به نقل از «ایکنا»

انقلاب اسلامی ایران از نتایج نهضت بازگشت به قرآن در دوره معاصر است

تاریخ انتشار: ۲۱ بهمن ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۷۱۱۶۳۳۹

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، انقلاب اسلامی ایران، دارای ویژگی‌های خاصی است که تئوری‌های تبیین انقلاب‌های دنیا را به چالش کشید و بسیاری از اندیشمندان علوم سیاسی جهان در مورد آن به کاوش پرداختند و از منظر‌های مختلف آن را مورد بررسی قرار دادند و نظریه‌هایی در مورد علل ایجاد و پیروزی آن ارائه دادند که البته با نقاط ضعف و اشتباهاتی همراه است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

بهترین این نظریه‌ها کدام است که توانسته ماهیت انقلاب اسلامی را تحلیل و تبیین کند. در آستانه سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در گفتگو با نجمه کیخا، استادیار دانشگاه شهید بهشتی به بررسی این موضوع پرداختیم که متن آن اکنون پیش روی شماست:

ایکنا: تاکنون تبیین‌ها و تحلیل‌های مختلفی از انقلاب اسلامی انجام شده است و اندیشمندان داخلی و خارجی در این زمینه نظریه‌های مختلفی را ابراز داشتند، کدام یک از این تبیین‌ها را بهتر و بیشتر می‌پسندید؟

در بین تبیین‌های مبتنی بر عناصر داخلی فکری و فرهنگی جامعه ایران، تحلیل خانم لیلی عشقی که نوعی تحلیل عرفانی است، جالب است. وی وجود عناصر شیعی انقلاب اسلامی همچون نوع نگاه به امام و صفات آن همچون حبل الله، قرآن ناطق، بقیه الله که از گذشته در میان شیعه وجود داشته است و سپس تبلور امامت در چهره امام خمینی(ره) را در رخداد انقلاب موثر می‌داند.

وی همچنین از عناصر عرفانی شیعی همچون وجود عالم ملکوت و جبروت در کنار عالم ناسوت و زمینی سخن می‌راند و اینکه در مواقعی خاص میان زمان عرفانی و زمان زمینی تلاقی اتفاق افتاده و ما از عالم زمینی به عالم ملکوت راه می‌یابیم. این عالم مختصاتی متفاوت از زمین دارد و اخلاق و رفتاری متفاوت در انسان‌ها ایجاد می‌کند به گونه‌ای که می‌توانند تحولاتی بسیار عظیم همچون انقلاب اسلامی و سپس مقاومت در جنگ تحمیلی را ایجاد کنند، البته این تحلیل با تحلیل‌هایی که امروزه در باب تاثیر حکمت متعالیه در انقلاب اسلامی طرح می‌شود تکمیل می‌شود، زیرا بحث عرفانی تنها یکی از عناصر حکمت متعالیه است و در کنار آن عناصر فقهی و فلسفی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
در میان تحلیل‌هایی که مبتنی بر پژوهش‌های غربی است، تحلیل انقلاب بر اساس فلسفه هگل جالب است. هگل فیلسوف قرن ۱۸ است و در باب انقلاب اسلامی مطلب ننوشته است، اما بر اساس مباحث وی می‌توان انقلاب اسلامی را تحلیل نمود. کتابی نیز در زمینه تحلیل انقلاب اسلامی بر اساس فلسفه هگل نوشته شده است، البته تحلیل من از انقلاب بر اساس فلسفه هگل با دیدگاه‌های این کتاب متفاوت است.   هگل سیر تکامل روح و ذهن بشریت در طی تاریخ و تبلور آن در درون دولت را توضیح می‌دهد. هگل یک فیلسوف مسیحی آلمانی است و دیدگاه‌های وی که متأثر از مکتب ایده‌الیستی آلمان و تعالیم مسیحیت است، منظومه‌ای ایجاد کرده است که شباهت زیادی به آثار فلاسفه اسلامی به ویژه حکمای متعالیه دارد. سیر تاریخ از نظر وی سیری به سوی ایجاد اراده آزاد در انسان و گذار از آزادی منفی به سمت آزادی مثبت است. در دولت اخلاقی که نهایت تکامل و مرحله روح مطلق و گذار از روح ذهنی و عینی است، میان خواست انسان‌ها و قوانین و رسوم جامعه یکسانی ایجاد می‌شود.

