علیرضا بهشتی: اینکه آیا می‌توان اساسا اعتدال را به عنوان یک گفتمان تلقی کرد محل تردید است/ شهید بهشتی در دوران خود با دو جریان فکری «التقاط» فکری و «تحجر» مواجه بود
تاریخ انتشار: ۲۱ تیر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۳۹۹۶۲۶۹
به گزارش جماران برای پاسخ به این سوالات و همچنین تحلیل و بررسی گفتمان اعتدال و مبارزه با افراط و تفریط در تاریخ انقلاب اسلامی با دکتر علیرضا بهشتی، فرزند شهید بهشتی و دکترای فلسفه سیاسی از دانشگاه هال انگلستان، گفتوگو کردیم. علیرضا بهشتی معتقد است: «شهید بهشتی قربانی التقاط فکری و تحجر شد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
چرا شهید بهشتی در طول تاریخ انقلاب اسلامی یکی از مهمترین چهره‌های گفتمان اعتدال به شمار می‌رود؟ مهمترین ویژگی‌های گفتمان اعتدال از منظر شهید بهشتی چیست؟
به نظر من اینکه آیا می‌توان اساسا اعتدال را به عنوان یک گفتمان تلقی کرد محل تردید است. اعتدال به معنای حد وسط یک چیز است. به همین دلیل اعتدال نمی‌تواند مبنای شکل‌گیری یک گفتمان باشد. دلیل این مساله نیز این است که حد وسط یک چیز ارزش مکانی مختلفی دارد. برای مثال گاهی باید بین «بد» و «بدترین» یک حد وسط را انتخاب کرد که میشود «بدتر». آیا انتخاب «بدتر» می‌تواند ارزشمند باشد؟ به همین دلیل استفاده از این مفهوم به عنوان مبنای یک گفتمان می‌تواند محل تردید باشد. با این همه، اگر هدف از استفاده از مفهوم اعتدال پرهیز از افراط و تفریط باشد، بدون شک افراط و تفریط تنها در حوزه عمل معنا پیدا نمی‌کند و از ساحت تفکر و اندیشه نشأت می‌گیرد. شهید بهشتی در دوران حیات خود با دو جریان فکری «التقاط» فکری و «تحجر» مواجه بود و به همین دلیل تلاش کرد راه دیگری جز این دو راه را در پیش بگیرد که شاید بتوان نام آن را اسلام اعتدال گذاشت. پس از کودتای28 مرداد 1332 که یک شوک اجتماعی و سیاسی بود، جامعه ایران با یک بحران معرفت شناختی و فکری هم روبه‌رو شد. این بحران معرفت شناختی در گفتمان چپ مارکسیستی، گفتمان ملی‌گرایی و گفتمان اسلام مبارز به وجود آمد. در این مقطع زمانی همه این گفتمان‌ها به دنبال این بودند که بدانند ریشه‌های بن‌بست نهضت ملی و شکست آن کجاست. به همین دلیل هر سه گفتمان دچار تحولاتی می‌شوند که بنده به تحولات دو گفتمان چپ مارکسیستی و ملی‌گرایی نمی‌پردازم. با این همه، در حوزه «اسلام مبارز» تحولی به نام نواندیشی دینی تقویت میشود که بسیار دارای اهمیت است. نواندیشی دینی که ریشه‌های آن نیز در گذشته وجود داشته تلاش می‌کند به بررسی دلایل شکست نهضت ملی بپردازد و در این راه گفتمان جدیدی را پایه‌ریزی می‌کند که در عرصه سیاسی در تشکل‌هایی مانند شکل نهضت آزادی متبلور میشود. پس از 15 خرداد سال42 و اتفاقاتی که رخ میدهد بحران معرفت شناختی در گفتمان‌های موجود تشدید میشود و از دل گفتمان‌های موجود گفتمان‌های جدیدی متولد میشود. برخی از نحله‌های فکری مانند سازمان مجاهدین خلق به‌رغم صداقت و دغدغه‌مندی بنیانگذاران آن، در ادامه دچار اختلافات ایدئولوژیک می‌شوند و مسیر دیگری را در پیش می‌گیرند. شهید بهشتی به‌رغم اینکه در ابتدای تشکیل سازمان مجاهدین خلق