چرا احیای یوز و گوزن زرد و ببر و پلنگ در ایران موفق نبوده؟
تاریخ انتشار: ۳۱ شهریور ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۴۸۰۵۶۶۴
وبلاگ>محمدی، عباس - حرکت ارزشمندی با پیشگامی بازیگر معروف کشورمان هدیه تهرانی، آغاز شده که هدف آن گردآوری هشتصد میلیون تومان برای خرید آغل‌های دام‌داری در «پارک ملی توران» است. دام‌هایی که مراتع فقیر این منطقه‌ی کویری را می‌چرند، سبب کم شدن طعمه‌های علفخوار یوز می‌شوند و سگ گلههای دام‌داران، یوزها را از نزدیک شدن به آبشخورها بازمی‌دارند و حتی توله‌ها و خود یوزها را می‌کشند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در این نوشتار، به گوشه‌ای از ناکارآمدی برنامه‌های احیای حیات وحش در ایران اشاره شده است؛ شاید که به کار دست‌اندرکاران طرح احیای یوز بیاید.
در مرداد ماه گذشته، خبر مرگ یک پلنگ ماده که از بچگی (مرداد 1393) در اداره‌ی کل محیط زیست استان گلستان (شهر گرگان) نگهداری می‌شد و در شهریور 1395 در پارک ملی گلستان رها شد، به خبری داغ بدل گردید. این پلنگِ رهاشده فقط 35 روز در طبیعت زنده بوده، اما مسوولان در اداره‌ی کل محیط زیست گلستان، خبر مرگ آن را حدود یک سال بعد اعلام کرده‌اند که این پنهان‌کاری بحث‌های زیادی را برانگیخت، تا آن‌جا که اسماعیل مهاجر مدیرکل محیط زیست گلستان ناچار به استعفا شد.
سرگذشت غمبار این پلنگ که به همراه یک توله پلنگ نر، در سال 93 در جلوی اداره‌ی محیط زیست کردکوی رها شده بود، گوشه‌ای از وضع کنونی حیات وحش ایران را نشان می‌دهد؛ جانوران زیبایی که هر یک نشان باشکوهی از تنوع شگفت‌آور خلقت هستند و حق تاریخی‌شان در زیستن در این سرزمین بس بیشتر از ما انسان‌ها است، یا با طعمه‌های مسموم و گلوله کشته می‌شوند، یا در جاده‌های بی‌حفاظ و بی‌‌گذرگاه در زیر خودروها لِه می‌شوند، یا از ترس سگ‌های بی‌شمار گله نمی‌توانند به آبشخورها نزدیک شوند، یا زیستگاه‌هایشان در طرح‌های عمرانی بی‌ملاحظه نابود می‌شود، و یا مانند این دو توله پلنگ، بازیچه‌ی آدم‌های هوسبازی می‌شوند که آن‌ها را از زیستگاه‌شان جدا و جلوی اداره‌ی محیط زیست یا جایی دیگر رها می‌کنند. در این زمینه‌ها بسیار سخن گفته شده که در اینجا موضوع بحث ما نیست؛ می‌خواهیم به این بپردازیم که چرا در آمریکا و آلمان و روسیه و چین و حتی عمان و امارات، تجربه‌های موفق معرفی دوباره‌ی گونه‌های حیات وحش به زیستگاه طبیعی وجود دارد، اما در ایران نه؟
البته، در این کشورها هم نابودی گونه‌ها و حتی نسل‌کشیِ سازمان‌یافته‌ی جانوران (که به نظر می‌رسد هیچ‌گاه در ایران نداشته‌ایم) وجود داشته است(1):
برای مثال می‌توان از گوزن اِلک شرقی (Eastern Elk) یاد کرد که هنگام ورود اروپاییان به قاره‌ی آمریکا، گلههای بی‌شمار آن در شرق این سرزمین، از کانادای جنوبی تا جورجیای مرکزی و لوییزیانا، و به سمت غرب تا رودخانه‌ی می‌سی‌سی‌پی می‌زیستند. این جانور عظیم که وزنش به نزدیک پانصد کیلوگرم و قدش تا شانه به حدود دو متر می‌رسید و شاخ‌هایی با بیش از دو متر ارتفاع داشت، از انسان چندان هراسی نداشت و همین سبب شد که گروه گروه شکار شود. در سال 1877 آخرین الک شرقی در پنسیلوانیا شکار شد و پس از آن دیگر این جاندار باشکوه دیده نشد(2).