وی این تعامل را بر اساس دیالکتیک ذهن و عین توضیح می‌دهد که بر اساس آن ساختار‌های جامعه بر اساس اندیشه بشری شکل می‌گیرد و از سمتی دیگر ساختار‌ها خود بر اندیشه تأثیر می‌نهند. دولت حاصل تلاقی ذهن و عین است. می‌توان گفت انقلاب اسلامی ایران نیز خواسته مردم ایران برای تغییر قوانین و نهاد‌های جامعه مطابق تعالیم اسلام و ایجاد دولتی اخلاقی بود؛ یعنی همان چیزی که مردم می‌خواستند.

ایکنا: اندیشه انقلاب اسلامی تا چه حد وامدار اندیشه سیاسی اسلام است؟

علت نامگذاری انقلاب ایران به انقلاب اسلامی، تأثیرپذیری آن از اندیشه سیاسی اسلامی است. عناصر مختلف فقهی، عرفانی و فلسفی اسلامی بر انقلاب اسلامی تأثیر نهادند. مردم ایران خواستار ایجاد فضایی برای زندگی معنوی و مومنانه اسلامی بودند. امام خمینی(ره) نیز در وصیت نامه خویش رمز پیروزی مردم در انقلاب را انگیزه الهی آنان می‌داند.

ایکنا: آموزه‌های سیاسی قرآن کریم تا چه حد در اندیشه انقلاب اسلامی دخیل بوده است؟

از جمله تحولات بزرگی که در دوره معاصر در ایران و جهان اسلام به وقوع پیوست، نهضت بازگشت به قرآن بود. از سویی تفرقه‌ای که در جهان اسلام ایجاد شده بود و از طرف دیگر انحطاط کشور‌های اسلامی سبب شد تا راه وحدت و رفع ناکامی‌ها در قرآن مجید که سندی مشترک میان همه مسلمانان است جستجو شود، اما این رجوع به قرآن تفاوت‌هایی با گذشته داشت. از جمله ویژگی‌های تفاسیر قرآنی جدید، پرداختن به مسائل اجتماعی، ساده نویسی، فارسی‌نویسی، عدم رجوع به روایات و احادیث مجعول و شبهه‌ناک و حرکت به سمت یافتن راه حل مسایل و مشکلات کنونی از قرآن بود. روش‌های جدیدی نیز برای بهره‌گیری از قرآن مطرح شد که از جمله می‌توان از روش تفسیر موضوعی و تفسیر قران به قرآن علامه طباطبایی و تفسیر استنطاقی شهید صدر یاد نمود.

آیت الله طالقانی در زندان رژیم شاه پرتوی از قرآن را نوشت و آیت الله هاشمی رفسنجانی قدم‌های اولیه تفسیر راهنمای قرآن مجید را در زندان برداشت. تحت تعالیم این بزرگان افراد دیگری مانند دکتر بازرگان به روش علمی به تفسیر قرآن پرداختند. دکتر بهشتی در باب روش برداشت از قرآن کتاب نوشت و تفاسیری بر برخی سوره‌های قرآن نوشتند. امام خمینی(ره) و استاد مطهری که از رهبران فکری انقلاب اسلامی است نیز تفاسیر سیاسی و اجتماعی از قرآن ارائه دادند. از این رو می‌توان گفت انقلاب اسلامی ایران از نتایج نهضت بازگشت به قرآن در دوره معاصر در ایران است

ایکنا: انقلاب اسلامی ایران با دیگر انقلاب‌های مهم و بزرگ دنیا چه تفاوت‌هایی دارد؟

در باب مقایسه انقلاب اسلامی ایران با انقلاب‌های کبیری همچون انقلاب فرانسه و روسیه اثری توسط دکتر منوچهر محمدی نوشته شده است و از ابعاد مختلف داخلی و بین‌المللی و به ویژه بر اساس سه عنصر مردم، رهبری و ایدئولوژی این انقلاب‌ها را با هم مقایسه کرده است و نشان داده است که انقلابیون ایران در شرایط به مراتب سخت‌تری در انقلاب مواجه بودند، ضمن اینکه نقاط قوت آنان رهبری واحد، ایدئولوژی محکم و یکپارچه و حضور توده‌ای مردم بود که در سایر انقلاب‌ها دیده نمی‌شود.

امام خمینی(ره) هم بسیج‌گر توده‌ها برای انقلاب بود، هم ایدئولوگ و نظریه پرداز انقلاب و هم معمار دولت جدید. این ویژگی در میان رهبران هیچ یک از انقلاب‌های دنیا به چشم نمی‌خورد. فرانسه، روسیه، چین، کوبا، نیکاراگویه و هیچ انقلابی چنین رهبری نداشته است. از همین رو یکی از مشکلات بزرگ آن‌ها بعد از انقلاب جنگ میان رهبران مختلف بوده است.

