به نقل از «جماران»

علم ساز ماسوله و علمی بر دوش تاریخ

تاریخ انتشار: ۳ مهر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۴۸۳۹۱۰۳

قاسم مهدی زاده با حرفه ای اجدادی ، خود را فرزند علم حسینی می خواند و چنان در کنار پنجره ای چوبی و مشبک رو به بلندای پلکانی ماسوله و شمعدانی هایش ، اره مویی را با ظرافت بر قامت نصر من الله و فتح قریب علم می کشد که مبادا بر اثر سهل انگاری خراشی بر نماد پنج تن آل عبا چیره شود و با خود می خواند از زمین تا آسمان آه است می دانی چرا؟ یک قیامت گریه در راه است می دانی چرا؟
ماسوله از پس پنجره چوبین مشبک کارگاه علم سازی مرتضی مهدی زاده همیشگی است؛ جنگل هایی سبز به وسعت ارتفاعات مه آلود، معماری پلکانی گلین، شمعدانی های در نهایت رنگ ، رودخانه ای جاری که زیبایی و صدایش شگفتی می افروزد ، پیرزنانی که بر بام خانه ها نشسته اند و عروسک های خندان می بافند و .

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

.. همه هستند؛ اما علم های کهن و علم طلایی نشسته بر پنجره چوبی کارگاه ، گویی هوای دیگری از ماسوله به تصویر می کشد.
مهدی زاده با تغییر بسیار در برنامه ریزی برای مصاحبه، گروه ایرنا را پذیرا شد تا بتواند قدمت و روح آئین علم بندی ماسوله را که در فهرست آثار معنوی کشور نیز به ثبت رسیده، از روی خلوص بیان و تصویر کند.
پیشبند طوسی رنگ نظیفش را بسته و در زیر سایه تصویر اجداد و علم های کهن ساخته شده در کنار پنجره چوبین و رنگین مشبک، علم طلایی رنگ در حال ساخت را آرام رها می کند و علم برنجین تاریخی را با 222 سال قدمت با نام علم اسدمحله ماسوله در آغوش می گیرد و توضیح می دهد: علم محله های خانه بر ، مسجد بر و اسد محله در یک تاریخ درست شده اند اما فقط علم کشه سر هست که مربوط به بیش از 400 سال گذشته است و جنس آن نیز از برنج است.
وی ادامه می دهد: در ماسوله کتل ( علمی که بر دوش می گذارند) وجود ندارد و علم های ماسوله در راستای مراودات بازرگانی تاریخی اردبیل و آذربایجان شرقی از آنجا الگوبرداری شده و سپس با ذوق و ارادت، تغییراتی در آنها ایجاد شده بگونه ای که همچون علم ماسوله در هیچ کجای کشور یافت نمی شود .
وی تاکید می کند : علم ماسوله منحصر به همین شهرک تاریخی است و برای جلوگیری از انتشارش، برای هیچ استان و شهری خارج از ماسوله سفارش نمی پذیرد.
مهدی زاده نمادهای علم ماسوله را نشانی از پنج تن آل عبا می داند و می گوید: در دوسوی آن اژدهایی است که سنبل نگهبانی از پنج تن آل عباست و آیات قرآنی و اشعاری درارتباط با فتح و جنگ و پیروزی در ساخت این علم ها به کار رفته است.
مرتضی شعبانی از پایگاه میراث فرهنگی ماسوله، گروه ایرنا را همراهی و علاوه بر اینکه خود را دانش آموز مهدی زاده معرفی می کند، معلمش را در اشتیاق به اعتقاد و هنر در آئین علم بندی ماسوله تنها نمی گذارد و می گوید : این آئین در روح ماسوله ای نگاشته شده و در ایام محرم به هر ترتیبی خود را به سرزمینشان می رسانند و اگر نتوانستند با رو ح و سرمایه شان همراهی می کنند.
شعبانی علم های کهن ماسوله را دارای انرژی می داند و آنها را در خروش توصیف می کند و می گوید: این علم ها انرژی و حرمت خاصی برای ماسوله ای ها دارند و جالب این است که هر سال بر تعداد جوانان برگزار کننده این آئین افزوده می شود و بر این اعتقاد استوارند که علم ها در محرم شورانگیز می شوند.
مهدی زاده حین صحبت های شعبانی علمی کهن را نشان می دهد که از گنبد مسجد عون بن علی (ع ) برای مرمت آورده شده و می گوید : علم های چهار محله ماسوله کهن است و هر سال پیش از محرم مرمت می شوند.
