به نقل از «دانا»

کوتای 28 مرداد و تناقض های تلخ تاریخ معاصر ما!/ تمدید 30 ساله حکومت پهلوی با دخالت های آمریکا و انگلیس!

تاریخ انتشار: ۲۸ مرداد ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۴۴۴۳۴۵۲

کودتای 28 مرداد از جمله رویدادهای تاریخی است که با دخالت آمریکا و انگلیس، بیش از 30 سال، حکومت دیکتاتوری شاه در کشور را تمدید کرد و تاکنون این دو کشور زیر بار دخالت خود در کودتای 28 مرداد نمی رفتند اما با انتشار اسناد مرتبط از سوی دانشگاه جرج واشنگتن برای افکار عمومی جهان مشخص شد که آمریکا و انگلیس چگونه حق مردم ایران را ضایع کردند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛قیام مردم ایران در اواخر دهه 1320 و دو سال سرنوشت ساز 31 و32 که در نهایت منجر به کودتای 28 مرداد شد بعد از 6 دهه همچنان مورد بحث و نزاع های سیاسی است، اینکه دشمنان کشور حتی در اجرای قوانین خود مبنی بر دسترسی آزاد به اطلاعات اسناد مربوط به این واقعه را بایکوت می کنند و بعد از سالها با یک برنامه و ترتیب خاصی آن را انتشار می دهند، نشان از توجه ویژه آنها به این موضوعات و بهره برداری مطلوب برای کسب منافع خود است.

طی انتشار اسناد جدید کودتا توسط وزارت خارجه آمریکا رهبری و نقش این کشور در سرنگونی دولت قانونی دکتر مصدق ثابت شده و آن را جزئی از برنامه سیاست خارجی خود عنوان کرده اند، این باید برای قشری از روشنفکران و مردم ما نشانه ای از رفتار خصمانه این کشور علیه هرگونه استقلال گرایی و ظلم ستیزی و استیفای حقوق ملت باشد؛ موضوعی که عده ای نمی خواهند در ایران آن را بپذیرند.

دولت دکتر مصدق و نهضت ملی شدن بدون تردید قطع نفوذ و دست قدرت های استعمارگر به ویژه بریتانیا از منابع ثروت و حکومت کشور را دنبال می کرد و در این مسیر با پیگیری سیاست موازنه منفی محدود کردن منافع شوروی و آمریکا را نیز در دستور کار قرار داد.

حال این سوال مطرح است که مهمترین ویژگی عملکرد دکتر مصدق و قیام ملی شدن نفت چه بود؟ پاسخ به این سوال ساده است؛ در ظاهر قطع اختیار تاراج منابع نفت جنوب از دست انگلستان و در عمل جلوگیری از حضور و نفود بیگانگان و اعمال قدرت توسط آنها و تشکیل حکومت مستقل که بر اساس خواست و رای مردم شکل گیرد.

مهمترین ویژگی این حرکت که گاهی آنقدر پررنگ می شود که مورد انتقاد دوستان دکتر مصدق هم قرار می گیرد مقاومت سرسختانه وی در برابر انگلیس به عنوان دولت بیگانه است که در نهایت طرف مقابل را وادار به کنشی به اسم کودتا کرد؛ صرف نظر از اشتباهات تاریخی وی که در نهایت منجر به از بین رفتن تلاش مردم شد، اما این آرمان بلند که در جهت استقلال کشور بود بسیار با ارزش و مورد احترام تاریخ است.

اما نکته ای که بسیار جالب است این نکته می باشد که در 60 سال بعد از این واقعه جریانی همواره از دکتر مصدق دفاع کرده که در مواضع سیاسی و خارجی خود چشم به غرب و خارج از کشور دوخته است! مدافعال امروز مرحوم مصدق نه به دنبال مبارزه با استکبار انگلیس و آمریکا بلکه به دنبال تنش زدایی و برقراری رابطه و حل اختلافات در سایه تعامل هستند و وقتی موج گسترده قراردادهای اقتصادی که بعد ازتوافق هسته ای شکل گرفت را بررسی کنیم می توانیم احتمال دهیم که این دقیقاً پیگیری مدل برعکس نهضت ملی یعنی موازنه مثبت است، به این مفهوم که با دادن امتیازات به کشورهای طرف توافق، در صحنه روابط خارجی از نظر مثبت آنها استفاده شود.

