قدمت چند هزار ساله استخراج تقویم در کشور
تاریخ انتشار: ۹ فروردین ۱۳۹۷ | کد خبر: ۱۷۸۵۵۱۵۷
در سال 1355 ،هیاتی از دربار عربستان سعودی به ایران آمد تا ایران را متقاعد کند که از تقویم قمری مستخرج عربستان سعودی استفاده کند، همان گونه که بسیاری از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از آن استفاده می کردند.
ایران آنلاین/ در یکی از روزهای آخر اسفند ماه به دیدن استاد ملکپور، مردی که تاریخ پنج هزارساله خورشیدی را در سینه دارد، رفتیم استاد با قامتی استوار، چشمانی نافذ پیشانی بلند و موهای سپید به استقبالمان آمد وعلیرغم تمامی دل آزردگی ومرارت هایی که در چند سال اخیرکشیده است صبورانه به پرسش هایمان پاسخ داد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
نوروز یکی از کهن ترین جشن های به جا مانده از دوران باستان است که در سراسر ایران و کشورهای فارسی زبان گرامی داشته می شود. ایرانیان نیک سرشت با شور و شوق به استقبال بهار می روند و با تهیه تقویم روزها را درجستجوی سعادت و نیکبختی ورق می زنند . درکشور ما، تقویم پیشینهای بسیار طولانی دارد و در تدوین تقویم هجری شمسی از ویژگی های تقویم های گذشته ایران استفاده شده است. فرا رسیدن سال نو ما را بر آن داشت تا گفت وگویی داشته باشیم با دکتر ایرج ملک پور منجم و استاد بازنشسته دانشگاه تهران که در پی می خوانید.
**پیشینه تقویم
دکتر ایرج ملکپوردر مورد پیشینه تقویم میگوید : اصل و اساس تقویم جلالی، تقویم اوستایی است. تقویم اوستایی در اواخر سلطنت کمبوجیه یا اوایل سلطنت داریوش اول (حدود 1145 هجری شمسی پیش از هجرت) متداول شد و اسامی که امروزه در تقویم داریم به غیر از ماه اسفند از ماه های تقویم اوستایی گرفته شده اند . در تقویم اوستایی برای بیان تاریخ از نام روز و نام ماه استفاده می شد و رسم بر این بود که در هر ماه، در روز همنام با آن ماه، جشن ویژهای بر پا می کردند.
بعدها در دوره سلجوقیان تقویم جلالی به همت منجمان بزرگ آن زمان مانند: عبدالرحمان خازنی، حکیم ابوالعباس لوکری، بهرام منجم مخصوص ملکشاه و خیام نیشابوری تغییرات اساسی درتقویم اوستایی صورت گرفت. وی در مورد تولد حکیم عمر خیام می افزاید: تاریخ دقیق تولد خیام مشخص نبود و براساس نوشته های مورخان و خود خیام که آورده است در نیشابور در زمانی که ماه بالای افق بوده و وضعیت سیارات را در لحظه تولدش ثبت کرده است و در حدود سال های 409 تا 440 هجری شمسی به دنیا آمده است؛
به نظر می رسید که تولد خیام در یکی از روزهای این 31سال بوده باشد. من نیز تمامی یادداشت های خیام و متون قدیمی مورخان را مطالعه کردم و با محاسبه وضعیت ماه و سیاره ها در 31سال دریافتم که خیام درروز شنبه 8 خرداد ماه 420 هجری شمسی به دنیا آمده است. علاوه بر تاریخ تولد خیام بنا به خواست مسئولان وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی برای تعیین روزپزشک، محاسبات نجومی را انجام دادم و مشخص شد که ابوعلی سینا درروزسه شنبه اول شهریور ماه 359 هجری شمسی به دنیا آمده است.
**قدمت تقویم در ایران
وی در مورد قدمت تقویم در ایران می افزاید : در سال 1355 ،هیاتی از دربار عربستان سعودی به ایران آمد تا ایران را متقاعد کند که از تقویم قمری مستخرج عربستان سعودی استفاده کند، همان گونه که بسیاری از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از آن استفاده می کردند. به منظور کارشناسی دقیق این موضوع، جلسه ای در دانشگاه تهران با حضور منجمان و مستخرجان مطرح کشور تشکیل شد و این هیات در این جلسه، استدلال ما را پیرامون تقویم خورشیدی شنید
آنان وقتی که دیدند تقویم هجری شمسی چقدر دقیق است، از پیشنهاد خود منصرف شدند. این هیات متوجه شد که تقویم ما قدمت بسیار زیادی دارد. درست پس از این جلسه بود که ما تصمیم گرفتیم مطالعات جدی را درباره تقویم شمسی و استخراج آن آغاز کنیم. در هنگام مطالعه فهمیدیم که حدود هزار سال است که کاری بنیادین روی تقویم انجام نشده است.