وی تاکید می کند: در ساخت علم های ماسوله به هیچ عنوان از ماشین استفاده نشده و آنچه می بینید، منبت است و قلم کاری و طراحی که به ذوق، شوق و ارادت بر روی علم ها نقش شده است.
وی تکرار می کند: گمان نکنید علم سازی کار قالبی است و به سرعت از روی هم تکرار می شود، چنین نیست و در هر کدام ذوق، هنر، شوق مذهب، اعتقاد و ادبیات را در هم می آمیزد.
با راهنمایی شعبانی، مهدی زاده علم ساز را با یک جهان اعتقاد بدرود می گوییم و راهی محله دیگری می شویم که مسجد عون بن علی (ع) در آن واقع شده؛ مسجد در حال آماده سازی و مرمت برای محرم است و حامد پاکدامن از اعضای هیات امنای مسجد سبز گون عون بن علی به استقبال می آید و می گذارد نفس بند آمده ما شهرنشینان که در گذر از سینه کش راه پلکانی ماسوله، به شماره افتاده، آرام گیرد و با چندین نفر دیگر، با سلام و صلوات و احترام جعبه علم کهن محله شان را به ما نشان می دهد و بر اخلاص ماسوله ای ها در برگزاری آئین علم بندی تاکید می کند و می گوید سبک و سیاق این آئین، گفتنی نیست؛ می بایست بود و درک کرد.
وی می افزاید: در این آئین ماسوله ای ها در چهار محله مسجد بر ، خانه بر، کشه سر و اسد محله جمع می شوند و جمعیتی هزارهزار روانه بقعه عون بن محمد بن علی (از نوادگان حضرت علی(ع)) می شوند تا هریک در میان ضجه سنج ها و فریاد میر علمدار نیامد، علم محله خویش را تحویل گیرند و راهی کوی خود شوند ...
آرام پارچه های ضخیم سبز را بر دور علم غلاف می کند و آن را با احترام در چمدانش گذاشته و چند نفری آن را به جایگاهش هدایت می کنند و از عکاس ایرنا می خواهند از محل جانمایی علم، بدلایل امنیتی عکس نگیرد.
همینطور که از مسجد عون بن علی برای ثبت عکس های تاریخی آئین علم بندی ماسوله به سمت موزه راهی می شویم، با خود می گوییم کدامین همایش است که این گونه انسان ها را اعم از پیر و جوان و زن و مرد در کنار هم جمع کند و وحدت بیافریند و قطعه قطعه آن تصویری باشد از مولفه های اجتماعی، جامعه شناسی و فرهنگ غنی ایرانی - اسلامی؟
گیلان با پیشینه ای کهن سرشار از آئین ها و مراسمی است که هریک در فصل ، زمان و مکان خود اجرا می شود و نشانگر فرهنگی کهن است و این بار موسم عزای حسینی است و محرم رخ نموده و مردمان این سرزمین هریک به راه خویش این روزها را پاس داشته و علاوه بر عزاداری، تلاش می کنند تا کردار آن امام آزاده را پیشه راه سازند.
ماسوله را به ارتفاع رسیده ایم و اذان ظهر است که آهنگ رفتن می کنیم و در سراشیب راه چشم مان به پنجره چوبین مشبک کارگاه علم سازی مرتضی مهدی زاده می افتد که با دستی، علم در دست و با دیگر دست، اره مویی را آرام بر طرح دوسویه نصر من الله و فتح قریب می کشد.
ماسوله در 25 کیلومتری جنوب غربی شهرستان فومن و در 62 کیلومتری غرب مرکز استان گیلان واقع است. شهرک تاریخی ماسوله دارای 350 خانه تاریخی با قدمتی 800 تا هزار ساله است که در سال 1354 با شماره 1090 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
گزارش از: مرضیه ضامن ** انتشاردهنده: کبیری
1881/2007

منبع: جماران

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.jamaran.news دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «جماران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۴۸۳۹۱۰۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

همدلی نیاکی‌ها و اسکی‌های لاریجان با آیین سنتی ورف چال؛ روزی که زنان پادشاهی می‌کنند

نیکاکی‌ها و اسکی‌های لاریجان مازندران با برپایی آئین سنتی ۶۰۰ ساله ورف چال، همدلی و یکرنگی را به نمایش گذاشتند.

به گزارش خبرگزاری ایمنا از مازندران، هر ساله، آئین سنتی ورف‌چال با مراسم معنوی چاووشی خوانی در میدانگاه ییلاق خوش آب‌وهوای اسک بخش لاریجان شهرستان آمل آغاز می‌شود.

