قرآن ابراهیم سلطان؛ برگ زرینی بر کارستان قرآن‌نگاری
تاریخ انتشار: ۲۷ مهر ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۵۱۲۵۴۴۶
آیین بزرگداشت ابراهیم سلطان، کاتب قرآن، به مناسبت ششصدمین سال درگذشت او در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار شد.
به گزارش ایسنا، در این رویداد که با حضور دانشجویان و پژوهشگران برگزار شد، تاریخ‌پژوهان و خط‌شناسانی چون غلامرضا امیرخانی، معاون کتابخانه ملی، عبدالرسول خیراندیش، عضو هیات علمی دانشگاه شیراز و حمیدرضا قلیچ‌خانی سخنرانی کردند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
همچنین از یکی از نسخه‌های نفیس قرآن‌نگاری ابراهیم سلطان با نام «مصحف ابراهیم» که توسط دانشنامه فارس و با همکاری مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس و سازمان میراث فرهنگی استان منتشر شده، رونمایی شد.
محمدصادق میرزا ابولقاسمی، مولف کتاب هم دیدگاه‌های خود را در خصوص جایگاه ابراهیم سلطان در زنجیره خوشنویسان بیان کرد.
کوروش کمالی سروستانی، مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس در این مراسم گفت: از آن زمان که ابن مُقله بیضاوی (۳۲۸ـ۲۷۲ ه. ق) هنرمند خطاط فارسی رسم‌الخط بدیع و شیوه جدید خط عربی را در قالب‌های ماندگار محقق، ریحان، ثلث ریحان، ترقیع، رقاع و نسخ که مدار آنان بر دایره و سطح بود، سامان داد و تا امروز که آثار مکتب قرآن‌نویسی فارس و شیراز زینت‌بخش گنجینه‌ها، مساجد و خانه‌هاست، در هیچ زمانی تلاش عاشقانه و عابدانه هنرمندان، نگارگران و خطاطان قرآن‌آرا، آرام نشده است.
او افزود: اگر چه آرایه‌ها هم قدر و قدرت کلمات خدا نیستند، اما نشان‌دهنده کوششی زمینی از سرِ عشق برای ارج‌گذاری به سخنان آسمانی‌اند. در این بخش از هنر اسلامی نیز چون دیگر نهادهای تمدن اسلامی نقش فارسیان تأثیرگذار و ماندگار است.
کمالی سروستانی ادامه داد: بی‌شک نقش سیبویه فارسی در سامان‌دهی نحو عربی، مجدالدین فیروزآبادی در تدوین قاموس عربی و ابن‌مقله بیضاوی در تعالی خط عربی بر هیچ پژوهندﮤ تمدن اسلامی پوشیده نیست.
او افزود: مطاﻟﻌﮥ تاریخ جمع و نگارش قرآن کریم نشان دهندﮤ آن است که قرآن‌نگاری را می‌توان با کمی تسامح به دوران پیش و پس از ابن‌مقله تقسیم کرد؛ چرا که در قرن چهارم هجری در دوران خلافت المقتدر عباسی و وزارت ابن‌فرات «ابن مقله» این فرصت را می‌یابد که از تلفیق زیباشناسانه خطوط بومی سرزمین‌های عربستان و عراق که در تحقیقات بعدی به نام‌های کوفی، مکی، مدنی، حجازی و عباسی خوانده شده‌اند، خطی بیافریند که به مناسبت سهولت در تحریر و قرائت و زیبایی بصری، ناسخ خطوط دیگر شود و از همین رو «نسخ» نام گیرد و از آن زمان در امپراطوری اسلامی شایع و رایج شود؛ بررسی ویژگی‌های قرآن‌های به دست آمده تا پیش از ابن‌مقله که تا اوایل قرن چهارم را در برمی‌گیرد، برای اثبات مدعای فوق کارساز خواهد بود.