با برخی از موسسان این سازمان مانند مرحوم حنیف‌نژاد مراوده و معاشرت داشت اما نسبت به تفکرات این سازمان موضع داشت. با این همه، شهید بهشتی معتقد بودند که اغلب این افراد قابل جذب هستند و می‌توان با گفتوگو و دیالوگ آنها را به گفتمان اسلامی اصیل‌تر جذب کرد. در نتیجه شهید بهشتی نسبت به التقاط فکری و دینی که عمدتا در سازمان مجاهدین خلق تبلور پیدا کرده است موضع دارد و به برخی از عقاید این سازمان نقد مشفقانه دارد. این در حالی است که این وضعیت برای متحجران نیز وجود دارد و شهید بهشتی همه افکار، عقاید و دیدگاه‌های روحانیون سنتی را نمی‌پسندد و برخی را با روح اسلام و قرآن مجید مطابق نمی‌داند. برای مثال شهید بهشتی رابطه مراد و مریدی بین روحانیت و مردم را مضر می‌داند و از آن به عنوان یک رابطه منحط و ذلت‌آور نام می‌برد. ایشان معتقد بودند روحانیون صرفا کارشناسان در مسائل اسلامی هستند و نه قشری با قداستی ویژه. به همین دلیل عنوان می‌کردند که رابطه مرید و مرادی باید از بین برود و جای خود را به رابطه معلم و متعلم بدهد. نکته دیگر اینکه شهید بهشتی درباره قضاوت‌های شتابزده و غیر علمی متحجران نسبت به هرگونه نوآوری در حوزه معارف دینی نگران بودند و آن را اشتباه می‌دانستند. به همین دلیل یکی از نقاطی که می‌توان مفهوم اعتدال را در شهید بهشتی به خوبی مشاهده کرد زمانی است که ایشان خواستار اتخاذ موضعی منصفانه در قبال آثار دکتر شریعتی میشود.
آیـــــا بحــــــران معرفت‌شنــاسی که معمولا در گسست‌های اجتماعی مانند کودتای28مرداد32 شکل گرفت در سال 57 و در آستانه فروپاشی رژیم پهلوی نیز در جامعه ایران وجود داشت؟
بحران‌های معرفت شناختی زمانی در یک جامعه به وجود می‌آید که یک گفتمان توانایی پاسخ گفتن به سوالات و دغدغه‌های جدید در زمینه‌های مختلف سیاسی، فلسفی و دینی را از دست داده باشد. در سال‌های پس از انقلاب اسلامی نیز جامعه ایران با این بحران معرفت شناختی مواجه شده است. همچنان که این وضعیت پس از مشروطه یا درشهریور سال1320 نیز در جامعه ایران به وجود آمد.
چرا دیدگاه‌های شهید بهشتی نسبت به همفکران نزدیک ایشان مانند شهید مطهری، آیت‌ا... طالقانی و آیت‌ا... منتظری متمایز است و نمی‌توان ایشان را در حوزه روحانیت سنتی تقسیم‌بندی کرد؟ آیا زندگی ایشان در غرب در تمایز این دیدگاه تأثیر گذاشته است؟
بین تفکرات افرادی که شما نام بردید شباهت‌ها و تفاوت‌هایی وجود دارد. با این همه، می‌توان عنوان کرد که مهمترین وجه تمایز شهید بهشتی با دیگران این است که میزان «زمان‌آگاهی» ایشان نسبت به دیگران بالاتر است و مدرنیته را بهتر و عمیق‌تر درک کرده است. زندگی ایشان در غرب و همچنین تسلط ایشان به زبان‌های زنده دنیا سبب شده که ایشان به منابع علمی دنیا دسترسی مستقیم پیدا کنند و بتوانند منابع علمی مهم را بی‌واسطه مطالعه و درک کنند. برای مثال در کتابخانه شخصی شهید بهشتی کتاب «نظریه‌ای درباب عدالت» نوشته «جان رالز» وجود دارد که نشان میدهد ایشان در این حوزه مطالعه کرده و با این موضوع آشنا هستند. در نتیجه دسترسی بیشتر شهید بهشتی به مفاهیم جدید در ایجاد تمایز فکری بین ایشان و همفکرانشان تأثیرگذار بوده است.