روایت این میراث کهن که به گفته اهالی دو منطقه نیاک و آب اسک قدمت آن به بیش ۶۰۰ سال گذشته برمی‌گردد روایت زیبا و دلنشینی است، روایت آئینی کهن که از سوی اهالی این دو منطقه در منطقه بکر و زیبای "اسک وش" برگزار می‌شود.

روایت این سنت به آنجایی برمی‌گردد که شش قرن پیش مردم منطقه اسک و نیاک در فصل بهار، آن هم در دومین ماه در زیرپای قله دماوند و در منطقه‌ای به نام "اسک وش"، دور هم جمع شده بودند و به نیتی برای تأمین آب شرب، کشاورزی و دام‌هایشان چاهی را حفر کنند تا در فصل تابستان به دردشان بخورد اما هر چه تلاش می‌کردند در آن منطقه سنگلاخی نتوانستند چاهی را حفر کنند.

مردم منطقه اسک روایت از بزرگان بیان می‌کنند که نیمی از روز گذشته بود و ناامید از تلاششان ناگهان فردی به نام سیدحسن ولی از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) را می‌بینند که به سمت آنها می‌آمد؛ در واقع از آن منطقه عبور می‌کرد و وقتی به اهالی آب اسک و نیاک نزدیک شد جویای کارشان و اهداف آنها شد.

آن مردان درد خود را با این سید بزرگوار در میان گذاشتند و ناامید از بی‌نتیجه ماندن کارشان از این نواده رسول خدا کمک خواستند.

سیدحسن اما تفکری کرد و گفت: به نیتی عصایم را به سمتی می‌گردانم و نقطه‌ای را نشان داد آن نقطه را حفر کنید اما قبل از شروع آن دو شرط دارم.

اهالی این دو منطقه مستأصل از نتیجه کارشان آن دو شرط را قبول کردند و اول آن‌که هر ساله در این ماه و در این فصل این آئین ورف چال در این منطقه اسک وش برگزار شود و دوم آن‌که هیچ زنی هنگام برپایی این کهن سنت حضور پیدا نمی‌کند حتی در نزدیکی منطقه هم حاضر نمی‌شود.

و این شد آئین سنتی "ورف چال" در جمعه‌ای از دومین ماه از فصل بهار که با حضور مردان در منطقه اسک وش به اجرا درمی‌آید، آئینی که با تلاش مسئولان میراث فرهنگی استان مازندران در فهرست ثبت ملی معنوی کشور درآمده است.

هرساله همهمه‌ای در داخل روستای خوش آب‌وهوای آب اسک در می‌گیرد و مردان و زنان دو منطقه اسک و نیاک صبح ساعت هفت بیدار و در آب اسک حضور پیدا می‌کنند و پس از مراسم معنوی چاووشی خوانی رهسپار منطقه اسک وش، یعنی بین راه جاده‌ای رینه و پلور و دقیق‌تر زیرپای دیو سپید دماوند می‌شوند آن هم از سنین هفت ساله تا ۷۰ ساله که آن آئین را به جا آورند.

همه اعم از نوجوان، جوان و پیر در آن منطقه حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ کیلومتر از مسیر چاه تا منطقه یخچالی اسک وش را با خودروهایشان طی مسافت می‌کنند تا به آن نقطه تعیین شده برسند، آن جایی که گوله‌های برفی یخی را بر دستان و دوششان قرار داده و به سمت چاهی که عمق آن ۱۰ متر است، بر شانه‌هایش حمل کرده تا در آن چاه پرتاپ کنند.

گلوله‌های برفی که با فرود در آن چاه به مرور زمان و با آب شدنشان ذخیره‌ای برای تأمین آب دام‌ها در چراگاه‌های منطقه زیبای اسک وش و نیاک در فصل تابستان می‌شود.

مردان حاضر در آئین ورف چال این همت هم‌بستگی و یک‌دلی را تا ظهر ادامه می‌دهند و پس از دیدن آفتاب بر نوک قله دماوند و نوید بر قرار گرفتن ظهر سفره پهن می‌کنند، سفره‌ای که طول آن ممکن هست به ۱۰ الی ۲۰ متر برسد و هر مردی آذوقه و ناهاری راکه را از منزل با خود آورده روی آن سفره قرار می‌دهند تا با همه در خوردن آن سهیم و شریک شود.

پایان مراسم سنتی ورف چال ساعت یک بعدازظهر پس از صرف ناهار است و پس از آن مردان نیاک و اسک به مناطق ییلاقی خود برمی‌گردند و مهمانان و گردشگران بسیاری از جاهای مختلف که برای دیدن و مشارکت به این آئین آمدند نیز رهسپار خانه‌های خود می‌شوند.

