به نقل از «دانا»

تجربه ای متفاوت با مشاهده اماکن سحر انگیز و چشم انداز های گمشده تاریخی در سراوان/ از سفر به بهاری ترین بندر ایران تا غار لادیز و قبرستان70ملا

تاریخ انتشار: ۱۵ اسفند ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۷۵۵۱۶۲۱

به هر نقطه از استان سیستان و بلوچستان که سفر کنیم با طبیعتی بکر و آثار تاریخی به قدمت پیدایش بشریت روبه رو می شویم که می تواند لحظات خاطر انگیزی را برای مسافران و گردشگران به همراه داشته باشد.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا به نقل از عصرهامون، سیستان و بلوچستان سرزمین پیدائی که تنها کافی است باورش کنید تا آن وقت سفرتان سرشار از خاطره های ماندگار شود چرا که این استان یکی از بخش‌های قدیمی و تاریخی ایران و دارای دیدنی‌ها و مکان تاریخی بسیاری است که با تنوع آب و هوایی از گرم و خشک تا معتدل سرد و کوهستانی و جلوه های زیبا و دیدنی آن از دریای عمان تا دریاچه هامون در فصول مختلف، تنوع دل انگیزی به همراه دارد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

قلعه های خاکی اما مستحکم ، طبیعت سبز با قامت سر به فلک کشیده درختان خرما  و همچنین تماشای بام سیستان و بلوچستان از بلندای تفتان می تواند لحظات خاطر انگیزی را برای مسافران و گردشگران به همراه داشته باشد که در همین راستا این پایگاه خبری اقدام به تهیه گزارشی مبنی بر معرفی جاذبه‌های گردشگری و تفریحی استان در یک نگاه کرده است.
 
خانه ابویی ( کارگاه هنر های سنتی زاهدان)
 زمان احداث خانه ابویی هم زمان با شکل گیری هسته اولیه شهر زاهدان است که توسط استاد محمد علی محمودی در سال 1311هجری شمسی ساخته شده و مالک آن شخصی به نام ابویی بوده این بنا در حال حاضر در تملک میراث فرهنگی واقع در خیابان شریعتی است.
 
دبستان آیت الله طالقانی
این بنا که مربوط به دوره پهلوی اول است، در سالهای 1314تا 1318 هجری شمسی ساخته شده است و در تقاطع خیابان مصطفی خمینی و خیابان کامبوزیا واقع شده، از خصو صیات بارز این بنا رواق های زیبا و سقف های گنبدی و تزئینات آجری است.
 
ساختمان دادگستری
ساختمان قدیم دادگستری از جمله بنا های اولیه شهر زاهدان است که از این ساختمان زمانی به عنوان مرکز تثبیت غله استان و پس از آن به عنوان ساختمان دادگستری استفاده می شده است .
 
مجموعه امیر توکل کامبوزیا
در اوایل دوره پهلوی اول با تبعید فردی به نام امیر توکل کامبوزیا به دزداب قدیم وی در محلی که اکنون به نام کلاته کامبوزیا نامیده می شود اقامت گزید. از آنجایی که وی فردی تحصیل کرده و فرهیخته ای بوده بلافاصله شروع به ساخت مجموعه ای از سازه های معماری به عنوان منزل، کتابخانه شخصی ، حمام، محل نگهداری دام و غیره کرد.
 
ساختمان قدیمی پست زاهدان
این اثر از جمله ساختمان های اداری است که در اوایل سلسله پهلوی و به منظور انجام مراسلات پستی به سال 1311 هجری شمسی توسط دولت بنا گردیده است .
 
کاروان سرای نصرت آباد
این مکان در مسیر زاهدان به بم قرار داشته و معماری بنا به دوران صوفیه تعلق دارد از خصوصیات بارز آن قرینه سازی و چهار ایوانی بودن آن است. این کاروان سرا در سه کیلو متری شمال غربی نصرت آباد واقع شده و پلان آن تقریبا به صورت مربع بوده است که در هر راس ان یک برج نگهبانی با قطر حدود 4/5 متر قرار دارد .
 
آرامستان هفتاد ملا
در حاشیه شرقی روستای روپس و در 20 کیلو متری روستای تمین واقع شده است . در دامنه ارتفاعات مشرف بر روستا یک تو رفتگی وجود دارد که در پناه ان یک نمونه از گورستان های منحصر به فرد دوران اسلامی بنام گورستان هفتاد ملا قرار گرفته است .این گورستان با حدود 50 متر مربع مساحت ، شامل مجموعه ای از صورت قبر های پنج طبقه مصطبه ای شکل پلکانی با دیواری مخوف و سوراخ دار عمود بر روی انها می باشد . این قبرستان به (دوره اسلامی میانه ) تعلق دارد .
 
