به نقل از «ایرنا»

خواجه نظام‌الملک، اندیشه و حکمرانی

تاریخ انتشار: ۱۶ دی ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۶۴۴۵۷۵۶

تهران- ایرنا- بنیان هستی و زندگی انسان، با حیات اجتماعی و نظم و سامان امور نسبت حقیقی و وجودی دارد؛ و از جانب دیگر، تحقق و تحصل انتظام و انسجام زندگی، با حکومت و حکمرانی و قدرت و سیاست مرتبط است.

روزنامه ابتکار در یادداشتی به قلم محمدعلی نویدی، نوشت: به تعبیر بهتر، انسان و زندگی و جامعه، با تفکر و تدبیر از یک طرف، نهادهای قدرت و سیاست و اجتماع، از طرف دیگر، مناسبت و موافقت دارند؛ نیرومندی زندگی و جوامع و حاکمیت‌ها، از نیرومندی و قوت تفکر و اندیشه و تدبیر ناشی می‌شود؛ و برعکس، اندیشه‌ها و فکرها و تدبیرها، با قدرت نظام و ملک و ملوک و انتظام امور اجتماعی، نیرو می‌گیرند و قوی می‌شوند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

مثال و مصداق بارز این قاعده و اصل در تاریخ سلسله‌ها و دودمان‌ها و نسل‌های حاکم فراوان دیده شده است؛ یعنی، همواره در طول تاریخ و زمان زندگی انسان و جوامع بشری، قوت تبار تفکر، با قدرت تبار و خاندان حاکم «دودمان» و سلسله پادشاهان و حاکمان، نسبت مستقیم داشته است، اثر و نقش خواجه نظام‌الملک در تاریخ و تبار تفکر و قدرت و سلطنت با این دیدگاه و از این منظر، شاید، بهتر بتوان مورد مطالعه و بررسی و تحلیل قرار داد.

در واقع، نیرومندی تفکر و اندیشه و تدبیر نظام‌الملک، با قدرت سلجوقیان و وسعت و دامنه و درازی حکومت آنان از یک طرف، و امکان و امتداد اندیشه‌ورزی و سیاست‌گذاری خواجه از سوی دیگر، به هم وابسته و پیوسته بوده است. سلجوقیان از اندیشه و تدبیر نظام‌الملک، نیرومند شدند، و نظام‌الملک، از امکانات و قدرت آنان، عرصه و میدان تفکر و تدبیر و فعالیت پیدا کرد.

خواجه نظام‌الملک، یک شخص معمولی و عادی نبود، او خود محقق و اهل تفکر و تدبیر، و نیز، حامی و پشتیبان، اهل فکر و علم و هنر بوده است. «الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج، 10». مضاف بر آنچه از خصایص خواجه نظام‌الملک گفته شد، بنیانگذاری و تبار نهادی وی در دانشگاه و مدارس نظامیه، عامل دیگری را نقش‌آفرینی وی در تاریخ تفکر است.

فهم و درک و مطالعه و بررسی دوران و عصر خواجه، از جمله عوامل اصلی، ادراک چگونگی نقش‌آفرینی او است؛ دوران خواجه، دوران دگرگونی و به هم‌آمیختگی اندیشه‌ها و نهادهای اجتماعی و سیاسی بوده است؛ ظهور عنصر ایرانی در قدرت و حاکمیت، که از ابتدای خلافت عباسیان آغاز شده بود، با تجدید حیات تدریجی نهادهای سیاسی ایرانی تحت حمایت، سامانیان و غزنویان و سلجوقیان، استمرار یافت.

گویی، این دوران میدان سنجش اندیشه‌ها و تدبیرها، در حوادث و اوضاع و احوال، سیاسی و اجتماعی و عبرت از تاریخ بوده است؛ در درون تفکر اسلامی و گفتمان فرهنگ و تمدن دینی، اندیشه ایرانی و قدرت سلسله‌های نشات گرفته از عناصر ایرانی، با روند تکاملی و فرهنگی، نه نزاع عقیدتی و مذهبی، راه خود را گشوده و پیش رفته است، یعنی، دو عنصر، جهت‌گیری به سمت تفکر اسلامی و عنصر ایرانی، با هم عجین و آمیخته شدند؛ خواجه نظام‌الملک، در چنین دورانی اثرگذاری و تبارمندی فکری و عملی داشته است.

