سد سازی؛نفس تالاب ها را به شماره انداخته است
تاریخ انتشار: ۱۶ تیر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۳۹۳۳۹۴۴
به گزارش خبرنگارحوزه محیط زیست گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران جوان؛در سال های اخیر شاهد کاهش بخشهایی از مساحت تالابها و دریاچه ها در سراسر کشور هستیم، در کنار عوامل جوی و خشکسالی بر خلاف نظر مسئولان وزارت نیرو همچنان بسیاری از کارشناسان و متخصصان، سدسازی در بالادست تالابها را اصلی ترین عامل خشک شدن آنها عنوان می کنند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
برخی کارشناسان محیط زیست اختصاص بخشی از درآمد سدهای برق آبی برای اقدامات حفاظتی را راه حل مناسبی برای جبران خسارت سد سازی می دانند.
*22تالاب در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده استایران دارای 250 تالاب با مساحت حدود 2/ 5 میلیون هکتار است که از میان این تالاب ها ، 22 تالاب با مساحت حدود 5 /1 میلون هکتار در کنوانسیون رامسر ثبت شدند و اهمیت جهانی دارند.
کنوانسیون رامسریک پیمان بینالمللی است که در سال 1971 میلادی امضا شده و نام این پیمان از شهر رامسر در ایران گرفته شده است. این کنوانسیون به منظور حفاظت از تالابها و پرندگان مهاجر شکل گرفته که بر مبنای آن کشورهای عضو موظف هستند تا از تالابهای ثبتشده حفاظت کنند. در حال حاضر ۱۶۰ کشور جهان عضو این پیمان هستند.
*58درصد مساحت تالاب ها ازبین رفته استیافتههای حاصل از بررسی وضعیت 84 تالاب مهم و مطالعه شده کشور نشان میدهد که تعداد 31تالاب، به تدریج تمام یا قسمتی از مساحت مرطوب خود را از دست داده و به منشأ انتشار گرد و غبار تبدیل شدهاند. در مجموع حدود 58درصد مساحت کل این تالابها از بین رفته و بستر آنها به خاک و نمک تبدیل شده است ،به همین دلیل برخی از این تالابها از فهرست کنوانسیون رامسر خارج یا در حال خارج شدن هستند.
از میان 31 تالاب ایرانی مورد بررسی، 100 درصد مساحت سه تالاب جازموریان، پریشان و گاوخونی و90 درصد مساحت تالابهای صابری، هیرمند و یادگارلو خشک شده است. طبق این آمار دریاچه ارومیه نیز با خشکی 60 درصدی مواجه است.
*مهمترین عامل مرگ تالاب ها سد ها هستندبسیاری از کارشناسان زیست محیطی کشورمان علت خشک شدن تالاب ها را خشکسالی و فعالیت های انسانیمی دانند ولی مهمترین عامل مرگ تالابها ساختن سد بر روی رودخانه های بالادستی آن ها است،که بسیاری از آنها دراثر بهره برداری بی رویه انسان و انجام طرح های راهسازی و همچنین فعالیت های نفتی و عوامل اقلیمی در معرض خشک شدن ، نابودی و یا تغییرات اکولوژیکی قابل توجهی هستند به نحوی که در اثر این تغییرات هفت تالاب از تالاب های بین المللی ایران درفهرست مونترو به عنوان تالاب هایی که دارای تغییرات اکولوژیک بوده ، ثبت شده اند.!
ساختن سدها در بالادست باعث می شود تا آب ورودی به تالاب های پایین دستی کاهش یابد از این رو تالاب ها با خطر نابودی مواجه می شوند،این وضعیت بر تالاب های بخش فلات مرکزی مانند تالاب پریشان ، بختگان و گاوخونی تاثیر بیشتری داشته است.
حاجی میر صادقی در این باره می گوید: بیشتر تالاب های خشک شده منبع گرد و غبار می شوند . علاوه براین حیات و معاش افرادی که اطراف تالاب ها زندگی می کنند را تحت تاثیر قرار می دهد.
در حال حاضر تالاب ها مامن و زیستگاه حیوانات و پرندگان بومی و مهاجر هستند ازاین رو حفظ این اکوسیستم طبیعی از اهمیت زیادی برخوردار است .
