به نقل از «خبرگزاری آریا»

آيت‌الله کاشاني چگونه قيام 30 تير را رقم زد؟

تاریخ انتشار: ۳۰ تیر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۴۱۰۲۶۵۹

خبرگزاري آريا - تمامي محاسباتي که قوام به‌عنوان يک سياست‌مدار کارکشته انجام داد، نافرجام ماند؛ او تصور مي‌کرد از طريق سازش با لندن و واشنگتن، مي‌تواند مردم را مرعوب سازد، ولي مردم با دست خالي در مقابل مأمورين انتظامي ايستادند.

به گزارش گروه سياسي خبرگزاري ميزان به نقل از برهان، قيام 30 تير يکي از روزهاي به‌يادماندني و افتخارآفرين تاريخ سياسي ايران است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

روزي که خرد جمعي و اراده‌ي ملي بر استبداد و خودرأيي پيروز شد و مشارکت خودجوش و خودانگيخته‌ي مردم در سرنوشت خود، توطئه‌هاي داخلي و خارجي ضد منافع ملي را خنثي کرد. مردم ايران با فداکاري، شهامت و صداقت ثابت کردند که مردمي آگاه و ظلم‌ستيز هستند. در واقع، در اين روز بود که مردم ايران نشان دادند کارنامه‌ي مشروطه در ايران بسته نشده است و هنوز سرنوشت مردم ايران به دست خود مردم تعيين مي‌گردد و قدرت‌هاي بزرگ هم در جهت دادن به سرنوشت جامعه‌ي ايران ناتوان هستند.
ريشه‌هاي شکل‌گيري قيام سي تير را بايد در سال‌هاي قبل‌تر از اين اتفاق تاريخي جست‌و جو کرد. شروع اين جريان به اقدامات شاه براي ايجاد يک تماميت‌خواهي گسترده به پشتوانه‌ي قدرت‌هاي بزرگ مانند انگليس و آمريکا بايد باز مي‌گردد. شاه، که پس از سال‌هاي 1320 و جانشيني رضاشاه قدرت خود را سست يافته بود و عملاً خود را در تحولات جاري کشور بي‌تأثير و غايب مي‌ديد، به دنبال بهانه‌اي بود تا جايگاه خود را در عرصه‌ي سياسي کشور مستحکم کند. ترور شاه در سال 1327 بهانه‌ي لازم را به او داد تا با ابزار سرکوب، نيروهاي مردمي را کنار نهد و رو به سمت يک ديکتاتوري تماميت‌خواه حرکت کند.(1)
مهم‌ترين واقعه‌اي که برنامه‌ي شاه را با خلل ايجاد کرد، جريان ملي شدن صنعت نفت بود که در مجلس شانزدهم به تصويب رسيده بود و همين موضوع مقدمه‌ي شکل‌گيري دوران 27ماهه‌ي دولت مصدق بود که يکي از پرتلاطم‌ترين دوران تاريخي ايران محسوب مي‌شود. در واقع، با جريان ملي شدن صنعت نفت به رهبري مصدق و آيت‌الله کاشاني، احساسات ملي و مذهبي ايران بيش از پيش تحريک شد و مردم با رهبري بزرگاني هم چون آيت‌الله کاشاني به آگاهي سياسي رسيدند. در اين وضعيت بود که مفهوم وطن و ضديت با بيگانه دوباره احيا شد و زمينه براي بسيج توده‌ها فراهم گشت.
زمينه‌ي آغازين قيام سي تير در ماه‌ها کشمکش بين شاه و مصدق بر سر وزارت جنگ بود. نهايتاً مصدق در 25 تيرماه 1331، بدون توجه به نمايندگان و با نوشتن نامه‌ي استعفاي خود، مستقيماً به مردم متوسل شد و از سمت خود کناره‌گيري کرد. همين مسئله مقدمه‌اي شد براي دخالت بيگانگان در امور کشور که با انتخاب قوام در سياست ايران تجلي پيدا کرد و در نهايت نارضايتي مردم را در پي داشت؛ اما اين موضوع بدون پشتوانه‌ي يک رهبري آگاه مورد قبول مردم، هيچ تأثيري در شکل‌گيري يک جريان ملي و مذهبي نداشت. مهم‌ترين عاملي که در نهايت به ايجاد يک قيام مردمي و به چالش کشيدن حاکميت و قدرت‌هاي بزرگ منجر شد، رهبري بي‌چون و چراي آيت‌الله کاشاني در روزهاي منتهي به سي تير بود.