طبعاً انتظار می رود حامیان شخص دکتر مصدق مقاومت در برابر بیگانگان و به خصوص آمریکا را که با کودتا دولت قانونی وی را سرنگون کرد از اهداف خود بدانند، ولی دقیاً برعکس امروز آنها در مقابل آرمان آن مرحوم قرار گرفته و به دنبال ایجاد رابطه و تنش زدایی با آمریکا هستند و هنگامی که حرکتی برای کم کردن این شکاف تاریخی می شود با همه وجود از آن دفاع می کنند.

این موضوع از تناقض های تلخ تاریخ معاصر ماست که نشان می دهند تا چه حدی می شود در تحلیل تاریخی دچار انحراف و خطا شد.

به همین مناسبت به سراغ تعدادی از کارشناسان و مورخان رفتیم تا از جزئیات بیشتری درباره این واقعه تاریخی پرده برداریم.

* شاه قدرتی نداشت که مصدق را برکنار کند/آمریکا دنبال ذخایر نفتی ایران بود

غلامعلی رجائیمشاوره اسبق رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظامدر این باره اظهار داشت: آمریکا در کودتای 28 مرداد سال 1332 و برکناری دولت مرحوم مصدق نقش داشته است که خود آمریکایی ها هم اگر چه مدت ها پرده پوشی می کردند اما بعد ها مجبور شدند بعد از 64 سال به آن اقرار کنند.