کمالی سروستانی با استناد به کتاب سبک عباسی گفت: «بیشتر قرآن‌های پیش از قرن چهارم، که در دسترس ما قرار دارد، به شکل رقعاتی است که اغلب شامل یک تک‌برگ و یا حتی قسمتی از آن است»؛ به عبارت دیگر تا قرن چهارم هیچ قرآن کاملی را سراغ نداریم که در گنجینه‌های جهان نگهداری شود. یکی از ویژگی‌های دست‌نگاشته‌های نخستین قرآنی، تنوع بیش از حد آنهاست. تنوع این دست‌نگاشته‌ها به گونه‌ای است که آن‌ماری شیمل اسلام‌شناس آلمانی «گونه‌های سبک نگارش را در این دوران برابر با تعداد دست‌نوشته‌های نگاشته‌شده می‌داند».
او اظهار کرد: گسترش جغرافیایی کشورهای اسلامی، ضرورت حل و فصل نهایی قرآن‌نویسی در جهان اسلامی را در دستور کار عالمان، حاکمان و خلفای عباسی قرار داد و سرانجام در اوایل قرن چهارم پس از پراکنده‌نویسی‌های بی‌سامان، جهان اسلامِ وسعت‌یافته برای یکدستی و هماهنگی، نیازمند تدوین متن واحدی از قرآن شد و ابن‌مقله بیضاوی این افتخار را نصیب خود کرد.
او با استناد به کتاب «کارهای استادانه» ادامه داد: «در سدﮤ چهارم هجری، شکل ظاهری قرآن‌های دست‌نویس به نحو شگرفی دچار تغییر و تحول شد. در اکثر مناطق کاغذ جای پوست را گرفت و صفحه‌آرایی افقی به صورت عمودی درآمد».
مدیر دانشنامه فارس توضیح داد: با پیشنهاد «رسم‌الخط نوین» ابن‌مقله دوران تازه‌ای را در قرآن‌نگاری جهان اسلام پی ریخت؛ دورانی که با خلق آثار ارزشمند ابن بواب (م. ۴۱۳۰ق)، یاقوت مستعصمی (م. ۶۹۸ ق) و ابراهیم سلطان بن شاهرخ (۷۹۶ـ۸۳۸ ق) تداوم یافت. بر اساس کتاب پس از تیمور، «در سراسر قرن نهم و دهم (ﻫ. ق) شهر شیراز یکی از مراکز اصلی تدوین کتاب‌های دست‌نویس به شمار می‌آمد. برخی از آثاری که در شیراز کتابت شده، از نظر کیفیت و سبک و سیاق با نمونه‌های متعلق به تبریز یا قزوین برابری می‌کند». اگر چه بهترین کاتبان و مذّهبان شیراز در اواخر قرن نهم به استخدام دربار آق‌قویونلو در تبریز و دیگر نقاط درآمده بودند و آثار ارزشمندی آفریدند؛ چنان‌که در همین دوران عبدالحق امانت خان شیرازی خوشنویس و قرآن‌نگار برجسته به هند مهاجرت می‌کند؛ در کتاب «کمال آراستگی» درباره او می خوانیم که«هم به عنوان کاتب رسمی دربار امپراتوران مغول و هم به عنوان هنرمندی که کتیبه‌های متعددی را برای ساختمان‌های باارزش نوشته، شهرت دارد و مهمترین کتیبه او بر مشهورترین عمارت اسلامی هند، یعنی تاج‌محل در آگرا نقش بسته است». اما در همین ایام خوشنویسان برجسته‌ای چون شهر امیر، حسین فخار شیرازی، عبدالله شیرازی، محمد شیرازی، محمدرضا شیرازی و... در قرن نهم تا یازدهم (ﻫ . ق) شیراز را با آثار خود در تاریخ قرآن‌نگاری ماندگار کردند.
