حمایت جهانی از برجام در برابر خروج امریکا از توافق هستهای
تاریخ انتشار: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ | کد خبر: ۱۸۴۴۴۶۸۲
گاردین: وزرای خارجه اروپا در دیدار هفته آینده با ظریف برای حفاظت از برجام در برابر تحریمهای امریکا ضمانت میدهند
ایران آنلاین / ابراز تأسف از تصمیم دولت امریکا برای خروج از برجام و مذمت ترامپ به عنوان محور این اقدام در کنار تأکید بر ضرورت حفظ برجام از سوی دیگر طرفها چکیده واکنشهای جهانی به تحولی است که از روز سه شنبه شب در ارتباط با این توافق بینالمللی رقم خورد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
روزنامه گاردین با اعلام اینکه اروپایی ها به ظریف تضمین خواهند داد، نوشت: اتحادیه اروپا عزم خود را جزم کرده تا از توافق هستهای ایران از طریق حمایت از شرکتهای اروپایی که مایل به تجارت با تهران هستند در برابر تحریمهای وزارت خزانهداری امریکا محافظت کند.
به این ترتیب اگرچه مؤتلفان در اقلیت جبهه متشکل از امریکا، اسرائیل و عربستان با خیالات واهی از تأثیرات این تصمیم به استقبال پایان حضور امریکا در برجام رفتند. اما واکنشهای دیگر طرفهای برجام و کشورهای صاحب قدرت نشان داد که اراده قوی برای حفظ برجام و باقی ماندن بر تعهدات دو سویه آن وجود دارد. موضعگیریهایی که پاسخ رد به مواضع ضد ایرانی دولتمردان امریکا بود.
وزارت امور خارجه امریکا دیروز هم در بیانیه ای با وعده همکاری واشنگتن با متحدان اروپایی و غیر اروپایی خود برای ایجاد یک راهحل پایدار علیه ایران، مدعی شد: «این تلاش تنها به تهدید هستهای ایران محدود نمیشود، بلکه برای حذف تهدید برنامه موشکی ایران، توقف اقدامات تروریستی این کشور در سرتاسر جهان و نیز مسدود کردن اقدامات تهدیدآمیز تهران در خاورمیانه و خارج از آن همکاری خواهیم کرد.» موضعی که نه تنها با اقبال مقامات دیگر کشورهای قدرتمند جهان مواجه نشد که با توجه به مواضع قاطع آنها در حمایت از برجام منزوی ماند. رهبران تروئیکای اروپایی بلافاصله پس از سخنرانی ترامپ با صدور یک بیانیه مشترک اعلام کردند که همچنان در برجام باقی خواهند ماند.
علاوه بر بیانیه انگلیس، آلمان و فرانسه، فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم به نمایندگی از کشورهای عضو این اتحادیه یک روز پساز خروج امریکا از برجام با انتشار بیانیهای بر ادامه پایبندی اتحادیه اروپا به این توافق تأکید کرد. بهگزارش پایگاه اینترنتی اتحادیه اروپا، در این بیانیه آمده است: اتحادیه اروپا عمیقاً از تصمیم رئیس جمهوری ترامپ برای خروج از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) متأسف است. برجام بهطور یکپارچه در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل مورد تأیید قرار گرفت و یک عنصر کلیدی در معماری منع اشاعه هستهای جهانی بوده و برای امنیت منطقه ضروری است. در ادامه این بیانیه آمده است: تا زمانی که ایران به اجرای تعهدات مرتبط هستهایاش ادامه دهد، همانگونه که تاکنون انجام داده و آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز در ۱۰ گزارش خود آن را مورد تأیید قرار داده است، اتحادیه اروپا هم به اجرای مؤثر و کامل توافق هستهای متعهد باقی خواهد ماند. اتحادیه اروپا همچنین افزوده است: رفع تحریمهای مرتبط هستهای بخش ضروری از این توافق است. اتحادیه اروپا بارها متذکر شده که رفع این تحریمها تأثیری مثبت بر روابط تجاری و اقتصادی با ایران داشته است. اتحادیه اروپا بر تعهد خود برای تضمین اینکه این روند ادامه خواهد یافت، تأکید میکند. بر اساس این بیانیه اتحادیه اروپا مصمم به همکاری با جامعه بینالملل برای حفظ این توافق است.
«ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه فرانسه نیز ساعاتی پس از سخنرانی ترامپ از برنامهاش برای گفتوگوی تلفنی با محمدجواد ظریف همتای ایرانی خود خبر داد و تأکید کرد: «توافق هستهای با ایران از بین نرفته است.» لودریان در عین حال با ابراز نگرانی نسبت به وجود خطر واقعی یک تقابل، گفت: «امیدوارم که تصمیم امریکا موجب از بین رفتن صلح نشود.»
وزیر امور خارجه فرانسه همچنین از رایزنی هفته آتی وزرای تروئیکای اروپایی با وزیر خارجه ایران در آلمان خبر داد. جلسهای که حضور نمایندگانی از توتال و دیگر شرکتهای اقتصادی و تجاری بزرگ در آن نشان دهنده جدیت اروپا در مقابله با تحریمهای امریکایی است. لودریان در همین راستا ادامه داد: «اروپاییها خواهان ماندن در توافق درخصوص برنامه هستهای ایران هستند و به گونهای عمل خواهند کرد که ایران نیز در آن بماند.»
حمایت روسیه و چین ازادامه برجام
در امتداد این موضع اروپا دو کشور روسیه و چین نیز بر ادامه حمایت خود از ادامه برجام پس از خروج امریکا تأکید کردند. وزارت امور خارجه روسیه تصمیم امریکا را نقض آشکار حقوق بینالملل دانست و با بیان اینکه «هیچ دلیلی برای تضعیف برجام وجود ندارد»، تأکید کرد آماده همکاری بیشتر با دیگر طرفهای برجام و ادامه همکاری با تهران است. وزارت امور خارجه چین نیز با ابراز تأسف نسبت به تصمیم امریکا برای خروج از برجام در بیانیهای تأکید کرد: «پکن به همکاری اقتصادی و تجاری با ایران ادامه خواهد داد.»
علاوه بر این سفیر چین در انگلیس با بیان اینکه «اگر شما از توافقی که دولت قبلی کشورتان امضا کرده کنارهگیری کنید، یک سابقه بد ایجاد خواهید کرد» تأثیر نامطلوب تصمیم ترامپ بر مذاکرات هستهای با کره شمالی را یادآور شد. «تارو کانو» وزیر امور خارجه ژاپن نیز روز گذشته با ابراز تأسف نسبت به تصمیم ترامپ و پیامدهای احتمالی آن اعلام کرد: «ژاپن آماده است تا با دیگر طرفهای توافق برای حفظ آن همکاری کند.» «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل نیز با ابراز تأسف نسبت به خروج امریکا از طرفهای دیگر برجام و تمام کشورهای عضو سازمان ملل خواست تا به حمایت خود از توافق هستهای ادامه دهند. در عین حال «یوکیو آمانو» مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز پس از خروج امریکا از برجام بار دیگر پایبندی ایران به تعهداتش در این توافق را مورد تأیید قرار داد و گفت: «آژانس به دقت تحولات مربوط به این توافق را نظارت کرده است.»
حمایت اکثریت کشورهای منطقه از ادامه حیات برجام
کشورهای منطقه غرب آسیا واکنش متفاوتی به خروج امریکا از برجام نشان دادند. در حالی که اکثریت کشورهای منطقه بر ضرورت حفظ برجام حتی بدون حضور امریکا تأکید داشتند، عربستان و معدود دولتهای متحدش از جمله بحرین ، امارات و مصر از تصمیم ترامپ برای خروج از برجام و از سرگیری تحریمها علیه جمهوری اسلامی ایران استقبال کردند.رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه با بیان اینکه «امریکا، به دلیل عدم پایبندی به توافقی که انجام داده بازنده خواهد بود»، گفت: «توافقات بینالمللی مطابق با خواسته یک طرف فسخ یا امضا نمیشود.» وزارت امور خارجه ترکیه نیز در بیانیهای اقدام امریکا را ناامید کننده دانست و هشدار داد: «تصمیم یکجانبه واشنگتن برای کنار گذاشتن توافق هستهای به ایجاد مناقشات جدید و بیثباتی منجر خواهد شد.» وزارت امور خارجه عمان نیز در بیانیه ای با بیان اینکه «تحولات خروج واشنگتن از توافق هستهای ایران را دنبال میکنیم»، گفت: «عمان که روابط خوب و دوستانه با امریکا و ایران دارد به پیگیریهای خود ادامه خواهد داد و برای حفظ امنیت و ثبات در منطقه تلاش خواهد کرد.»خالد الجارالله، معاون وزیر خارجه کویت اما برخلاف موضع سه عضو دیگر شورای همکاری خلیج فارس با تأکید بر اهمیت توافق هستهای ایران گفت: «ما از همان ابتدا از توافق هستهای ایران استقبال کردیم زیرا این توافق میتواند در تحقق امنیت و ثبات در منطقه سهیم باشد بنابراین وجود چنین توافقی بهتر از نبود آن است.»