آیا همین تمایز باعث شد شهید بهشتی در ابتدا ترور شخصیتی و سپس ترور فیزیکی شود؟
به نوعی بله؛ شهید بهشتی در دوران مبارزات انقلابی در بین طیف‌های مختلف فکری هم از نظر اندیشه و تفکر و هم از نظر مدیریت و سازماندهی یک چهره شناخته شده است. به همین دلیل نیز هنگامی که شهید بهشتی پس از انقلاب به ریاست شورای انقلاب می‌رسند و پس از آن حزب جمهوری اسلامی را تشکیل میدهند عده‌ای احساس خطر می‌کنند. این احساس خطر هم در بین سازمان مجاهدین خلق و هم در بین متحجران به وجود می‌آید، به شکلی که جامعه روحانیت مبارز که شهید بهشتی یکی از بنیانگذاران آن است در انتخابات ریاست‌جمهوری در مقابل ایشان می‌ایستد و با شهید بهشتی مخالفت می‌کند. وضعیت به شکلی است که در یکی از راهپیمایی‌های شهرقم علیه شهید بهشتی شعار داده میشود و عده‌ای به ایشان ناسزا می‌گویند. در نتیجه شهید بهشتی قربانی دو جریان التقاط فکری و تحجر شد. متحجران معتقد بودند شهید بهشتی از اقتصاد لیبرالیستی حمایت می‌کند. علاوه بر این، نکته جالب اینکه شهید بهشتی به چیزی متهم می‌شد که اصلا در ایشان وجود نداشت و آن انحصارطلبی و قدرت‌طلبی بود. مرحوم مهندس بازرگان در مصاحبه‌ای که با ما داشتند عنوان کردند: «شهید بهشتی ذاتا انسان مدیر و منظمی بودند و به همین دلیل در هر جمعی که قرار می‌گرفتند نقش محوری پیدا می‌کردند. مهندس بازرگان عنوان می‌کردند: «ما هم از این وضعیت بدمان نمی‌آمد و از این رویکرد استقبال می‌کردیم». شهید بهشتی در جایی عنوان می‌کنند که برخلاف خواست خودشان در برخی کارهای جمعی به عنوان محور قرار می‌گرفت و با این همه، به انحصارطلبی و قدرت‌طلبی متهم می‌شد که یکی از طنزهای روزگار است. در نتیجه پس از انقلاب دو گروه متحجران و کسانی که دارای التقاط فکری بودند با شهید بهشتی مشکل داشتند.
آیا شهید بهشتی را می‌توان در راستای گفتمان نواندیشی دینی تعریف کرد؟ و آیا بین شهید بهشتی و دکتر شریعتی در زمینه فهم از مدرنیته و شناخت «غرب» قرابت و نزدیکی وجود داشت؟
شناخت مدرنیته و اندیشه غرب گاهی به صورت سطحی صورت می‌گیرد. برای مثال هنگامی که به مانیفست فداییان اسلام در سال1328 نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که این تشکل با مظاهر غرب و مدرنیته مشکل دارد اما شناخت کافی از ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و زیربنای فکری غرب ندارد. این در حالی است که امثال شهید بهشتی، مهندس بازرگان و دکتر شریعتی با ساختارهای فکری غرب آشنا هستند. به همین دلیل هنگامی که قصد دارند به برخی از مشکلات روز جامعه پاسخ بدهند، دیدگاه‌های آنان به ساختارهای جامعه معطوف میشود. در نتیجه بین شهید بهشتی و دکتر شریعتی از این لحاظ قرابت فکری وجود دارد و شناخت آنها از مبانی فکری غربی عمیق‌تر از بقیه است. به همین دلیل من شهید بهشتی و دکتر شریعتی را از اسلام اساسا سنتی سیاسی متمایز میدانم. قبل از انقلاب برخی افراد به شکلی درباره حکومت سخن می‌گویند که مشخص است شناخت کافی نسبت به مبانی و ساختار حکومت ندارند. شهید بهشتی و دکتر شریعتی و به صورت کلی جریان نواندیشی دینی در موضوع شناسی شرایط جامعه یک گام از بقیه جلوتر بودند.