مدیرگروه کشاورزی ، منابع طبیعی و محیط زیست جامعه مهندسان مشاور ایران تاکید کرد: در حال حاضر با بستن سد بر روی رودخانه ها آب شرب و کشاورزی مورد نیاز روستاییان و زمین های کشاورزی تامین می شود ولی برای تالاب ها باید سهم آب مورد نیاز مشخص شود و این میزان آب درهر شرایطی از رودخانه های بالادستی تامین شود.
*سدها یکی از اصلیترین تضعیف کننده زیست بومهای تالابی و رودخانههاهرچند سدسازی در اقلیمهای خشک و نیمه خشک که طبیعتاً دارای بارشهای کم و اغلب موقت و فصلی هستند، راهکاری برای ذخیره آب برای فصول خشک و تأمین انرژی به حساب میآید، اما کم توجهی به مسائلی نظیر تشدید تبخیر از سطوح آبی سدها، انتخاب نادرست ساختگاه سد، کم توجهی به آثار زیست محیطی آنها به خصوص آثار منفی تخصیص نیافتن حق آبه های زیست محیطی پایین دست، فقدان مشارکت جوامع بومی و اثرپذیر در تصمیم گیری درباره پروژههای سدسازی و فقدان توجیه اقتصادی با توجه به ارزشهای منابع زیست بوم، این پروژهها را به یکی از اصلیترین تضعیف کننده زیست بومهای تالابی و رودخانهها تبدیل کرده است.
درحال حاضر سالیانه پنج میلیارد مترمکعب از آب تجدیدپذیر کشور در دریاچههای پشت سدها تبخیر میشوند (معادل 20برابر حجم مخزن سد امیرکبیر کرج) به رغم اینکه تقریباً روی تمام رودخانههای دائمی کشور سد احداث شده و محیط زیست کشور به ویژه تالابها و رودخانهها به شدت تحت تأثیر قرار گرفتهاند، ولی متأسفانه مدیریت منابع آب کشور کماکان با مشکلات جدی ازجمله تأمین آب با توجه به رشد جمعیت و عوامل دیگر روبهرو هستند.
*انباشت رسوبات موجب کاهش عمر سدها می شودسطوح پرشیب کوهستانی، ضریب جریان سطحی بیش از ۶۰ درصد و بارشهای خوبی که غالبا در فصل سرد سال متمرکز شدهاند، حوضه آبخیز کارون بزرگ را بهصورت طبیعی بسیار آسیبپذیر کرده است. اما در حقیقت مؤلفههای انسانساز از قبيل چرای بیش از حد دام، كشاورزی غيراصولی و تغيير كاربری اراضی جنگلی و مرتعی، وابستگیهای معیشتی و سوختهای هیزمی است که موجب تخریب جنگلها و تنک شدن پوشش گیاهی شده است .
کاهش نفوذ باران در خاك و افزايش روانآبها، پدیده فاجعهبار فرسايش بيش از حد مجاز خاك(بيش از 20 تن در هكتار در سال) را برای حوضههای بالادستی این سدهای بزرگ برقآبی رقم زده است. ماجرای تلخی که سبب میشود سالانه بیش از 200 ميليون تن رسوب وارد مخازن این سدها شده و اضافه بر خسارتهای جبرانناپذیر محیط زیستی، با وارد کردن خسارتهای مالی هنگفتی شاهد کاهش عمر سدها و نابودی سرمایهگذاریها در اثر انباشت رسوبات در پشت آنها باشیم.
البته خسارتهای محیط زیستی ناشی از این فرسایشها و رسوبات بر حیات رودخانهها، تالابها و زمینهای زراعی، تقریبا ۹ برابر خسارتهای وارده بر سدها و ارزش سرمایهگذاری جهت ایجاد حجم مخازن این سدها برآورد شده است.
از سوی دیگر فرسایش خاک سبب کاهش ۵۰ درصدی تولید محصول در اراضی کشاورزی شده و این کاهش تولید، زمینه و انگیزه دستاندازیهای بیشتر جوامع محلی به اراضی مرتعی و زیراشکوب جنگلی را مهیا خواهد کرد.
