نفت برای ایران فرصت ساز نبود و نیست

بیش از یکصد سال قبل زمانی که اولین چاه نفت ایران در منطقه مسجد سلیمان استان خوزستان توسط یک شرکت انگلیسی کشف شد، دولت وقت ایران هیچ آگاهی و درکی از این اتفاق مهم نداشت، اما کاشفان آن به خوبی می‌دانستند به چه ثروتی دست یافته‌اند بر همین اساس پایه‌های استعمار خود را در ایران بنا نهادند.

به گزارش ایمنا، سال ها پس از کشف نفت شرکت های خارجی سال ها سرمایه مردم ایران را به تاراج بردند و دولت های وقت ایران هیچ گونه تلاش و توجهی برای احقاق حقوق مردم انجام ندادند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

تا اینکه «محمد مصدق» بزرگمرد تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران حرکت بزرگی را در کشور آغاز کرد که سنگ بنای تفکر اقتصاد «بدون نفت» بود. او که رهبری گروهی متشکل از ‎ ۱۶تن از نمایندگان مجلس چهاردهم را برعهده داشت، در خصوص واگذاری امتیاز نفت به خارجی ها گفت: «به بهانه اینکه به یک کشور نفت داده شده است، نباید به هیچ کشور دیگری امتیاز داد چرا که این دور باطل تمامی نخواهد داشت.»

مصدق در دوارن مبارزات خود برای ملی کردن صنعت نفت، بارها بر این نکته تاکید داشت که ایرانیان باید خود منابع نفتی کشورشان را اداره و بهره برداری کنند. سرانجام با تلاش های مصدق و همراهان وی، ماده واحده ملی شدن صنعت نفت در روز ۲۴ اسفند ماه سال ۱۳۲۹ در مجلس شورای ملی مطرح و در روز ۲۹ اسفندماه همان سال به تصویب رسید. بدین ترتیب، تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت ایران نقطه عطفی در تاریخ سیاسی، اقتصادی و مبارزات مردم ایران برای نجات سرمایه های ملی این مرز و بوم از دست بیگانگان به شمار می رود.

هر چند ملی شدن صنعت نفت ایران بعد از این تاریخ بارها دچار فراز و نشیب شد، اما حال با گذشت ۶۷ سال از ملی شدن نفت ایران، دیگر هیچ کشوری بر منابع ملی ایران تسلط ندارد و این ذخایر خدادای در اختیار کامل دولت ایران است. با این وجود ایده مصدق برای ایجاد اقتصاد بدون نفت هنوز عملیاتی نشده و چالش های ملت ایران با این ذخایر غنی زیرزمینی همچنان به پایان نرسیده است.

 تحریم های نفتی بین المللی که به واسطه برنامه هسته ای گریبانگیر ایران شد و هنوز هم آثار آن باقی است و در کنار آن نوسات قیمت نفت که هر سال فرایند بودجه ریزی در ایران را با مشکل مواجه می کند، نشان از جایگاه اساسی نفت در اقتصاد ایران و آسیب پذیری کشورمان به دلیل وابستگی به درآمدهای این ماده خام دارد. بنابراین در آستانه سالگرد ملی شدن صنعت نفت، خبرگزاری ایمنا گفت و گویی با مهدی مطهرنیا، آینده پژوه و تحلیلگر مسائل سیاسی ترتیب داده و نظر وی را پیرامون تأثیرات نفت بر ساختار سیاسی  و اقتصادی ایران جویا شده است. 