اوباما: خروج از برجام دستیابی به توافق با کره شمالی را تهدید میکند
تصمیم رئیس جمهوری امریکا به خروج از برجام که در مخالفت با نظر بیش از دو سوم مردم امریکا اتخاذ شد ، علاوه بر آنکه از سوی کشورهای صاحب قدرت جهان و نهادهای بینالمللی مورد استقبال قرار نگرفت، در درون امریکا نیز با انتقادات صریح مواجه شد.
«باراک اوباما» رئیس جمهوری پیشین امریکا که تا پیش از این چندان اظهار نظر صریحی درباره اقدامات ترامپ انجام نداده بود روز گذشته با انتشار بیانیهای تصمیم ترامپ در به خطر انداختن برجام را یک اشتباه بسیار مهلک توصیف کرد و در دفاع از ثمره سیاست خارجی دولتش نوشت: «زمانی که ما همه به دنبال استفاده از دیپلماسی برای موفقیت در برابر کره شمالی هستیم، خروج از برجام دستیابی به یک توافق با کره شمالی را نیز تهدید میکند به همین دلیل بیانیه امروز در مورد برجام بسیار گمراهکننده بود.» او همچنین خروج از توافق هستهای با ایران را پشت کردن امریکا به نزدیکترین شرکایش توصیف و با طرح نکاتی از جمله اینکه «برجام یک توافق تنها میان دولتهای امریکا و ایران نبوده است و این توافق بر پایه بازرسیهای همه جانبه در راستای محدود کردن برنامه هستهای ایران بوده است» بر پایبند بودن ایران به برجام تأکید کرد و نوشت: «این تنها دیدگاه دولت من نبود. جامعه اطلاعاتی امریکا نیز تأیید کرد که ایران به تعهدات خود در توافق عمل کرده است و این موضوع را چندین بار به کنگره نیز گزارش داد. همچنین نزدیکترین متحدان ما و نیز آژانس بینالمللی انرژی اتمی که مسئول نظارت بر برنامه هستهای ایران است نیز این موضوع را تأیید کرده است.» اوباما با بیان اینکه «برجام هرگز قرار نبود همه مشکلات ما با ایران را حل کند»، افزود: «این تصمیم که برجام را با مخاطره روبهرو کرده است آن هم بدون بروز هرگونه نقض توافق از سوی ایران یک اشتباه مهلک است. بدون این توافق امریکا در نهایت باید میان ایران هستهای یا یک جنگ دیگر در خاورمیانه یکی را انتخاب کند. ما همه خطر دستیابی ایران به سلاح هستهای را متوجه هستیم.»
جان کری وزیر امور خارجه پیشین امریکا نیز که در روزهای گذشته به واسطه رایزنیهایش برای حفظ برجام آماج طعنههای گزنده ترامپ قرار گرفته بود، با انتشار بیانیهای، تأکید کرد که تصمیم ترامپ به خروج امریکا از برجام اعتبار و امنیت این کشور را تضعیف و واشنگتن را منزوی خواهد کرد. وی افزود: میزان خسارتی که این تصمیم به بار میآورد، منوط به کاری است که اروپا میتواند برای حفظ توافق هستهای انجام دهد و منوط به واکنش ایران است.
باید امیدوار باشیم که جهان بتواند توافق هستهای را حفظ کند. هیلاری کلینتون وزیرامورخارجه اسبق امریکا نیز تصمیم ترامپ را یک ضربه جدی به اعتبار و امنیت امریکا دانست در توییتر خود نوشت: «ایران اکنون خطرناکتر شده است. آغاز مذاکرات برای تحریمهای جدید علیه ایران به مراتب سختتر شده است.