قلعه تپه لادیز
قلعه لادیز در کنار سفلی و در 17 کیلو متری جنوب غرب میر جاوه و در مسیر میر جاوه به تمین قرار گرفته است. ویژگی های این اثر استفاده از سنگ های درشت برای پی بندی بنا و ساختن دیوار های خشتی روی این پی های سنگی می باشد . از دیگر جاذبه های طبیعی این شهرستان رود خانه لادیز ، غار لادیز ، ابشار لادیز ، باغ جون آباد را می توان نام برد .
 
معماری صخره ای روستا تمین
معماری صخره ای تمین منحصر بوده و فقط در چند جای ایران چنین معماری دیده می شود علاوه بر معماری ، تمین دارای طبیعت زیبا و بکر همچون روستا های اطراف مشهد و شاندیز سرسبزی و خرمی خاص و آب وهوای منحصر به فرد ی دارد . از جمله روستا های دارای بافت تاریخی و هدف گردشگری استان است.
 
موزه بزرگ منطقه ای جنوب شرق کشور
 این موزه با زیر بنا ئی به مساحت 11000 هزار متر مربع تاسیس شده است و در این موزه آثاری در زمینه های باستان شناسی ، مردم شناسی و هنر های سنتی جنوب شرق کشور به نمایش گذاشته شده است.
 
موزه شهدا
این موزه در گلزار شهدا قرار دارد و مجموعه از آثار شهیدان پر افتخار جنگ تحمیلی رابه نمایش گذاشته است .
 
تمین
  دهستان تمین واقع در 65 کیلو متری جنوب غربی شهر میر جاوه یکی از مناطق بسیار زیبا است که در قسمت شمالی قله تفتان قرار دارد . آب و هوای روستا تمین در تابستان ها خنک و در زمستانها سرد می باشد ،میوه های مختلفی در این روستا به عمل می آید از جمله انجیر ، عناب ،سیب ، انگور ، توت ، عمده کار مردم روستا کشاورزی می باشد . این روستا به سه قسمت تقسیم می شود که عبارتند از :  تمین بالا، تمین مرکزی، تمین پایین که این محله ها در فاصله 300 کیلو متری از هم قرار دارند .
 
چشمه آب معدنی
چشمه آب معدنی موسی در تمین بالا تنها منبع تامین آب روستا می باشد . این چشمه زیبا از دل صخره ای عظیم می جوشد و چشم انداز زیبایی را به وجود آورده است . از خصوصیات بارز این چشمه دارا بودن املاح معدنی مفید و درجه حرارت آن می باشد که در زمستان گرم و در تابستان خنک می باشد.
 
 غار لادیز
 غار  لادیز یکی از جلوه های طبیعی و بسیار زیبای استان در فاصله 100 کیلو متری شهرستان زاهدان و در 10 کیلو متری شهر میر جاوه قرار دارد این منطقه دارای آبشار و چشم انداز های زیبا با پوشش گیاهی غالب گز می باشد که در گذشته اهالی منطقه از آن به عنوان یک قنات طبیعی استفاده می کردند . در حال حاضر با توجه به کیفیت خوب و بالای آب غار لادیز مورد استفاده شرب و کشاورزی اهالی ساکنین لادیز میرجاوه می باشد.
 
تجربه ای متفاوت در سراوان با مشاهده اماکن سحر انگیز و چشم انداز های گمشده تاریخی
شستون نوشته است؛ شهرستان مرزی سراوان در جنوب شرقی ترین نقطه ایران که بیشترین مرز خاکی را با کشور پاکستان دارد، قرار گرفته که دارای 480 اثر تاریخی و محوطه های باستانی و همچنین چشم انداز های روح انگیز است که چشم هر بیننده ای را به خود جذب می کند.

روستای جهانی کلپورگان با سفالینه های هزار ساله
در این شهرستان می توانید به هفت هزار سال قبل در تاریخ سفر کنید و شاهکار چندین هزاران ساله زنان بلوچ با دستان هنرمند خود، سفالینه های بی نظیر را می سازند که در جهان بی نظیر است را در اولین روستای جهانی کلپورگان در 25 کیلومتری شهرستان سراوان نظاره گر باشید.