*سد ایلیسو سرچشمه گردوغبار غرب ایران می شودرود دجله و فرات از ترکیه سر چشمه میگیرند، رود فرات از کوهستانهای شرق آناتولی در کشور ترکیه سرچشمه گرفته و به سوی کشورهای سوریه، عراق و خلیج فارس روان است، این رود در غرب کشور عراق و متشکل از دو شعبه قره سو و مرادچای، که سرچشمه آنها نزدیک رود ارس در شرق آناتولی ترکیه است.
رود دجله از دامنه جنوبی رشته کوه توروس در شرق ترکیه سرچشمه میگیرد که پس از ورود به کشور عراق از میان شهرهای بزرگی چون بغداد و موصل عبور کرده و به فرات میرسد و سرانجام هر دو به کارون میپیوندند و اروندرود را تشکیل میدهند و در پایان به خلیج فارس سرازیر میشوند. متأسفانه ترکیه، با تفسیری خودمحور از اصل حاکمیت دولتها مدعی است همانطور که منابع نفتی هر کشور متعلق به آن کشور است، منابع آبی هم که از ترکیه سرچشمه میگیرند، به این کشور تعلق دارند!
رضا تکین سفیر ترکیه در ایران:داده ها نشان می دهد سدهایی که ترکیه بر دجله و فرات ساخته هیچ اثر منفی بر محیط زیست کشورهای پایین دست یعنی عراق و سوریه ندارد برعکس، این سدها به مدیریت آب کمک میکنند به نحوی که در دورههای کمبارش پیش از این وقتی بارانی نمیبارید آبی هم به این کشورها نمیرسید و دچار خشکسالی میشدند که این مساله آثار زیانبار محیط زیستی داشت، اما با احداث این سدها ما ابزار لازم برای مدیریت آب را داریم و میتوانیم حتی در شرایط خشکسالی آب را رها کنیم و آب کافی به کشورهای پایین دست بفرستیم تا آن را برای نیازهای خودشان استفاده کنند.
بر اساس این تفسیر خودمحورانه، سد سازی بر روی رودخانههای ترکیه را بدون در نظر گرفتن حق آبه کشورهای دیگر را متعلق به خود میدانند. در سال ۱۹۳۶ فکر اجرای طرحی به نام طرح آناتولی جنوب شرقی که به زبان ترکی استانبولی، Guneydogu Anadolu Projesi و به صورت خلاصه GAP (گاپ) خوانده میشود شکل گرفت، و از ۱۹۸۰ جدی تر شد. گاپ طرحی عمرانی است که بر پایه آن دولت ترکیه در نظر دارد مجموعهای از سد و نیروگاه برق آبی را بر بخش بالایی رودخانههای دجله و فرات که از کوههای آناتولی مرکزی سرچشمه میگیرند و از جنوب شرقی آن کشور به سوی سوریه و عراق روان میشوند، بسازد. دولت ترکیه مدعی است که در چارچوب این طرح، برق و آب برای توسعهٔ کشاورزی تأمین شده و سیلابها کنترل خواهند شد.
معاون وزیر امور خارجه ترکیه در خاورمیانه می گوید: مطالبی که در مورد تاثیر زیستمحیطی سد ایلیسو به کشورهای پایین دست مطرح شده نادرست است. به طور قطع طی 2 سال اولی که مخازن سد باید پر شوند، بر کشورهای پایین دست نیز تاثیر میگذارد، اما بعد از اتمام بازه زمانی 2 تا 5 ساله و پر شدن مخازن میتوانیم نقش مثبتی برای کشورهای پایین دست ایفا کنیم به این صورت که هرگاه یک یا چند کشور در منطقه با خشکسالی مواجه شوند، میزان آب مورد نیاز را در اختیار آنها قرار میدهیم،این درحالیست که مسئله سدسازی ترکیه بر دجله و فرات و در نتیجه خشک شدن تالاب ها و کم آب شدن رودخانه ها در عراق علاوه بر تاثیر نامطلوب بر کشاورزی و معیشتمردم، منجر به ایجاد ریزگردهای عراق شده است،این ریزگردها علاوه بر عراق، ۲۲ استان ایران را تحت تاثیر قرار می دهد و این بیانگر آن است که اقدامی نامطلوب در حوزه مدیریت منابع آب تحت عنوان سدسازی بی ضابطه در کشور ترکیه منتج به چه اثرات زیانباری در کشورهای همسایه می شود.