در سال‌های پس از انقلاب برخی و از جمله حزب توده معتقد بودند که شهید بهشتی مواضع ضدآمریکایی اتخاذ نمی‌کند و در این زمینه جدی نیست. از سوی دیگرطرفداران بنی صدر ایشان را انحصارگرا و قدرت طلب معرفی می‌کردند و مجاهدین خلق عنوان می‌کردند شهید بهشتی به دلیل زندگی در غرب برای انقلاب هزینه نداده است. این در حالی است که متحجران نیز براین باور بودند که شهید بهشتی به دنبال اقتصاد لیبرالیستی است. پاسخ شما به عنوان فرزند شهید بهشتی به این اتهامات چیست؟
فضای پس از انقلاب اسلامی به شکلی است که هر کسی هر چه دوست دارد بیان می‌کند. شهید بهشتی عرصه تعامل بین‌المللی را به خوبی می‌شناخت و به زبان دیپلماسی آگاهی داشت. به همین دلیل ایشان با دیدار و مذاکره مشکلی نداشتند و معتقد بودند باید به محتوای مذاکره نگاه کرد که چه چیزی در حال اتفاق افتادن است. این دیدگاه ایشان حتی در مورد آمریکا نیز وجود داشت. شهید بهشتی معتقد بودند باید رابطه ایران و آمریکا به یک نتیجه مشخص برسد و نمی‌توان این رابطه را بدون رعایت اصول منطقی به حال خود رها کرد. برای مثال در ماجرای گروگانگیری سفارت آمریکا در ایران ایشان در روزهای نخست از این حرکت به عنوان یک حرکت اعتراضی نمادین دفاع کرد. با این همه، ایشان در جلسه شورای انقلاب عنوان می‌کنند که این مساله باید به صورت منطقی حل شود. به همین دلیل نیز شورای انقلاب آقای باهنر را به عنوان نماینده مشخص می‌کند تا به محل گروگانگیری برود و با دانشجویان پیرو خط امام(ره) گفتوگو کند که دانشجویان ایشان را نمی‌پذیرند و به گروگانگیری ادامه میدهند. شهید بهشتی با حفظ منافع ملی معتقد است که مذاکره ایران و آمریکا در زمینه رفع مشکلات باید در یک جایگاه برابر صورت بگیرد. ایشان معتقد است آمریکا باید این مساله را بپذیرد که در ایران انقلاب شده و دیگر نمی‌تواند مانند گذشته نظراتش را به ایران دیکته کند. در زمینه اقتصادی نیز شهید بهشتی عنوان می‌کنند که ما با سرمایه‌داری مشکل نداریم و بلکه با سرمایه سالاری مشکل داریم. ایشان مخالف این مساله هستند که دولت همه فضای اقتصادی را به دست بگیرد و همه مسائل اقتصادی زیر نظر دولت باشد. از سوی دیگر با آزادی کامل بخش خصوصی که سبب ایجاد سلطه و انحصار شود و شکاف بین فقیر و غنی را افزایش بدهد نیز مخالف است. به همین دلیل دیدگاه‌های شهید بهشتی در این زمینه به دیدگاه‌های «جان رالز» نزدیک است. این در حالی است که در زمینه توسعه نیز دیدگاه شهید بهشتی بیشتر به دیدگاه توسعه انسانی نزدیک است. می‌دانیم که در اواخر دهه 1980 میلادی «محبوب‌الحق» وزیر اقتصاد پاکستان با حضور در سازمان ملل نظریه‌ای را مطرح می‌کند که به نظریه توسعه انسانی معروف میشود. این نظریه در دهه1990 توسط متفکرانی چون «آمارتیاسن» تکمیل میشود و به یکی از مهمترین توصیه‌های سازمان ملل در زمینه توسعه تبدیل میشود. با این همه، یکی از اساتید دانشگاه که معرف اصلی نظریه‌های «آمارتیاسن» در ایران است عنوان می‌کرد که 10 سال قبل از اینکه «آمارتیاسن» دیدگاه خود را مطرح کند بن‌مایه‌های این دیدگاه در نظریات شهید بهشتی وجود داشته است که در تدوین اصول اقتصادی قانون اساسی خود را نشان میدهد.