 نگارخانه ایران چشم انتظار گردشگران نوروزی
دره نگاران روستای گردشگری ناهوک واقع در بخش جالق شهرستان سراوان، دارای مجموعه ای نادر از کنده کاری هایی بر روی سنگ ها و صخره های این منطقه است که یکی از مهم ترین و برجسته ترین آثار فرهنگی به جا مانده از انسان های عصر شکار بوده که سالانه پذیرای بسیاری از طبیعت دوستان و علاقه مندان به هنرهای فاخر تاریخی است. روستای ناهوک در 35 کیلومتری شهرستان سراوان قرار دارد.

نقوش اسرار آمیز بر روی سنگ ها و صخره های شهر گشت
شهر گشت که در 65 کیلومتری شهرستان سراوان قرار دارد، در چندین نقطه از این شهر سنگ ها و صخره هایی وجود دارد که تصاویر جانوران و ادوات جنگی بر روی آنان نقش بسته است که قدمت این سنگ نگاره ها به 12 هزار سال قبل باز می گردد.
سنگ نگاره ها در منطقه بندیک، گیشان گوادر و دور آپ شهر گشت مشاهده می شود که این آثار نماد هویت ملی این منطقه به شمار می رود.
همچنین از پدیده های طبیعی و کم نظیر این منطقه می توان به تپه نمکی شهر گشت اشاره کرد که این تپه منظره شگفت انگیزی را به وجود آورده است.
تپه نمکی میر عمر که در حاشیه غربی شهر گشت قرار دارد، مملو از املاح معدنی است که از دل تپه جوشیده و بیرون تراوش می شود.
این تپه مورد احترام بومیان منطقه قرار دارد و اهالی این شهر معتقد هستند که اگر پای دزد را در این آب فرو کنند، در آن فرو می ماند و برای رهایی از آن باید حیوانی را قربانی کنند.

منظره دیدنی خزه ای آبشار کوهک
آبشار دیدنی کوهک در جنوب روستای کوهک و  در سه کیلومتری نقطه صفر مرزی و در نزدیکی مرز ایران و پاکستان قرار دارد.
ریزش آب روی صخره ها منظره خزه ای شکل را ترسیم کرده  که زیبایی دو چندان به این آبشار بخشیده است.
آبشار کوهک از ارتفاعات جنوبی روستا سرچشمه گرفته که آب آن از ارتفاع 15 متر از دل صخره ای بلند به پایین می ریزد.

 روستای  تاریخی و جذاب دزک
روستای دزک با دارا بودن دو قلعه تاریخی به نام های خیر آباد و بلقیس و همچنین مسجد جامع دزک که شاخص ترین بنای تاریخی این منطقه به شمار می رود، به مکان جذاب و دیدنی گردشگران تبدیل شده است.
همچنین این روستا دارای موزه محلی تاس و کپل است که فعالیت خود را از 60 سال قبل آغاز کرده و تاکنون یک هزار و 960 اثر تاریخی و فرهنگی استان سیستان و بلوچستان را در خود جای داده است.
این موزه که با هزینه شخصی عبدالله سپاهی دایر شده است، دارای آثاری با قدمت بیش از 900 سال است.

قلعه شیشه ریز آرامگاهی با برج های دوقلو در باغ شهر جالق
منطقه سورو بخش جالق دارای آرامگاه هایی از دوره سلجوقی و ایلخانی است که این آرمگاه ها دارای اتاقک های مربعی شکل با ابعاد تقریبی چهار متر و یک گنبد است.
در منطقه شیشه ریز، ارامگاه با برج دوقلو به صورت دو اتاق در کنار هم قرار گرفته است که در بیشتر مقابر آن نماد صلیب مشاهده می شود.
شهرستان سراوان دارای اثار متعددی از جمله قنوات بی شمار، قلعه های متعدد، مدارس تاریخی، آبشار های زیبا، غارهای دیدنی و همچنین غذاهای لذیذ و خوشمزه دارد که در نوع خود بی نظیر است.

دیار مرموز ایران
چهاربهاران نوشته است, چابهار، سرزمین مریخی ایران که به واسطه کوه های مینیتاتوری جذابش، یادآور پستی و بلندی های سیاره مریخ است، یکی دیگر از بخش های راز آلود اقلیم ایران به شمار می رود.
مسیر چابهار به گواتر، جشنواره ای از کوه های مینیاتوری را در معرض دیدگان شما قرار می دهد. البته با تالاب صورتی لیپار، این جذابیت های طبیعی صد چندان می شود و شما به ضیافت پلانکتون ها خواهید رفت.