ترکیه قصددارد سد ایلیسو را بر روی رود دجله بسازد و با این کار از ورود ۵۶ درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری کند و تبعات زیستمحیطی و تنش آفرینی بین کشورهای ترکیه عراق و ایران ایجاد خواهد کرد.
موضوع نگران کننده تر آن است که با ممانعت دولت ترکیه از ورود آب فرات به عراق و در نهایت تالاب هورالعظیم، یک فاجعه زیستمحیطی در جنوب غرب ایران شکل می گیرد و تالابی که روزگاری محل صید و صیادی اهالی و سیستم طبیعی خنککننده هوا بود، رفته رفته کارکردهای انسانی خود را از دست می دهد، در اوضاع کنونی با نهایی شدن سد ایلیسو بر روی رود دجله و دیگر منبع آبی تالاب هورالعظیم باید منتظر مرگ قریبالوقوع این تالاب و یک فاجعه بزرگ زیستمحیطی در ایران باشیم.
همچنین کنترل آب هیرمند در بالادست (افغانستان) منجر به خشکسالی هامون در ایران شده است، خشکسالی هامون منشاء ریزگردهایی می شود که علاوه بر سیستان، زابل و به طور کلی ایران، افغانستان و پاکستان و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس را هم تحت تاثیر قرار می دهد.
تنها 8درصد حوزه آبی رودخانه هیرمند و در واقع تنها دلتای هیرمند داخل خاک ایران قرار دارد و از آن جا که مهم ترین منبع تامین آب هامون، رودخانه هیرمند است که سرچشمه آن در افغانستان قرار دارد، احداث سدهای متعدد در افغانستان موجب بسته شدن ورودی آب به حوزه های پایین دست هیرمند و خشک شدن هامون ایرانی و افغانی و اختلال در زندگی مردم ساکن در پیرامون هامون به ویژه در سیستان شده است.
یکی از مهم ترین دلایل خشکسالی هامون کنترل آب و دخالت بشری در بالادست رودخانه هیرمند در افغانستان بوده است، البته نباید از نقش مدیریت نادرست منابع آب و مصرف ناصحیح آب در داخل کشور که خشکسالی هامون، ارومیه، بختگان و بسیاری تالاب های دیگر را در پی داشته است، غافل شد.
حق آبه ایران از رود های بین المللی به خصوص در شرق و غرب ایران بسیار حائز اهمیت است، مشکلاتی که در اثر سد سازی های بی رویه صورت می گیرد به برهم خوردن تعادل زیست محیطی منطقه و پدیده پیشروی آب شور دریا به سمت خشکی و ایجاد کانون های بحرانی ریزگرد می شود.
موضوع مطالبه حق آبه های ایران، امری در چارچوب دیپلماسی بین الملل و عمومی و در راستای امنیت پایدار کشور است که وزارت امور خارجه به عنوان متصدی اصلی راهبری روابط و سیاست خارجی بر مبنای سیاست های کلی نظام، با همکاری کمیسیون امنیت ملی و کمیته تخصصی امنیت آب، می تواند اقدامات مهم و قابل توجهی را در این زمینه آغاز کرده یا به سر انجام برساند.
انتهای پیام/
منبع: باشگاه خبرنگاران
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۹۳۳۹۴۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
«علم و فناوری» کلیدواژه مهم رهبری در سال ۱۴۰۲/ از پیشرفتهای ایران در نانو و زیست فناوری تا حمایت از دانشبنیانها
به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، مقام معظم رهبری در سالی که گذشت نیز همچون سالهای گذشته به موضوع علم و فناوری در سخنرانیهای مختلف اشاره کردند. در سخنان نوروزی 1402 ایشان ضمن اشاره به موفقیت دانشبنیان انتقاداتی هم داشتند که مبنی بر عدم افزایش دوبرابری شرکتها بود.
