به نقل از «بی باک نیوز»

آسیب‌شناسی فلسفه‌ورزی، فلسفه‌خوانی و فلسفه‌پژوهی در ایران

تاریخ انتشار: ۲۸ مرداد ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۴۴۴۰۲۵۸

حسینعلی رحمتی گفت: دانشجویان حتی پس از حدود ۱۰ سال خواندن فلسفه، هنوز نمی تواند یک مسئله فلسفی را شناسایی کنند.

به گزارش بی‌باک،حجت الاسلام حسینعلی رحمتی استاد حوزه و دانشگاه در یادداشت زیر به آسیب شناسی فلسفه ورزی، فلسفه خوانی و فلسفه پژوهی در ایران پرداخته است:

هدف این نوشتار معرفی برخی از چالش ها و مشکلاتی که بر سر راه فلسفه ورزی، فلسفه خوانی، و فلسفه پژوهی در کشورمان وجود دارد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در ابتدا تذکر چند نکته:

الف) آنچه ارایه می شود حاصل تاملات و در حد اطلاع نگارنده (به عنوان یک محصل، مدرس، و محقق فلسفه که فضای کلی فلسفی کشور را رصد می کند) طی سال های اخیر است. و البته به معنای نادیده گرفتن زحمات اساتید، دانشجویان و مراکزی که کم و بیش به این نکات توجه دارند و قابل تعمیم به همه اساتید، دانشجویان و مراکز فلسفی کشورمان نیست، اما مشکلاتی است که کم و بیش وجود دارد و باید طرح گردد تا برای آن راهکاری پیدا شود.

ب) اگر نگوییم همه، اغلب این موارد با یکدیگر پیوند دارند و گاه به صورت علت و معلولی عمل می کنند.

ج) هرچند می شد برخی از این موارد را با یکدیگر ادغام کرد ولی به خاطر پررنگ تر شدن و تمرکز بر روی آنها ازاین کار خودداری شد.

۱- عدم نیازسنجی و اولویت شناسی و برنامه ریزی مشخص و آینده نگری در دپارتمان های فلسفی: به نظر می رسد گروه های فلسفه بیشتر متمرکز هستند بر پذیرش دانشجو و ارائه یک سری دروس از پیش تعریف شده و در نهایت دادن یک مدرک تحصیلی به دانشجو. اما دیده نشده که یک دانشگاه مشخص کند که در حوزه فلسفه علم یا فلسفه دین چه برنامه میان مدت و بلندمدتی دارد و حضور دانشجو قرار است در اجرای این برنامه چه نقشی داشته باشد.مراکز فلسفه پژوهی هم تا اندازه ای گرفتار بی برنامه گی هستند ولی در مجموع (بخصوص در قم) وضعیت این مراکز نسبت به مراکز آموزشی بهتر است.

۲- ضعف ارتباط با نیازهای جامعه (فاصله نهاد تولید علم با جامعه هدف): که یکی از عوامل عدم نیازسنجی است. مثلا در حوزه اخلاق فناوری اطلاعات به رغم ارتباط بیش از چهل میلیون ایرانی با فضای مجازی (و از جمله شبکه های اجتماعی) هنوز پژوهش های اخلاقی (و فلسفی) در این زمینه بسیار اندک است و ده ها موضوع مهم و کاربردی وجود دارد که هنوز هیچ کتاب و مقاله ای درباره آن نوشته نشده است. هنوز یک رشته تخصصی، مجله تخصصی، و مجموعه ای از واحدهای درسی در این زمینه وجود ندارد.

۳- جوزدگی و مدزدگی: ناگهان در یک مقطع زمانی افراد و مراکز فلسفه آموزی و فلسفه‌ پژوهی و نشریات فکری ما متمرکز می شوند بر روی یک موضوع و درباره آن کتاب ومقاله و مصاحبه و همایش برگزار می کنند و پس از مدتی دیگر خبری از آن نیست و سراغ یک بحث دیگر می روند. مثلا مدتی بحث سنت و تجدد باب بود، مدتی فلسفه های پست مدرن، مدتی جهانی شدن و به همین ترتیب. این در حالی است که همه این موضوعات هنوز برای جامعه ما دارای اهمیت است.