اگر شهید بهشتی امروز بود با چه چیزی مبارزه می‌کرد؟
پس از انقلاب اسلامی شهید بهشتی معتقدند بودند طیف‌های مختلف فکری در پیروزی انقلاب سهم داشتند. با این همه، پس از انقلاب اغلب مردم به یک گفتمان فکری علاقه‌مند هستند که آن هم گفتمان انقلاب اسلامی است. در نتیجه باید با احترام به کثرت دیدگاه‌ها و اختلاف سلیقه‌های فکری از گفتمان انقلاب حمایت کرد. البته نظر شهید بهشتی در این زمینه به هیچ‌عنوان معنای تمامیت‌خواهی نمی‌دهد و ایشان برای همه طیف‌های فکری که به‌طور مسالمت‌آمیز در عرصه سیاسی حضور دارند احترام قائل است و این تنوع و تعدد را به رسمیت می‌شناسد. به نظر من اگر شهید بهشتی امروز زنده بودند در جهت احترام به کثرت دیدگاه‌ها و نفی تمامیت‌خواهی مبارزه می‌کردند و تلاش می‌کردند طیف‌های مختلف فکری از طریق احزاب و فضای مدنی در تصمیم‌گیری کلان جامعه نقش داشته باشند. نکته دیگری که می‌توانست امروز مورد نظر شهید بهشتی قرار بگیرد این بود که فضای خارج از احزاب و نقش‌آفرینی‌های موازی فضای مدنی را به سمت فضای مدنی و احزاب و کار گروهی سوق می‌داد. وحدت به معنای این نیست که تنها یک تفکر در جامعه وجود داشته باشد و دیگر طیف‌های فکری ساکت باشند. به همین دلیل شهید بهشتی همواره از وحدتی حمایت می‌کردند که از اجماع بین گروه‌های مختلف فکری در جامعه پدید بیاید. به عبارتی، مقصود ایشان وحدت در عین کثرت بوده است. بدون شک اگر شهید بهشتی زنده بود با انحصارگری فکری مبارزه می‌کرد و اجازه نمی‌داد انحصارگری فکری در جامعه به انحصارگری در قدرت منجر شود.
منبع: جماران
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.jamaran.news دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «جماران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۳۹۹۶۲۶۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
شهید مطهری با روحیات و نیازهای نسل جوان آشنایی کامل داشت
به گزارش خبرگزاری مهر آیت الله حسین مظاهری از مراجع تقلید پیامی به مناسبت هجدهمین دوره همایش حکمت مطهر صادر کرد. متن این پیام به این شرح است:
بسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم
قال الله سُبحانَه وتَعالی: إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُه
به رغم گذشت چهل و چهار سال از شهادت اسفناک متفکر عالی مقام و اندیشمند بزرگ مرحوم آیةالله شهید مطهری قدس سره الشریف، هم ثلمه و خلا فقدان آن استادِ اسلام شناس برجسته، هنوز در جامعه اسلامی محسوس و ملموس است که: «ثُلِمَ فِی الْإِسْلَامِ تُلْمَةٌ لَا یَسُدُّها شَیْء»؛ و هم به فضل خداوند متعال، آثار بنان و بیان آن دانشمند پرتلاش همچنان مورد استفاده فرهیخنگان و حق جویان است که: «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتُ وَ فَرْعُها فی السَّمَاءِ تُؤْتی أکلها کُلِّ حینٍ بِإِذْنِ رَبِّها.