با گذشت بیش از ۶۰ سال از ملی شدن صنعت نفت، وضعیت ایران در حوزه وابستگی به درآمدهای نفتی را چگونه ارزیابی می کنید؟

ملی شدن صنعت نفت تلاشی بسیار شایسته از سوی مرحوم مصدق بود و جنبش ملی شدن نفت برای رها شدن از  وابستگی ایران به بیگانگان و استفاده بهینه از نفت برای دستیابی به توسعه بیشتر ایران آینده صورت گرفت. با این حال این حرکت قابل تقدیر، بواسطه ضعف حکومت وقت در مسیر خود با چالش هایی مواجه و به جای فرصت سازی، به تهدیدی برای اقتصاد و سیاست ایران تبدیل شد و توانست وضعیت ایران را به شرایط بحرانی بکشاند. در چنین شرایطی انقلاب اسلامی رخ داد و جمهوری اسلامی نیز کوشید وابستگی به نفت را در قالب اقتصاد ملی از بین ببرد، اما در عمل چنین اتفاقی رخ نداد و بعد از چهار دهه همچنان شاهد وابستگی به دلارهای نفتی هستیم.

اقتصاد تک محصولی در جهان امروز اقتصادی لرزان است و به وِیژه در شرایطی که کشور دچار تعارض معنادار با اقتصاد جهانی باشد، این امر نمود بیشتری پیدا می کند. امروزه اقتصاد امری ملی نیست که بر مبنای کلاسیک، آن را به صورت کاملا مستقل یا وابسته تصور کنیم. در اقتصاد فرا ملی و جهانی امروز، کشورها باید با یک تعامل معنادار و به صورت پراگماتیستی یا عملگرا زمینه های دستیابی به امتیازات و توسعه اقتصادی خود را فراهم کنند. بنابراین در دنیای کنونی، بحث اصلی مثبت یا منفی بودن اقتصاد تک محصولی نیست؛ چرا که به هر تقدیر ایران دارای یک اقتصاد تک محصولی است و مهم این است که با وجود این امر تا چه اندازه توانسته ایم در بازی اقتصاد جهانی و رقابت شدید میان دیگر بازیگران در استفاده از روش ها و ابزارهای مشخص به موفقیت دست پیدا کنیم.

بنابراین تاکید می کنم که در این جا بحث اقتصاد تک محصولی مطرح نیست؛ مهم این است که مدیریت جامعه ملی ایران در ابعاد گوناگون حیات اقتصادی تا چه اندازه توانسته است در اقتصاد جهانی خود را بازیافته، جایگاه خود را تعریف کرده و بر اساس این جایگاه، نقشه راه توسعه خود را در باند پـُر پهنای آینده فراهم کند. تک محصولی بودن امر مثبتی نیست، اما مسئله ای پذیرفته شده است و ما باید بدانیم چه هستیم، کجا هستیم و کجا می خواهیم برویم، اگر این اتفاق بیفتد می توانیم به آینده امیدوار باشیم.

آیا می توان گفت با توجه به وابستگی فعلی دولت به درآمدهای نفتی دولت ایران در حال حاضر نیز یک دولت رانتیر است؟

به هر ترتیب دولت ایران درصد بالایی از درآمد خود را از فروش نفت به دست می آورد و این فروش نفت در چهارچوب معادلات تنظیم شده سیاسی صورت می پذیرد که در آن رانت به عنوان ستون فقرات قرار دارد. بنابراین دولت نه تنها رانتیر است، بلکه بافت متن حکومتی این رانتیر بودن را پذیرفته و تلاش می کند با کشف قواعد یک دولت رانتیر ادامه حیات دهد.

به نظر شما چنین وضعیتی چه تأثیری بر رابطه دولت با ملت گذارده است؟

 دولت و ملت بعد از انقلاب به سمت همگرایی سوق پیدا کردند و شکاف بین آن ها کاهش پیدا کرد، اما در حال حاضر این شکاف بار دیگر در حال فعال شدن است. در اعتراض های مدنی اخیر که بیشتر در حوزه اقتصادی ریشه داشت، شعارهایی مطرح شد که نشان می دهد ملت تا حدی احساس همگرایی خود را از دست داده و به دنبال باز تعریف رابطه ای جدید با حکومت است؛ این در حالی است که نفت به عنوان منبع اصلی قدرت اقتصادی نیز در دست ساختاری از قدرت قرار دارد که بدون آن نمی تواند به حیات خود ادامه دهد.