وی گفت: البته معمولا آمریکایی ها حتی بعد از 30 سال اسنادی که طبقه بندی ندارد و بحث محرمانه بودن آن برداشته می شود منتشر می کنند، اما در خصوص کودتای 28 مرداد اخیر طبقه بندی را برداشتند و با گذشت بیش از دو برابر زمان نسبت بقیه اسناد ، اسناد نقش آمریکا در کودتای 28 مرداد منتشر شده است. مشاوره اسبق رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام بیان داشت: علاوه بر اسناد، آمریکایی ها تصاویری هم منتشر کردند، اسنادی که رابطه سفارت آمریکا در تهران با وزارت امور خارجه ایران را نشان میدهد که در این رابطه سفارت آمریکا پیشنهاد هایی به وزارت امور خارجه می کند مبنی بر اینکه دولت مصدق در حال سقوط است، شما تا دولت زاهدی روی کار آمد 5 میلیون دلار به دولت اختصاص می دهید و این مسئله را با پیام محرمانه ای ارسال می کند.
رجائی خاطر نشان کرد: در سند دیگری که منتشر شده و متن آن موجود است، سفر آمریکا با محمد رضاشاه ملاقات می کند و رسما از شاه می خواهد که بیانه ای صادر کند و از مردم و ارتش بخواهد که از زاهدی حمایت کنند.
کارشناس مسائل سیاسی افزود: وزیر سابق خارجه آمریکا خانم آلبرایت رسما از نقش آمریکا در کودتای 28 مرداد رسما عذرخواهی کرد و وزیر امورخارجه ایران در پیام های که توئیت کرد با طعنه اعلام کردند که افتضاح کودتای 28 مرداد هنوز هم دامن آمریکا را گرفته است. وی تصریح کرد: بر خلاف آنچه آمریکایی ها می گفتند که شاه حق داشت مصدق را برکنار کند چون نقض قانون عمل می کرد اما شاه نمی توانست و قدرتی نداشت که مصدق را برکنار کند این حرف پوشاندن نقش خودشان در کودتا بود.
مشاوره اسبق رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام تاکید کرد: جدیدا کنگره آمریکایی ها منهای بحث ارتباط با ایران، وزارت خارجه را مجبور کرد که تاریخ دیپلماسی آمریکا را بنویسند، باید گفت تاریخ دولت آمریکا در دوران دولت آیزنهاور نمی تواند بدون بحث کودتای 28 مرداد در ایران نوشته شود، به همین خاطر ناچار شدند برخی اسناد را منتشر کند البته باز هم همه اسناد منتشر نشده است، اما همان 375 قطعه ای که منتشر کردند نقش آمریکا را کاملا مشخص می کرد.
وی گفت: بعد از این که اسناد نقش آمریکا در کودتا 28 مرداد در ایران منتشر شد یکی از سناتور های آمریکایی اعلام کرده که ما چکار می کنیم! ما تاریخ آمریکا را با انتشار این اسناد مسموم می کنیم، چون عملا ثابت می کنیم CIA در برکناری یک دولت ملی در ایران نقش داشته است. رجایی بیان داشت: سوال مهم اینجاست که چرا آمریکا وارد کودتای 28 مرداد می شود، تا این مدت انگلیس پشتیبان بود باید گفت دولت انگلیس در قضیه شرکت های نفتی ضربه خورده است بنابراین وجاهت لازم را ندارد و همچنین حزب توده به دلیل آزادی عملی که پیدا می کند باعث نگرانی آمریکا می شود.
مشاوره اسبق رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام خاطر نشان کرد: نباید فراموش کنیم که این دوره، دوره جنگ سرد و رقابت شدید آمریکا و شوروی است و قاعدتا این دو قدرت رقابت شدید در منطقه خلیج فارس دارند و بخش عمده خلیج فارس هم نفت است، بنابراین باید از شاه حمایت کنند تا جریان نفت سودآور با ثبات شاه برایشان سود آور باشد، همچنین بحث بحران انرژی برای آمریکا نگران کننده است و در رقابت با شوروی شاه باید بماند، مصدق باید برود تا آمریکایی ها بتوانند بحران انرژی خودشان را مدیریت کنند.
کارشناس مسائل سیاسی افزود: وقتی می گوییم که آمریکا در کودتای 28 مرداد دخالت کرد به خاطر این است که می بینیم عملا وقتی که بحث نفت نقش آفرینی می کند و مصدق سقوط می کند و شاه سرکار می آید، کنش هایی که از دولت محمد رضا پهلوی می بینیم کنش های کاملا هماهنگ و موافق با آمریکا است. وی گفت: وقتی انگلیس جای خودش را به آمریکا می دهد مشاهده می کنیم که شرکت های آمریکایی در حال رقابت شدید هستند که بازار ایران را قبضه کنند و جای انگلیسی ها را که وجاهتی ندارند بگیرند.
رجائی اظهار داشت: آمریکا شاه را در سلطنت تثبیت می کند که در رقابت با شوروی که به فعالیت های حزب توده امید بسته بود بتواند بحران انرژی را کنترل کند، متاسفانه در این زمان عناصری غیر مذهبی ملی شدن صنعت نفت تحرکاتی داشتند که باعث می شد نیروهای مذهبی نتوانند خوب عمل کنند و نیروهای مذهبی منزوی شدند.
مشاوره اسبق رئیس فقید مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: وقتی عناصر غیر مذهبی زمینه پیدا کردند حزب توده هم در این فاصله زمینه تحرکات بیشتری پیدا کرد ، در خاطرات آیت الله فلسفی وجود دارد که در این زمان فعالیت و تحرکات حزب توده بیشتر می شود که به وی می گویند به زودی مصدق سقوط می کند و بنابر قوانین کمونسیتی منزل و ماشین شما در اختیار ما قرار می گیرد.
رجائی تاکید کرد: برخی ها نقش حزب توده را هم پر رنگ جلوه می دادند البته حزب توده فعالیت اش بیشتر شده بود اما در نهایت رقابت آمریکا و شوروی که آمریکا را بیشتر مصمم کرد به خاطر ذخایر انرژی در خلیج فارس شاه را برگردانند و همین کار را هم کردند، جدیدا خود آمریکایی ها کتابی منتشر کردند و اعتراف کردند که در سقوط دولت مصدق دخالت کردند تا جایی که خودشان اعلام کردند با این اعترافات تاریخ خودمان را مسموم می کنیم. *سردسته کودتای 28 مرداد سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا و انگلیس بود

سید محمدعلی گلاب زادهاستاد و پژوهشگر تاریخ نیزبا اشاره به اینکه کودتای 28 مرداد 1332 یکی از وقایع مهم و تاثیرگذار در سرنوشت کشور و مردم ایران بود، گفت: سال ها بود که حقوق نفتی مردم ایران در رهگذر حمایت هایی که دولت وقت از انگلیس و آمریکا می کرد، پایمال می شد؛ مصدق که به این نکته به خوبی توجه داشت، می دانست اولین مسئله برای بنیان گذاشتن یک حکومت و دولت مستقل، کوتاه شدن دست بیگانگان از درآمدهای نفتی و لحاظ شدن این درآمدها به مردم ایران است.