جنگل حرا
به عنوان یکی از ظرفیت های طبیعی جالب چابهار، می توان جنگل حرا را نام برد. در ناحیه‌ی ساحلی خلیج گواتر به ویژه در خور باهو و در نزدیکی محلی که رودخانه‌ ی باهو کلات به دریای عمان می ریزد، جنگلی بسیار زیبا و قابل توجه از گونه‌ ی حرا پدیدار می‌ شود.
حرا درختچه‌ ای است که در مرداب‌ های نواحی گرم کرانه‌ های عربستان، مصر و جنوب ایران از جمله شهرستان چابهار می‌ روید. از مشخصات حرا این است که دانه‌ اش بر روی درخت مادر رشد اولیه را طی کرده و سپس نهال جوان حاصل از درخت جدا شده و به مرداب می‌ افتد. این جنگل ها یکی از جاذبه های منحصر به فرد سیستان و بلوچستان به شمار می روند. آن ها به جز در چابهار، در بوشهر و هرمزگان نیز یافت می شوند.

موزه محلی چابهار
موزه محلی چابهار، محفلی برای دیدن سبک زندگی مردم و آداب و سنت های آنان است. این محل 600 متر مربعی، قبلا فرمانداری چابهار در دوران قاجار بود. در این موزه سبک مد و لباس زنان و مردان چابهار و همچنین شیوه تولید صنایع دستی را مشاهده می کنید.

غارهای سه گانه و معبدیان مسیتی
غارهای بان مسیتی، مجموعه غارهایی در 5 کیلومتری شمال باختری روستای تیس در دامنه کوه شهبازبند در چابهار هستند و یکی از شهرهای زیر زمینی در جنوب کشور قلمداد می شوند. گردشگران ایران دوست معمولا استقبال خوبی از منطقه یاد شده به عمل می آورند. این غارها، شامل سه غار هستند که یکی غار طبیعی و دو مورد دیگر، مصنوعی و دست ساز هستند.غار اول طبیعی و به شکل نیم دایره و با استفاده از روش تراشکاری درون غار و دهانه آن توسعه پیدا کرده است.

کوه های گل افشان
یکی از دیدنی های حیرت انگیز شهرستان چابهار، کوه های گل افشان است که مهم ترین آن، در نقطه ای نزدیک به کنارک به نام بندر تنگ قرار دارد. کوه گل افشان بندر تنگ، با ارتفاع تقریبی 100 متر و قطر قاعده کمی بیش از 100 متر، در نود کیلومتری چابهار قرار دارد و تقریبا با یک ساعت رانندگی از مرکز چابهار، می توان به آنجا رسید.
البته از مرکز چابهار و ترمینال اصلی، به مقصد کوه های گل افشان، اتوبوس و سواری در دسترس است که در همه ساعات شبانه روز، آماده جابجایی مسافران نوروزی به نقاط مختلف چابهار به خصوص این منطقه هستند.
برخی معتقدند به دلیل نزدیکی زیاد به اقیانوس هند و همچنین شکل خاصی که پوسته زمین در این ناحیه دارد، پوسته اقیانوس با شیب بسیار تندی در منطقه به داخل زمین فرو می رود و همین امر، فشارهای زیادی را به پوسته زمین وارد می کند. در نهایت فشار به وجود آمده، سبب خروج آب و به همراه آن گل و لای می شود.

مسجد جامع تیس
از مناطق دیدنی چابهار می‌توان مسجد تیس را نام برد. این مکان مذهبی، از نظر ساختار معماری و نوع طراحی، شبیه مساجد کشورهای پاکستان و هندوستان است و البته به دلیل همجواری سیستان و بلوچستان با پاکستان و تاثیر فرهنگ پاکستانی ها از هندوها در طول تاریخ، چنین مسئله ای چندان هم عجیب نیست.
همانند اکثر مساجد اهل تسنن، این مسجد نیز تک مناره است. مسجد تیس صحن زیبایی دارد و آن را باید یکی از دیدنی ترین مساجد چابهار دانست؛ چرا که گنبدهایی که به رنگ سبز و قرمز رنگ آمیزی شده اند و درب های شیشه کاری شده رنگی، جذابیت خاصی به مسجد بخشیده است. مشاهده لباس سراسر سفید مردمان بلوچ و شیوه عبادت آنان نیز در نوع خود زیبا جلوه می کند.

