به نقل از «ایمنا»

ریاضیات و استفاده از آنان در معماری ایرانی

تاریخ انتشار: ۲۷ فروردین ۱۳۹۷ | کد خبر: ۱۸۰۸۹۶۵۰

قوس و طاق‌های ایرانی یکی از بارزترین نمادهای معماری ایرانی در بناها و عمارت‌های متعلق به ادوار مختلف تاریخی هستندکه در ساختار هر بنا و عمارت با توجه به کاربرد آن از اشکال مختلفی استفاده شده است ضمن اینکه برای ترسیم و ساخت آنان باید از روش‌ها و محاسبات دقیق ریاضی استفاده کرد.

به گزارش ایمنا، اکبر زمانی مدرس ریاضیات و یکی از اصفهان‌شناسان معروف با نگارش کتابی با عنوان "هندسه در هنر معماری و کاربرد آن در علم ریاضی" تحقیقات زیادی در این زمینه انجام داده است در زیر گفت‌وگوی خواندنی ما را با ایشان می‌خوانید.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

-در اصفهان قوس‌ها و طاق‌های زیادی وجود دارد که به گفته بسیاری نمادی از پیوند ریاضیات و معماری با یکدیگر است، آیا این گفته صحیح است؟

بله صد در صد، در گذشته ارتباط خوبی بین معماران و ریاضی‌دان‌ها برقرار بوده است، معماران آن زمان ضمن بهره‌مندی از هنر با استفاده از علم که حاصل همکاری مشترک افراد علمی و معماران بوده است بناهای زیبا و باشکوهی را ایجاد کرده‌اند که امروزه نیز تحلیل بسیاری از آنان موجب شگفت‌زدگی بسیاری از معماران می‌شود،بسیاری از این قوس‌ها با بهره‌گیری از علم ریاضیات و هندسه و تنها با استفاده از پرگار و خط کش و با محاسابات ساده ریاضی شکل گرفته است.

-استاد در کتاب شما "هندسه در هنر معماری و کاربرد آن در علم ریاضی" اشارات زیادی به ارتباط بین معماران و ریاضی‌دانان شده است، این ارتباط در ایجاد این طاق‌ها چقدر موثر است؟

در فصل نخست کتاب پیشینه ارتباط ریاضی‌دانان ایرانی با معماران و کاشی‌کاران سنتی و ارتباط ریاضی‌دانان و معماران اشاره شده است، در فصلی به نقل از ابوالوفای بوزجانی به ارتباط و جلسات زیاد این دو گروه اشاره کرده است که به طرح مسائل مختلف ریاضی ختم شده است. در حالیکه امروزه این ارتباط به نوعی از بین رفته است،

معماران امروزی تصور می‌کنند که برای طراحی نیازی به حضور ریاضی‌دانان ندارند و خودشان می‌توانند تمام مسائل را حل کنند، درحالیکه ارتباط این دو (ریاضی و معماری) با یکدیگر موجب ساخت بناهای باشکوه حتی در دوران معاصر خواهد شد.

-در فصل دوم کتاب با عنوان "ریاضی"تقریبات حیرت انگیز در معماری"، به راه‌حل معماران برای حل مسائل دشوار اشاره شده است، معماران چگونه این کار را انجام می‌دهند؟

معماران در ساخت این طاق‌ها به ابتکارات جالبی رسیده‌اند که از راه‌های بسیار ساده‌ای می‌توان این بناها را ایجاد کرد، در این کتاب به تفصیل به بررسی این طاق‌ها پرداخته‌ شده است اما برخی از این طاق‌ها نیز از راه‌های دشواری به دست آمده است، مثلا در فصل سوم این کتاب از زبان معماران آن زمان

روش ساخت دو مربع نامساوی برای ساخت مربع بزرگتر، تبدیل یک مربع به دو مربع، تبدیل یک مثلث با سه ضلع مختلف به یک مثلث، چگونگی ساخت پنج‌ضلعی منتظم از ابوالوفای بوزجانی و ۹ ضلعی توسط عبدالجبار نجم‌الدوله و نحوه استفاده از آنان در کاشی‌کاری‌ها و هنر معماری اشاره دارد.