نگاه ضدامپرياليستي کاشاني
آيت‌الله کاشاني، در طي دوره‌ي طولاني زندگي سياسي خود، نشان داد که هيچ‌گاه در مقابل ظلم، استبداد و استعمار کوتاه نمي‌آيد و هميشه تمام توان خود را براي کوتاه کردن دست آنان از مسائل داخلي ايران به کار برده است. ايشان در عراق به مبارزه با امپرياليسم انگلستان پرداخت و در حالي که در جريان مبارزات ضدديکتاتوري و ضدامپرياليستي خود و مخالفت با شاه توسط قوام تبعيد شده بود، با شروع جريان ملي شدن صنعت نفت به صحنه‌ي سياسي بازگشت. به تدريج، سطح نفوذ او به حدي رسيد که يکي از مهم‌ترين رهبران اين جريان شد و با تکيه بر تفکر ضدامپرياليستي خود نهضت را به پيش برد.(2)
انديشه‌ي بيگانه‌ستيزي و مبارزه با امپرياليسم هميشه در ذهن آيت‌الله کاشاني وجود داشت و تنها محدود به اين دوره‌ي زماني خاص نبود. او در يکي از مصاحبه‌هايش بعد از ملي شدن صنعت نفت بيان مي‌دارد که انگليسي‌ها از يک‌صد و پنجاه سال قبل در امور داخلي ايران مداخله‌ي ناروا داشته‌اند و به ويژه طي سال‌هايي که در ايران نفت کشف شد، دخالت آن‌ها بيشتر شد و ثمره‌ي دخالت آن‌ها در ايران به جز فقر و فلاکت، فساد اخلاقي، نفاق و مسلط نمودن اشخاص فاسد بر کشور چيز ديگري به جا نگذاشته است.(3)
او معتقد بود که مسلمان جهان بايد بلوک سياسي مستقلي تشکيل دهند و به هيچ يک از دو ابرقدرت آن روز، وابستگي سياسي نداشته باشند(4) کاشاني در سال 1330 اعلام داشت که به فکر تشکيل يک کنگره‌ي اسلامي و شرقي است تا به اين وسيله مسلمانان را با هم متحد سازد و آن را به عنوان نيروي سومي در برابر دو بلوک شرق و غرب مطرح کند.(5) با اين تفکر بود که آيت‌الله کاشاني در روزهاي پاياني تيرماه، زماني که جامعه‌ي ايران را در حالتي نابسامان و وابسته به کشورهاي استعمارگر همچون انگليسي ديد، به رهبري يک قيام پرداخت.
او معتقد بود که مسلمانان جهان بايد بلوک سياسي مستقلي تشکيل دهند و به هيچ يک از دو ابرقدرت آن روز وابستگي سياسي نداشته باشند. کاشاني در سال 1330 اعلام داشت که به فکر تشکيل يک کنگره‌ي اسلامي و شرقي است تا به اين وسيله مسلمانان را با هم متحد سازد و آن را به عنوان نيروي سومي در برابر دو بلوک شرق و غرب مطرح کند.
نقش کاشاني در قيام سي تير
تظاهرات مردم از 28 تيرماه آغاز شد و هر روز با شدت بيشتري گسترش يافت. قوام بلافاصله بيانيه‌ي شديداللحني منتشر کرد که به بيانيه‌ي «کشتي‌بان را سياستي دگر آمد» مشهور شد. فرازهاي از اعلاميه‌ي مذبور بدين شرح بود: «ايران دچار درد عميق شده و با داروهاي مخدر درمان‌پذير نيست... من مي‌خواهم اهالي کشور غني و ثروتمند باشند... من واي به حال کساني که در اقدامات مصلحانه‌ي من اخلال نمايند و در راهي که در پيش دارم مانع بتراشند... اين گونه آشوبگران با شديدترين عکس‌العمل از طرف من روبه‌رو خواهند شد... به عموم اخطار مي‌کنم که دوره‌ي عصيان سپري شده و روز اطاعت از اوامر و نواهي فرا رسيده. کشتي‌بان را سياستي دگر آمد.»
اين بيانيه، نخست‌وزير شدن قوام و پخش اعلاميه‌ي شديداللحن او با واکنش فوري مردم در تهران و سراسر کشور روبه‌رو گرديد.(6)