همایش با سابقه «حکمت مطهر که با هدف زنده نگاه داشتن یاد و نام و آثار علمی این شهید والامقام برگزار می شود و از این جهت باید به اهتمام نیکوی متصدیان و دست اندرکاران آن آفرین گفت اینک و در هجدهمین دورۀ خود موضوع بسیار با اهمیت جوانان را مطمح نظر قرار داده است موضوعی که یکی از مهمترین و بلکه باید گفت اساسی ترین نقطهٔ هدف گذاری مرحوم شهید مطهری رضوان الله تعالی علیه در عموم تلاشهای علمی و فکری ایشان بوده است.
آن متفکر زمان شناس به حق یکی از موفق ترین اندیشمندان و مصلحان اسلامی بود که با روحیات و نیازهای فکری نسل جوان در زمانه، خود آشنایی کامل داشت و علاوه بر این زبان آن نسل تکامل خواه و جستجوگر را به خوبی میدانست و با گوش، جان پیامها و خواسته های به جای این نسل را میشنید و متناسب با آن نیازهای فکری و نظری به موقع و بدون فوت وقت، به وسیله آثار ارزشمند خود با جوانان ارتباط مؤثر و تعامل سازنده برقرار می.نمود آن استاد فهیم و نکته پرداز به نیکی دریافته بود که اگر اذهان و ضمائر جوانان حق طلب با، حقایق سیراب نگردد، با مطالب ناحق پر خواهد شد و از این رو تمام سعی مشکور خود را بر این نقطه اساسی متمرکز کرده بود که نسل جوان آن دوره را که از سویی با هجوم افکار مادی و الحادی مواجه بودند و از سوی دیگر تحت سیطره فرهنگ غربگرایی رژیم طاغوت قرار داشتند به روشهای متین علمی و فکری، با حقایق اسلام و معارف انسان ساز قرآن و عترت آشنا سازد و چه بسیار جوانان و محافل جوان که به دست قدرتمند دانش و بینش این استاد متفکر در سرتاسر ایران و خارج از مرزهای این کشور، از خطر الحاد مارکسیستی و انحطاط لیبرالیستی و التقاط دینی گروهکهای پر سر و صدای آن دوران، نجات پیدا کرده و با آشنایی با حقایق نورانی قرآن کریم و عترت طاهره «سلام الله علیهم»، به رشد فکری و دینی دست یافته و به حیات طیبه نائل گشتند و سپس در مهمترین مقاطع دوران معاصر یعنی در نهضت و انقلاب شکوهمند اسلامی و سپس در تأسیس نظام جمهوری اسلامی و پس از آن در بزنگاه های
و خطیر این نظام نظیر دفاع مقدس و نظایر آن و همچنین در عرصه حوزه های علمیه و دانشگاهها و متن جامعه اسلامی و محافل جوانان نقش برجسته و سازنده نظری و عملی ایفاء کردند و اثرات گسترده و عمیق مجاهدتهای فکری آن استاد فکور را در مقام عمل و نظر به منصه ظهور درآوردند و هنوز نیز آن برکات بزرگ بحمدالله و المنّه استمرار دارد و بی جهت نبود که امام بزرگوار اعلی الله مقامه توصیه فرمودند کتابهای این استاد عزیز را نگذارند با دسیسه های غیر اسلامی فراموش شود».
رحمت بیکران و رضوان بی پایان حق تعالی بر روح آن استاد شهید متفکر باد که بی تردید، حق بزرگی
بر نسل جوان این کشور در آن دوره و دوره های پس از آن تا به امروز دارد و بی سبب نبود که استادان عظیم الشأن او یعنی امام راحل بزرگوار و حضرت علامه طباطبایی قدس الله تعالی سرهما در شهادت و فقدان اسفناک او، همچون پدر فرزند از دست داده گریستند و ملت فهیم ایران نیز در غم مصیبت او یکپارچه عزدار شد: «وَ سَلَامُ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَیَوْمَ یُبْعَثُ حَیًّا».