بندر گواتر
در آخرین نقطه مرزی شهرستان چابهار و تماس با مرز پاکستان بندری کوچک و قدیمی اما زرخیز به نام «گواتر» قرار گرفته که مقصد خوبی برای گردشگری دریایی به شمار می رود.
 تکه کوچکی از محدوده سیستان و بلوچستان واقع در منتهی الیه جنوب شرقی سرزمین زرخیز ایران اسلامی، چون گوهر بهشتی در ساحل دریای عمان می‌ درخشد. بندر گواتر به دلیل واقع شدن در نزدیکی جنگل های حرا، از جمله مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست به شمار می رود.
مشاهده صیادان، سبک زندگی مردم، پوشش، صنایع دستی و همچنین فعالیت های کسب و کار اهالی، مقاصد گردشگری جذابی را پیش روی مسافران نوروزی چابهار قرار می دهد.

سیستان سرزمین جاذبه ها
اوشیدا نوشته است؛ سیستان سرزمین انواع جاذبه های گردشگری و آثار باستانی کهنی است که در پشت هر کدام از آن ها گذشته ای ارشمند خفته است.
 
شهر سوخته
شهر سوخته یکی از قدیمی ترین اماکن باستانی سیستان به شمار می‌رود که دارای قدمتی پنج هزار ساله می باشد و در کیلومتر 55 راه اصلی زابل به زاهدان از مسیر شهر هامون ودهستان لوتک قرار دارد.این شهر به همراه نقاط اطراف آن دارای وسعتی 151 هکتاری است که تنها ۸۰ هکتار آن متعلق به خود شهر می باشد.
در شهر سوخته انواع ظرفهای سفالی، انواع و اقسام پیکره های کوچک گلین و گاهی سفالین  و سنگی انسان و جانور، اشیاء چوبی و حصیری، ابزار بافندگی،  پارچه و طناب، مهر و اثر مهر، اشیاء تزئینی و ابزار کار یافت شده است.
لوحه گلی کوچک باقیمانده از دوران ایلامی کهن ترین نوشته ای است که تا کنون در سرزمین های شرق دشت لوت به دست آمده، نخستین جراحی موفقیت آمیز جمجمه، لوله های آب وفاضلاب، نخستین انیمیشن تاریخ هنر بشر، قدیمی ترین تخته بازی یافت شده، چشم مصنوعی،پارچه های زیبا ومنحصر به فرد، خط کش با دقت نیم میلیمتر از دیگر آثار کشف شده در شهر سوخته به شمار می رود.
 
کوه خواجه
کوه خواجه در کیلومتر 33 غرب شهرستان زابل قرار دارد و تنها عارضه طبیعی مرتفع در منطقه سیستان به شمار می رود.این کوه به دلیل مدفن یکی از محبان امام علی در آن به این نام شناخته می شود و بدین منظور دوستداران بسیاری را بخود اختصاص داده است.
آتشکده، کک کهزاد، کوشک چهل دختران و آرامگاه خواجه، بنای زیارتگاه خانه شیطان در این کوه قرار دارد، همچنین در این کوه آثار باستانی ارزشمندی از قبیل نقاشی های کهن و بناهای تاریخی وجود دارد.
 
دهانه غلامان
دهانه غلامان در کیلومتر 44 شرق شهرستان زابل از مسیر شهر زهک و روستای قلعه نو قرار دارد این دهانه متعلق به دوران هخامنشیان است.طبق پژوهشهای انجام شده این دهانه برای مدت کوتاهی،  مرکز سیاسی، اداری و اجتماعی  و یا به سخن دیگر  پایتخت  درانگیانا و یا درانجای هخامنشی  بوده است.با توجه به ورود غلامان و بردگان از همین مسیر به سیستان این مکان به نام دهانه غلامان نام گرفته است.
 
قلعه سام
قلعه سام در کیلومتر 29 راه زابل به زاهدان قرار دارد و به دوران اشکانیان تعلق دارد.این قلعه در ورودی راه فرعی روستای تاریخی سه کوهه قرار گرفته است. در طبقات زیرین یا قدیمی تر قلعه سام  نوشته های یونانی متعلق به دوران پارتها پیدا شده و آثار طبقه بالایی نیز به دوران ساسانیان تعلق دارد. 
 
سه کوهه
سه کوهه در 30 کیلومتری جنوب شهر زابل قرار دارد و یادگاری از دورانصفویه و قاجاریه به شمار می رود.
قلعه سه کوهه یکی از قلعه های معروف سیستان  می باشد که از دوران صفوی تا اواخر دوران ناصرالدین شاه قاجار آباد قابل سکونت بوده و به عنوان آخرین کرسی نشین سیستان به ثبت رسیده است.
 