این استاد و پژوهشگر تاریخ کرمان با بیان اینکه مخالفت ها از آنجا شروع شد که دولت مصدق خواست این حق را برای مردم ایران احقاق کند؛ اذعان داشت: سردسته این کودتا سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا و انگلیس بود اما انگلیس مثل همیشه زرنگی های خاصی داشت؛ یعنی خود کمتر ظاهر می شد و عده ای مانند آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا را جلو می انداخت.

وی افزود: بنابراین بریتانیا اطلاعات آمریکا را هم با خود همراه کرد؛ در کنار آنها ارتش شاهنشاهی بود که تعلق خاطرخاصی نسبت به شاه داشتند و ذهن آنها را به گونه ای آماده کرده بودند که اعتقاد داشتند پایدار بودن دولت و ملت منوط به ماندن شاه است و این شعر را همه جا مطرح می کردند که به شه ملک و ملت بود پایدار.

گلاب زاده خاطرنشان کرد: این افراد بقای مملکت را در بقای شاه می دانستند، بنابراین ارتش در این زمینه همکاری خاصی کرد؛ شکل گیری چگونگی عملیات در 24 مرداد 1332 بود که عده ای از افسران سیا در نیمه شب در جای امنی در تهران دور هم جمع شدند و قرار شد عملیاتی که نام آن را آژاکس گذاشته بودند، درنیمه شب آغاز شود.

این پژوهشگر و محقق مسائل تاریخی با اشاره به اینکه این عملیات چند فاز داشت، عنوان کرد: یک فاز عملیات این بود که تغییرات را از مساجد آغاز کرده و برخی روحانیون را که آمادگی دارند، تشویق کنند که علیه حکومت و دولت دکتر مصدق وارد عمل شوند و ذهن مردم مسلمان و متدینی که خواهان سرفرازی وسربلندی اسلام و مملکت بودند، شست و شو دهند.

وی بیان کرد: یکی دیگر از جنبه های عملیات، مسئله خلع مصدق به وسیله مردم وسپس تظاهرات مردمی بود که برای این کار از چهره های مانند شعبان بی مخ استفاده کردند؛ و در نهایت اعلام پیروزی سپهبد زاهدی به عنوان نخست وزیر وقت و سقوط دکتر مصدق مدنظر بود.

*نقشتیمور بختیار در کودتای ننگین 28 مرداد

اردشیر کشاورز مورخ کرمانشاهی هم در خصوص کودتای 28 مرداد و نقش برخی از عوامل داخلی در این کودتا اظهار داشت: یکی از عوامل مهم در این کودتا فردی به نام تیمور بختیار فرمانده تیپ کرمانشاه بود که از عوامل مهم کودتای ننگین 28 مرداد 32 محسوب می شود.

وی افزود: علی رغم اینکه تیمور بختیار دارای خانواده ای وزین بود و پدر و عموهای ایشان در مشروطیت و جنگ جهانی نقش فعالی داشتند، خودش نقشی منفی را ایفا کرد.

این مورخ کرمانشاهی در خصوص چگونگی اقدامات فرمانده وقت تیپ کرمانشاه در کودتای 28 مرداد گفت: بختیار دکتر مصدق را فریب داد به این صورت که گفته بود قصد دارد تیپ را به منطقه اورامان ببرد تا در آن جا با تحرکاتی که از سوی کشور همسایه صورت گرفته، مقابله کند اما در خفا قصد داشت که تیپ را به سمت تهران ببرد.