تهیه نقشه راه اقتصاد دانشبنیان از جمله تکالیفی بود که رهبری بر دوش دولت سیزدهم گذاشتند. همچنین یکی از نکات مهم و راهبردی سخنان رهبری در سال ۱۴۰۲ در بخش شرکتهای دانشبنیان و فناور، جلوگیری از ورود محصولاتی است که مشابه داخل دارند که البته در گذشته نیز بارها تکرار کرده بودند.
اشاره رهبری به قانون جهش تولید دانشبنیان از دیگر محورهای صحبتهایشان در اکوسیستم علم و فناوری کشور بود که ایشان، این قانون را یک قانون راهبردی توصیف کردند.
در این گزارش سعی کردیم با احصای سخنان و کلیدواژههای پربسامد مقام معظم رهبری در موضوعات علم و فناوری، به تبیین گفتمانیشان در موضوعات علم و فناوری کشور بپردازیم.
کمک به شرکتهای دانشبنیان تحقق پیدا کرد/ درآمد شرکتهای دانشبنیان افزایش پیدا کرد
مقام معظم رهبری در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی در اولین روز سال ۱۴۰۲ فرمودند: «کمک به شرکتهای دانشبنیان که من سال گذشته توصیه کردم و خوشبختانه تحقّق پیدا کرد؛ اگر چه به قدری که ما خواسته بودیم انجام نشد، امّا توسعه پیدا کرد. شرکتهای دانشبنیان کارهای زیادی کردند؛ هم تلاششان زیاد شد، هم فراوردههایشان بیشتر شد، هم درآمدهایشان بیشتر شد؛ [ایجاد]بنگاههای کوچک، دانشبنیان کردن کارخانجات بزرگ؛ اینها اقدامات مفیدی است که به این تحوّل کمک میکند.»
«پیشرفتهای علمی ایران در حوزههای نانو، زیست فناوری و ... از کشورهای پیشرفته دنیا نیز جلوتر بوده است.»
ایشان در ادامه تأکید کردند که «یکی از مهمترین نقاط قوّت ملّت ایران و جامعه اسلامی ما این است که بنیه درونی جامعه اسلامی ما قوی و مستحکم است.»
ایشان در ادامه سخنرانی خود یکی نشانههای این استحکام را پیشرفتهای علم و فناوری ایران دانستند و فرمودند: «یک نشانهی دیگر، پیشرفتهای بزرگ ملّت ایران است. نمیخواهند بگذارند این حرفها تکرار بشود. دشمن از تکرار این حرفها، از بیان این حرفها بشدّت ناراحت و ناراضی است، امّا واقعیّت است. ما پیشرفتهایی پیدا کردهایم که من حالا گذرا به بعضی اشاره میکنم، و همهی این پیشرفتها در دوران تحریم بود، در دوران محاصرهی اقتصادی بود، در دوران شدیدترین فشارهای اقتصادیای بود که تا آن زمان اتّفاق افتاده بود؛ این را خود آمریکایی گفتند؛ آمریکاییها گفتند که فشار اقتصادیای که روی ایران گذاشتیم، در طول تاریخ بیسابقه است؛ راست میگویند، با همهی دروغگوییشان این حرف را راست گفتند؛ بیسابقهترین فشار اقتصادی بود. در چنین شرایطی ملّت ایران پیشرفت پیدا کرد. در حوزهی علم پیشرفت پیدا کرد، در حوزهی فنّاوری پیشرفت پیدا کرد، در بعضی از حوزه های علمی در ردیفهای اوّل دنیا قرار گرفت؛ یک جا جزو پنج کشور اوّل دنیا، یک جا جزو ده کشور اوّل دنیا، یک جا جزو سه کشور اوّل دنیا؛ در بین دویست کشور. پیشرفتهای علمی ما، پیشرفتهای فنّاوری ما اینجوری است؛ در نانو، در زیستفنّاوری، در بخشهای مختلف؛ در بخش سلامت، پیشرفتهای ایران از بسیاری از کشورهای پیشرفتهی دنیا بهتر بوده؛ در قضیّهی کرونا این قضیّه خودش را نشان داد؛ در بخش هستهای، در بخش هوافضا، در بخش دفاعی؛ که این [پیشرفت]بخش دفاعی را همهی آنها دارند میگویند و اعتراف میکنند؛ برای اینکه بتوانند یک آتویی علیه جمهوری اسلامی درست کنند، اعتراف میکنند که ایران از لحاظ دفاعی، از لحاظ تسلیحات جلو رفته. در بخش زیستفنّاوری، پیشرفت فراوان [داشتهایم]. دنیا ما را تحسین کرد، دانشمندانِ دنیا دانشمندانِ ما را تحسین کردند، دانشمندان جوان ما را تحسین کردند.»