از سال 55 کمیته ای تشکیل دادیم که طی آن به بررسی تقویم هجری شمسی و هجری قمری پرداختیم تا اینکه پس از سه سال مطالعه روی تقویم خورشیدی در سال 58 موفق شدیم اولین تقویم هجری شمسی را استخراج کنیم. البته همراه با استخراج تقویم هجری شمسی، تقویم هجری قمری را هم استخراج کردیم و همچنین اوقات شرعی تمام سال را. در جریان مطالعات و استخراج تقویم با مشکلات فراوان روبه رو می شدیم. به عنوان نمونه، در جریان همین مطالعات فهمیدم که معیارها برای استخراج تقویم قمری نزد دانشمندان قرون گذشته، غلط بوده است.
بنابراین دوباره از ابتدا به مطالعه تقویم قمری پرداختیم و پس از آن به تقویم هجری شمسی روی آوردیم یا یکی دیگر از مسایل مهمی که تا مدت ها روی آن کار می کردیم، تقویم های ایرانی بود. از آنجا که ایرانی ها سابقه چند هزار ساله تمدن دارند، دارای تقویم های گوناگونی نیز هستند. بنابراین برای دقت بیشتر در محاسبات لازم بود تا تمامی آنها بررسی شود.
**چگونگی آغاز سال نو
دکتر ایرج ملکپور در مورد چگونگی آغاز سال نو به گزارشگر روزنامه اطلاعات یاد آوری می کند : در هر تقویم از یک واحد زمان موسوم به «واحد زمان تقویمی» استفاده می شود که در تقویم ما، واحد زمان تقویمی دوره گردش ظاهری خورشید به دور زمین است. از سوی دیگر، برای تعیین دوره گردش یک حرکت گردشی به یک مبداء حرکت نیاز است که در تقویم ما، نقطه مبداء تعیین دوره گردشی خورشید، نقطه اعتدال فروردین )نقطه اعتدال بهاری نیمکره شمالی زمین) است و نقطه اعتدال فروردین یکی از دو نقطه تقاطع دایرهالبروج (مسیر حرکت ظاهری خورشید روی کره سماوی) واستوای سماوی (امتداد استوای زمین تا کره سماوی) است.
و اینگونه است که با رسیدن مرکز قرص خورشید به نقطه اعتدال فروردین یک سال به پایان می رسد و سال جدید آغاز می شود و لحظه رسیدن خورشید به نقطه اعتدال فروردین همان لحظه تحویل سال ایرانیان است. طبق اسناد و مدارک موجود، واحد زمان تقویمی امروزی ما همان واحد زمان تقویمی استفاده شده در چندین هزار سال گذشته در ایران است و محاسبات نشان می دهند که لحظه تحویل سال 1397 هجری شمسی ساعت 19 و 45 دقیقه و 26 ثانیه (به زمان رسمی ایران) روز سه شنبه 29 اسفند 1396 است.
وی با بیان این مطلب که اغلب، مشاهده میشود لحظه تحویل سال اعالم شده در منابع مختلف با هم تفاوت دارند می گوید : دلیل این مساله این است که در محاسبات نجومی از دو نوع زمان به نام های »زمان بین المللی» و«زمان زمینی» استفاده می شود. زمان بین المللی به کمک حرکت چرخشی زمین (شبانروز) و زمان زمینی به کمک حرکت گردشی زمین (سال) تعیین می شود.
تعیین زمان بین المللی، به دلیل تغییرات نامنظم و فصلی و کاهش پیوسته حرکت چرخشی زمین، فقط با انجام رصدهای زیاد امکانپذیر است . بنابراین، لحظه پیش بینی شده پدیده های نجومی به زمان بین المللی (که توسط فرمولهای تجربی ارائه شده توسط پژوهشگران به دست می آید)، دارای خطا خواهد بود. ولی، حرکت گردشی زمین دارای تغییرات کم و دقیقا شناخته شده است. لذا، لحظه پدیده های نجومی محاسبه شده به زمان زمینی از دقت بسیار بالایی برخوردار است.
از سوی دیگر، پیش از آغاز سال میلادی، سالنامه های نجومی (حاوی داده ها و پارامترهای نجومی سال جدید میلادی) توسط مراکز نجومی جهان منتشر می شوند. بدیهی است که پارامترهای نجومی )منجمله لحظه تحویل سال) مندرج در این سالنامه ها، به دلیل استفاده از زمان بین المللی پیش بینی شده توسط فرمول های متفاوت، با هم اختلاف خواهند داشت.