وضعیت دموکراسی در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

دموکراسی در جامعه ایران جوانه زده و در حال تبدیل به درختی تنومند است؛ به این معنا که ریشه های آن در زمین جامعه ملی ایران مستحکم شده و هر چند ساقه ای ظریف را از خود نشان می دهد، اما بواسطه ریشه محکم، می توانیم چشم انداز آینده آن را به صورت یک درخت تنومند ببینیم؛ هر چند ممکن است عملیاتی شدن این امر سال ها و حتی دهه ها طول بکشد.

به نظر شما کاهش قیمت نفت در سالهای اخیر می تواند پدیده ای مثبت باشد و سرعت دولت ایران برای فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی را زیاد کند؟

کاهش قیمت نفت زمانی می تواند دریچه های امید را باز کند که ساختار قدرت و جامعه ملی ایران اراده خروج از اقتصاد بیمار تک محصولی را داشته باشند؛ نه اینکه پایین و بالا رفتن قیمت نفت سفره های مردم را تحت تأثیر قرار دهد و پیامدهای روانی و اجتماعی به دنبال داشته باشد. مسائلی همچون افزایش آمار طلاق، خودکشی و تبدیل مردم ایران به یکی از عصبانی ترین مردم جهان از پیامدهای این امر است. بنابراین آنچه در این رابطه باید به آن توجه شود، مسوولیت همه ساختارهای موجود متصدی اعمال قدرت در جامعه ملی است که لازم است پاسخگوی مردم باشند.

به نظر شما جایگاه مطلوب درآمدهای نفتی در ساختار حکومتی ایران چه باید باشد و روش درست استفاده از منابع زیر زمینی برای کشور نفت خیز و مستعدی همچون ایران چیست؟

این منابع زیر زمینی نه فقط برای نسل حاضر، که حق نسل های آینده نیز است و بنابراین باید باقی بماند و از آن ها محافظت شود. جایگاه این منابع به عنوان ذخایر گران‌سنگ قدرت اقتصادی ایران باید مورد توجه قرار بگیرد و مقامات کشور در بهره برداری از آن ها به بهینه‌ترین و عالمانه‌ترین الگوهای عملیاتی روی آورند.

این در حالی است که هم اکنون شاهد فضای مثبتی در این زمینه نیستیم؛ بگونه ای که سال ها منابع نفت و گاز ایران در خلیج فارس توسط کشورهای همسایه استخراج و استفاده شد و میلیاردها دلار پول ایران به دلیلی عملکرد نامناسب به جیب این کشورها رفت. اکنون نیز نمی خواهیم بپذیریم باید به برنامه سال‌های گذشته با رویکرد انتقادی نگاه کنیم و طرحی نو برای حرکت آینده ایران در اندازیم.

منبع: ایمنا

کلیدواژه: ایران محمد مصدق مهدی مطهرنیا نفت اصفهان شهردار اصفهان ریاست جمهوری ورزشگاه نقش جهان فناوری های نوین مدیریت شهری اصفهان فردا زاینده رود کشاورزی حمل و نقل عمومي اصفهان در مسیر امید

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۷۷۶۶۶۵۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