از نکات متمایز دیگر توجه رهبر انقلاب اسلامی ایران به جایگاه و نقش مردم بود. هیچ یک از سیاستمداران هم عصر امام خمینی(ره) به اندازه ایشان از واژه مردم استفاده نکرده و جایگاه مردم را به اندازه وی ارج ننهاده است. او از نخستین ماه‌های پیروزی انقلاب رفراندوم برگزار کرد تا نظر مردم را در باب جمهوری اسلامی بداند و به دنبال ان خیلی سریع قانون اساسی و دیگر نهاد‌های مختلف کشور با رأی مردم مشخص شد.

وی معتقد بود که انقلاب اسلامی به خواست مردم پیروز شده و مردم صاحبان اصلی انقلاب هستند. از این رو جمهوری اسلامی تا زمانی دوام خواهد یافت که مردم بخواهند و اگر مردم نخواهند باید حاکمان آن کنار بروند. وی معیار موفقیت مسئولان نظام را میزان رضایت مردم از آنان می‌داند. اگر مردم از آنان راضی باشند، خدا نیز راضی خواهد بود.

ایکنا: آیا انقلاب اسلامی ایران انتقاد و پاسخی به مدرنیته بود؟

مدرنیته، مورد طرد کامل اندیشمندان مسلمان نبوده است. آنان معتقد به استفاده از وجوه مثبت فرهنگ و تمدن غرب بوده‌اند. آنچه معمولا مورد مخالفت قرار می‌گرفت، حقیر دانستن فرهنگ اسلامی و ایرانی در مقابل تمدن غرب بود. از سویی مواجهه ایرانیان با فرهنگ غرب همزمان با رخ نمودن چهره استعماری و سلطه طلبانه آنان بود که سبب واکنش علمای مسلمان به سیطره فکری و مادی غرب شد. معمولا خیلی از جنبه‌های فرهنگ و اندیشه اسلامی و ایرانی در مواجهه و تقابل با دیگری یا غیریت‌ها آشکار می‌شود و شاید این بحث در ایجاد نهضت اسلامی و طرح بحث حکومت اسلامی تأثیر نهاده است، اما با این حال طرح بحث انقلاب اسلامی و حکومت اسلامی تنها در پاسخ به مدرنیته مطرح نشد و مدرنیته یکی از عوامل بوده است و نه فقط تنها عامل یا مهم‌ترین عامل.

بنده در مقاله‌ای نشان داده‌ام که بحث حکومت اسلامی مبتنی بر دیدگاه‌های فکری ایشان بوده و نه واکنش صرف و تدافعی به مدرنیته و اندیشه‌های سکولاریستی، که علاقه مندان می‌توانند به آن مراجعه کنند.

ایکنا: انقلاب اسلامی ایران تا چه حد توانسته به شعار‌های خود و اهداف و آمال بنیانگذاران و مردم دست یابد؟

انقلاب اسلامی شوق و امیدی به ساختن یک زندگی جدید در مردم ایجاد نمود. حس خودباوری و اعتماد به خویشتن را در مردم زنده نمود. امام خمینی(ره) مهم‌ترین هدف انقلاب را انسان سازی می‌دانست که مردم دچار تحول شوند؛ ظالم، عادل شود و ضعیف، شجاع و قوی گردد. او معتقد بود انقلاب ما اقتصادی نبود، برای نان نبود بلکه فرهنگی و در جهت اعتلای انسان بود. هرگاه از این مسیر خارج شویم، از مسیر انقلاب خارج شده‌ایم. باید انگیزه الهی و وحدت کلمه ما حفظ شود تا انقلاب باقی بماند. به عبارتی انسان سازی، انگیزه الهی و وحدت کلمه رمز پیروزی و بقای انقلاب است. پاسخ سوال شما با سنجش این عوامل معین می‌شود.