نظام‌الملک، «408 – 485» هجری قمری، و «1018-1092» میلادی، زندگی و فعالیت کرده است؛ اسم کامل وی، ابوعلی حسن پسر علی پسر اسحاق طوسی است، ولی شناخته‌شده و معروف به خواجه نظام‌الملک، بوده است؛ وی از وزاء و دانشمندان و اندیشمندان و نویسندگان عهد سلاجقه بوده است. خواجه نظام‌الملک، در نوقان طوس به دنیا آمده و در نزدیکی نهاوند یا بروجرد، به دست فداییان اسماعیلیه به قتل رسیده است «این فداییان اسماعیلیه، همان اسماعیلیه نزاریه است که با حسن صباح و الموت نسبت دارد و پسر خواجه «فخرالملک» نیز به دست آنان به قتل رسید» یعنی، نزاع آنان، نزاع عقیدتی و مذهبی بود نه مخالفت تدبیری و اندیشگی.

باری، نظام‌الملک، با تدبیر و کفایت خود، سبب قوت و قدرت سلجوقیان و ایفای نقش ماندگار در تاریخ ایران‌زمین و تاثیرگذار در میان اهل فکر و علم و سیاست و حکومت بوده است، وی مدت، سی سال وزارت داشته است، که ده سال آن در دوران «الپ ارسلان» و بیست سال آن در عهد و روزگار «ملکشاه سلجوقی» بوده است.

خواجه نظام‌الملک، علاوه بر تدبیر و سیاست خردمندانه در عمل، با نگارش آثار فکری و علمی، همچون، سیاست‌نامه، که از آثار مشهور نثر فارسی است، و سیرالملوک و وصایا، در آیین فرمانروایی و مملکت‌داری و سیاست‌ورزی، تبار فکری، ماندگاری ایجاد کرده است.

بی‌تردید، تاسیس مدارس و خانقاه‌ها و بیمارستان‌ها، در بلاد گوناگون ایران، «مثل، نیشابور» در اثرگذاری عملی، نقش داشته است. «لامعی گرگانی و امیر معزی او را بخاطر این کارها، بسی ستوده‌اند» سیاست‌نامه، اندرزهای ابتکاری و منقولاتی از قرآن و احادیث و گفته‌های مشاهیر و حکایت‌ها و جوهره اندیشه نظام‌الملک را بیان می‌دارد؛ خواجه با روش ساده و روشن و بدون تصنع و تکلف، این کتاب ماندگار را نوشته است؛ این کتاب در اقصای عالم از پاریس، مسکو، آلمان، انگلیس، و جاهای دیگر، به چاپ رسیده و تاثیر گذار بوده است «دایره المعارف فارسی، مصاحب» خواجه نظام‌الملک، با تفکر و تدبیر خود، در زمانی که خلفای عباسی، به انحطاط رسیده بودند و غزنویان و آل‌بویه، سقوط کرده بودند؛ موجب قدرت سلجوقیان شد و خود فکر و قلم خود را عامل بقا و گسترش سلطنت سلجوقی ندانسته است؛ «سیاست‌نامه» چون، سلجوقیان، شبانان و چادرنشینان و کوچ‌نشین بودند که پس از غلبه بر غزنویان، در سال 431 هجری قمری، 1040، میلادی، با اندیشه و تدبیر نظام‌الملک، تبدیل به امپراطوری عظیم شده بودند، همیشه پشت یک قدرت و عمل بزرگ و اثرگذار یک اندیشه بزرگ نهفته است، امپراطوری سلجوقیان از سیحون و جیحون تا بسفر را فرا گرفته بود.

