مسجدی درقلب حرم امام مهربانی ها/ گوهرشادنماد معماری اسلامی است

مشهد- مسجد گوهرشاد که در حرم مطهر رضوی و نزدیکی ضریح مطهر امام هشتم (ع) قرار دارد یکی از قدیمی و باشکوه ترین مساجد ایران محسوب می شود.

خبرگزاری مهر-گروه استان ها: مسجد گوهرشاد در مشهد و در  ضلع جنوب حرم  علی ابن موسی الرضا(ع) در سال ۸۲۱ه.ق به دستور «گوهرشاد بیگم» همسر «شاهرخ» ساخته شد.

به دلیل ظرافت و زیبایی کاشی‌کاری و خط و اسلوب معماری، مسجد گوهرشاد از شاهکارهای معماری ایران محسوب می شود که مربوط به دوره تیموری بوده و به دلیل موقوفات بسیار و مجاورت با آرامگاه علی ابن موسی الرضا(ع) از مهم ترین و شلوغ ترین مساجد ایران به شمار می‌رود، به صورتی که برخی آن را پُربازدیدترین مسجد ایران می دانند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

پیشینه ساخت مسجد

بیش از ۶۰۰ سال قبل «گوهرشاد آغا» که ۳۲ سال سن داشت هوای زیارت مشهد به دلش افتاد.وی نذر کرده بود گردنبند الماس نشانش را خرج مسجدی کند که در سایه امام رضا (ع) بنا شود و این گردنبند را به بازرگانی ایرانی فروخت و هزینه ساختش را از دارایی خود فراهم کرد.

چند هفته بعد کلنگ مسجد درست در ضلع جنوبی حرم علی بن موسی الرضا (ع) به زمین خورد، این مسجد در سال ۸۱۲ هـ.ق در زمینی به مساحت ۸۷۹۸ متر مربع ساخته شد تا هم نام گوهرشاد بیگم در تاریخ ماندگار شود و هم به همت او مسجد گوهرشاد افتخار معماری اسلامی باشد که قرن هاست پابرجا مانده است.

امیرزاده نیکوکار

«مهد علیا گوهرشاد آغا» یا گوهر شاد بیگم امیرزاده ای بود که در دوران تیموری زندگی می کرد.پدرش امیر غیاث الدین ترخان، لقب ترخان را وقتی از چنگیزخان گرفت که در جنگ های مختلف شرکت کرده و از خود شجاعت نشان داده بود.

ترخان به ترک ها و مغول ها یا بزرگانی گفته می شد که مزایای موروثی را به ارث می بردند، از پرداخت مالیات معاف بودند و آنقدر در حکومت اعتبار داشتند که هر وقت می خواستند، می توانستند به دیدن سلطان بروند.

ترخان همچنین واسطه ای میان سلطان و رعیت بود و گوهرشاد بیگم، یک ترخان زاده بود.

بعدها هم که به همسری شاهرخ میرزا پسر تیمور گورکانی درآمد، همچنان یکی از زنان قدرتمند و با نفوذ و ثروتمند ایران بود که عروس موسس حکومت تیموریان شده بود.

با این حال همه کمالات گوهرشاد در ثروت و قدرت خانواده اش خلاصه نمی شد. گوهرشاد را زنی ادب دوست، هنرپرور و خیر می دانستند که به تاریخ و ادبیات علاقه داشت، فرزندان هنرمندی تربیت کرد و دارایی اش را همیشه صرف کار خیر کرد.
 

بهترین معماران برای بهترین بناها

گوهرشاد وقتی تصمیم گرفت ماندگارترین میراث خود را به یادگار بگذارد، قوام الدین شیرازی سرشناس ترین معمار ایرانی را استخدام کرد تا ساخت مسجد گوهرشاد را به او بسپارد.

قوام الدین هم حاصل سال ها تجربه و دانش خود را در بند این مسجد به یادگار گذاشت تا نظم و تقارن و ظرافت این بنا را تا ۶ قرن بعد هم به رخ بکشد، اسم گوهرشاد در دو محل با کاشی معرق نگاشته شده است یکی در قسمت بالای در نقره ای که به «دارالسیاده» می رود و دیگری بر کتیبه ایوان مقصوره که به خط زیبای پسری وی شاهزاده بایسنقر است.