درست در همين زمان، آيت‌الله کاشاني رهبري خود را آغاز کرد و مسير مطالبات و اغراضات مردم را به دست گرفت. ايشان يک روز پس از اطلاعيه‌ي قوام در 28 تيرماه اعلاميه‌اي خطاب به افسران، سربازان و مأمورين شهرباني صادر کردند که در قسمتي از آن آمده است: «سربازان عزيز شما گرامي‌ترين فرزندان وطن و عزيزترين افراد کشوريد و اين عزت شما در گروي خدمات صادقانه‌ي شما به مملکت و ملت و دين است و هر قدر استقلال بيشتر و محکم‌تر باشد، قدر و ارزش شما بيشتر خواهد بود، بگذاريد خدا و ملت از شما خشنود باشند؛ زيرا امروز جنگ و جدال بين دو صف حق و باطل است.اعمال احمد قوام، که تنها براي جاه‌طلبي و برگشت انگليسي‌ها و استعمار است، نبايد به دست شما انجام و شما را در مقابل خون‌ها و حق‌کشي‌ها مسئول کند.» قبل از اين ماجرا آيت‌الله کاشاني نيز براي روشن کردن مواضع خود و مردم مصاحبه‌ي مطبوعاتي در 26 تير ترتيب داد که تمام خبرنگاران داخلي و خارجي در آن دعوت شده بودند. اين مصاحبه يکي از مصاحبه‌هاي مطبوعاتي نادر در تاريخ آن زمان بود؛ به طوري که يکي از خبرنگاران خارجي گفته بود: «من تا کنون مصاحبه‌ي مطبوعاتي به اين شلوغي نديده‌ام.»(7)
ايشان در اين مصاحبه گفته بودند: «احمد قوام بايد بداند در سرزميني که مردم رنجديده‌ي آن، پس از سال‌ها رنج و تعب، شانه از زير ديکتاتوري کشيده‌اند، نبايد رسماً اختناق افکار و عقايد را اعلام و مردم را به اعدام دسته‌جمعي تهديد نمايد. من صريحاً مي‌گويم که بر عموم برادران مسلمان لازم است که در راه اين جهاد اکبر، کمر همت محکم بربسته و براي آخرين مرتبه به صاحبان سياست استعمار ثابت کنند که تلاش آن‌ها در به دست آوردن قدرت و سيطره‌ي گذشته محال است و ملت مسلمان ايران هيچ‌گاه به بيگانگان اجازه نخواهد داد که به دست مزدوران آزمايش‌شده، استقلال آن‌ها پايمال و نام با عظمت و پرافتخاري را که در اثر مبارزه‌ي مقدس خود به دست آورده است، مبدل به سرشکستگي شود...»(8)
اعتراض طبقات مردم نسبت به کناره‌گيري مصدق گسترش يافت و ناآرامي تهران را فرا گرفت. دسته‌جات نظامي با تانک و زره‌پوش به خيابان‌ها آمدند و در نقاط مهم پايتخت مانند دانشگاه، بازار و ميدان بهارستان مستقر شدند. قوام‌السلطنه در برابر تظاهراتي که از نخستين روز زمامداري‌اش شروع شده بود و گسترش مي‌يافت به فعاليت پرداخت. وي به منظور ساکت کردن کاشاني، که نقش چشمگيري در انگيختن احساسات مردم و نيروهاي انتظامي داشت، تماس‌هايي با وي برقرار کرد که به نتيجه نرسيد.(9)
روز 29 تير 1331 نيز نامه‌اي به حسين علا داد که اگر در ظرف 24 ساعت دولت قوام برکنار نشود، به دربار حمله خواهيم کرد. متن نامه‌ي آيت‌الله کاشاني به «حسين علا»، وزير دربار، عبارت بود از:
«جناب آقاي علا دام ظله
عرض مي‌شود، بعد از شما، ارسنجاني از جانب قوام‌السلطنه آمد و گفت به شرط سکوت، قوام انتخاب شش وزيرش را در اختيار من مي‌گذارد. همان طور که حضوري عرض کردم به عرض اعلي‌حضرت برسانيد، اگر در بازگشت دولت مصدق تا فردا اقدام نفرماييد، دهانه‌ي تيز انقلاب را با جلوداري شخص خودم متوجه دربار خواهم کرد. در انتظار اقدامات مجدانه شما. والسلام. سيد ابوالقاسم کاشاني.»(10)