اما، راجع به خود خواجه، او تحصیلات خود را با فقه و حدیث و حقوق آغاز کرد، پدرش می‌خواست، فرزند قضا و قضاوت پیشه کند، بدین‌سان، تربیت او را به عبدالصمد فندورجی، که از فحول و اکابر، فضلای این دانش بود، سپرد؛ «وصایای خواجه نظام‌الملک» خواجه، پس از اتمام تحصیلات، به بخارا و مرو و غزنه سفر کرد، و لاجرم، در مرو به سمت مشیر و کاتب فرزند «چغری بیگ داوود»، منسوب و مشغول شد؛ یعنی، الپ ارسلان.

الپ ارسلان، پس از آنکه در سال 455،1062 بر اریکه قدرت و سلطنت رسید؛ به توصیه علی بن شاذان، حکمران بخارا، خواجه را برکشید و منصب وزارت به او داد «گنج دانش، محمدتقی خان، 1305»، ملکشاه، در «465 – 1072» پس از پدر بر تخت نشست؛ پادشاهی او سراسر مدیون و مرهون کوشش‌ها و اندیشه‌های خواجه نظام‌الملک بود «تاریخ گزیده، حمدالله مستوفی، 1313» بدین‌سان، نفوذ و تاثیر خواجه، از پایتخت سلجوقیان تا پایتخت خلفای عباسی، گسترش یافت. در عمل کار و کوشش بی‌وقفه و بزرگ نظام‌الملک، به تحکیم و اصلاح سازمان اداری و امور اجتماعی و زندگانی زمان سلجوقیان انجامید.

البته، برخی مورخان مصاحب منبع و اثر دیگری، بنام دستور الوزاء، را نیز به خواجه نسبت داده‌اند که محل تردید است؛ ولی، سیاست‌نامه و وصایا، تجلی اندیشه‌های خواجه است؛ اندیشه‌های او درخصوص دو نهاد اصلی قدرت آن زمان، «سلطنت و وزارت» بوده است؛ می‌گویند سلطان ملکشاه 465-485 سلطنت، از بزرگان و اهل علم درخواست کرد، که در معنی ملک و مملکت‌داری، اندیشه کنند، و آیین و رسم ملک و ملوک را که در روزگار گذشته ملوک از آن پیروی کرده‌اند، و برای خود او که لازم است رعایت کند، تدوین نمایند.

بنابراین، سیاست‌نامه، بیان آرا و اندیشه‌های واقع‌گرایانه است که از موقعیت‌های سیاسی و عملی سرچشمه گرفته است؛ و بدین‌جهت از شناخت و معرفت نسبت به امر سیاست و ملک‌داری در قرن پنجم هجری، بسیار نافع و مددرسان است. رساله وصایا، حاوی آرا و اندیشه‌های خواجه در باب وزارت و مجموعه اندرزهایی است که او در واپسین ایام عمر برای فرزند ارشد خود «فخرالملک» ایراد کرده است.

*منبع: روزنامه ابتکار،1396،10،16
**گروه اطلاع رسانی**2059**9131 انتشاردهنده: شهربانو جمعه

منبع: ایرنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۶۴۴۵۷۵۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