۴- کم توجهی به احیای تراث فلسفی اسلامی و ایرانی: چه در قالب احیای آثار مکتوب و چه توجه به اندیشه های فیلسوفان ایرانی و اسلامی. مصادیق:

الف) نداشتن یک دوره جامع و مدون تاریخ فلسفه در ایران و در اسلام (مقایسه کنید با تاریخ نگاری های که غربی ها درباره فلسفه خودشان انجام داده اند).

ب)عدم انتشار کامل آثار فلیسوفان اسلامی و ایرانی (حتی آثار فیلسوفان شناخته شده ای چون ابن سینا، ملاصدرا، هم هنوز به طور کامل و منقح چاپ نشده است؛ چه رسد به فیلسوفان کمتر شناخته شده(هرچند تلاش کسانی چون مرحوم سیدجلال الدین آشتیانی و هانری کربن در زمینه احیا و معرفی تراث ستودنی است) (مقایسه کنید با شکل های متنوع و متفاوت انتشار آثار کسانی چون کانت و ارسطو و افلاطون در غرب)

ج) کمبود اندیشه نامه فیلسوفان اسلامی و ایرانی (مقایسه کنید با انواع کتاب هایی که درباره هر یک از فیلسوفان غربی (به صورت مجموعی یا تک نگاری) انجام شده است.)

۵- آسان گیری در پذیرش دانشجویان فلسفه: امروزه بخش قابل توجهی از ورودی های رشته فلسفه کسانی هستند که این رشته جزو اولویت های آنان نیست و از سر ناچاری آن را انتخاب کرده اند. مشکل برخی از آنان این است که مقطع تحصیلی قبلی شان ربطی به فلسفه نداشته و گرچه مثلا در ارشد یا دکتری فلسفه قبول می شوند و در عمل استاد مجبور است مباحث را در سطح کارشناسی برای آنان بگوید.

۶- تمرکز بر «فلسفه خوانی» و نمره و حفظیات و جزوه زدگی تا مطالعات جدی و مراجعه به منابع مهم: کافی است میزان حضور دانشجویان فلسفه در کتابخانه دانشگاه در طول ترم را با هجوم بی امان آنان به قسمت تکثیر دانشگاه در ایام نزدیک به امتحانات را برای دریافت جزوه مقایسه کنید. برخی اساتید کار را راحت تر هم کرده اند. از قبل تعدادی سوال می دهند و سوالات آزمون پایان ترم را از بین آنها انتخاب می کنند.

۷- کم توجهی به «فلسفه ورزی» و خلاقیت و ابتکار و اندیشه ورزی فلسفی: نتیجه اش این که دانشجو حتی پس از حدود ۱۰ سال خواندن فلسفه، هنوز نمی تواند یک مسئله فلسفی را شناسایی کند، تحلیل نماید، مبانی آن را مشخص کند، اندیشه های فلسفی را نقد کند، خودش نظریه پردازی نماید و از نظریه اش دفاع کند.

۸- سیطره کمیت، مدرک گرایی و عنوان زدگی: برخی نشانه ها: اهمیت پیدا کردن تعداد مقالات منتشر شده(بخصوص مقاله در مجلات علمی پژوهشی)، تعداد کتاب ها، جمع و تفریق امتیازهای علمی و پژوهشی، پیگیری ارتقا و ترفیع سالانه، حساس بودن نسبت به عنوان «دکتر» یا «حجت الاسلام دکتر»، عدم پذیرش مقالات از دانشجویان ارشد و دکتری مگر با همراهی یک استاد.