صبح روز 30 تير شهر تهران يک‌پارچه تعطيل بود. مردم دسته‌دسته در حالي که شعار طرفداري از مصدق را سر مي‌دادند به طرف خيابان‌هاي مرکز شهر و ميدان بهارستان در حرکت بودند. در تظاهرات و مقاومت سي تير، هم طبقات از کارگر، پيشه‌ور، کارمند، دانشجو، بازاري پير و جوان، زن و مرد در کنار هم بودند.(11) شاه کاملاً تسلط بر اوضاع را از دست داده بود. حضور ارتش در خيابان‌ها صحنه‌ي تظاهرات را به ميدان جنگ تبديل کرد. تمامي محاسباتي که قوام به عنوان يک سياست‌مدار کارکشته انجام داد نافرجام ماند. او تصور مي‌کرد از طريق سازش با لندن و واشنگتن مي‌تواند مردم را مرعوب سازد، ولي مردم با دست خالي در مقابل مأمورين انتظامي ايستادند و کشته شدند. به شهادت رسيدن تظاهرکنندگان مردم را خشمگين‌تر مي‌کرد و لحظه به لحظه اوضاع وخيم‌تر مي‌شد. مردم اجساد شهدا را به دوش مي‌گرفتند و عليه قوام شعار مي‌دادند. تنها راه‌حل اين بود که شاه قوام را وادار به استعفا کند. همان روز در ساعت 4 بعدازظهر قوام استعفايش را تقديم کرد.(12)
نقش آيت‌الله کاشاني در بسيج مردم و در قيام سي تير محوري‌ترين جنبه‌ي آن حرکت اجتماعي بود. حسن گرامي، درباره‌ي تأثير آيت‌الله کاشاني در تهييج مردم براي ورود به اعتراض، اين گونه عنوان مي‌کند: «آيت‌الله کاشاني با زحمات فراوان مردم را به خيابان‌ها کشيد. ايشان مجبور شد براي اين کار عده‌اي زيادي را به شهرستان‌ها بفرستد. خود بنده، همراه با مرحوم دکتر نخشب، مأمور قزوين شديم (خيابان قزوين)، من و دکتر نخشب مجبور شديم در خيابان قزوين فرياد بزنيم «مرده باد قوام، زنده باد مصدق» تا عده‌اي آدم‌هاي کنجکاو جمع شدند.»(13)
در سال‌هاي پس از مشروطه و بعد از روي کار آمدن رضاشاه، روحانيون در فضاي سياسي کشور ما در شرف به حاشيه رانده شدن بودند؛ اما حضور درخشان آيت‌الله کاشاني در قيام سي تير ثابت کرد روحانيت در سياست و جامعه‌ي ايران نقشي غير قابل انکار دارد و نمي‌توان بدون توجه به قدرت و نفوذ روحانيون تحولات مردمي را پيش برد.
تحولات بعد از سي تير
قيام سي تير مقدمه‌ي بسياري از تحولات معاصر بود. بدون شک، اگر حرکت مردمي در روز سي تير نبود و مشروعيت دولت مصدق به اين حد نمايش داده نمي‌شد، حکومت و قدرت‌هاي بزرگ به راحتي حاضر به عقب‌نشيني از مواضع خود نبودند. حضور مردم در خيابان‌ها و به رخ کشيدن اين حد از مقبوليت، جهان را قانع کرد که نفت ملي حق مشروع و ملي مردم ايران است. به همين دليل مي‌توان نقش آيت‌الله کاشاني را در ملي شدن صنعت نفت در اينجا رديابي کرد.
اما در ادامه وقايعي پيش آمد که در خاطره‌ي جمعي مردم ايران به خوبي ياد نمي‌شود. مقدمه‌ي اين مسائل تلخ را مي‌توان در شکاف ميان مصدق و آيت‌الله کاشاني جست. درباره‌ي اختلافات مصدق و آيت‌الله کاشاني سخن بسيار گفته شده است، اما در مجموع اين گفته را مي‌توان در يک موضوع جمع کرد و آن هم گسست گفتماني از دو سو و دو نگاه متفاوت به سياست و حکمراني. شايد اگر مصدق به توان آيت‌الله کاشاني در نفوذ بين مردم پي مي‌برد به اين راحتي نگاه‌ها و نسبت به درخواست‌هاي آيت‌الله کاشاني بي‌تفاوت نمي‌ماند و از توان آيت‌الله کاشاني براي مهار کودتاي 28 مرداد استفاده مي‌کرد.