او افزود: بر این قرار، سیر کاروان کتابت نور، قرآن کریم، که از نخستین قرون در ممالک اسلامی آغاز شده بود، به سال ۸۳۰ هجری قمری، به ابراهیم سلطان، حاکم فارس و نسخه "مصحف ابراهیم" رسید و او به خلقی سترگ و هنرمندانه دست یازید و برگی زرین بر کارستان شگرف قرآن‌نگاری این دیار افزود. او که اقلام ستّه را به نیکویی یاقوت می‌نگاشت و کتابت‌های بسیاری بر عمارات شیراز همچون مسجدجامع عتیق، صفۀ بارگاه سعدی، عمارات دارالصفا و دارالایتام، کاخ تچر و بقعۀ علی بن حمزه داشت، کتابت قرآن‌ها و دیوان‌های فراوانی را در کارنامه سترگ هنری خویش داراست.
مدیر دانشنامه فارس تاکید کرد: ششصدمین سال درگذشت ابراهیم سلطان، ما را و یاران همراه را بهانه‌ای شد تا به قدم شوق به چاپ نسخه کتاب ارزشمند او به گونه‌ای نفیس برآییم و با تبیین ویژگی‌های هنری و علمی این اثر مانا، از سویی دین خود را به مصحف کریم و قرآن‌نگاری فارس ادا کنیم و از دیگر سوی، مقام شامخ هنرمندانه ابراهیم سلطان را به جهت خلق آثار هنری و پاسداشت قرآن کریم، در ششصدمین سال درگذشتش ارج نهیم.
غلامرضا امیرخانی معاون کتابخانه ملی هم در این رویداد به تشریح وضعیت سیاسی شیراز در عهد ابراهیم سلطان پرداخت و این دوران را روزگاری نسبتاً آرام خواند و تأکید کرد: وی حاکمی نسبتاً عادل، اهل ذوق و حس بود.
او که درباره «شیراز در عهد ابراهیم سلطان» سخن می‌گفت، کتابت و نگارش آثاری همچون ظفرنامه، انیس الناس و تدوین منشور کتابداری را از مهمترین رویدادهای فرهنگی آن زمان خواند.
خیراندیش، عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز نیز در این نشست درباره «تجارت و امنیت در ابرقو، سیاست و فرهنگ در شیراز (عصر میرزاییان؛ فارس در روزگار جانشینان تیمور)» سخن گفت.
او با تبیین تحولات اواسط قرن هشتم به تبدیل هرمز به یک بندر بزرگ بین‌المللی و جانشینی آن با بندر سیراف پرداخت و افزود: جانشینی بندر هرمز باعث ایجاد منبع جدید از ثروت برای فارس و ایجاد راه بازرگانی تازه می‌شود؛ در این میان کشمکش‌هایی میان فارس و کرمان وجود داشت و در نهایت ابرقو به عنوان یک راه میانه در نظر گرفته شد.
خیراندیش گفت: به عنوان یک مورخ جدا شدن ابرقو از فارس با توجه به پیشینه تاریخی آن موجب ناراحتی است.
او افزود: شاهرخ با توجه به جایگاه کلید فارس برای انتقال ثروت ابراهیم سلطان را به قدرت رساند و محور ارتباطی فارس به خراسان برقرار شد. در این دوره شیراز موقعیت خودش را حفظ کرد؛ تلاش ابراهیم سلطان برای جلوگیری از خروج ثروت در فارس و حفظ جایگاه اشراف و ثروتمندان باعث شد فارس مامنی برای هنرمندان باشد.
او همچنین به شکل‌گیری طریقت مرشدیه از کازرون تا سایر نقاط فارس اشاره کرد که در این دوره خانقاه‌های مرشدی موجب تحولاتی شدند که در نهایت به ظهور «شیخ روزبهان بقلی» در شیراز منجر شد. اندیشه‌های روزبهان در ارائه جلوه‌ای از عشق مجازی باعث پیوستن جنبه جمالی و رمزی عرفان در خط شد و جنبش‌های نقطویه و حروفیه را با تکیه بر رموز عرفانی شکل داد.
خیراندیش خاطرنشان کرد: در همین دوران خط به صورت رمزنگارانه و زیباشناسانه مورد توجه اشراف و ثروتمندان و شاهزادگان قرار گرفت.