در این فرصت کوتاه و به مناسبت طرح مسأله مهم جوانان لازم میدانم بر دو نکته اساسی، در این محفل فکری و فرهنگی تأکید نمایم
نکته اول اینکه همان گونه که مرحوم شهید مطهری طاب ثراه» به خوبی دریافته بود، برخورد و مخاطبه با نسل جوان بسیار خطیر و حساس است و باید براساس منطق و استدلال و واقع بینی در همه ابعاد مسائل نظری و مشکلات عملی، جوانان تنظیم و ساماندهی، شود زیرا اگر به سؤالات نظری و پرسشهای نسل جوان که چه بسا بسیار اندیشه سوز و ذهن آزار نیز باشد و همچنین به احساسات و عواطف این نسل پرتکاپو و نیز به خواستههای به حق و به جای آنان پاسخ منطقی و صحیح داده قطعاً. موجب سرخوردگی و ناامیدی و بی اعتمادی و در نهایت طغیانگری این نسل مطالبه گر نشود، خواهد شد و زیان آن برای جامعه، انسانی بسیار وسیع و عمیق خواهد بود.
روش مخاطبه و مواجهه با، جوانان روش دهن کجی و انتقاد و سرزنش و رمی به بی عقلی و بی دینی نیست، و با چنین روشی محال است که بتوانیم جلوی انحرافات دینی و کج روی های اخلاقی را در نسل جوان بگیریم. اگر خواهان هدایت و رشد نسل جوان هستیم تنها راه متین و صحیح آن این است که اولاً باید از نزدیک با درد و رنج جوانان آشنا شد و ثانیاً با زبان منطق و عطوفت و مهربانی با آنان، تعامل سازنده برقرار کرد چنانکه در آن بیان بلند رییس مذهب جعفری، حضرت امام صادق «سلام الله علیه» که این روزها در آستانه سالروز شهادت آنان امام به حق ناطق، قرار داریم، آمده است که به بعضی از اصحاب خود که درباره مخالفان عقیدتی در آن روزگار از آن امام همام پرسیده بود، فرمودند: «فَلَا تَخْرَقُوا بِهِمْ أَ مَا عَلِمْتَ أَن إِمَارَةَ بَنِی أُمَیَّةَ کَانَتْ بِالسَّیْفِ وَ الْعَسْفِ وَ الْجَوْرِ وَ أَنَّ إِمَارَتَنَا بِالرِّفْقِ وَ التَّالُفِ وَ الْوَقَارِ وَ التَّقِیَّةِ وَ حُسْنِ الْخُلْطَةِ وَالْوَرَعِ وَالِاجْتِهَادِ فَرَغَبُوا النَّاسَ فِی دِینِکُمْ وَ فِیمَا أنْتُمْ فِیهِ» با آنان خشونت نورزید، مگر نمی دانید که فرمانروایی و خلافت بنی امیه مبتنی بر زور شمشیر و فشار و ستم، بود ولی حکمرانی و ولایت ما مبتنی بر ملایمت و دوستی و متانت و تقیه و رفتار نیکو و پارسایی و کوشش فراوان است، پس کاریکنید که مردم به دین شما و مسلکی که دارید رغبت و گرایش پیدا کنند.
قرآن کریم با اینکه دین و معارف تابناک آن را حق و مطابق با حقیقت معرفی می کند و آن را حنیف و منطبق بر فطرت بر می شمارد و قیم و پایدار و به دور از هرگونه سستی قلمداد می کند، ولی با همۀ این، اوصاف به پیامبر رحمت و محبت و دانایی که سراسر، وجودش، سرشار از عطوفت و مهربانی و نرم خویی با مردمان بود و برخلاف پاره ای از تفکرات، اعوجاجی، ذره ای تلخی و تندی و خشونت در آن راه نداشت به طور مکرر تصریح میفرماید که در ارائه دین و تعالیم دینی نباید تحمیل و اکراه و اجبار وجود داشته باشد: «فَذَکَّر إِنَّمَا أَنتَ مُذَکَّرُ، لَستَ عَلَیْهِم بِمُصَیْطِرٍ» «وَمَا أَنْتَ عَلَیْهِمْ بِجَبَّارٍ فَذَکَرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ یَخَافُ وَعِیدِ» و آیات بینات متعدد دیگر.