به دنبال ساخت این مسجد گوهرشاد بیگم موقوفات بسیاری را در این مسجد ماندگار کرد: از مجموع درآمد رقبات، یک عشر، حق التولیه متولی تعیین کرد، یک عشر دیگر را برای کارکنان و ضابطان و عمال و معمار کنار گذاشت و سپرد که مابقی درآمد را صرف عمران و آبادی مسجد گوهرشاد کنند.

گوهرشاد بیگم آثار و ابنیه زیادی از خود به جا گذاشته است که می توان به غیر از مسجد گوهر شاد مشهد از مسجد جامع، مدرسه و خانقاه شهر هرات نام برد که هر دو این مساجد از شاهکارهای هنر و معماری و کاشیکاری قرن نهم هجری به شمار می رود.

همچنین آثار ارزنده ای در حرم امام رضا (ع) و اطراف آن پدید آورد از جمله دو رواق «دارالحفاظ» و «دارالسیاده» را بنا کرد که معمار این دو رواق و دو مسجد در هرات و مشهد قوام الدین شیرازی بود، مدرسه و خانقاهی که گوهرشاد دستور احداث آن را صادر کرد محلی برای تحصیل علمای برجسته ای از خراسان بود.

پسران هنرمند گوهرشاد

پسران گوهرشاد بیگم نیز هر دو هنرمند به خصوص در زمینه خط بودند، یکی از پسران او به نام «میرزا بایسنقر» خوش طبع و هنرپرور بود و در خط ثلث سرآمد دیگر خطاطان زمان خودش به حساب می آمد؛ به طوری که کتیبه پیش طاق مسجد گوهرشاد هم که به خط ثلث نوشته شده، از هنرهای بایسنقر است.

بزرگ ترین قرآن موجود در ایران هم که طول هر صفحه آن دو زرع و نیم است با هنر دست بایسنقر ماندگار شده که اگر سری به آستان قدس رضوی بزنید، می بینید که هنوز هم برخی صفحات آن در موزه موجود است.

پسری که گوهرشاد تربیت کرد، مثل مادرش ادب دوست بود. او بانی زیباترین مکتب کتابیسازی در ایران بوده است و در زمان خود نسخه های نفیس و زیبا بسیار نوشته و به تصویر کشیده است، همچنین به جهت علاقه خاصی که به هنر نشان می داد هنرمندان بسیاری را حمایت می کرد و گرد هم می آورد.

میرزا سلطان ابراهیم پسر دیگر گوهر شاد هم مانند برادرش هنرمند بود و قرآنی به خط نسخ بسیار عالی از او در کتابخانه رضوی به یادگار مانده است.

کتبیه های بسیاری هم به خط او در بناهای تاریخی شیراز وجود دارد که از جمله «دارالصفا» و کتیبه موجود در بقعه ظهیری است.همچنین میرزا ابراهیم سلطان تمامی مصالح و زندگی تیمور را به فارسی و ترک جمع آوری و مقایسه و تدوین کرد و تحویل شرف الدین علی یزدی داد.

قتلی که پرونده گوهرشاد را بست

پرونده زندگی گوهرشاد آغا اما با قتلش به پایان رسید. او وقتی ۸۱ ساله بود، بر اثر وسوسه جمعی به دستور میرزا سلطان ابوسعید تیموری، برادرزاده همسرش در هرات به قتل رسید و پیکرش در هرات و در مدرسه گوهرشاد که خود آن را ساخته بود، کنار مزار شوهرش به خاک سپرده شد.بعدها پسرش، میرزا بایسنقر هم در این مدرسه دفن شد.

قیام مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد در طول تاریخ شاهد حوادث بسیاری بوده است که از قیام گوهرشاد به عنوان یکی از این رویداد های مهم می توان یاد کرد.