-در مسجد جامع اصفهان تقسیمات زیبایی دیده می‌شود که حاصل درآمیختگی هنر و ریاضی است، این تقسیمات چگونه انجام شده است؟

در مسجد جامع تقسیمات زیادی مشاهده می‌شود که حاصل ترسیمات ساده ریاضی است که حتی در کتاب خودم به صورت مفصل و با استفاده از طرح مسائل ریاضی نحوه رسم این طاق‌ها را برای فهم بیشتر دانش‌آموزان و دانشجویان توضیح داده شده است.

-شما به تفاوت شکل ظاهری طاق‌ها اشاره کردید، علت اصلی تفاوت این طاق‌ها با یکدیگر چیست؟

تفاوت شکل این طاق‌ها بسته به نوع طاق (مرتفع و پهن) و حتی کاربرد آنان دارد، به طور مثال اگر ارتفاع طاق زیاد باشد نوع محاسبات متفاوتی نسبت به طاق کم ارتفاع دارد که آنان را به گروه‌های متعدد تقسیم‌ می‌کند،طاق‌های شاخ بزی تند برای طاق‌هایی که باربری زیادی دارند ساخته می‌شود و طاق‌های شاخ بزی کند تنها برای طاق‌های تزیینی که کاربری زیادی ندارد استفاده می‌شود که می‌توان قوس آن را به شکل‌های مختلفی ساخت، اما برای ساخت قوس‌های تند نیازمند استفاده از محاسبات دقیق ریاضی هستیم.

-در بخشی از کتاب به گنبدهای دوپوسته‌ای و حتی چندپوسته‌ای اشاره شده است، نحوه شکل‌گیری آنان به چه صورت است؟

این پوسته‌ها برای مهار طاق‌ها به کار می‌روند، به عبارتی هر چه ارتفاع طاق بیشتر باشد برای مهارکردن آن از پوسته‌های متعددی استفاده می‌شود، نمونه طاق سه پوسته‌ای را می‌توان در گنبد مدرسه گوهرشاد مشاهده کرد و نمونه طاق‌های دو پوسته‌ای که به دو دسته پیوسته و گسسته تقسیم می‌شوند را در گنبد مسجد امام و یا گنبد درب امام مشاهده کرد، در گنبدهای دو پوسته‌ای گسسته که نمونه آن‌ها را می‌توان در گنبد مسجد امام مشاهده کرد.

-گنبد دوپوسته‌ای مسجد امام چگونه ساخته شده است؟

این طاق از دو گنبد زیرین و رویی تشکیل شده که فاصله این دو  با یکدیگر ۱۲ متر و به اندازه یک ساختمان سه طبقه است و یا در گنبد درب امام که می‌توان دو گنبد زیرین و رویی را به راحتی از روی پشت‌بام مشاهده کرد.

-شما در یکی از فصل‌های کتاب خود به چگونگی استفاده از کاشی‌کاری‌ها برای آموزش ریاضیات اشاره کردید،این کار چگونه انجام می‌شود؟

کاشی‌کاری‌های زیادی وجود دارند که از آنها برای درک بهتر مسائل ریاضی می‌توان استفاده کرد. نمونه آن نقشی است که در زیر گنبد مسجد شیخ لطف‌الله قرار دارد که با این نقش می‌توان فرمول حد مجموع دنباله هندسی را محاسبه کرد یا با نقش چهارترنج می‌توان قضیه فیثاغورث را برای دانش‌آموزان توضیح داد و به طور کلی علاوه بر ریاضیات به بیان هنری این آثار نیز پرداخته شده است.

منبع: ایمنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۸۰۸۹۶۵۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

طراحی پروژه تنیاتاون، شهرکی شناسنامه دار در سلمان شهر توسط پلتفرم طرح تو طرح

پلتفرم طرح تو طرح برگزار کننده مسابقات معماری بر اساس پروژه‌های واقعی کارفرمایان است که بیش از ۱۱۰۰۰ معمار در آن عضو هستند. طی ۷ سال فعالیت مستمر این مجموعه، ۱۲۰ پروژه به مسابقه گذاشته شده که بیشترین سهم به منطقه ۱ تهران اختصاص دارد. در این خصوص قصد داریم به شرح یکی از پرچالش‌ترین مسابقات برگزار شده، طراحی پروژه شهرک ویلایی تنیاتاون واقع در سلمان شهر مازندران بپردازیم که جایزه ۶۳۰ میلیون تومانی برای طراحان در نظر گرفته شده بود.