لبه تیغ

سروش قاسمی: پس از سخنان اصغر جهانگیر(سخنگوی قوه قضاییه) در باب شکسته شدن حکم اعدام بابک زنجانی به 20 سال حبس که تا امروز بیش از 10 سال آن را گذرانده است، واکنش ها و بازتاب های متفاوتی را شاهد بودیم. در ابتدا باید به این نگاه و تغییر رویه قوه قضاییه تبریک گفت و به به مسیر و عملکرد خشنود بود، زیرا که جامعه ما به جایی رسیده است که باید بداند راهکار اعدام نیست و نبوده است. اگر با اعدام چیزی می خواست حل شود، مطمئنا بعد از اعدام  وحید مظلومین معروف به سلطان سکه، قیمت سکه افت می کرد یا حداقل ثابت می ماند، ولی الان می بینیم افت که نکرده است هیچ، بلکه ده برابر هم شده است!
اما پس از آن کلیپی از سخنان حسن روحانی بازنشر می شود و در آن لبّ لباب مطلب این است که این پول کجاست؟ امروز نیز بیشترین دغدغه مردم در ایران اقتصاد است و همیشه با چنین اتفاق هایی مردم ریزبین تر می شودند که این پول کجاست؟ و متأسفانه هنوز پاسخی درخور در این باب داده نشده است و از ارجاع پول صحبت می شود، ولی اقناع مردم صورت نگرفته است. در اینجاست که باید از رویه جدید قوه قضاییه خوشحال بود، اما در عین حال، در خصوص اقناع مردم باید نگران بود. چرا که پرونده بابک زنجانی چند بعد دارد: بعد روانشناختی، بعد تصمیم گیری، بعد قانونی، بعد بین المللی، بعد تحریم

1- بعد روانشناختی: در بعد روانشناختی تبعاتی که این پرونده بر روح تک تک ایرانیان گذاشته است، غیر قابل جبران یا شاید سالیان سال طول بکشد که جبران شود، گاهی در شبکه های مجازی می بینید که برای ارزیابی رقم آن از عدد استفاده نمی شود و آن را به صورت قیاسی می بینند. یعنی: یک میلیارد کیلو برنج ایرانی یا یارانه 400 میلیون نفر در یک ماه یا 6 ورزشگاه مدرن و 200 میلیون کیلو گوشت گوسفندی.

برای مردمی که این روزها زیر شدیدترین فشارهای اقتصادی دست و پنجه نرم می کنند، چنین رقم هایی از بعد رواشناختی بسیار تکان دهنده و سخت است. اینکه این اعتماد روانی چگونه بازگردد، جای بسی سوال است.

2-بعد تصمیم گیری: در بعد تصمیم گیری که در ویدئو بازنشر شده از حسن روحانی هم مشاهده می کنیم، در دوران دولت بهار چه کسی اجازه چنین کاری را به بابک زنجانی داده است و چگونه بابک زنجانی سر بر می آورد و چرا کسی دیگر متصدی چنین امری نمی شود؟
این سوال نیز بسیار جای تامل دارد و حتی نه در پرونده بابک زنجانی که در اکثر پرونده های فساد چنین سوالاتی مطرح می گردد و پاسخ به آن راهی ندارد جز ریشه یابی این پرونده و به قول رییس جمهور پیشین: باید ریشه را پیدا کرد وگرنه فساد از بین نمی‌رود.

3-بعد قانونی: ضمن دفاع تمام قد از رویه جدید قوه قضاییه که همراه با نگاه حقوق بشری است، اما سوالات بسیاری پیش روی مردم هست. از جمله مقایسه ی نحوه برخورد با دیگر موارد و جرایم و حتی نحوه برخورد با دیگر موارد فساد است. از دل جامعه اینگونه شنیده می شود که چرا و چگونه وحید مظلومین (سلطان سکه)در مدت کوتاهی برایش پرونده تشکیل می شود و اعدام می گردد، اما در مورد پرونده بابک زنجانی سال ها چنین پرونده ای جریان می یابد و در آخر حکم شکسته و به 20سال حبس که نیمی از آن نیز کشیده است، اکتفا می شود؟!
در این بعد باید مردم را قانع کرد. در اینجا کار به انسان هایی که جنایت را خودی و غیر خودی می بینند نداریم، زیرا عده ای جنایت مرگ جورج فلوید را شاید جنایت ندادند، چون اصلا در دید این افراد جنایت نیز سیاست زده است، اما بحث در اینجا نگاه حقوق بشر است و روند بسیار خوبی که شکل گرفته است؛ ولی باید همراه با اقناع مردم باشد و نگاهی که مردم بدانند آن رویه اعدام تمام شده است و حالا به این نتیجه رسیده ایم که اعدام راه حل نیست و باید نوع دیگر  فساد را ریشه یابی کنیم و بنیان گذشته فرو ریخته شده و طرحی نو در انداخته ایم.