در ادامه آیین بزرگداشت ابراهیم سلطان، حمیدرضا قلیچ‌خانی، به عیارسنجی آثار ابراهیم سلطان پرداخت و گفت: شگرد وی در کتابت، کتیبه‌نویسی است که در الگوی کتیبه‌های بنای علی ابن حمزه(ع) دیده می‌شود.
او با طرح این موضوع که باید اثر هنری سیاستمدارن را فارغ از ملاحظات سیاسی و اجتماعی آنان ارزیابی کرد گفت: این موضوع در حوزه ادبیات کاملا اتفاق افتاده و مثلا عیار اشعار ناصرالدین شاه برای مردم مشخص است.
نویسنده کتاب مرجع خوشنویسی مغفول ماندن پژوهش در جلوه‌های زیباشناسانه، صفحه‌آرایی و عیارسنجی آثار شاهزادگان تیموری را فارغ از موقعیت سیاسی و اجتماعی آن‌ها فقدانی در پژوهش‌های هنر خط اعلام کرد؛ به گفته او، باید آثار ابراهیم سلطان را با در نظر گرفتن آثار خوشنویسی بعد و قبل از وی بررسی کرد.
قلیچ‌خانی افزود: نگارش قرآنی توسط هنرمندان ملی که به دست خوشنویسی ایرانی کتابت شده باشد و بتوان آن را با نام ایران در جهان معرفی کرد کاری دشوار است که طی ۴۰ سال گذشته صورت نگرفته است.
همچنین محمدصادق میرزا ابوالقاسمی عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز درخصوص جایگاه ابراهیم سلطان در زنجیره خوشنویسان به جایگاه فرهنگی او اشاره کرد و گفت: وی در نسخه‌آرایی و تولید نسخ خطی رقیب برادرش بایسنقر میرزا است و رقابتی که این دو با هم در حوزه فرهنگی و تولید کتاب و حمایت از هنرهای وابسته به کتاب دارند، باعث مراودات و تولید نسخ برای تبادل و ارتباط هنرمندان شد.
مولف کتاب مصحف ابراهیم در مقایسه بایسنقر میرزا و ابراهیم سلطان جایگاه ابراهیم سلطان را از لحاظ تعداد نسخه و کیفیت آثار رفیع‌تر دانست و بیان کرد: وجوهی از استعداد هنری ویژه در خوشنویسی برخی آثار او از جمله آثار بقعه سعدی و ظهیری به چشم می‌خورد.
میرزا ابوالقاسمی با اشاره به اینکه هر اثری در منابع تاریخی که به ابراهیم سلطان نسبت داده، امروز وجود خارجی ندارد، تصریح کرد: در منابع تاریخی به آنچه امروز از ابراهیم سلطان شناخته شده اشاره نشده که یا کتیبه‌اند یا کتابت قرآن؛ در نتیجه حوزه ابراهیم سلطان در خوشنویسی به طور دقیق و مشخص با آثارش در منابع تاریخی و آنچه از او موجود است، مطابقت دارد.
او در ادامه به مشهورترین زنجیره تاریخ خوشنویسی، با عنوان زنجیره یاقوت اشاره کرد و گفت: ابراهیم سلطان در زنجیره یاقوت، با دو تا سه واسطه به یاقوت می رسد.
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز به رشد صنعت کاغذسازی در سده هشتم هجری اشاره کرد که منجر به ساخت کاغذ در قطع بغدادی شد که عامل گسترش «بزرگ‌نویسی» در سرزمین‌های اسلامی بود.
میرزا ابوالقاسمی ادامه داد: قرآن ۳۰پاره اولجایتو در سال ۷۰۶ به عنوان اولین نمونه از این قطع و آخرین آن در این قطع قرآن ابراهیم سلطان است؛ از سوی دیگر کتیبه‌نویسی در ذات خود با مفهوم درشت و بزرگ‌نویسی همراه است و درنتیجه مصحف‌نویسی ابراهیم سلطان تابع کتیبه‌نویسی اوست.
