت با استقلال اقلیم کردستان مبادرت ورزد.

ارزیابی راهبردی

به جهت اثر هویتی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی که الحاق کرکوک برای اقلیم به همراه دارد، به گونه ای که در نظر بسیاری از آن به «بیت المقدس کردها» یاد می شود، همه بازیگران داخلی و خارجی با این موضع به احتیاط برخورد می کنند.

الف: علل تنش بر سر کرکوک

تنش بر سر کرکوک، مصادف با عملیات آزادسازی موصل آغاز گردید. در اولین سطح تحلیل این تنش ناشی از تلاش حاکمان اقلیم کردستان بر انتخابات 2018 پارلمانی و همچنین نوعی فرافکنی در قبال مشکلات و معضلات اقلیم است که مورد انتقاد شدید احزاب؛ اتحادیه میهنی و گوران شده است. در سطح تحلیل ملی، تمرکز بر کرکوک و افزایش تنش ها بر این شهر، عمدتا ریشه در سیاست خودگسترشی اقلیم دارد به ویژه اینکه بحران داعش رو به اتمام است و هر یک از بازیگران بایستی حوزه نفوذ خود را تثبیت نمایند. در سطح تحلیل منطقه ای نیز بحران کرکوک عمدتا با ایفای نقش ترکیه مرتبط می شود. ترکیه تا جایی که مساله کرکوک منجر به تشدید تنش های سیاسی در عراق شود و همچنین به نیروی حشدالشعبی در آزادسازی موصل و تلعفر ضربه وارد کند از آن حمایت کرد. اما در انتها که مساله کرکوک به استقلال اقلیم کردی پیوند خورد، به بهانه ترکمانی بودن کرکوک با آن به شدت مخالفت کرد.

ب: موانع الحاق کرکوک به اقلیم

اولین مانع جدی در تعیین تکلیف کرکوک به اختلافات سیاسی احزاب و نخبگان سیاسی اقلیم باز می گردد. درحالی‌که حزب دموکرات عراق و شخص «مسعود بارزانی» گروه پیشرو در خصوص اعلام استقلال کردستان محسوب می‌شود، از نظر رهبران «اتحادیه میهنی»؛ اکنون زمان مناسبی برای اعلام استقلال تلقی نمی‌شود.[9] احزاب تازه تاسیسی چون؛ «جنبش برای تغییر: گوران» و «اتحاد اسلامی» نیز دستور کار خود را مبارزه با فساد، بی عدالتی اجتماعی و انتقاد به وضعیت بسته سیاسی کردستان (تداوم حکومت بارزانی بدون برگزاری انتخابات) قرار داده اند.[10] «گوران» همچنین رسما اعلام کرد؛ هیات کردی که بر سر موضوع کرکوک در حال مذاکره با بغداد هستند را نماینده مردم کردستان نمی داند. همچنین همراستا به دغدغه های ایران در قبال الحاق کرکوک به اقلیم، اتحادیه میهنی نیز که در عمده اقتدار خود را در سلیمانیه دارد، نسبت به پیوستن کرکوک در شرایطی که این شهر تحت نفوذ حزب دموکرات قرار می گیرد بیمناک است.

جمع بندی

در جمع بندی باید گفت؛ موانع مهم داخلی و خارجی نظیر؛ اقتصاد ضعیف، فساد، اختلافات میان رهبران کردی، و موانع خارجی شامل موارد؛ وضعیت محصور در خشکی کردستان، مخالفت همسایگان با توجه به امکان سرایت بحران قومی، مخالفت جامعه بین المللی و … پیش روی استقلال اقلیم کردستان وجود دارد. لذا در کوتاه مدت شرایط استقلال اقلیم فراهم نیست به ویژه که در ماههای اخیر اخبار متعددی از اعلام مخالفت آمریکا با این موضوع منتشر شده است. اما مساله کرکوک نشان دهنده حرکت رو به جلوی حکومت اقلیم کردستان به نوعی به سمت شبه دولت شدن یا حکومت دوفاکتو است. لذا توجه به وضعیت سیاسی حاکمیت در عراق نیز به نظر می رسد، آنچه روند استقلال طلبی اقلیم کردستان تاکنون طی کرده است تقریبا بی بازگشت بوده و به سمت چشم انداز شکل گیری رسمی کنفدرال کردی حرکت خواهد کرد. چرا که توسعه جغرافیایی اقلیم و ملحق کردن سایر مناطق کردی به اقلیم از منظر رهبران کرد به‌مثابه پیش‌زمینه مهمی برای حرکت مطمئن به سمت استقلال تلقی می‌شود.

منبع: پارس نیوز

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.parsnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «پارس نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۶۹۴۷۱۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

قبض برق این مشترکان بالای ۲میلیون تومان می‌شود!

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، عبدالامیر یاقوتی مدیرکل امور انرژی و مشتریان شرکت توانیر گفت: ما دنبال آن هستیم که فرصت‌ها و مؤلفه‌های مختلف مصرف برق را به خوبی شناسایی کنیم و تعرفه‌های برق به گونه‌ای طراحی شود که هم رفاه و آسایش مردم را تامین کنند و هم تأمین انرژی مطمئن و پایدار مد نظر قرار گیرد که یکی از مولفه‌های مهم مصرف، سامانه‌های سرمایشی و کولرهاست.

براساس گزارش ایسنا، وی افزود: تعرفه برق در ایران به ٥ اقلیم دسته بندی شده که ٤ اقلیم آن گرم و دارای ویژگی‌های خاص بوده و یک اقلیم نیز غیرگرم یا مناطق عادی است که بخش عمده‌ای از جغرافیای کشور را شامل می‌شود و حدود ٨٠ درصد مشترکان را در خود جای داده است.

یاقوتی اضافه کرد: مناطق شمال غرب و شمال شرق کشور، تهران، زنجان، تبریز، قزوین، اصفهان و شهرهای غربی، شیراز و ... عمدتاً در این حوزه قرار دارند که با توجه به دمای هوا و شاخص‌هایی که سطح رفاه را اندازه گیری می‌کنند، همچون حداکثر دمای مرطوب، کولرهای آبی می‌توانند دمای مطلوب بین ٢١ تا ٢٥ درجه سانتیگراد را در بیشتر ایام در این مناطق تامین نمایند.

مدیرکل امور انرژی و مشتریان شرکت توانیر در ادامه تاکید کرد: کولرآبی با توجه به میزان مصرف، به عنوان وسیله سرمایشی مناسب برای مناطق عادی است. میزان مصرف برق ماهیانه یک کولر آبی حدود ٩٠ تا ١٢٠ کیلووات ساعت است که این میزان مصرف به همراه مصرف سایر تجهیزات از جمله روشنایی و وسایل برقی منزل که مجموعا حدود ١٥٠ تا ١٨٠ کیلووات ساعت را شامل می‌شود، مصرف برق ماهیانه در ماه‌های گرم سال را به دامنه ٣٠٠ کیلووات ساعت که همان الگوی مصرف مناطق عادی است می‌رساند.

به گفته یاقوتی الگوی مصرف مناطق عادی نیز ٣٠٠ کیلووات است که بیش از ٧٥ درصد جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد، یعنی ٧٥ درصد جامعه کمتر از این مقدار استفاده می‌کنند؛ در واقع مؤلفه مصرف کولر آبی در ماه‌های گرم سال بین ٩٠ تا ١٢٠ کیلووات ساعت از مجموع ٣٠٠ کیلووات ساعت را به خود اختصاص می‌دهد.

متن کامل این گزارش را اینجا بخوانید.

۲۲۷۲۲۷

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1900287