قلعه رستم
قلعه رستم در67 کیلومتری راه زابل به زاهدان وپس از شهر سوخته بقرار دارد و به جای مانده از دوران صفوی می باشد. این قلعه با مساحت  ۱۲ هزار مترمربعی دارای یخدان وشاه نشین در سه طبقه است.
انتهای پیام/

منبع: دانا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.dana.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «دانا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۷۵۵۱۶۲۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ترسیم «چشم انداز» اقتصاد ایران در ۱۴۰۳

سال۱۴۰۳ برای فعالان اقتصادی بخش خصوصی، بر حسب اندازه و الگوی کسب‌وکار بنگاه، مسائل مختلف موضوع توجه و نگرانی خواهد بود؛ اما گمان می‌کنم موضوع مورد اطمینان و مشترک، در میان همه فعالان اقتصادی و شاید باید گفت در میان همه ناظران عاقلی که تحولات کشور را در سال‌های اخیر تعقیب می‌کنند، این است که مسائل اقتصادی اصلی و کلیدی ایران، راه‌حل‌های غیراقتصادی دارد و البته امید چندانی به کنش و اعمال اراده سیستماتیک برای حل این مسائل وجود ندارد. متناسب با این وضعیت، برای فعالان بخش‌های مختلف اقتصاد ایران، نه چشم‌اندازها، بلکه نااطمینانی‌های مختلفی را می‌توان برشمرد که موضوع نگرانی و توجه در سال ۱۴۰۳ هستند. در بخش‌های مختلف اقتصاد ایران، به دلیل نقش پررنگ پول نفت و فروش سایر منابع طبیعی در اداره کشور و همچنین علاقه شدید دولت‌ها به مداخلات ساختاری در نظم طبیعی بازار و توزیع رانت، یک مدل کسب‌وکار موفق و پرطرفدار، رانت‌جویی تحت عناوین گوناگون، حمایت از تولید داخل، دانش‌بنیان و... است.

خود این کسب‌وکار‌ها البته به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند. گروه اول کسانی هستند که از تخصیص مستقیم اعتبارات بودجه‌ای یا سایر منابع ملی ارتزاق می‌کنند و دسته دوم شرکای مالیات تورمی دولت هستند و به‌صورت غیرمستقیم از عملکرد اقتصاد سیاسی برای بهره‌کشی از سایر اجزای اکوسیستم تولید و تجارت بهره‌برداری می‌کنند. برای گروه اول، انتخابات مجلس شورای اسلامی در اسفند پارسال همزمان یک فرصت و تهدید تلقی می‌شود. فرصت از این جهت که نگرش‌های شاذ برخی از منتخبان محترم در حوزه اقتصاد، قطعا زمینه‌های خارق‌العاده برای رانت‌جویی‌های جدید ایجاد می‌کند؛ اما در مقابل، به همراه منتخبان محترم، گروه‌های جدیدی از ذی‌نفعان به فضای رقابت برای تصاحب رانت‌های اقتصادی پای خواهند گذاشت.

امروز، حداقل برای نگارنده این سطور که هرگز درگیر «تکرار هجا‌های همهمه در کشاکش این جنگ بی‌شکوه**» نبوده است، پیش‌بینی برندگان و بازندگان این نبرد مقدور نیست؛ اما آنچه با اطمینان می‌توان گفت این است که از کنار این تدابیر جدید اقتصادی شاهد ظهور چند پرونده بزرگ حاصل از رانت خواهیم بود.

برای گروه دوم، یعنی شرکای مالیات تورمی دولت، وضعیت قدری مشخص‌تر و چشم‌انداز قدری روشن‌تر است. سال۱۴۰۲ برای این گروه سال دشواری بود؛ چراکه بانک مرکزی با هدف مهار عوامل تورم، نسبت به روند تخصیص اعتبارات بانکی سخت‌گیری جدی نشان داد و طبیعتا کارخانه‌هایی که سود اقتصادی آن‌ها به نرخ بهره حقیقی منفی اعتبارات بانکی متکی بوده یا کسب‌وکار‌هایی که «مدیریت موجودی در شرایط تورمی» هسته سودآوری آن‌ها را تشکیل می‌داده سال سختی را سپری کرده‌اند؛ اما امید دارند که در فقدان اراده سیاسی کلان برای اصلاح ساختار‌های اقتصادی کشور، امسال سیاستگذار پولی در برابر فشار‌های سیاسی تسلیم شود و قفل صندوق اعتبارات ارزان‌قیمت را روی این دسته از بنگاه‌ها بگشاید.