برنامه دیگر شما چیست؟ هر آن کس که فکر میکند بمباران پاسخ خواهد بود، به طرز تأسفبرانگیزی اطلاعات غلط دریافت کرده است.» کلینتون به عنوان یکی از پایهگذاران تحریمهای سخت علیه ایران، اعمال تحریمهای بینالمللی سخت علیه ایران برای یکبار دیگر را در شرایطی که به اعتبار امریکا ضربه خورده است، امری به مراتب سختتر از گذشته دانست و افزود: «همچنین برای امریکا رسیدگی به دیگر تهدیدات سختتر خواهد بود چرا که کاخ سفید دیگر هیچ ابزار اعمال فشاری ندارد و ایران آزاد است که هر کاری میخواهد انجام دهد.»/ ایران
منبع: ایران آنلاین
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت ion.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۸۴۴۴۶۸۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
محمد صدر: ایران با اسرائیل درگیر نشد، با ناتو رو در رو شد
سیدمحمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام معتقد است که در شرایط فعلی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران باید بهشدت فعالتر شود و ضمن در پیش گرفتن دیپلماسی متوازن و متعادل با همه کشورهای جهان، بهدنبال خنثی کردن تلاشهای حامیان (رژیم) اسرائیل برای افزایش فشار علیه ایران باشد.
به گزارش هم میهن، این دیپلمات پیشین معتقد است که وزارت امور خارجه باید تلاش برای احیای برجام و خروج از لیست سیاه FATF را در اولویت کارهای خود قرار دهد، چراکه این دو پرونده باعث شدهاست که استمرار تحریمهای گسترده علیه ایران باعث مشکلات عدیده اقتصادی برای کشور شود.
سیدمحمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نکاتی را مطرح کرده است که میخوانید:
به نظر میرسد فاز نظامی رویارویی مستقیم ایران و اسرائیل به پایان رسیدهاست. فکر میکنید که دستگاه سیاست خارجی و دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در این شرایط چه مسئولیتی بر عهده دارد؟
شرایط بهگونهای است که موقعیت نظامی و جایگاه ایران در منطقه تا حدی مورد توجه کشورهای منطقه و جهان قرار گرفتهاست. الان شرایطی پدید آمدهاست که باید فعالیتهای جدی دیپلماتیک در زمینههای مختلف آغاز شود. حامیان (رژیم) اسرائیل، چه در آمریکا و اروپا و چه در نهادهایی مانند اتحادیه اروپا و گروه ۷ سعی میکنند که از این وقایع سوءاستفاده کنند و فشارها را بر تهران افزایش دهند.
این کشورها و نهادها بههیچوجه نگران حمله (رژیم) اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق نبودند، اما حالا بهگونهای رفتار میکنند که انگار پاسخ مشروع ایران به این اقدام نظامی باعث نگرانی آنها شدهاست. با توجه به اینکه جو تبلیغاتی علیه ایران تشدید شده و این کشورها قصد دارند بهدنبال تحریم ایران بروند، باید کارزار جدی دیپلماتیک در زمینههای مختلف، هم در منطقه و هم در اروپا و سازمان ملل داشتهباشیم تا بتوانیم اقدامهایی را که کشورهای غربی قصد دارند علیه ایران انجام دهند، خنثی شود.
در عین حال دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی باید تمام تلاش خود را به کار گیرد که قضایای مسکوت و معطلمانده از گذشته مانند برجام و FATF را نیز حل و فصل کند، چراکه تا این قضایای دیپلماتیک حلوفصل نشود، ما از تحریمها و مشکلات اقتصادی شدید ناشی از آن رنج خواهیم برد.
فکر میکنید با تحولات اخیر آیا آمریکاییها حاضر خواهند بود باز هم پای میز مذاکره بنشینند و در مورد برجام صحبت کنند؟
الان آمریکا در شرایط خاصی قرار دارد. در شش ماه گذشته هم مشخص شد که آمریکاییها به دنبال مشارکت در جنگ یا گسترش بحران در منطقه نیستند و تا این حد مشخص شدهاست که سیاست آمریکا این است که جنگ غزه در سراسر خاورمیانه گسترش پیدا نکند، پای کشورهای دیگر به آن کشیدهنشود و آمریکا درگیر یک منازعه جدید در منطقه نشود.
در این زمینه به نظر میرسد که انگیزههای ایران و آمریکا مشابه یکدیگر باشد و ایران هم علاقهای به گسترش منازعه در منطقه ندارد. اما در مورد برجام و مسائل مرتبط با آن، شاید هنوز وقت گفتوگو در این مورد فرا نرسیدهباشد. در چارچوب تعامل دیپلماتیک شاید هم لازم نباشد که در گام نخست سراغ احیای برجام برویم.
الان اولویتهای مهمی وجود دارد. آمریکا که ۶ سال است از برجام خارج شدهاست و عضو این توافق نیست، این امکان وجود دارد که با طرفهای باقیمانده در برجام برای اجرای احکام معطلمانده آن تعامل کرد و در این زمینه مذاکرات را با جدیت پی گرفت.