همزمان با بازداشت حاج آقا حسین قمی‌، در مشهد نیز به دستور حکومت‌، روحانیونی همچون شیخ غلامرضا طبسی و شیخ نیشابوری دستگیر شدند. صبح روز جمعه ۲۰ تیر ۱۳۱۴ نظامیان مستقر در مشهد برای متفرق ساختن مردم وارد عمل شدند و به روی آنان آتش گشودند و تعداد زیادی را کشتند و زخمی کردند، ولی مردم مقاومت کرده و سربازان نیز بنا به دستوری که به آنها رسیده‌، مراجعت کردند. به دنبال این حادثه مردم اطراف مشهد با بیل وداس و... به سوی مسجد حرکت کردند.

فردای آن روز جمعیت زیادتری در مسجد گوهرشاد تجمع کردند و علیه اقدامات دولت اعتراض کردند.

سران نظامی و انتظامی مشهد این بار بنا به دستور رضاخان باتجهیزات کامل و افراد فراوان در نقاط حساس مستقر شدند و تفنگ ها، سلاح های خودکار و حتی توپ هارا به منظور سرکوب مردم به میدان آوردند.

در حوالی ظهر مأمورین نظامی وانتظامی از هر سو به مردم هجوم آورده و در داخل مسجد به کشتار آنان پرداختند. در این واقعه تعداد بسیاری شهید، مجروح و بازداشت شدند.

کشتار مردم در این مسجد به اندازه‌ای بود که به نقل از شاهدان عینی چندکامیون جنازه از صحنه کشتار خارج کردند. یک روز پس از این فاجعه عملیات دستگیری علما و روحانیون آغاز شد و تعداد کثیری از آنان بازداشت و روانه زندان شدند.

گوهرشاد در طول تاریخ

مسجد گوهر شاد بارها و در زمان‌های مختلف، بر اثر عوامل طبیعی و انسانی صدمات فراوانی متوجه مسجد گوهرشاد شده است از جمله در زمین لرزه سال ۱۰۸۴، ایوان مقصوره صدماتی دید که بازسازی گشت و همچنین از جمله مرمت‌های دیگر مسجد پس از گلوله‌باران روس‌ها در سال ۱۳۳۰ هـ. ق بود که به صدمه دیدن گنبد و ایوان‌های مسجد منجر گردید که در سال ۱۳۳۹ قمری گنبد و ایوان مقصوره و ایوان‌های شرقی و غربی مسجد مرمت شدند.

‘گنبد ایوان مقصوره، در سال ۱۳۳۹ش برای مرمت اساسی تخریب گشت و ساخت مجدد آن توسط معماران ایرانی و زیر نظر مهندس «عباس آفرنده» و با رعایت همان ویژگی های گذشته و حفظ مشخصات اصلی آغاز گردید و در سال ۱۳۴۱ش خاتمه یافت که در همان زمان نیز سنگ های ازاره داخل ایوان مقصوره تعویض گردید و کف ایوان با سنگ های مرمر مفروش گشت و در سال ۱۳۴۵ش دور ساقه گنبد با کاشی معرق کتیبه‌ای مزین شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مرمت هایی در بخش های گوناگون مسجد جامع گوهرشاد مشهد صورت گرفته است و با مجموعه ای از آب نما و آب خوری در وسط صحن زینت یافته که بر زیبایی و شکوه مسجد بیش از پیش افزوده است.

این مسجد از حیث بنا و کاشی کاری ممتاز است و تمام در و دیوارهای آن مزین به اسماء جلاله، آیات قرآنی، احادیث شریفه، اشعار و مدح و ثنای ائمه اطهار (ع) است که با خط های ثلث، نسخ، نستعلیق، کوفی و بنایی خطاطان بزرگ همچون بایسنقر و امامی اصفهانی ترقیم یافته است.

منبع: مهر

کلیدواژه: حرم امام رضا ع گردشگری مسجد گوهرشاد مشهد نوروز 97 مجله ایران مهر بوشهر نوروز حوادث چهارشنبه سوری شهرکرد گرگان گردشگری کرمانشاه نوروز 97 شیراز خرم آباد مشهد اردوهای راهیان نور مسافران نوروزی سقوط هواپیمای ترکیه

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۷۷۷۱۰۵۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

جزئیات فعالیت ۴ کارگروه تخصصی اجلاس سراسری معماری و شهرسازی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، نخستین اجلاس سراسری گروه کشوری معماری و شهرسازی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان برگزار شد.