نحوه آشنایی کارفرمای پروژه با طرح تو طرح

به گزارش ایسنا به نقل از طرح تو طرح، داستان پروژه توده گذاری ویلاها و طراحی ساختمان مشاعات تنیاتاون از این قرار بود که قبل از ساخت این شهرک، کارفرمای شرکت تنیاکو در حال ساخت چند دستگاه ویلا داخل یک شهرک دیگر بود که روبروی پروژه ویلا ترنج قرار داشت. نکته ای که وجود داشت این بود که طراحی پروژه ویلا ترنج در پلتفرم طرح تو طرح برگزار کننده مسابقات معماری انجام شده بود و کارفرمای پروژه تنیاکو، مهندس توسلی نیا، کیفیت بالای طراحی صورت گرفته در پروژه ویلا ترنج نظرش را تا حد زیادی جلب کرده بود. پس از پرس و جو از صاحب پروژه ترنج از قیمت به صرفه طراحی و خروجی‌های متنوع و متفاوت پروژه مطلع می‌شود که نسبت به هزینه نهایی طراحی پروژه خود اختلاف چشم‌گیری داشته است.

گفتنی است کارفرمای پروژه ترنج به دلیل این که از روند برگزاری مسابقه رضایت حداکثری داشت در ادامه ۲ پروژه دیگر خود را به مسابقه گذاشت و همین اظهار رضایت منجر به معرفی طرح تو طرح به صاحبان شرکت تنیاکو شد.

شروع کار پروژه طراحی شهرک تنیاتاون در طرح تو طرح

بر اساس این معرفی نماینده شرکت تنیاکو با تیم طرح تو طرح تماس برقرار کرده و در رابطه با پروژه شهرک ویلایی تنیاتاون خواسته های طراحی خود را بیان کند.

ابتدای امر کارفرمایان پروژه تمایل داشتند دو نوع ویلا در قالب مسابقه طراحی شود.

یکی ساختمان مشاعات شهرک و دیگری نمونه ویلایی که بر آن اساس بتوانند دیگر ویلاهای شهرک را طراحی کنند.
بعد از اعلام قیمت توسط تیم طرح تو طرح مقرر شد تا با همین شرایط مسابقه به صورت عمومی برگزار شود.

 کارفرما که از تاثیر منتورهای مسابقه ترنج اطلاع داشت، تاکید کرد تا دکتر کوروش فتحی و مهندس شیخ الاسلام منتورهای آن پروژه، در پروژه شهرک ویلایی تنیا هم حضور داشته باشند.

بعد از صحبت با منتورها مقرر شد در اواخر اسفند ماه جلسه‌ای به همراه کارفرمایان پروژه برگزار شود تا توضیحات تکمیلی در رابطه با پروژه ارائه شود.

پس از اطلاع از شرایط مسابقه،  برای این پروژه پیشنهادی مطرح شد که کانسپت کلی پروژه را تغییر داده و مسیر مسابقه تغییر کرد.

تغییر روند کلی مسابقه

پیشنهاد شد برای چنین شهرکی به جای طراحی یک ویلا و ساختمان مشاعات، توده گذاری های شهرک مشخص شود و در نهایت شهرکی طراحی شود که سبب ایجاد یک هویت منحصر به فرد برای آن فضا گردد.

این پیشنهاد با استقبال کارفرمایان پروژه همراه شد و بر این اساس مسیر مسابقه از طراحی ویلا به طراحی شهرک ویلایی تنیاتاون به همراه طراحی ساختمان مشاعات تغییر یافت که لازمه طراحی پروژه، دانش کافی معماران در رابطه با شهرسازی بود.

 از معماران خواسته شد که در زمینی به متراژ ۲۳۰۰۰ متر مربع تم شهرک تنیاتاون تعریف گردد و هویت آن مشخص شود.

کارفرمای شرکت تنیاکو برای رساندن مفهوم خواسته خود مثالی از یک شهرک واقع در قشم آورد که به دلیل وجود خاک قرمز در آن منطقه ویلاها به نحوی طراحی شده بود که کروی شکل بوند و ترکیب این دو فاکتور مشابه تصاویر منتشر شده از کره مریخ بود و به این واسطه توانسته بودند آثاری خلق کنند که در اذهان ماندگار باشد.

چالش های پروژه تنیاتاون

در این پروژه چالش‌های بسیاری برای روشن کردن مفهوم نیاز طراحی به معماران وجود داشت.

مفهوم طراحی تم شهرک و مشخص شدن شناسنامه ویلاهای آن برای معماران تا حدی گنگ بود به همین دلیل از کارفرما درخواست شد تا توضیحات تکمیلی خود را در قالب ویدیو ارائه کند.