۹- پررنگ شدن نگاه به فلسفه به عنوان صرفا یک شغل و رشته دانشگاهی جهت گذران زندگی، تا به عنوان حکمت و فرزانه گی و یک دغدغه و مسوولیت

۱۰- عدم اهتمام جدی مراکز علمی و اساتید به تحقیق و پژوهش، و عدم سرمایه گذاری و برنامه ریزی جدی برای آشنایی دانشجویان با روش تحقیق، نویسندگی، ارایه کنفرانس و سخنرانی)

۱۱- عدم توجه جدی به فلسفه جوامع شرقی (هند، چین، …) و اسلامی (جهان عرب): در مقایسه با فلسفه غرب، در مجموع توجه به ترجمه و تالیف درباره فلسفه و فلیسوفان اسلامی یا فلسفه های شرقی (که اتفاقا هم افقی های بیشتری با فلسفه و فرهنگ ایران دارند) کمتر به چشم می خورد. به گونه ای که گاه احساس می شود توجه به اینها را کسر شان خود می دانیم.

۱۲- آشنایی نصفه نیمه با فلسفه غرب: گرچه دو یا سه دهه اخیر میزان توجه به آثار و اندیشه های فیلسوفان غربی بیشتر شده (که تا اندازه زیادی ضروری هم هست) ولی این آشنایی هم نوعا به صورت جدی، برنامه ریزی شده، و جامع نبوده است. (به عنوان مثال، با این که سال هاست درباره هایدگر در کشورمان کتاب ومقاله وپایان نامه نوشته می شود ولی هنوز همه آثار او به فارسی ترجمه نشده است و با توجه به عدم آشنایی بسیاری از دانشجویان وبرخی از اساتید با زبان های آلمانی یا انگلیسی، طبیعتا اطلاع کاملی از اندیشه های این افراد در دسترس قرار نمی گیرد)

۱۳- عدم حضور جدی در عرصه فلسفه ورزی و فلسفه پژوهی جهان: به عنوان مثال، در اغلب دانشنامه های فلسفی جهان (حتی در کتاب مجموعه مقالات فلسفه اسلامی از انتشارات راتلج که درباره فلسفه اسلامی و برخی فیلسوفان ایرانی است) آثاری از اساتید و دانشجویان ایرانی فلسفه (به ویژه آنان که در داخل کشورند) دیده نمی شود.

--------------------------------------------------------------------------

تذکر: کاربر محترم! انتشار مطالب دیگر رسانهها از سوی پایگاه خبری تحلیلی بی‌باک لزوما به معنای صحت و تایید محتوای آنها نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود. در ضمن شما می توانید اخبار و مطالب وزین خود را که تا کنون در هیچ رسانه‌ای منتشر نشده است از طریق بخش "تماس با ما" یا پل ارتباطی این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید برای ما ارسال نمایید تا در صورت دارا بودن مولفه‌های لازم، منتشر گردد.

------------- با کلیک بر روی لینکهای ذیل تمامی روزنامه‌های کشور را رایگان مطالعه کنید -------------

روزنامه‌های عمومی | روزنامه‌های اقتصادی | روزنامه‌های ورزشی | سایر روزنامه‌ها| هفته‌نامه و ماهنامه | نشریات استانی

منبع: بی باک نیوز

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.bibaknews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «بی باک نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۴۴۴۰۲۵۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

حجت الاسلام خسروپناه: علم حکمی؛ لازمه دستیابی به تمدن نوین اسلامی

به گزارش خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در مراسم تجلیل از استادان سرآمد آموزشی که عصر امروز (دوشنبه، ۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۳) در دانشگاه علم و صنعت برگزار شد، ضمن تبریک هفته معلم خطاب به استادان اظهار کرد: ان‌شاءالله خداوند به شما توفیق دهد که شغل معلمی را شغل انبیاست با صحت و سلامت و تربیت دانشجویان ایمانی و دغدغه‌مند نسبت به سرمایه‌های ایرانی به محقق کنید.

وی با گرامیداشت یاد شهیدمطهری بیان کرد: شهید مطهری فیلسوف، فقیه و عالم دین بود و در کنار عالم دین بودن دارای غیرت دینی هم بود؛ چرا که بین غیرت دینی و عالم دین بودن تفاوت وجود دارد، البته باید از همسر ایشان مرحومه مغفوره خانم روحانی هم یاد کنیم؛ چرا که شهیدمطهری قطعا با پشتیبانی همسرشان توانستند جایگاه علمی را کسب کنند.