«پیشرفت در حوزهی زیرساختهای کشور؛ در جادّه، در ریل، در سدسازی، در آبرسانی ــ [مثل]همین آبرسانی غدیر که [افتتاحش]اخیراً انجام گرفت (۵) ــ در ساخت پالایشگاه، در ساخت بیمارستان؛ که بسیاری از اینها در همین ۱۴۰۱ انجام گرفته است؛ که یک قسمتی، یک بخشی در پارس جنوبی تماماً از صفر تا صدش ایرانی است؛ این [پیشرفت]اتّفاق افتاد؛ کِی؟ در وقتی که اینهمه تحریم هست، این فشار اقتصادی هست. [پیشرفت]در تولید گاز مایع که یکی از کارهای بسیار مهم بود ــ که یک گشایشی برای کشور به وجود میآورد انشاءالله ــ در همین دوران اخیر به وجود آمد؛ در دورانهای گذشته هم کارهای مفصّلی انجام گرفته است. »
ظرفیتهای علمی و فناورانه در کشور فراوان است
مقام معظم رهبری در ۱۵ فروردین و در دیدار با مسئولان نظام فرمودند: «ما ظرفیّتهای زیادی در کشور داریم. بعضی از امکاناتِ ما امکانات سختافزاری است؛ منابع طبیعی داریم، موقعیّت جغرافیایی داریم، زیرساختهای اقتصادی داریم ــ کارخانجات، دستگاهها ــ بعضی، امکانات نرمافزاری است؛ نیروی انسانی خلّاق داریم، جوانهای پُرانگیزه داریم، ظرفیّتهای علمی داریم، ظرفیّتهای فنّاوری داریم، فکرهای نو داریم. خیلی از صاحبان فکر برای بنده نامه مینویسند، بنده هم وقت میگذارم خیلی از نامههای افرادی را که کارشناسِ این مسائل هستند میخوانم؛ البتّه مرجع اقدام بنده نیستم، میفرستم برای دستگاهها، لکن میخوانم نامهها را.»
دولت باید نقشه راه دانشبنیان کردن اقتصاد ملی را تهیه کند
ایشان در ادامه تأکید کردند «نقشه راهِ دانشبنیان کردنِ اقتصاد ملّی و برنامهی عملیّاتی کردن آن را مسئولین محترم در دولت باید تهیّه کنند و به مردم هم اطّلاع بدهند.»
مقام معظم رهبری فرمودند: «یکی از تجربههای خوب، همین شرکتهای دانشبنیان است؛ این تجربه خوبی است. البتّه فقط منحصر به این نباید باشد که حالا عرض میکنم، امّا این یک تجربه خوبی بود. [برای]شرکتهای دانشبنیان سازوکاری به وجود آمد که موجب شد افرادی که بااستعداد بودند، نخبه بودند، توانایی داشتند، انگیزه داشتند، بیایند و هزاران شرکت دانشبنیان را به وجود بیاورند، رشد تولید را بالا بردند، کمک کردند؛ این شرکتها خیلی تأثیر داشت و البتّه باید افزایش هم پیدا کند. خودِ این دانشبنیان کردنِ کارها یک برنامهریزی لازم دارد. کدام بخشها باید دانشبنیان بشوند؟ مثلاً حالا فرض کنید بخش نفت یا بخش کشاورزی باید دانشبنیان بشود؛ چهجوری؟ با چه برنامهای؟ چه کسانی میتوانند وارد این کار بشوند؟ این یک طرح و برنامه لازم دارد که [باید]به مردمی که توانایی دارند، علاقه دارند و میخواهند در این کار مشارکت کنند، اعلام بشود. ما از لحاظِ نیروی انسانیِ جوانِ تحصیلکرده ظرفیّت بالایی داریم؛ بحمدالله تا کنون، جوانِ آمادهی تحصیلکرده خیلی داریم؛ خیلیهایشان به کارهایی مشغول هستند که متناسب با رشتههای تحصیلیشان هم نیست، امّا مشغولند به خاطر اینکه کاری که متناسب با آن رشته باشد در اختیارشان قرار نگرفته.