به دلیل وجود پیچیدگی‌های موارد طراحی در این مسابقه پس از مدت کوتاهی که از شروع آن گذشته بود تصمیم گرفته شد تا جلسه کرکسیون جهت رفع ابهامات طراحان با حضور منتورها و کارفرمایان برگزار شود که طی آن طرح‌های اولیه مورد بررسی قرار گرفت.

همچنین دکتر کوروش فتحی و مهندس شیخ الاسلام برای درک بهتر معماران، چندین کتاب، مقاله آموزشی و نمونه‌های مختلف معرفی کردند تا موجب هدایت شرکت‌کنندگان در مسیر درست طراحی شود.

دلیل تغییر مسابقه از قالب عمومی به محدود

سپس موعد تحویل پروژه فرا رسید و در آن زمان ریزش تعدادی از شرکت کنندگان به دلیل مرتبط بودن پروژه به مبحث شهرسازی مشخص شد.
طرح ها در زمان مقرر دریافت شد و توسط تیم طرح تو طرح مورد بررسی قرار گرفت و سپس برای کارفرما و منتورها ارسال شد.

طرح های ارسالی با خواسته کارفرما تفاوت داشت و با هدف طراحی مدنظر آن ها تطابق نداشت.
در ادامه مجددا جلسه‌ای برگزار شد و طی آن راهکاری پیشنهاد شد تا ادامه مسابقه از قالب عمومی به مسابقه محدود تغییر یابد و معمارانی که طرح‌های آنان پتانسیل تکمیل‌تر شدن دارند به رقابت بپردازند که از میان طرح های ارسالی، ۶ طرح انتخاب شد تا آرشیتکت‌های آن به مسابقه ادامه دهند.با توجه به تغییر حالت مسابقه و اصلاحات لازمه برای طرح‌ها مقرر شد تا ۳۰ میلیون تومان مازاد بر جایزه مسابقه به ۶ طراح اهدا شود و سپس طرح خود را تکمیل نمایند.
طی این تغییر روند، ۲ جلسه کرکسیون دیگر جهت بهبود روند طراحی معماران برگزار شد.

نتیجه نهایی مسابقه و انتخاب نفرات برتر

در آخر پس از تمامی کرکسیون ها، طی دفاعیه که آخرین جلسه بود، گروه های معماری و طراحان از طرح‌های خود دفاع کردند و پس از آن برندگان مسابقه اعلام شد.

پروژه تنیاتاون با تمام چالش هایی که وجود داشت و به هر میزان موارد طراحی آن در وهله اول مبهم بود اما در نهایت نتایج چشم‌گیر و ایده‌آلی را در بر داشت و موجب رضایت حداکثری منتورها و کارفرمایان شد.

نتایج حاصل شده به حدی از لحاظ کیفی به پختگی رسیده بود که انتخاب برندگان و رتبه‌بندی معماران برای کارفرمایان و معماران بسیار دشوار شده بود.
در نهایت تم و هویت شهرک که مدنظر کارفرمایان بود و بحث چالش برانگیز پروژه به شمار می‌رفت به خوبی معنا شده بود.

برای مثال طرح نفر اول برگرفته از تم باغ سنتی و ایرانی بود که ترکیبی از تنوع رنگ‌های مختلف و جوی آبی در حاشیه شهرک جلوه ویژه‌ای به فضا داده بود و فواره‌هایی همانند حمام فین کاشان در آن در نظر گرفته شده بود.

کارفرما برای پروژه تنیاتاون در نظر داشت تا شهرک به نحوی ساخته شود که اولویت اول، زندگی ساکنین شهرک باشد.
به همین دلیل کاربری تمامی المان‌های به کار برده شده باید برای فراهم کردن نیازهای ساکنین لحاظ می‌شد.
از این رو معماران پیشنهادهای شگفت انگیزی در این راستا ارائه کردند که شامل فضاهای ورزشی مجهز، ایجاد فضاهای سبز و حتی در نظر گرفتن فضای کشاورزی برای ساکنین بود.

گفتنی است ایده پردازی‌های متفاوت و طرح‌های متنوع نیاز کارفرما را مرتفع ساخت و منجر به دستیابی به طرح‌هایی برای شهرک شد که بتواند اجرایی باشد و در آینده تبدیل به یکی از خاص‌ترین شهرک‌های منطقه شود.

انتهای رپرتاژ آگهی