اما به هر حال قيام سي تير دستاوردهاي زيادي را در تاريخ ايران به جا گذاشت. يکي از مهم‌ترين دستاوردهاي مهم اين روز احياي مفهوم روحانيت در عرصه‌ي سياسي و اجتماعي جامعه‌ي ايران بود. در سال‌هاي پس از مشروطه و بعد از روي کار آمدن رضاشاه، روحانيون در فضاي سياسي کشور ما در شرف به حاشيه رانده شدن بودند؛ اما حضور درخشان آيت‌الله کاشاني در قيام سي تير ثابت کرد روحانيت در سياست و جامعه‌ي ايران نقشي غير قابل انکار دارد و نمي‌توان بدون توجه به قدرت و نفوذ روحانيون تحولات مردمي را پيش برد. به همين جهت مي‌توان يکي از پل‌هاي ارتباطي پذيرش رهبري امام خميني در انقلاب ايران از سوي مردم را در اقدامات و حضور آيت‌الله کاشاني در قيام سي تير جست.
پي نوشت ها:
فخرالدين عظيمي، بحران دمکراسي در ايران، نشر البرز، تهران، 1372، ص 392 تا 398.
2. گازيوروسکي، مصدق و کودتا، انتشارات قصيده‌سرا، تهران، 1384، ص 76.
3. محمد دهنوي، مجموعه‌اي از مکتوبات، سخنراني‌ها و پيام‌هاي آيت‌الله کاشاني، چاپ پخش، تهران، 1361، ص 71 و 72.
4. همان، ص 71 و 72.
5. همان، ص 61.
6. غلامرضا نجاتي، مصدق سال‌هاي مبارزه و مقاومت، رسا، 1378، ص 437.
7. محمد ترکمان، تهران در آتش، نشر اميري، تهران، ص 230.
8. کيهان، 26 تير 1331.
9. نجاتي، همان، ص 438.
10. مرتضي رسولي‌پور، قيام سي تير 1331، فصلنامه‌ي تاريخ معاصر ايران، ش 34، تابستان 1384.
11. نجاتي، همان، ص 438.
12. استفاني کينزر، همه مردن شاه، نشر اختران، تهران، 1381، ص 204.
13. کتاب ماه فرهنگي تاريخي يادآور، سال اول، شماره‌ي دوم، تير و مرداد 1378.
انتهاي پيام/

منبع: خبرگزاری آریا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۴۱۰۲۶۵۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

یادنامه‌ای از تشییع با شکوه پیکر آیت الله مهمان‌نواز

۶ سال پیش در چنین روزهایی مردم استان خراسان شمالی با مردی وداع کردند که برای آنان شریک تلخ و شیرین زندگی‌های‌شان بود و در تمام سال‌های مبارزات انقلاب اسلامی و بعد از آن همدم همیشگی مردم بجنورد لقب گرفت.

 

 

  به اشتراک بگذارید: https://tn.ai/3074985 درباره ما ارتباط با ما آرشیو اخبار ؛ جدیدترین اخبار لحظه به لحظه امروز پیوندها بازار پربیننده‌ترین اخبار قیمت ارز و طلا لیگ ایران و جهان ما را دنبال کنید: RSS تلگرام اینستاگرام توییتر   آپارات   سروش   آی‌گپ   گپ   بله   روبیکا   ایتا
All Content by Tasnim News Agency is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.