و اما نکته دوم که آن نیز برخوردار از اهمیت جدی است این است که خواسته های به حق نسل جوان برای برخورداری از یک زندگی سرافراز و آبرومند باید در رأس توجه مسئولان و کارگزاران کشور قرار گیرد و همگان باید به این آسیب، اساسی توجه کنیم که اگر این مطالبات و انتظارات، به درستی پاسخ داده نشود و جوانان ما با معضلات بزرگی نظیر فشار بیکاری و افسانه مسکن و بحران افزایش سن ازدواج و فقر و تبعیض و فساد و اعتیاد و سایر آسیبهای شکننده اجتماعی مواجه بوده و خود را در مقابله با این مشکلات خانمان سوز بی پناه ببینند، قطعاً ما با بحران سرمایه اجتماعی بزرگی مواجه خواهیم شد که کمترین نتیجه خسارت بار آن کاهش مشارکتهای ملی و اجتماعی است.
تعالیم دینی و نیز تجربه تاریخ بشری به خوبی نشان میدهد که مردمی که با غول فقر، دست و پنجه نرم کنند در جهات فرهنگی و دینی، هم قوت و قدرت خود را از دست میدهند، چرا که به مصداق آن سخن والای تکان دهنده که ائمه هدی «سلام الله علیهم از رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلّم نقل کرده اند که: «گادَ الْفَقْرُ أنْ یَکُونَ کُفْراً»، فقر هم مرز با بی ایمانی است پیامبر اکرم که به تعبیر خداوند متعال تمام وجود مبارکش آکنده از نهایت دلسوزی برای ایمان مردمان بود، ولی به خوبی دریافته بود که تنگنای نان و گردباد اقتصاد ناسالم و معضلات طاقت فرسای معیشتی، چگونه دین و ایمان آدمی را در می نوردد و از این رو با تضرع به پیشگاه خداوند مهربان عرضه می داشت: «اللهم بَارِک لَنَا فِی الْخُبْزِ وَ لَا تُفَرِّقُ بَیْنَنَا وَبَیْنَهُ فَلَوْ لَا الْخَبْرُ مَا صُمْنَا وَ لَا صَلَّیْنَا وَلَا أَدَیْنَا فَرَائِضِ رَبَّنَا عَزَّ وَ جَلَّا
این بیان هشدار دهنده رسول خدا صلوات الله علیه وآله باید نصب العین و در منظر دید هر روزه مسئولان کشور و همۀ دلسوزان این مرز و بوم و همۀ دغدغه مندان برای نسل جوان باشد و با نهایت جدیت و صداقت، تمام مساعی خود را در رفع معضلات اقتصادی مردم و خصوصاً مشکلات پیش روی جوانان به کار گیرند تا به امید خداوند تعالی همگان به ویژه نسل جوان در این کشور اسلامی برخوردار از یک زندگی آبرومند و سرافراز باشند و خدای ناخواسته تعلق و پیوند آنان با دین و معارف دینی، و نیز علاقه و دلبستگی آنان به کشور و وطن پایمال ناتوانیها و ضعفها و خطاها و بی عملی های ما نشود، که در این صورت هم شاهد هجرت و قهر آنان از دین و هم نظاره گر مهاجرت و ترک آنان از وطن خواهیم بود؛ و این مسلّماً شایسته نظام اسلامی نیست.
چه هر دو نکته ای که به اجمال بیان، شد چه نکته اول که مربوط به ساحت اندیشه و فکر و نظر بود و نکته دوم که مربوط به عرصه اجرا و عمل میشود مطمح نظر همۀ متفکران دینی و مصلحان اجتماعی از جمله مرحوم آیة الله شهید مطهری اعلی الله مقامه بوده و امید است همۀ اندیشه ورزان و نیز همه مجریان و سیاست مداران بدان توجه بیش از پیش نمایند. ان شاء الله
از خداوند تعالی علوّ درجات استاد شهید مطهری قدس سره و نیز صلاح و سداد نسل جوان و سرافرازی و تأیید ملت ایران را مسألت مینمایم. انه ولی الهدایة و التوفیق.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
حسین المظاهری
۹ / اردیبهشت / ۱۴۰۳
۱۹ / شوال / ۱۴۴۵
حمله به نمازگزاران در گذره هرات افغانستان/ ۶ نفر شهید شدند