4-بعد بین المللی: در این سالیان فسادهایی که در ایران شکل گرفته است، اگر نگوییم بی سابقه، مطمئنا کم سابقه در جهان کنونی است/ این نیز می تواند به حیثیت جنبه بین المللی ایران عزیز نیز خدشه جبران ناپذیری وارد کند و در سطح جهان همانگونه که کشورهای امریکای جنوبی و افغانستان را با قاچاق مواد مخدر می شناسند، ایران را نیز با فساد بشناسند و این نتیجه ای ندارد جز فرار سرمایه؛ زیرا سرمایه گذار به این فکر می کند که یا باید وارد چرخه فساد شود یا سرمایه اش هر لحظه امکان از بین رفتن دارد و این باعث می شود که روند اداری و شفاف سرمایه گذاری و اقتصاد به روند پشت پرده ها و رانتی تبدیل شود که به مرور اقتصاد کشور را ویران کند و در بعد دیگرش سرمایه گذار با خود چنین می گوید که باید با دلال مصاحبت کند تا به سود برسد و تمام این موارد باعث می شود که اقتصاد درجا بزند.

5-بعد تحریم: مهمترین بعد می توان به بعد تحریم های کمر شکن اشاره کرد که در دولت های نهم و دهم بر سر مردم ایران ویران شد و هنوز تبعات آن نیز در سیاست و اقتصاد کشور مشاهده می شود، تبعاتی که به خاطر بی خردی بر مردم ایران وارد شد و تحریم های نفتی و بانکی ای شکل گرفت که باعث حضور و مشاهده فسادهای بزرگی چون بابک زنجانی بودیم، زیرا کشور به حالت نرمال نمی توانست نفت بفروشد و باید تحریم ها را دور می زد و در حالت تحریم و دور زدن تحریم چنین فسادهایی حتما امکان پذیر است، زیرا شما نفت را به فردی می دهید و او باید با هر روشی که می تواند نفت را بفروشد و حالا پول نفت را چگونه به دولت تحویل دهد یا حتی اصلا تحویل ندهد و هزار اما و اگر دیگر، پیش رو است. زیرا حتی اگر اعدام هم شود وقتی پول نفت به دولت تحویل داده نشود و در چرخه اقتصادی و بهبود زندگی مردم نباشد و برای اقتصاد و جیب مردم هیچ سودی نداشته باشد چه فایده دارد؟
 ولی بعد از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید شاهد بودیم که میزان فساد به خاطر برداشته شدن تحریم چقدر کمتر شده بود و این چیزی نیست جز یک کلام که: تحریم باعث فساد می شود.

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که برداشته شدن تحریم و همانگونه که آقای صدر عضو مجمع تشخیص مصلحت می گویند باید اف ای تی اف را عملی کرد، زیرا باعث شفافیت مالی می گردد و سعی کرد رویه برجام را ادامه داد و تعامل را با جهان از سر گرفت، زیرا شکوفایی اقتصادی و از بین رفتن فساد دو بخش دارد که یک بخش رویه قضایی است که نشانه های تغییر را مشاهده می کنیم و باید از این رویه خشنود بود و یک بخش دیگر نیز اقتصاد باز و شفاف است؛ که راهی جز تعامل با دنیا و رویه برجام نداریم. زیرا نیاز به سرمایه گذاری چه در داخل و خارج داریم. و این راهی نیست جز حرکت به لبه تیغ؛ که البته با تکیه بر خرد می توان به سمت آینده ای روشن گام برداشت.