او به پژوهش‌های صورت‌گرفته در جهان غرب در حوزه هنرهای اسلامی اشاره و بیان کرد: بر اساس این تحقیقات از جمله بهترین آثار هنری در کارگاه و تحت حمایت ابراهیم سلطان تولید شده و او را به عنوان حامی هنر معرفی می‌کنند.
مولف کتاب مصحف ابراهیم، این نسخه را از این جهت که جزو سالم‌ترین نسخه‌ها و آخرین نسخه‌های اوست و خطش به نسبت دیگر آثار ابراهیم سلطان بهتر است و همچنین به دلیل ناشناختگی آن در حوزه بین المللی شایان توجه دانست.
این همایش با همکاری سازمان میراث فرهنگی فارس ،دانشنامه فارس و مرکز اسناد وکتابخانه ملی فارس برگزار شد.
در این رویداد نسخه اصلی قرآن ابراهیم سلطان توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس به نمایش گذاشته شد؛ مصیب امیری مدیرکل این سازمان هم در حاشیه این همایش اعلام کرد که اقدامات اولیه برای ثبت ملی قرآن ابراهیم سلطان آغاز شده است.
انتهای پیام
منبع: ایسنا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۵۱۲۵۴۴۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
تیم رسانه‌ای دستگاه‌های فرهنگی فارس میدان‌دار باشند
امام جمعه شیراز با تصریح بر اینکه استان فارس در فعالیت رسانه‌ای ضعیف است، گفت: تیم رسانه‌ای دستگاه‌های فرهنگی فارس باید میدان‌دار باشد و به گونه‌ای تولید محتوا کند که کیفیت لازم را برای انتشار در رسانه‌های ملی داشته باشد. - اخبار استانها -
به گزارش خبرگزاری تسنیم از شیراز، نخستین نشست شورای فرهنگ عمومی استان فارس در سال 1403 ظهر امروز با حضور نماینده، ولی فقیه در استان فارس و امام جمعه شیراز، استاندار فارس، رئیس کل دادگستری استان، تولیت حرم مطهر حضرت شاهچراغ(ع)، فرمانده نیروی انتظامی فارس، جانشین فرمانده سپاه فجر فارس، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهردار شیراز و دیگر مسئولان استانی برگزار شد.
آیت‌الله لطف‌الله دژکام در این جلسه بر لزوم تدوین ضابطه‌های گردشگری اسلامی ایرانی تاکید کرد و گفت: این ضابطه‌ها باید از سوی وزارت میراث فرهنگی به شکلی دقیق تدوین شود و در همین چارچوب حرکت کنیم، نه اینکه بازدید از اماکن گردشگری در هر شهر به گونه‌ای باشد.
امام جمعه شیراز با تصریح بر اینکه این استان در فعالیت رسانه‌ای ضعیف است، به عنوان نمونه جمعیت حاضر در راهپیمایی روز قدس فارس تعجب آور و قابل توجه بود، اما در انعکاس رسانه‌ای این حضور عملکرد موفقی نداشتیم که بخشی از آن به دلیل کمبود امکانات است، افزود: تیم رسانه‌ای دستگاه‌های فرهنگی فارس باید میدان‌دار باشد و به گونه‌ای تولید محتوا کند که کیفیت لازم را برای انتشار در رسانه‌های ملی داشته باشد و شهرداری اگر لازم است مصوبه دائم تامین امکانات رسانه‌ای را با طرح در شورای اسلامی شهر دریافت کند.
وی با انتقاد از نحوه و ابعاد اختصاص یافته به بیلبورد‌های حاوی پیام‌های فرهنگی در سطح این کلانشهر، گفت: بیلبورد‌های تبلیغ فرهنگی باید هنرمندانه و با سلیقه طراحی شود و توزیع آن در سطح شهر نیز متناسب باشد.