انسان‌سازی پدیده‌ای دشوار و متغیر است. بایستی میان اندیشه و ذهنیت موجود در جامعه و تحولات عینی آن تعامل مثبت و دایمی برقرار باشد. هرگاه یکی بر دیگری پیشی گرفت، این فرایند دچار مشکل خواهد شد. اخلاق و رفتار اسلامی، اخلاق سیاسی کارگزاران جامعه، شایسته‌سالاری، پاکدستی و صداقت، نیت الهی و وحدتگرایی که در شعار‌ها و کتب درسی و دروس اسلامی بیان می‌شود بایستی در صحنه عمل نیز به چشم آید. شکاف میان نظر و عمل و یا جدایی قوانین و چارچوب‌ها از ساختار‌ها و نهاد‌ها و زندگی عادی از بزرگ‌ترین آفات جامعه انقلابی است.   ما طرح‌ها و نظرات خوبی ارائه می‌کنیم، برنامه‌های توسعه، سند چشم انداز، الگوی اسلامی ایران پیشرفت و برنامه‌های مشابه به خوبی نوشته می‌شود، اما کارامدی آن‌ها در عمل در حد قابل قبول به چشم نمی‌آید. در حالی که انقلاب ما نوید بخش ایجاد زیستنی بود که در آن دوگانگی نباشد و مردم همان گونه که فکر می‌کنند درست است زندگی کنند. من فردی توسعه یابد و برادری، همدلی و دوستی حاکم شود. این نشانه‌ها به ویژه در دهه ابتدای انقلاب به خوبی قابل مشاهده است. توجه به دیگری، ایثار و گذشت نمود بیشتری داشت؛ همان چیزی که امام می‌گفت: یعنی قیام برای خدا به جای قیام برای نفس.

ایکنا: چه آینده‌ای را برای انقلاب اسلامی ایران پیش بینی می‌کنید؟ برای رسیدن به اهداف و آینده مورد نظر باید چه چالش‌هایی روبروست؟

خوشبختانه خیلی از اهداف، امید‌ها و برنامه‌هایی که در انقلاب جستجو می‌شد همچنان زنده است و وجود دارد. ممکن است به برخی برنامه‌ها، روش‌ها و تاکتیک‌هایی که در روند انقلاب اتخاذ شد، انتقاداتی باشد، اما کمتر کسی است که در اصل انقلاب و خواست مردم برای دگرگونی تردید داشته باشد. حتی کسانی که به ویرانی و مشکلات ناشی از رخداد‌های انقلابی معترضند اذعان می‌کنند که واقعا شاه چاره دیگری برای مردم نگذاشته بود.   انقلاب ما با اجبار و زور و تحریک نبود، کاملا با اراده و خواست خود مردم اتفاق افتاد. از آنجا که با خواست مردم بود و مردم آن را از خود می‌دانستند تاکنون هم دوام آورده و مردم از آن حمایت کرده‌اند. بقای آن چنان که امام خمینی(ره) می‌گفت: در گرو رضایت مردم است. مهم‌ترین و بزرگترین چالش نظام این خواهد بود که مردم احساس کنند سیاستمداران از آن‌ها فاصله گرفته‌اند، با آن‌ها صادق نیستند و احساس همدلی میان مردم و حاکمان از میان برود. به طور خلاصه این اخلاق سیاسی است که تعیین کننده است.

منبع: ایکنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۷۱۱۶۳۳۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

انقلاب اسلامی ایران ادامه دهنده مکتب امام صادق (ع)است

به گزارش خبرنگار مهر، اسماعیل زارعی کوشا شامگاه جمعه در مراسم سالروز شهادت امام جعفر صادق در روستای سراب شهرستان بیجار اظهار کرد: امیدواریم خداوند توفیق درک شناخت ائمه اطهار را بتواند به همه ما عطا کند.

وی افزود: مهمترین بهره‌ای که از بزرگ‌داشت مراسمات مذهبی ائمه اطهار می‌توان برداشت شناخت زندگی و شخصیت این امامان است تا از این طریق بتوانیم معرفتمان را ارتقا ببخشیم.

وی اعلام کرد: انقلاب اسلامی ایران برکات بی‌شماری داشت و یکی از این برکات متحول شدن فضای دینی در جامعه بود و به برکت این مهم و شناخت ما از زندگی ائمه و معصومین بیشتر شد.

زارعی کوشا تاکید کرد: امام صادق علیه السلام دارای شخصیت بسیار بزرگی است لازم است تا ابعاد شخصیتی این امام بزرگ بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد.

وی اعلام کرد: امام صادق صاحب مکتب است و این به واسطه هدایتی است که ایشان به تبعیت از امام حسین داشتند و دین اسلام را نجات بخشید و مسیر جامعه اسلامی به سوی درستی هدایت شد.