کشاورز گفت: بختیار پیش بینی کرده بود که اگر تحرکات 25 مرداد منتهی به شکست شد فاز دوم کودتا در روزهای بعد صورت می گیرد. در همین رابطه سرهنگ عباس فرزانگان از تهران به کرمانشاه آمده بود تا طرح اعزام تیپ کرمانشاه به تهران داده شود.

این نویسنده کرمانشاهی در خصوص فریب کاری بختیار گفت: تیمور بختیار نیروهای خود در مسیر بلوار طاق بستان مستقر کرد تا این گونه وانمود کند که قصد دارد به سمت اورامان حرکت کند اما می خواست به تهران برود.

به گفته کشاورز، تیمور بختیار بعد از فعل و انفعالات کودتا عازم تهران شد و توانست به فرماندهی پادگان سلطنت آباد برسد. بعد از آن که شاه برگشت یک درجه گرفت و سرتیپ شد و بعد هم ساواک را تاسیس کرد.

وی در خصوص افرادی که نقش مهمی در کودتای 28 مرداد داشتند، گفت: در تهران برادران رشیدیان، بازنشستگان ارتش، ارازل و اوباش که از سازمان سیا پول گرفته بودند در این کودتاه نقش موثر داشند اما متاسفانه مردم در مقابل آن ها کوتاه آمدند. البته در این میان تندروی های حزب توده هم در تحقق کودتا بی تاثیر نبود.

کشاورز در پایان خاطر نشان کرد: نفوذی های آمریکا در داخل کاری کردند که کودتای 28 مرداد انجام شود. البته در مرحله اول شکست خورد اما در ادامه با پیروزی همراه بود.

* کودتای 28 مرداد نمونه بارز نفوذ در امور کشور بود

مولوی عبدالرحیم ریگیان پور امام جمعه اهل سنت شهرستان میرجاه نیزبا اشاره به این مطلب که در زمان حکومت رژیم پهلوی در ایران تصمیم گیرنده اصلی کشورهای غربی بودند، اظهار کرد: ملی شدن صنعت نفت ایران منافع مالی و سیاسی دولت های انگلیس و آمریکا را قطع می کرد و از آنجایی که استعمار پیر در زمان جنگ سرد ارتباط قوی با آمریکا داشت با کمک دلار های آمریکایی و عده ای از رجال سیاسی برعلیه دولت وقت که منافع آنها را از بین برده بود کودتا کردند.

وی با اشاره به اینکه منابع و ذخایر ملی ایران متعلق به مردم است، افزود: شاه ایران که هیچ اختیاری از خودش نداشت و نتوانست با آمریکا و انگلیس مخالفت کند و دستور برکناری و محکومیت مصدق را داد و این موضوع باعث قدرت گرفتن شرکت های آمریکایی و انگلیسی در کشور شد و دولت آمریکا بعد از کودتای ننگین 28 مرداد 1332 نفوذ و قدرت بیشتری برای دخالت در امور و اداره کشور پیدا کرد .

امام جمعه اهل سنت میرجاوه با اشاره به اینکه کودتای 28 مرداد نمونه بارز نفوذ و دخالت بیگانگان در امور کشوراست خاطر نشان کرد: کشور های غربی بلافاصله بعد از کودتا پیشنهاد کنسرسیوم نفت را به ایران دادند که در این قرارداد ایران موظف می شد به مدت25سال نفت ایران را بهایی بسیار ناچیز و قیمتی ثابت به کشور های غربی بدهد .

وی با اشاره به جریان فتنه 88 تصریح کرد: دشمنان قسم خورده ایران همچنان به دنبال نفوذ و دخالت در امور کشور هستند در سال 88 با فریب عده ای از افراد سیاسی به دنبال تکرارجریاناتی مانند کودتای 28 مرداد 1332 و نفوذ درکشور بودند که هوشیاری مردم و رهبری دست بیگانگان را از کشور کوتاه کرد .

*ورود جدی آمریکا به عرصه سیاست ایران بعد از کودتای 28 مرداد

حجت الاسلام احمد رهداررئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اسلامی فتوح اندیشهنیز در خصوص درس های تاریخی ماجرای کودتای 28 مرداد اظهار داشت: کشور ایران طی 200 سال نزدیک به 50 نهضت را تجربه کرده است که در برخی از آن ها شکست یا پیروزی داشته و برخی دیگر گستره ملی و منطقه ای بوده اند که همه آن ها میراث به جا گذاشته اند.