اما رسم دیگری در همان روز منتهی در داخل آب اسک اتفاق می‌افتد که آن هم به قدمت کهن آئین "ورف چال" برمی‌گردد.

این سنت به این شکل است که آن هنگام مردان صبح علی‌الطلوع از اسک خارج می‌شوند برای ورف چال و زنان اسکی برای خود برنامه مفصلی را به اجرا درمی‌آورند.

این رسم دیرینه معروف به "زن شاهی" هست؛ یعنی در آن روز بانوان در اسک پادشاهی می‌کنند.

و جالب آن‌که هیچ زنی حق ورود به مراسم ورف چال را ندارد هیچ مردی هم حق بودن، ماندن و حتی دیدن لحظه‌ای برای پادشاهی زنان را در آن ییلاق ندارد و اگر پیدایشان شود و حتی جهت کنجکاوی سرکی بکشند و زنان متوجه حضور آن مرد شود دست‌های وی بسته و پیش دیگر زنان می‌برند تا برای تنبیه اش تصمیمی گرفته شود.

روزی که زن پادشاهی می‌کند

و اما در آن روز پس از خروج مردان، زنان دور میدان آب اسک جمع می‌شوند یک نفر را شاه، نفر دیگری را مباشر و فرد سوم را وزیر انتخاب می‌کنند؛ همچنین دو زن را به عنوان سرباز یا نگهبان روستا انتخاب تا برای سرکشی کل منطقه و دیده‌بانی ورودی آب اسک انجام وظیفه دهند.

زن‌ها در آن روز کاملاً راحت هستند و در آن میدانگاه به شادی و برپایی بازی‌های محلی و بومی می‌پردازند که البته در گذشته این آئین‌ها پررنگ‌تر و زیباتر برگزار می‌شد اما امروزه طبق تکنولوژی روز دیگر موسیقی سنتی و خواندن اشعار مازندرانی از سوی بانوان و مادران قدیمی انجام نمی‌شود یا آن ناهاردهی که از طرف خانواده‌های تازه داماد و عروس داشتن، صورت نمی‌گیرد.

برپایی زن شاهی از صبح زود شروع و تا ساعت ۱۰ بعدازظهر ادامه داشت و در این ساعات بهترین دورهمی و شادباشی زنان اسک محسوب می‌شود، چون مردی بالاسرشان نیست تا به‌قولشان امر و نهی کند.

طبق باور قدیمی‌های روستا آمدن مرد در آن روز مطلقاً ممنوع است اما امان از آن مردی که در مراسم زن شاهی حضور یابد و به نزد شاه برده شود؛ یکی از تصمیمات این است مرد را در انبار تاریک قرار می‌دهند تا مراسم ورف چال به پایان برسد و مردان روستا به آب اسک برگردند و یا از تصمیمات دیگر آن مرد خاطی را بر پشت الاغی آن هم برعکس قرار می‌دهند و آن گماشته‌ها کل روستا می‌گردانند تا آن فرد را تنبیه کنند.

این مراسم زن شاهی اگرچه ثبت ملی میراث معنوی نشده اما کم از قدمت آئین سنتی ورف چال ندارد و زمان آن در دومین جمعه اردیبهشت هر سال از صبح زود تا عصر ادامه دارد و آن روز زنی پادشاه می‌شود و قدرت‌نمایی شاهنشاهی می‌کند و امیدواریم این دو آئین سنتی و معنوی سال‌های سال ادامه پیدا کند و بدون ایجاد حاشیه‌ای یا تداخل در اجرای آن حفظ بماند و به نسل‌های آینده انتقال پیدا کند.

طوبی اصانلو کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به اینکه آئین کهن ورف‌چال با قدمت چندین ساله در فهرست آثار ملی میراث معنوی کشور قرار گرفته است، اظهار کرد: این آئین با توجه به جایگاه معنوی که در بین اهالی دو منطقه اسک و نیاک وجود دارد با تلاش کارشناسان میراث به ثبت رسیده است.

وی افزود: هم‌اکنون میراث مازندران به دنبال ثبت این آئین در فهرست آثار جهانی است تا به دنیا معرفی شود.

اصانلو خاطرنشان کرد: ثبت هر یک از این آئین‌ها در فهرست آثار ملی و جهانی باعث معرفی قدمت استان مازندران به سایر کشورها می‌شود تا سالانه در زمان برگزاری این برنامه‌ها حضور گردشگران خارجی را پذیرا باشیم.

کد خبر 745927