آیت‌الله دژکام با بیان اینکه تابلو‌های تبلیغاتی نیز برای کسب درآمد‌های مورد نیاز ضروری است، گفت: معاونت فرهنگی شهرداری شیراز باید نوعی تناسب و تعادل میان تابلو‌های بازرگانی و فرهنگی ایجاد کند.
اعتبارات اجرایی سند مهندسی فرهنگی پرداخت نشده است
محمدهادی ایمانیه نیز گفت: قرار است امسال 4 خانه در اطراف حرم شاهچراغ(ع) خریداری شود و از آن‌ها به عنوان مرکز فرهنگی استفاده شود لذا از نمایندگان مردم شیراز در مجلس شورای اسلامی، شهرداری و میراث فرهنگی و راه و شهرسازی میخواهیم که تا برای تامین اعتبار مورد نیاز این پروژه همکاری کنند چرا که این کار، اقدامی ریشه‌ای و زیربنایی فرهگی خوبی در بافت تاریخی شیراز خواهد بود.
وی افزود: طلاب حوزه‌های علمیه باید همراه با خانواده‌های خود، بیشتر در پارک‌ها و اماکن گردشگری شهر حاضر شوند چرا که تجربه نشان داده این حضور و برپایی محفل‌های قرآنی در فضا‌های شهری در بهبود وضعیت فرهنگی این نقاط اثرگذار است. هم اکنون هم افزایی جدی در عرصه فرهنگی کشور وجود ندارد و بازتاب آن در استانها نیز قابل مشاهده است.
استاندار فارس از پرداخت نشدن اعتبارات اجرایی سند مهندسی فرهنگی انتقاد کرد و گفت: نمی‌توان انتظار داشت بدون پرداخت اعتبار مورد نیاز، برنامه‌ها به خوبی اجرایی شود؛ همچنین دستگاه‌های اجرایی استان تا پایان فروردین مهلت دارند نقش سازمانی خود در تحقق جهش تولید با مشارکت مردم را اعلام کنند. مسئولان می‌توانند به عنوان یک شهروند نیز ایده‌های خود را برای نقش آفرینی دیگر دستگاه‌ها ارائه کنند تا پس از جمع‌آوری این برنامه‌ها و ایده‌ها، در عمل مورد استفاده قرار گیرد.
ایمانیه با اشاره به دیدار خود با وزیر نفت اعلام کرد: از محل مسئولیت اجتماعی وزارت نفت پنج‌هزار میلیارد ریال برای رفع مشکلات دارالسلام (قبرستان تاریخی شیراز) و حرم مطهر سید علاء‌الدین حسین (ع) اختصاص یافت. در یک مورد 2 هزار و 500 میلیارد ریال اعتبار به دارالسلام شیراز به عنوان یکی از قدیم‌ترین آرامستان‌های جهان اسلام اختصاص یافت و در مورد دیگر همین میزان اعتبار برای رفع مشکلات حرم سید علا الدین حسین (ع) کمک شد.
وی با بیان اینکه مصوبه دولتی حل مشکلات شاهچراغ نیز پیشتر گرفته شده و در روز‌های آینده پیگیری می‌شود، اظهار کرد: در همزمانی سالروز شهادت امام علی (ع) و روز طبیعت کمترین گزارش هنجارشکنی را داشتیم و به زیبایی برگزار شد و مردم شیراز در راهپیمایی روز قدس امسال نیز حضور 2 برابری نسبت به سال گذشته داشتند.
حمیدرضا قانعی در ادامه این نشست گفت: تا 20 اسفندماه سال گذشته برنامه‌های امسال همه 43 دستگاه فرهنگی فارس برای محقق شدن سند مهندسی فرهنگی فارس دریافت شد.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس گفت: کماکان منتظر ابلاغ اعتبارات سند مهندسی فرهنگی فارس هستیم و در زمان حاضر دستگاه‌های مختلف از اعتبارات خود هزینه کنند تا برنامه‌های شورای فرهنگ عمومی استان اجرایی شود.
انتهای پیام/424
مدارس شهرستان مهر فردا غیرحضوری است