**تعیین روز اول فروردین
وی در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه سال 1397 هجری شمسی در ساعت 19 و 45 دقیقه و 26 ثانیه آغاز می شود، روز اول فروردین 1397 از چه زمانی شروع می شود یاد آوری می کند: از لحظه تحویل سال نمی توان به عنوان آغاز سال استفاده کرد. زیرا با این انتخاب، روزهای سال دارای دو تاریخ می شوند و این دو تاریخه شدن روزها مشکلاتی را در زندگی روزمره ایجاد می کند. در تقویم ها، برای رفع این مشکل، از سالی بنام «سال تقویمی» استفاده می شود. سال تقویمی دارای شمار درستی از شبانروز است و شبانروز آن از ساعت صفر (نیمه شب) آغاز می شود.
در تقویم ما ایرانیان، قاعده تعیین آغاز سال تقویمی همان قاعده تعیین نوروز تقویم جلالی است که حدود 1000 سال قبل تعریف شده است، این قاعده، علاوه بر تعیین آغاز سال تقویمی، سالهای عادی (سال های 365 شبانروزی) و سالهای کبیسه (سالهای 366 شبانروزی( را نیز مشخص می کند. حال آنکه در تقویم های دیگر برای تعیین سالهای عادی و کبیسه از قاعده مخصوصی استفاده میشود. برای تعیین روز آغازین سال تقویم هجری شمسی، لحظه دقیق تحویل سال با لحظه دقیق ظهر نصف النهار رسمی ایران (یعنی نصفالنهار 5/52 درجه شرقی) مقایسه می شود. حال، اگر لحظه تحویل سال قبل از لحظه ظهر باشد، همان روز لحظه تحویل سال روز اول فروردین است. ولی، اگر لحظه تحویل سال درست منطبق بر لحظه ظهر یا بعد از لحظه ظهر باشد. فردای روز لحظه تحویل سال، اول فروردین خواهد بود.
برای مثال، اول فروردین 1397 ، با توجه به اینکه لحظه ظهر مورد نظر حدود ساعت 12 و 7 دقیقه است، روز چهارشنبه خواهد بود
.
**تعیین نوع سال
دکتر ملکپورمیگوید : برای تعیین نوع سال، از نظر عادی یا کبیسه بودن، روز اول فروردین تعیین شده با روز 29 اسفند سال قبل مقایسه میشود. اگر اول فروردین در فردای 29 اسفند سال قبل واقع شود، ماه اسفند سال قبل 29 شبانروز، در نتیجه سال قبل 365 شبانروزی (29 +30×5 + 31×6 ) یا یک سال عادی است مانند سال 1396؛ ولی اگر، میان اول فروردین و 29 اسفند سال قبل یک شبانروز فاصله باشد، برای پر کردن این فاصله، اسفند سال قبل 30 شبانروزی در نظر گرفته می شود. در نتیجه سال قبل 366 شبانروزی ((30×6 + 31×6، یا سال کبیسه خواهد بود.
وی با بیان این مطلب که تقویم با سال نام حیوانی، ارتباطی به تقویم هجری شمسی ایرانیان ندارد و مربوط به تقویم ترکی مغولی است می افزاید: این تقویم، پس از استیلای مغول ها بر ایران، از قرن هفتم هجری به تقویم ایرانیان راه یافت. این تقویم یک تقویم شمسی قمری است. بدین ترتیب که سال آن شمسی و ماه های آن قمری 29 یا 30 شبانروزی است. مبداء تاریخگذاری آن سال 680 هجری شمسی است.
تقویم ترکی مغولی دارای دوره 12 ساله حیوانی است یعنی به هر سال، با ترتیب خاصی، نام یک حیوان داده می شود. این تقویم در دوره صفوی، به طور رسمی، در ایران پذیرفته شده و در سال 1259 هجری شمسی جایگزین تقویم جلالی شد و 30 سال بعد، یعنی در سال 1289 هجری شمسی منسوخ شد. ولی، مستخرجین تقویم ایرانی، نامگذاری سال هجری شمسی بنام حیوان را، تا به امروز، به طور غیررسمی، ادامه دادند. اسامی 12 حیوان تقویم ترکی مغولی عبارتند از: مار(0) ، اسب(1)، گوسفند(2) ، میمون (3 )، مرغ(4)، سگ(5) ، خوک(6)، موش(7) ،گاو(8) ، پلنگ(9) ،خرگوش(10)و نهنگ(11).