در روسیه هم در دهه‌ی 1880 شکاربانانِ یک قرق دویست هزار هکتاری در شمال غربی قفقاز بزرگ که برای شکارچیان دربار تزار ایجاد شده بود، «پلنگ ایرانی» را گونه‌ای زیانکار اعلام کردند و برنامه‌ی ریشه‌کنی آن را پی گرفتند تا بیزون قفقاز و مرال و شاموآ که گونه‌های مورد علاقه‌ی شکارچیان بودند، حفظ شود. هرچند در سال 1949 ببر و پلنگ آمور، گونه‌های حفاظت شده اعلام شدند، اما پوشش حفاظتی نه در آسیای میانه و نه در قفقاز شامل پلنگ ایرانی نگردید. تا اوایل دهه‌ی 1990 نسل پلنگ در غرب قفقاز بزرگ، نابود شد و تنها شمار اندکی در کوهستان‌های مرتفع داغستان و چچن و اینگوش، با بهره جستن از دورافتادگیِ زیستگاه و شاید شرایط جنگ، به زندگی مخفیانه خود ادامه دهند.
در چین نیز، در نیمه‌ی اول سده‌ی بیستم، نسل ببر جنوب چین به علت شکار و تجاوز به زیستگاه‌ها رو به نابودی رفت و پس از انقلاب هم کسی پروای این موضوع را نداشت تا آن که در سال 1979 این گونه حفاظت‌شده اعلام شد. البته این حمایتِ کاغذی نتوانست ادامه‌ی زیست گونه را در طبیعت ممکن سازد و امروزه فقط چند تایی ببر در باغ‌وحش‌ها باقی مانده که به علت «درون‌گشنی» دچار ضعف در باروری هستند.
اما، در کشورهای یادشده، هرگاه که برنامه‌های معرفی دوباره‌ی یک گونه به زیستگاه، یا تکثیر و رهاسازی در طبیعت به‌صورت اصولی پیگیری شده، نتیجه‌ی مطلوب به دست آمده است:
در آمریکا، پس از نابود شدن الک شرقی، «کمیسیون شکار ورزشی پنسیلوانیا» که در حدود 1895 تشکیل شد، تصمیم گرفت که زیرگونه‌ی الکِ کوه‌های راکی (در غرب ایالات متحده) را به‌جای الک شرقی به زیستگاه‌های پنسیلوانیا معرفی کند. در سال 1913 پنجاه رأس الک کوه‌های راکی به بهای هر رأس سی دلار از پارک ملی یلوستون خریداری و به پنسیلوانیا منتقل شد. در سال 1926 تعداد 177 گوزن راکی در ده بخش پنسیلوانیا رها شدند که از آن میان 99 رأس دیگر از یلوستون بد و مابقی از گلههای پرورش یافته. امروزه، جمعیت الک در پنسیلوانیا به ثبات (حدود 800 رأس) رسیده و در چند ایالت شرقی دیگر مانند نیویورک و ویرجینیا هم این علفخوار به زیستگاه‌های طبیعی معرفی شده است(3). در این کشور، مدیریت درست و همکاری دستگاه‌های دولتی با شکارچیان و حفاظت‌گرایان توانست دستاورد را در پی داشته باشد.
در روسیه، کارشناسان آکادمی علوم از سال 2005 در یک همکاری واقعی با کارشناسان سازمان جهانی حیات وحش (WWF) برنامه‌ی درازمدتی را برای معرفیِ دوباره‌ی پلنگ ایرانی به قفقاز آغاز کردند(4). از سال 2009 این برنامه مورد حمایت رییس جمهور ولادیمیر پوتین و وزارت منابع طبیعی و محیط زیست روسیه قرار گفت و با توجه به در پیش بودن المپیک زمستانی که قرار بود در سوچی برگزار شود، ابتدا مدیریت زیستگاه مورد نظر با حمایت شرکت‌های حامی بازی‌ها تقویت شد تا علفخواران منطقه فزونی یابند. سپس با حمایت WWF یک مرکز برای تغذیه و آماده‌سازی پلنگ‌هایی که می‌بایست رها شوند، در نزدیکی سوچی تأسیس شد. پس از آن، دو پلنگ نر از ترکمنستان و دو پلنگ ماده از ایران، و کمی بعد دو پلنگ از باغ وحش لیسبون به این مرکز آورده شد. تا سال 2014 تعداد 16 توله پلنگ در این مرکز به دنیا آمدند و نخستین بار در روز 13 جولای 2016 سه پلنگ که به سن بلوغ رسیده و برای شکار در طبیعت آماده شده بودند، در منطقه رها شدند.