دبیر شوری عالی انقلاب فرهنگی افزود: همه شما استادان با اصطلاح مدرن، آشنایی دارید، اصطلاح مدرن وصف خیلی از موضوعات از قبیل فلسفه، علم، فناوری، صنعت، سبک زندگی و ... است. معروف است که می‌گویند دکارت پدر فلسفه مدرن است، یعنی قبل از دکارت فلسفه، فلسفه مدرن نبود یا می گویند نیوتون در نیمه دوم قرن هفدهم پدر علم مدرن است، یعنی قبل از وی علم بود، اما علم مدرن نبود. این سوال خیلی مهم است که می‌گویند علم مدرن چیست؟ و چه فرقی با علم غیر مدرن دارد؟ علمی در دوران قرون وسطی مطرح بود که در اصطلاح غربی‌ها علم با مبنای سنت مسیحی نام داشت که با ظهور گالیله در قرن هفدهم و نیوتون در نیمه دوم قرن هفدهم علم مدرن شکل گرفت.

استاد خسروپناه با طرح این سوال که علم مدرن چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ ادامه داد: اصولا ما در تفکر اسلامی معتقد به علم، دانش، معرفت و فریضه دانستن علم هستیم و توصیه شده‌ایم که به دنبال علم برویم و فرموده‌اند که بر زن و مرد مسلمان علم فریضه هست. این علم که العلم السلطان یا فریضه است، چیست؟ آیا علم مدرن هست؟ با تعبیر فلسفه علم، چقدر با این پارادایم علم مدرن موافق هستیم؟ دانشگاه ها شکل گرفته و دروس دانشگاهی عمدتا علومی است که از غرب آمده است، اکنون فیزیک یک علم مدرن است و با فیزیکی که در طبیعات قدیم تدریس می‌شد، متفاوت است.

وی ادامه داد: در طبیعات قدیم عناصر ۴ گانه‌ای را قائل بودند که شامل خاک و آب و باد و آتش می‌شده است؛ اما در علم مدرن هم قوانین ترمودینامیک تغییر کرده و هم عناصر جدول مندلیف مرتب رو به توسعه است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: بنابراین پارادایم علمی تغییر کرده است، آیا با داشته هایی که داریم با علم در اندیشه اسلامی می توانیم علم مدرن را بپذیریم، معمولا این سوال را خیلی ها ساده جواب می دهند و می گویند هر علمی که نافع باشد، باید مورد استفاده قرار بگیرد حال علم مدرن باشد یا علم دوران سنت باشد، اگر نافع است باید بپذیریم. فیزیک و شیمی و زمین شناسی و علوم مهندسی و فناوری نافع هستند و استفاده می‌شوند که برخی از این علوم بهره نادرست می‌برند و آن را بد استفاده می‌کنند مثل چاقویی که یکی از آن استفاده درست می‌کند و دیگری استفاده غلط می‌کند.

استاد خسروپناه گفت: اسلام بر علم حکمی و مبتنی بر حکمت تأکید دارد که با علم سنت مسیح قرون وسطی متفاوت است. با علم مدرن هم متفاوت است،  البته وقتی می‌گویند تقابل طبیعتا نافی وجوه اشتراک نیست.

وی با طرح این پرسش که چه نسبتی بین علم حکمی با علم مدرن وجود دارد؟ اضافه کرد: عقل قطعا ابزار علم است، البته امروزه در علم مدرن مخصوصا در مهندسی، صنعت، فناوری و ... غیر از عقل از تخیل هم بهره می‌بریم و به همین علت است که بشر صاحب علم اکتسابی زایشی است و تولید علم می‌کند، اما حیوانات این کار را نمی‎کنند، آنها علم دارند، اما علم غریزی است و ما انسان‌ها علم عقلی داریم، قطعا پشتوانه علم عقل است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: اگر بخواهم تفاوتی در ساحت عقل بین علم مدرن و علم حکمی ذکر کنم این هست؛ عقلی که در دوره مدرن و دوره فلسفه مدرن مطرح است و در علم مدرن اثرگذاشته است 2 معنایی از عقل بود؛ دکارت وقتی از عقل سخن می گوید عقل نظری ریاضی را مدنظر قرار می‌دهد و می‌گوید اگر انسان ریاضی بداند عالم را نیز می‌شناسد. وقتی نوبت به عقل استدلالی کانت رسید، عقل دیگری را به میدان نشاند به نام عقل علمی. پس از کانت فیلسوفان دیگری مانند ماکس وبر که جامعه‌شناس و فیلسوف بود، عقل معاش یا برنامه‌ریز را مورد تاکید قرار داد.  