اعداد داخل پرانتز جلوی نام حیوانات عدد منسوب به آنها است. عدد منسوب به سال همان باقیمانده تقسیم عدد سال هجری شمسی برعدد 12 است. بنابراین، برای پیدا کردن نام حیوانی سال کافی است که باقیمانده تقسیم عدد سال هجری شمسی برعدد 12 پیدا شود. برای مثال، باقیمانده تقسیم 1397 بر عدد 12 برابر پنج و عدد منسوب به سال سگ برابر 5 است. پس، سال 1397 هجری شمسی سال سگ است. لازم به یادآوری است که اسامی دوازده گانه فوق الذکر، همواره، در ایران استفاده شده است. ولی، در برخی از کشورها برای برخی سال ها از اسامی دیگر استفاده میشود.
این تغییر اسامی عبارتند از: بز به جای گوسفند، خروس یا جوجه به جای مرغ، ببر به جای پلنگ، گربه به جای خرگوش و اژدها به جای نهنگ. حال، مثالی درباره نحوه بکارگیری این تقویم برای تعیین قدمت یک واقعه بیان می شود. اگر در کشوری که از تقویم ترکی مغولی استفاده می شود از فردی سؤال شود که سن او چند سال است؟ جواب خواهید شنید، مثلا گوسفند4 . منظورش این است که در سال گوسفند متولد شده و 4 دوره 12 سالی به مبداء گوسفند، نیز، گذشته است. سن این فرد در سال 1397 هجری شمسی، با توجه به اینکه از سال گوسفند تا سال سگ 2 سال فاصله است، برابر 50 سال (2+12×4 ) خواهد بود.
این استاد نجوم درمورد تازه ترین تالیف های در زمینه تقویم خود می گوید: کتاب تقویم 4650 سالهای هجری شمسی و میلادی به چاپ رسیده است و کتاب روش پیش بینی رویت هلال با کلیه روش های رویتی وتقویم هجری شمسی ، هجری قمری و میلادی 100 سال آینده هم در دست چاپ است.
*منبع: ویژه نامه نوروزی روزنامه اطلاعات
منبع: ایران آنلاین
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۷۸۵۵۱۵۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
اسکواش استان همدان رتبه پنجم کشور را در سال ۱۴۰۲ کسب کرد
اسدالله ربانی‌مهر در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به رشد روزافزون هیئت اسکواش استان همدان اظهار کرد: روزی که ریاست هیئت اسکواش استان همدان را برعهده گرفتم جایگاه ما در رتبه‌های انتهایی کشور قرار داشت.
وی افزود: اما امروز با تلاش خانواده اسکواش استان همدان در بین تمام استان‌های کشور هیئت ما در ارزیابی سالانه فدراسیون در سال ۱۴۰۲ توانست در رتبه پنجم قرار بگیرد.
رئیس هیئت اسکواش استان همدان با اشاره ارزیابی فدراسیون اسکواش گفت: سال ۱۴۰۱ ما در رتبه هفتم کشور قرار داشتیم و این رتبه در سال ۱۴۰۲ به پنجم ارتقا یافت که نشان از حرکت رو به رشد، برنامه‌ریزی دقیق و مدون است.
ربانی‌مهر خاطرنشان کرد: تلاش می‌کنیم در سال ۱۴۰۳ باز هم شاهد رشد جایگاه اسکواش استان همدان در کشور باشیم.
وی با اشاره به تقویم پرترافیک اسکواش استان همدان بیان کرد: در سال ۱۴۰۲ چندین دوره مسابقات استانی در رده‌های مختلف سنی، سفر ریاست فدراسیون، برگزاری دو جشنواره، برگزاری دوره‌های متعدد داوری و مربیگری و همایش‌های مختلف از جمله برنامه‌های ما بوده است.
رئیس هیئت اسکواش استان همدان عنوان کرد: برگ زرین عملکرد هیئت نگاه ویژه به رشد زیرساخت‌های اسکواش بود که توانستیم در سال گذشته اعتبار بسیار خوبی برای ۳ کورت بین‌المللی اسکواش همدان جذب کنیم.
ربانی‌مهر اشاره به تقویم ورزشی سال ۱۴۰۳ گفت: در سال جاری نیز تقویم بسیار پرترافیک‌تری را برنامه‌ریزی کرده‌ایم.
وی افزود: دو هدف اصلی ما در سال ۱۴۰۳ تکمیل ۳ کورت بین‌المللی اسکواش همدان و برنامه‌ریزی در جهت مدال‌آوری و قهرمان‌پروری است.
فوری/ انفجار در مناطق مرکزی ایران / اسرائیل به ایران، عراق و سوریه حمله کرد