اگر ما این طرّاحی را بتوانیم درست انجام بدهیم، این مشکل برطرف خواهد شد. نقشهی راهِ دانشبنیان کردنِ اقتصاد ملّی و برنامهی عملیّاتی کردن آن را مسئولین محترم در دولت باید تهیّه کنند، به مردم هم اطّلاع بدهند و زمینه مشارکت آنها را فراهم کنند؛ همین طور که عرض کردم مشخّص بشود چه بخشهایی در اولویّت دانشبنیان شدن هستند و شیوههای دانشبنیان شدن آنها چیست؛ اینها را مشخّص کنند، به اطّلاع مردم برسانند. باید ساختارسازی بشود؛ [برای]اشتراک مردم به صورت شرکتهای دانشبنیان، باید یک ساختاری تولید بشود، به وجود بیاید و به مردم هم اعلام شود.»
قانون جهش تولید دانشبنیان یک قانون راهبردی است
مقام معظم رهبری در خردادماه در دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی، قانون جهش تولید دانشبنیان را یک قانون راهبردی دانستند.
اشاره مقام معظم رهبری به «اَلعِلمُ سُلطان»؛ پیشرفتهای علمی مانع از آسیبهای متعارف دنیا به ایران
مقام معظم رهبری در مهرماه و در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی کشور فرمودند: «در یک جاهایی رتبههای بالای علمی پیدا کردهایم، رتبهی علمیمان در دنیا رتبهی نسبتاً خوبی است ــ اینها هست ــ، امّا امروز ما احتیاج داریم به یک حرکت مبتکرانهای از سوی دستگاههای علمی کشور تا عقب نیفتیم. ما حرکت کردیم، امّا دیگران هم حرکت کردند؛ حتّی عدّهای از کشورهای منطقه با مشاهدهی پیشرفت ایران تشویق شدند به حرکت کردن، در حالی که عقب بودند؛ امروز ما به آمارها که نگاه میکنیم، میبینیم اینها خیلی جلو آمدهاند. بیمِ آن وجود دارد که ما از مسابقهی علمی دنیا عقب بمانیم؛ جدّاً این بیم وجود دارد. میدانید و بارها بنده گفتهام که «اَلعِلمُ سُلطان»؛ (۴) علم قدرت است. اگر بخواهیم کشور از آسیبهای متعارف کشورهای دنیا مصون و برکنار بماند، در درجهی اوّل، یک کار مهم پیشرفت علمی است؛ اگر عقب ماندیم، آسیبپذیر خواهیم شد؛ باید تلاش کنیم عقب نمانیم.»
تأکید رهبری بر غرّه نشدن از سرعت رشد علمی ایران
رهبری با بیان اینکه سرعت رشد علمی ایران ۱۳ برابر متوسط سرعت رشد جهانی است تأکید کردند که نباید به این سرعت رشد علمی غرّه شویم چراکه هنوز در دانش عقب هستیم.
ایشان فرمودند: «مراکز داوری جهانی در زمینهی مسائل علمی، آن روز گفتند که سرعت رشد علمی کشور سیزده برابر یا دوازده برابرِ متوسّطِ سرعتِ رشدِ جهانی است! خب این مسئلهی خیلی مهمّی است؛ این اتّفاق افتاد. بنده همان وقتها ــ یعنی چند سال قبل از این ــ در چند جلسهی علمی و دانشگاهی و ... یک مطلبی را بیان کردمو آن این بود که گفتم اینجوری گفته میشود که سرعت رشد [علمی]ما زیاد است، امّا به این مغرور نشویم، ما به این غرّه نشویم که حالا سرعت رشدمان این قدر زیاد است؛ برای خاطر اینکه با وجود این سرعت رشد، ما هنوز در دانش عقبیم؛ ما نسبت به دنیای علم، از لحاظ علمی عقبیم. این «عقب بودن» را البتّه من در مواردی تشریح کردم، دیگر نمیخواهم تکرار کنم یا بگویم. ما عقبیم، علّت این عقب بودن هم این است که در یک دوران طولانیای، در زمان حکومت طواغیت و سلاطین ظالم و خودکامه ــ چه پهلویها، چه قاجاریها ــ این کشوری که آن سابقهی علمی و فرهنگی را دارد، در قعر جدول رتبهبندی علمی دنیا قرار داشته، هیچ چیز نداشته، هیچ چیز نبوده است.»