استاد خسروپناه گفت: در سیر علم مدرن که مبتنی بر فلسفه مدرن است، 3 عقل نظری و عقل عملی و عقل ابزاری مطرح است. اگر کسی بخواهد علم مدرن را بر اساس عقل مدرن تعریف کند باید بگوید علم مدرن دانش زاییده عقل نظری یا عقل عملی با عقل ابزاری است. اما آیا در حکمت عقل نظری را قبول داریم؟ اگر نهادهای اصلی قدرت ابن سینا، سهروردی تا خواجه نصیرالدین، علامه طباطبایی باشند عقل نظری و عقل عملی را قبول داشتند. ما شیعیان عقل نظری و عملی را قبول داریم. آیا در فرهنگ اسلامی واژه‌ای معادل عقلانیت برنامه‌ریز داریم یا خیر؟

وی بیان کرد: منشا حکمت را «خرد ناب» می‌دانیم که اگر جامع شود معنای لب می‌دهد. عقل جامعه و خرد ناب این است که عقل نظری، عملی و معاش را قبول داشته باشیم، اما این عقل مدرن است، در علم حکمی که مبتنی بر خردناب است، غیر از عقل نظری، عملی و معاش یک عقل چهارمی به نام عقل معاد است که اگر این ۴ عقل سمع و بصر، تخیل، تعقل و عقل ناب با هم جمع شوند عقل معاد یا لُب را شکل می‌دهند، پس فرق علم مدرن با علم حکمی در این نیست که یکی عقل را قبول داشته باشد و دیگری خیر، بلکه هر دو عقل نظری و عملی و معاش و برنامه ریزی را قبول دارند، ولی علم حکمی عقل معاش و معاد را هم قبول دارد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی اضافه کرد: برخی نظریه های علوم اجتماعی مانند عقلانیت ارتباطی که هابرماس مطرح می کند عقل نظری را قبول ندارد، پست مدرن ها عقل نظری و عملی را قبول ندارند و جزء علم مدرن به شمار می‎آیند، البته نمی‌خواهم بگویم کسی که جزء پست مدرن است علم نظری و عملی را قبول ندارد، اما هستند کسانی که در علم مدرن عقل نظری و عملی را قبول ندارند، امروزه روانشناسی و جامعه شناسی پست مدرن داریم، پس وقتی علم حکمی خواهیم داشت که عقل نظری  و عملی و معاش و معاد با هم جمع شوند که حکمت را تشکیل می دهد و به علمی که از حکمت سرچشمه بگیرد علم حکمی نام دارد.

استاد خسروپناه افزود: آیا در برنامه آموزشی و درسی و شورای گسترش و تعیین رشته ها و سرفصل‌ها و تدوین کتب درسی این تمایز فلسفی اثر می گذارد یا خیر؟ استادان و نخبگان باید برای این پرسش پاسخ بیابند.

وی تاکید کرد: عالمان ما از ابن سینا تا رازی، شیخ بهایی و میرداماد و ... علم حکمی را دنبال می‌کردند، اگر بخواهیم به تمدن نوین اسلامی برسیم، محتاج علم حکمی هستیم. حال باید دنبال آن باشیم که چگونه علم حکمی را با عقل معاد پیوند دهیم، شما استادان حکمت بنیان ان‌شاءالله با کنش و خرد و فضیلت و اخلاقی که دارید می توانید این علم را به ثمر برسانید، ولی مهم است که در برنامه های درسی به آن توجه کنیم و امیدواریم خداوند عمری به ما عطا کند تا علم حکمی را در سراسر دنیا نشر دهیم.

انتهای پیام/

نادیا عابد