پرستاران ۳۰ درصد از جمعیت نظام سلامت هستند

  به گزارش­ ­خبرگزاری صدا و سیما، عبادی­ ­در هشتاد و دومین اجلاس مدیران پرستاری کشور ­­­افزود: در حوزه درمان در مجموعه بیمارستان ها، نزدیک به ۶۰ درصد گروه فنی را گروه پرستاری تشکیل می‌دهند. وی گفت: چنانچه هریک از بخش‌های نظام سلامت نتوانند کار خود را به درستی انجام دهند، ­ بر رضایت مردم از وزارت بهداشت اثرگذار بوده و عملکرد سایر بخش‌های درمانی را نیز متاثر خواهند کرد. عبادی با بیان اینکه ایجاد فضای شغلی مناسب می‌تواند کار پرستاران را تسهیل کند، خاطرنشان کرد: بخشی از آماده سازی محیط، مستلزم ایجاد جو روانی مثبت است. همکاران ما بیش از اینکه از لایه‌های بالایی تصمیم گیری گله‌مند باشند، از لایه‌های درونی حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای شکایت دارند و اگر پرستاران بیاموزند که چگونه با مردم و سایر همکاران با روی خوش برخورد کنند و فضای خوشایند ایجاد کنند، مسیر خدمت رسانی تسهیل خواهد شد. وی با اشاره به منابع قدرت در مدیریت پرستاری، بیان کرد: به محض اینکه به پرستار حکم مدیریتی ابلاغ می‌شود، اولین قدرت پرستار، ارائه پاداش و تنبیه است. پرستاران براساس مسئولیت خود می‌توانند افراد را تشویق و تنبیه کنند، این نوع قدرت، بخشی از قدرت قانونی را شامل می‌شود که محدود به مدت زمان خدمت است، اما منابع قدرت دیگری نیز در حوزه مدیریت پرستاری وجود دارد. عبادی قدرت تخصصی را نوع دیگری از منبع قدرت عنوان و تصریح کرد: این نوع قدرت از مهارت و تجربه فنی به دست می‌آید، برای مثال، وقتی یک نفر سرپرستار بخش جراحی اعصاب است، میزان تسلط وی به محتوای علمی و پروسیجر‌ها می‌تواند قدرت زیادی برای او ایجاد کند، زیرا این پرستار به عنوان یک پرستار تخصصی می‌تواند منبعی علمی و تجربی برای حرفه خود محسوب شود. وی قدرت اجتماعی را نوع دیگری از قدرت دانست و گفت: ارتباطات برون بخشی که پرستاران با خارج از مجموعه خود دارند، به آنها قدرت اجتماعی می‌دهد و برای پرستاران جایگاه خاص تری ایجاد می‌کند. قدرت مرجعیت نیز نوع دیگری از قدرت است که نگاه فراسازمانی دارد و بر توانایی پرستاران بر نفوذ به دیگران اثر خواهد گذاشت. وی با بیان اینکه جمعیت عظیم کادر درمان کشور می‌تواند در اذهان عمومی تصویر برجسته و کلیدی ایجاد کند، اظهار کرد: ممکن است یک واکنش نامناسب یا عملکرد ناخوشایند در نظام سلامت بیش از سایر اصناف، تصویر اجتماعی منفی از گروه پرستاری و کادر درمان در ذهن مردم ایجاد کند، تصویر اجتماعی بسیار مهم است؛ در این راستا مسئولیت پذیری و پاسخگویی اجتماعی پرستاران نیز اهمیت زیادی دارد. وی قدرت اقتصادی را نیز شاخصه مهمی در بین منابع قدرت عنوان و خاطرنشان کرد: شاید چندسال پیش گروه پرستاری را به عنوان مصرف کننده تلقی می‌کردند، اما خوشبختانه با اجرای قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری، این نگاه اصلاح شده و حرفه پرستاری در مسیر رشد صعودی قرار گرفته است. عبادی با بیان اینکه تعرفه گذاری خدمات پرستاری برای مراکز درمانی و پرستاران آورده مالی نیز به همراه دارد، یادآور شد: سیر اجرای قانون قابل قبول است و اگر این قانون زودتر اجرا می‌شد، طبیعتا جایگاه پرستاران مناسب‌تر بود. معاون پرستاری وزارت بهداشت نقش سازمان‌های مردم نهاد در حوزه پرستاری را مهم تلقی کرد و افزود: استفاده بهینه از این سمن‌ها از جمله سازمان نظام پرستاری، می‌تواند­ بر وضعیت حرفه اثرگذار باشد. عملکرد این سازمان توسط سایر نهاد‌ها موردپایش قرار می‌گیرد و از آن به عنوان یک مرجع برای اظهارات کارشناسی و تصمیم گیری‌ها استفاده می‌شود. از سوی دیگر شاید بتوان گفت ایران جزو معدود کشور‌هایی است که در ساختار وزارت بهداشت خود، معاونت پرستاری دارد و وجود ساختار سازمانی می‌تواند اثربخشی سیاستگذاری‌ها را افزایش دهد.