وی افزود: تمدن ظرف گسترده ای است و تکثرات زیادی را می طلبد که ایجاد و مدیریت آن به یک تجربه سنگینی نیاز دارد و معمولا در زندگی های یکنواخت اجتماعی حاصل نمی شود ، این مورد در ارتباط با افرادهم صادق است زیرا فردی که سختی کشیده روزگار است نسبت به فردی که در زندگی بی حاشیه و آرامی قرار داشته دارای دو تجربه و توان متفاوت هستند و کشور ایران نیز از این امتیاز برخوردار است که جزء کشورهایی بوده که تحولات تاریخی را تجربه کرده و اگر امروز ادعای آمادگی خیز تمدنی داریم و می گوییم در آستانه تمدن نوین اسلامی هستیم گزاف نگفته ایم.

رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اسلامی فتوح اندیشه با بیان اینکه یکی از جریانات تاریخی که برای ما سرمایه ایجاد کرده و عبرت ایجابی و سلبی شده ماجرای کودتای 28 مرداد است، افزود: باید کودتای 28 مرداد را با توجه به مسئله ملی شدن صنعت نفت تحلیل کرد زیرا هر دو مورد در زمان تحلیل چند امتیاز و درس دارند.

وی ادامه داد: در ماجرای منتهی به کودتای 28 مرداد در بین رهبران اصلی نهضت آیت الله کاشانی (ره) و مرحوم مصدق اختلاف افتاد و این اختلافات ضربه هایی به دنبال داشت، این گونه اختلافات قبل از آن در نهضت مشروطه تجربه شده بود و آن جا هم به دلیل اختلاف رهبران ضربه سهمگینی را متحمل شدیم.

حجت الاسلام رهدار ضمن بیان اینکه امام (ره) در آغاز حرکت انقلابی خود در اوایل دهه به خاطر تجربه ای که داشتند برای جلوگیری از ایجاد اختلافات تلاش می کردند بیانیه هایی که می نوشتند را اکثر مراجع امضا کنند، ادامه داد: امام (ره) شخصا بیانیه می نوشتند و امضا می کردند و خودشان به منزل آقایان شریعتمداری ، اراکی، مرعشی و ...می رفتند تا آن ها نیز بیانیه را امضا کنند تا چیزی که در اختیار مردم و در برابر حکومت قرار می گیرد به نام بیانیه مراجع عظام تقلید وقت قرار بگیرد نه بیانیه شخص امام(ره) ؛ این درسی بود که امام خمینی از مشروطه و نهضت نفت فرا گرفته بود که اگر اختلاف به میان بیاید توجیه کار در بزنگاه های تاریخی برای مردم سخت است و تا زمانی که بخواهیم توده مردم را توجیه کنیم که چرا اختلاف به وجود آمده و چه چیزی حق و یا باطل است صحنه را باخته ایم و در زمان باخت هر دو طرف صحنه ضربه می خورند کما اینکه در ماجرای نهضت نفت در دهه آخر عمرش آیت الله کاشانی زمین گیر شد و مرحوم آقای مصدق هم خانه نشین و تبعید شد و دود این ماجرا به چشم هر دو طرف رفت.

وی بیان داشت: درس دیگر ماجرای کودتای 28 مرداد نحوه ورود به عرصه سیاست است که یک عالم دینی از چه جایگاهی باید حوزه سیاست را مدیریت کند که در کودتای 28 مرداد و نهضت نفت، مرحوم آیت الله کاشانی همان عالم دینی بود که مدیریت اصلی اجتماع را به عهده داشت و به خوبی نقش آفرینی کرد.

نویسنده‌ حوزه‌های معرفتی و تاریخی ادامه داد: مرحوم آیت الله کاشانی برای این که صحنه را مدیریت کند در یک مقطعی پایگاه تصرف اجتماعی خود را نهادهای دولتی وقت قرار داد و لذا پذیرفت نماینده مجلس شود و همچنین