وی ادامه داد: کتاب «انسان ۲۵۰ ساله» نوشته مقام معظم رهبری اهمیت زیادی دارد و لازم است مورد توجه و مطالعه همگان قرار بگیرد و مسابقه‌ای در باب این کتاب برگزار شود.

ائمه معصوم برای پاسداری از ارزش‌های دینی تلاش کردند

استاندار کردستان گفت: تمام ائمه معصوم همواره در یک مسیر در حال حرکت بودند و یک سلسله از فعالیت مبارزاتی را برای شناخت معرفت دینی و فراگیری معارف دینی داشتند و در راه پاسداری از ارزش‌های دینی همواره تلاش کردند.

وی اضافه کرد: اما آنچه در عمر امام صادق اهمیت زیادی دارد این است که ایشان فرصت و مأموریتی که داشتند یک مأموریت و انقلاب فرهنگی بود.

زارعی کوشا گفت: این امام بزرگ بیش از چهار هزار شاگرد تربیت کردند که در نوع خود بی نظیر است.

وی اعلام کرد: درس شهادت امام صادق این است که ما تکلیف خود را بدانیم و آگاه باشیم چرا که اگر شناخت و بصیرت نداشته باشیم طبق قرآن کریم گمراه خواهیم بود.

امام راحل انقلاب اسلامی را به سرانجام رساند

استاندار کردستان در ادامه بیان کرد: امروز انقلاب اسلامی را ادامه مکتب امام صادق می‌دانیم چرا که دشمنان هر تهدید و تحریمی کردند تا این انقلاب به نتیجه نرسد اما امام راحل این انقلاب را به سرانجام رساند.

وی با تاکید بر اینکه شباهت زیادی بین انقلاب اسلامی با مکتب امام صادق وجود دارد گفت: حرکت علمی امام صادق و مجتهد کردن مؤمنین توفیقی بود که این امام بزرگ در دوران مبارزه خود داشتند و موجب اعتلای دین مبین شدند.

وی به تلاش دشمنان در خدشه وارد کردن به انقلاب اسلامی ایران اشاره کرد و ابراز داشت: در طول چهل و پنج ساله انقلاب دشمنان در پی ضربه وارد کردن به این انقلاب بودند اما به فضل خداوند و امام زمان این انقلاب در مسیر درست خود قرار دارد.

لزوم شناخت جوانان از فضای مجازی

استاندار کردستان بر لزوم شناخت جوانان از فضای مجازی تاکید کرد و بیان داشت: در فضای رسانه باید هوشیار باشیم و بدانیم که حق با باطل کدام است و فریب دشمن را نخوریم.

وی ادامه داد: امروز سانسورهای دنیا باعث نشد که صدای مظلوم مردم غزه به گوش جهانیان نرسد و ما شاهد خواری اسرائیل غاصب هستیم.

زارعی کوشا اضافه کرد: از مصادیق جهاد تبیین می‌توان به تبیین شخصیت امام راحل اشاره کرد و ما باید تلاش کنیم تا شخصیت این امام بزرگوار برای همه افراد و بالاخص جوانان تبیین شود.

وی تاکید کرد: رهبر انقلاب همواره بر تبیین شخصیت امام راحل تاکید دارند و امروز همه ما وظیفه داریم تا شخصیت امام راحل را بازگو کنیم تا همه با این مهم آشنا شوند.

‌ایران به یکی از قطب‌های نظامی و پهپادی دنیا تبدیل شده است

استاندار کردستان اعلام کرد: امروز در دنیا به فضل الهی و با استقامت مردم ایران اسلامی و با هدایت رهبر توانسته‌ایم به موفقیت‌های زیادی دست پیدا بکنیم و کشوری که چهل و پنج سال پیش سیم خاردار هم وارد می‌کرد امروز به یکی از قطب‌های نظامی و پهپادی در دنیا تبدیل شده است.

زارعی کوشا اذعان کرد: امروز مسیر علمی ایران اسلامی رو به پیشرفت است و ما عملیات وعده صادق را رقم زدیم و جهاد تبیین همان کاری است امام صادق علیه سلام انجام می‌داد.

استاندار کردستان بر لزوم خدمت به مردم تاکید کرد و بیان داشت: وظیفه اول ما در جهاد تبیین خدمت به مردم است و باید در راستای خدمت به مردم گام برداریم.

وی با بیان اینکه جهاد تبیین برای مدیران یعنی کار آمدی و خدمت به مردم گفت: امروز افتخار خدمتی در دولتی را داریم که رئیس جمهور آن خود را سرباز رهبر معظم انقلاب می‌داند.

کد خبر 6096034