در چین، مجموعه برنامه‌های نجات و تکثیر پاندا چنان موفق بوده که تصویر پاندا به نماد سازمان جهانی حیات وحش بدل شده (گو این که رهاسازی پاندا در طبیعت صورت نگرفته و حفظ زیستگاه‌های طبیعی آن هم موفق نبوده است).
در شبه‌جزیره‌ی عربستان، در اوایل دهه‌ی 1970 نسل اُریکس در طبیعت منقرض شده بود اما در چند باغ وحش و قرق خصوصی تعدادی باقی مانده بود که با همکاری باغ وحش فونیکس آمریکا تکثیر شد و در همان دهه به عمان و امارات انتقال داده شد. برنامه‌ی معرفی دوباره‌ی اریکس عربی چنان موفق بوده که از این جانور به‌عنوان نخستین گونه‌ای یاد می‌شود که «منقرض در طبیعت» اعلام شد، اما اینک فقط در ردیف «گونه‌های آسیب‌پذیر» دسته‌بندی می‌شود. در سال 2011 برآورد شد که حدود هزار رأس اریکس در زیستگاه‌های طبیعی خود، و شش تا هفت هزار تا در اسارت در نقاط مختلف جهان وجود دارند.
چه چیزی سبب می‌شود که برنامه‌های نجات گونه‌های حیات وحش ایران و معرفی دوباره‌ی آن‌ها به طبیعت با موفقیت همراه نباشد؟
در کشورهایی که در این برنامه‌ها موفق بوده‌اند، کارشناسان حیات وحش از شکست مدیران پیشین درس گرفته و بجای دوباره‌کاری و محکوم کردن دیگران یا نگهداری گونه‌ها در پشت حصار، با درس‌آموزی از تجربه‌های گذشته و به‌کاربستن دانش نوین، کار احیای نسل را پی گرفته‌اند. در ایران اما، یک شکست (مثلاً همین مرگ پلنگ رهاشده) دستمایه‌ی کوبیدن رقیبان سیاسی یا گروکشی‌های جناحی می‌شود. در آن کشورها، همکاری بین دستگاه‌های مختلف، و همکاری فنی با کشورهای خارجی، موضوعی پذیرفته‌شده و به دور از شعارزدگی است و تابع قهر سیاسی با کشورهای دیگر نیست. در آن‌جا اگر قرار است پلنگ معرفی شود، ابتدا سازمان‌های معتبر جهانی را خبر و زیستگاه را آماده می‌کنند، و نه آن که دو ببر سیرک را بگیرند و در قفس نگه دارند و بگویند که می‌خواهیم نسل ببر مازندران را احیا کنیم! در اینجا طرح احیای ببر بهانه‌ای می‌شود برای سفرهای پرشمار رییس سازمان به خارج، گرفتن بودجه و ریخت‌وپاش آن؛ در آن‌جا بودجه‌ی طرح را حامیان بازی‌های المپیک می‌دهند. در اینجا، پس از پنجاه سال هنوز گوزن زرد در قفس یا فضای شبه‌قفس نگهداری می‌شود، در آن‌جا اِلک ظرف چند دهه در یک زیستگاه طبیعیِ جدید به جمعیتی باثبات می‌رسد. حتی چند کشور تازه به دوران رسیده، این درک را یافته‌اند که نجات یا حفظ یک گونه‌ی شاخص مانند اُریکس، اعتباری برایشان به حساب خواهد آمد؛ در اینجا اما «چهار تا گورخر» در منطقه‌ی حفاظت‌شده‌ی بهرام گور، «مانع توسعه‌ی استان» خوانده می‌شود.
در اینجا، برای نجات یوزپلنگ از انقراض، میلیون‌ها دلار کمک خارجی و بودجه‌های فراوان داخلی صرف شده و بیش از ده سال سروصدا شده، اما دست‌آخر معلوم می‌شود که تعداد یوزها احتمالاً کم‌تر از دوره‌ی پیش از آغاز طرح نجات است. و در همین حال، کونه‌بینانه و خودخواهانه، نام جعلی «یوز ایرانی» را بر یوز آسیایی گذاشته‌ایم و از دادن یوز به هندی‌ها (با آن پیشینه‌ی خوب در حفظ شیر ایرانی) خودداری می‌کنیم تا مبادا کسانی یافت شوند که با نجات این حیوان از انقراض، نشان دهند که کارشناسان و «دانشمندان» خودی، ناکارآمد و فرصت‌طلب و بودجه‌خوار بوده‌اند.