در بخش دیگری از اکوسیستم تولید و تجارت کشور، کسب‌وکار‌های کوچکی که در مسیر تشکیل دارایی مولد یا ارتقای بهره‌وری فاز بوت استرپ (خودگردانی) را از سر می‌گذرانند، قاعدتا بیش از هر چیز نگران بحران‌های اجتماعی در افق رویداد‌های کشور هستند. این کسب‌وکار‌ها طی سال‌های اخیر با چهار مخاطره عمده شامل احتمال بروز اختلالات گسترده در زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، مهاجرت نیروی کار خبره، آسیب بازار‌های صادراتی بر اثر تنش‌های سیاست خارجی و آسیب بازار‌های داخلی تحت تاثیر بروز تنش‌های اجتماعی دست‌به‌گریبان بوده و هستند. هرچند درجاتی از این مخاطرات به‌طور مستمر تحقق یافته‌اند و این دسته از کسب‌وکار‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند، اما انرژی ذخیره‌شده در گسل‌های فعال اجتماعی و سیاسی کشور، منبع نااطمینانی برای این دسته از کسب‌وکارهاست.

سرنوشت رشد اقتصادی پایدار در هر کشور را آن دسته از کسب‌وکار‌ها تعیین می‌کنند که با مدیریت روند تشکیل دارایی‌های مولد (به‌ویژه دارایی‌های ناملموس) به دنبال رشد و ارتقای مستمر بهره‌وری هستند. الگوی سیاستگذاری و رویداد‌های دو دهه اخیر کشور سبب شده است این کسب‌وکار‌ها در اکوسیستم تولید و تجارت ایران  کمیاب و حتی نایاب شوند.

اوج حضور و نقش‌آفرینی این گروه از کسب‌وکار‌ها در فضای اقتصادی بعد از انقلاب، فاصله سال‌های میانی دهه هفتاد تا حدودا پایان دهه هشتاد قرن هجری شمسی گذشته بود و می‌توان چنین گفت که بخش بزرگی از این کسب‌وکار‌ها خواسته یا ناخواسته در طول دهه۹۰ به تعطیلی رسیدند و سرنوشت دارایی‌های کلیدی‌شان چیزی بین مهاجرت به کسب‌وکار‌های خارجی یا فرسایش در محیط ایران بود. در حال حاضر اگر چنین کسب‌وکار‌هایی در گوشه‌هایی از نظام اقتصادی کشور باقی مانده باشد نیز، قاعدتا رویکرد ریسک‌پرهیزی مطلقی نسبت به رویداد‌ها و روند‌های محیط کسب‌وکار ایران داشته و احتمالا برخی از آن‌ها نیز  در حال برنامه‌ریزی یا اجرای پروژه مهاجرت هستند. در سال‌های اخیر با توجه به تسریع و تقویت روند صنعتی شدن کشور‌های حاشیه جنوب خلیج‌فارس، مشخصا رویکرد عمان به توسعه تجارت B ۲ B و صنایع سنگین، تاکید امارات بر توسعه اکوسیستم فنی و پروژه‌های بلندپروازانه عربستان سعودی در نئوم و پیرامون آن، این کشور‌ها به مقصد محبوب مهاجرت کسب‌وکار‌های مولد بخش خصوصی ایران تبدیل شده‌اند.

این گروه از کسب‌وکار‌ها هر چند می‌کوشند از تمام ریسک‌ها و نااطمینانی‌های فضای کسب‌وکار ایران برکنار بمانند، اما با توجه به رویکردی که نسبت به مهاجرت دارند، کماکان در برابر ریسک‌های ناشی از تنش‌های سیاسی احتمالی با سایر کشورها، به‌ویژه کشور‌های منطقه، آسیب‌پذیرند و به احتمال بروز این تنش‌ها به‌عنوان منبع اصلی نااطمینانی نگاه می‌کنند. درباره کسب‌وکار‌های موسوم به «صنایع زیربنایی» عمدتا متکی به دارایی‌های فیزیکی کم‌ریسک و کم‌بازده در بالادست زنجیره ارزش تولید تجارت که البته در ایران عمدتا در کنترل دولت یا نهاد‌های خصولتی هستند؛ سال گذشته سال نسبتا شیرینی بود.