مدیر اجلاس سراسری گروه‌های معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی در این اجلاس با اشاره به بیانات مقام معظم رهبری اظهار کرد: «یکی از مراکز مهم تربیت قوه عاقله‌ کشور، دانشگاه است»، بنابراین در فرآیند ساختن و پرورش دادن قوه‌ی عاقله برای کشوراستاد یک نقش ویژه را ایفا می‌کند.

فرح حبیب اضافه کرد: دانشگاه نباید خود را از مسائل کشور جدا بداند و چالش‌های کشور برای دانشگاه مسائل واقعی، حقیقی و اصلی باشد و مسئله دیگر تربیت فرهنگی، اخلاقی و هویتی دانشجویان بوده که فراتر از تعلیم مسئله تربیت است.

وی با تأکید بر اینکه دانشگاه جهت‌گیری اخلاقی و معنوی، تلطیف روحی و دمیدن روح احساس هویت در مجموعه جوان کشور را برعهده دارد، ادامه داد: کاربردی کردن پژوهش‌ها یکی از اولویت‌های پیش روی دانشگاه است و حوزه معماری و شهرسازی نقشی بسیار اساسی بر روی فرهنگ جوامع و سبک زندگی مردم دارد.

عضو کمیسیون نشریات دانشگاه آزاد اسلامی با ارائه گزارشی از وضعیت تعداد اعضای هیئت علمی و دانشجوی معماری و شهرسازی در سراسر کشور یادآور شد: گروه معماری و شهرسازی در سراسر کشور دارای ۷۸۶ عضو هیئت علمی و ۴۷ هزار و ۷۱۹ دانشجو بوده و با ۱۲ نشریه فعال، دو نشریه غیرفعال، چهار نشریه دارای نمایه وزارتین و هشت نشریه با رتبه A و A+ است.

حبیب افزود: این اجلاسیه با تشکیل چهار کارگروه مباحث مهم و اساسی گروه معماری و شهرسازی را بررسی می‌کند، کارگروه نخست «بهار دانش با تحلیل و بررسی علم و علم‌سنجی انتشارات، نشریات و منابع درسی»، کارگروه دوم «پژوهش و فناوری مثمر»، کارگروه سوم «آمایش تحولی و تعالی‌بخشی» و کارگروه چهارم «افق‌های نوین در آموزش ـ مهارت‌محوری» را دنبال می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: در کارگروه بهار دانش، راهکار‌های بهبود ارتقای کیفیت، افزایش مجلات علمی و بین‌المللی، برنامه‌ریزی همایش‌ها و کنفرانس‌های علمی، حمایت از راه‌اندازی انجمن‌ها و قطب‌های علمی، برنامه‌ریزی برای برگزاری کرسی‌های علمی، تدوین کتب درسی و مراجع علمی موردنیاز پیگیری شد.

مدیرگروه معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات بیان کرد: در کارگروه آمایش تحولی و تعالی‌بخشی، آمایش ملی رشته مقطع‌های معمار و شهرسازی، تشکیل کمیته تخصصی برای تعیین سطح دستیاران آموزشی، ارائه دوره‌های آموزشی و تخصصی به‌روز در راستای ارتقای مهارت‌های اعضای هیئت علمی و دانشجویان مورد بررسی قرار گرفت.

مدیر اجلاس سراسری گروه‌های معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی تبیین کرد: در کارگروه پژوهش و فناوری مثمر، شناخت و شبکه‌سازی پژوهش و زیرساخت‌ها، ارتباط دانشگاه، صنعت و جامعه، کارخانه نوآوری و فناوری سکو‌ها (پلتفرم‌ها) مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

حبیب در ادامه توضیح داد: در کارگروه افق‌های نوین در آموزش، مهارت‌محور کردن حوزه‌های آموزش براساس نقشه راه مهارتی و بستر‌سازی دوره‌های آموزشی درباره بهبود پایان‌نامه‌ها در تحصیلات تکمیلی، بازبینی سرفصل‌های قدیمی براساس چهار محور روزآمدی، مهارت‌محوری، حکمی‌سازی، کارآمدسازی و تدوین رشته‌های میان رشته‌ای مورد تبادل‌نظر قرار گرفت.

انتهای پیام/