لازم است برای احیای حیات وحش خود، از تجربه‌های جهانی استفاده کنیم و هرجا لازم است کار را به دست خارجیان بسپریم؛ بیگانه‌هراسی ما شبیه به ترسی است که نجبای روس در اواخر قرن شانزدهم از فرانسویان داشتند و از روی ترس و غرور پیشنهادهای سرمایه‌گذاری فرانسویان را رد می‌کردند.
پی‌نوشت
1) در نوشتاری با عنوان «نگاهی به کشتار پرندگان در درازنای تاریخ»، خبرآنلاین 5/3/1396، اشاره‌ای به این موضوع داشته‌ایم.
2) بنگرید به: «History of the Eastern Elk» در: http://www.wideopenspaces.com/history-eastern-elk-now/
3) همان منبع
4) بنگرید به: «Persian Leopards Return to Caucasus» در: https://www.worldwildlife.org/stories/persian-leopards-return-to-caucasus
منبع: خبرآنلاین
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.khabaronline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرآنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۴۸۰۵۶۶۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تولد گوساله گوزن زرد ایرانی در مرکز احیاء گوزن زرد کشور در لرستان
ایسنا/لرستان مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان از تولد نخستین گوزن زرد ایرانی در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۳ در مرکز تکثیر و احیا گوزن زرد ایرانی در مجموعه کشت و صنعت فجر صفا استان لرستان خبر داد.
علی سالاروند گفت: سال ١۴٠١ و ۱۴۰۲ در راستای حفظ و احیاء این گونه ارزشمند و در خطر انقراض هشت رأس گوزن زرد ایرانی از دو سایت تکثیر و پرورش دشت ناز ساری و سایر مراکز تکثیر کشور به لرستان و دامنه‌های زاگرس که زیستگاه و خاستگاه اصلی این گونه در گذشته بوده، انتقال داده شد.
وی افزود: گوزن زرد ایرانی در سایت تکثیر و پرورش فجر صفای کشت و صنعت لرستان واقع در دامنه‌های یافته‌کوه حفاظت و نگهداری می‌شوند که نخستین و بزرگترین سایت خصوصی تکثیر و پرورش گوزن زرد در کشور است که با مشارکت بخش خصوصی و در راستای حفاظت مشارکتی از گونه‌های ارزشمند حیات وحش و ذخایر ژنتیکی ایجاد شده است.
سالاروند از تولد یگ راس گوساله در اردیبهشت ماه سال جاری خبر داد و گفت؛ گوساله تازه متولد شده در شرایط مناسب و پایداری می‌باشد و توسط مسئولین سایت و دامپزشک مربوطه به همراه مادر تحت مراقبت است و شرایط زیستی و بستر مناسب برای زادآوری و رشد گوساله توسط کارشناسان زحمتکش این اداره کل و مجموعه کشت و صنعت فجر صفا لرستان فراهم شده است.
وی خاطر ژنشان کرد: در سال گذشته هم یک رأس گوزن زرد در این سایت متولد شده است که هم اکنون در سلامت کامل می‌باشد که نشان از موفقیت این سایت جدید در احیاء گونه‌های ارزشمند و در خطر انقراض حیات‌وحش دارد.
وی افزود: در حال حاضر گوزن زرد ایرانی در چند استان کشور نگهداری می‌شود و همچنان تلاش برای حفظ این گونه ارزشمند ادامه دارد و با سیاست‌های سازمان حفاظت محیط زیست و معرفی آن به مناطق مختلف، روند حفظ این گونه ارزشمند در سال‌های اخیر روند خوبی گرفته است و امیدها برای احیاء آن در خاستگاه اصلی آن یعنی استان لرستان با موفقیت زاد و ولد طی دو سال اخیر نیز دو چندان شده است.
سالاروند، موفقیت احیاء این گونه ارزشمند در استان لرستان را به همه طبیعت دوستان و علاقمندان به حیات وحش و محیط زیست تبریک گفت و از در دست بررسی بودن چند سایت خصوصی برای ایجاد مراکز نگهداری گونه‌های شاخص حیات وحش در استان لرستان خبر داد و اظهار کرد: استان لرستان در ایجاد مراکز حفاظت مشارکتی حیات وحش با کمک بخش خصوصی و در راستای شعار سال یعنی «جهش تولید با مشارکت مردم» در کشور پیشگام است.
انتهای پیام
جزئیات جدید از دزدیده شدن دختر ۴ ساله کلالهای؛ کارگر ۳۵ ساله قصد فروش یسنا را داشت