احیای بازار‌های بین‌المللی کامودیتی در کنار ملایمت دولت بایدن نسبت به معاملات تحریمی ایران سبب شد تا در این سال بخش مهمی از این کسب‌وکارها، نسبت به دو سال پیش از آن، روز‌های بسیار خوشی را بگذرانند. این روند طی سال جاری با نااطمینانی‌های غیراقتصادی عمده‌ای مواجه خواهد بود. موج جدید مدعیان «دلارزدایی» از اقتصاد ایران که از مسیر مجلس پا به عرصه سیاست کشور گذاشته‌اند از یکسو سطح تازه‌ای از اعمال محدودیت‌های ساختاری بر بازار محصولات این بخش‌ها را تعقیب خواهند کرد و از سوی دیگر در چارچوب مناسبات غیررسمی قدرت برای تخصیص بخشی از کرسی‌های مدیریتی این صنایع به نزدیکان خود، دولت را تحت فشار خواهند گذاشت.

 به این ترتیب در این بخش از اقتصاد ایران شاهد تنش‌ها و جابه‌جایی‌های مدیریتی بیشتر و البته عوارض آن در روند تولید خواهیم بود و در کنار نااطمینانی‌های این حوزه، با توجه به روند رویداد‌های جهانی و منطقه‌ای سیاسی، باید انتظار محدودیت‌ها و آشفتگی‌هایی در بازار این بخش از صنایع، برای کسب‌وکار‌های ایرانی را داشت که طبیعتا به سودآوری و تولید این بخش آسیب‌هایی وارد خواهد ساخت.

کسب‌وکار‌های سنتی‌تر حوزه صادرات که عموما بر مزیت‌های مطلق اقتصاد ایران یا مزیت‌های مطلق در میان همگنان به‌دلیل ساختار توزیع رانت و سوبسید در اقتصاد ایران متکی بودند؛ سال‌هاست که در حال تجربه کوچک شدن بازار‌های خود با برآمدن و تقویت رقبای تازه نفس از کشور‌های در حال توسعه و بعضا رقبای منطقه‌ای هستند. امسال، اما این گروه مشخصا بیش و پیش از هر چیزی نگران تضییقات بازار‌های خود، به‌ویژه بازار‌های منطقه‌ای هستند. در سال جاری با نهایی شدن تعیین تکلیف غزه و شکل‌گیری تلاش‌های منطقه‌ای برای تدوین راه‌حل سیاسی برای حکمرانی آینده غزه، مناسبات کشور‌های منطقه با رژیم صهیونیستی نیز دستخوش تغییرات جدی خواهد شد. تجربه دهه‌ها به ایرانیان نشان داده که در تمام تحولات مشابه، به دلایلی که بررسی آن‌ها از حوصله این مقال بیرون است، منافع و امنیت فعالان اقتصادی و به‌طور عمومی شهروندان ایرانی تحت تاثیر قرار می‌گیرد و صرف‌نظر از نتیجه تحولات، کسب‌وکار‌های صادرات محور به‌ویژه آن دسته از کسب‌وکار‌ها که به عرضه کالا‌های ناهمگن با اتکای به مزیت‌های مطلق، طبیعی یا مصنوعی، اقتصاد ایران مشغول هستند؛ در سال آینده نگرانی‌های زیادی درباره بازار خود دارند. به‌طور خلاصه باید گفت، عموما فعالان اقتصادی انتظار دارند در مقیاس کلان شاهد یک رشد شکننده (در محدوده ۲ درصد) ناشی از روند انباشت سرمایه باشیم؛ اما سهم بهره‌وری در رشد اقتصادی کشور طی سال۱۴۰۳ نیز بسیار محدود (قریب به صفر) باقی خواهد ماند و با توجه به تداوم تورم در محدوده بالای ۴۰درصد، نااطمینانی‌های داخلی ناشی از تمرکز بازیگران اقتصادی بر استراتژی نبرد قیمتی در کنار نااطمینانی‌های ناشی از ریسک‌های سیاسی در فضای بین‌المللی و تنش‌های اجتماعی مهم‌ترین ترسیم‌کنندگان چشم‌انداز اقتصاد ایران در سال۱۴۰۳ هستند و متناسبا استراتژی فعالان اقتصادی نیز بر سه‌محور ریسک‌گریزی و حفظ دارایی در پناهگاه‌های امن، هوشیاری و انعطاف‌پذیری برای استفاده از موقعیت‌های احتمالی بازی‌های جمع‌صفر و در نهایت جست‌وجوی راه‌های خروج کم‌هزینه سرمایه از اقتصاد ایران متمرکز خواهد بود.

*رئیس سازمان ملی کارآفرینی ایران

** جمله‌ای از یک شعر شاملو

منبع: دنیای اقتصاد