محصولات شرکتهای دانشبنیان نباید وارد شود/ احساس مفید بودن نخبگان با تشکیل شرکتهای دانشبنیان
ایشان در ادامه با بیان اینکه یکی از بهترین راههایی که نخبه احساس کند مفید است تشکیل شرکتهای دانشبنیان است تأکید کردند که محصولات این شرکتهای دانشبنیان نباید از کشورهای خارجی وارد شود.
مقام معظم رهبری فرمودند: «یکی از بهترین راههایی که نخبه احساس کند مفید است تشکیل شرکتهای دانشبنیان است. شرکتهای دانشبنیان، هم پیشرفت اقتصادی به کشور میدهد، هم نشاط در کشور ایجاد میکند، هم پیشرفت علمی به کشور میدهد، هم نخبهها را حفظ میکند و از وجود نخبهها برای کشور استفاده میشود. بنابراین، من تأکید میکنم که شرکتهای دانشبنیان را تقویت کنید؛ و یکی از راههای تقویت این است که محصولات این شرکتها دیگر از خارج وارد نشود. در همین اواخر، چند گزارش شکایتآمیز به من شده که شرکت دانشبنیان میگوید «ما این محصول را تولید میکنیم، فلان دستگاه اداری که مصرفکننده این محصول است، این را از خارج وارد میکند»؛ چرا؟ باید یاد بگیریم، عادت کنیم ــ بخصوص دستگاههای دولتی که غالباً جزو مشتریهای مهمّ این محصولات هستند که از محصول داخلی استفاده کنیم. این مسئله که این همه تکرار میشود، اوّلین مخاطبش خود ما هستیم، خود مسئولین هستند، دستگاههای دولتی هستند، دستگاههای حکومتی هستند؛ اینها بایستی از محصولات داخلی استفاده کنند و در درجه اوّل از همین محصولات شرکتهای دانشبنیان.»
آنچه که در نگاه مقام معظم رهبری مشهود است این است که افزایش شرکتهای دانشبنیان همیشه جزو مطالبات ایشان بوده است. ایشان درگذشته افق ۴۰۰ هزار شرکت دانشبنیان را تعیین کرده بودند و سال گذشته نیز دوبرابر شدن شرکتهای دانشبنیان را مطالبه کرده بودند که تا حدودی البته نه به صورت کامل، محقق شد که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری متولی این امر است.
قانون جهش تولید دانشبنیان به عنوان یکی از قوانین مترقی کشور بعد از یک دهه از گذشت قانون قبلی، انتظار میرود که تحول جدی در رشد شرکتهای دانشبنیان و اکوسیستم علم و فناوری کشور ایجاد کند. این قانون یکی از دقیقترین قوانین کشور برای حمایت از تولید داخل و رشد محصولات و شرکتهای دانشبنیان است که رهبری نیز در سال گذشته به آن اشاره داشتند.
ایران در حوزههای مختلفی علم پیشرفتها و دستاوردهای بسیار زیادی داشته است که گاهاً این پیشرفتها گفته و شنیده نمیشود که رهبری به درستی این دستاوردها را یادآوری کردند که این پیشرفتها در حوزههای نانو و زیست فناوری و بخشهای مختلف هستهای، دفاعی، هوا و فضا و ... است.
درنهایت چیکده سخنان ایشان در موضوعات علم و فناوری «اَلعِلمُ سُلطان»؛ علم قدرت است. آن چیزی که باعث قدرت در همه زمینهها برای یک ملت خواهد شد علم است و همان طور که مقام معظم رهبری اعلام کردند اگر میخواهیم کشور از آسیبهای مختلف محفوظ بماند بایستی به دنبال پیشرفتهای علمی باشیم.
انتهای پیام/