برای این مهم لازم است که کارشناسان خبره سیاست خارجی وارد کار شوند و دولت از ظرفیتهای دیپلماتهای باتجربه و نخبه کشور برای مذاکرات در مورد برنامه هستهای ایران استفاده کند و اجازه بدهد که چه در حوزه مذاکرات هستهای و چه در حوزه خارج شدن از فهرست سیاه FATF وضعیت از حالت توقف خارج شود و کارها پیش برود.
ارزیابی شما از عملکرد ۷ ماه گذشته دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی بعد از عملیات طوفانالاقصی و جنگ غزه چیست؟
این سوال خیلی کلی است و نمیتوان به سادگی به آن پاسخ قاطعی داد. قضایای مختلف در حوزه سیاست خارجی با هم مرتبط است. دستگاه سیاست خارجی موظف است که منافع بینالمللی کشور را در همه حوزهها با جدیت پیگیری کند. همانگونه که عرض کردم چه در حوزه برجام و FATF و چه در حوزه جلوگیری از افزایش فشار به ایران پس از پاسخ نظامی ایران به (رژیم) اسرائیل، دستگاه دیپلماسی باید مقتدرانه پیگیر منافع ایران باشد.
در عین حال باید در حوزههای دیگر مانند روابط دوجانبه مثل روابط با سوریه، روابط با روسیه و چین، دستگاه دیپلماسی ما فعالانهتر عمل کند. مهمترین مسئله این است که باید از این محدودیتهایی که برای سیاست خارجی ایجاد شدهاست، خارج شویم و باید روابط خارجی خود را خیلی جدی با همه کشورها گسترش دهیم. نباید روابط دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران به یکی دو کشور خاص محدود شود.
اگر روابط ما مثل شرایط کنونی محدود باقی بماند، قدرتهای دیگر از این محدودیت سوءاستفاده خواهند کرد. دستگاه دیپلماسی باید به صورت جدی در این زمینهها فعال شود و تغییرات جدی به وجود بیاورد.
عملیات وعده صادق تا چه اندازه باعث شد که اسرائیلیها نسبت به عملکردشان در آینده محتاطتر شوند؟
بسیار مؤثر بود. اسرائیلیها باور نمیکردند که ایران دست به اقدامی چنین گسترده در واکنش به اقدامات آنها بزند. اسرائیل بعد از جنگ ۱۹۷۳ پوشش امنیتی قدرتمندی برای خودش ایجاد کردهبود و هم متحدانش چه در غرب از طرف آمریکا و اروپا و چه در شرق از طریق شوروی و بعد از آن روسیه، کمکهای گسترده نظامی و دفاعی در اختیار اسرائیل قرار میدادند.
قدرتهای جهانی پذیرفتهبودند که موجودیت (رژیم) اسرائیل و امنیت اسرائیل از اولویتهای اصلی خودشان است. این موضوع در آمریکا به یک سیاست دوحزبی و اجماعی تبدیل شدهبود و کار تا جایی پیش رفت که از اسرائیل با عنوان ایالت پنجاهویکم آمریکا یاد میشد. در نیم قرن گذشته به جز یک مورد پرتاب موشکهای عراق به سمت اسرائیل، هیچ حملهای به اسرائیل نشدهبود و اسرائیل تصور میکرد که سازوکار بازدارندگیاش صددرصد موفق بودهاست.
برای کل قدرتهای جهانی، بهویژه آمریکا جا افتادهبود که (رژیم) اسرائیل باید از لحاظ نظامی و بهخصوص از نظر توانمندی نیروی هوایی از همه کشورهای منطقه قویتر باشد. پاسخ نظامی ایران نشان داد که این حجم از تلاشها بیفایده بوده و اسرائیل ضربهپذیر است و اگر مرتکب اشتباهی شود، ضربات دیگری هم خواهد خورد.
مشارکت ائتلاف آمریکا، بریتانیا و فرانسه با حمایت برخی کشورهای عربی در رهگیری و انهدام موشکها و پهپادهای ایرانی باعث شد که برخی تحلیلگران این موضوع را مطرح کردهاند که اسرائیل و آمریکا یک گام به ایجاد یک ائتلاف منطقهای با مشارکت اسرائیل و کشورهای عربی برای مقابله با ایران نزدیکتر شدهاند. نظر شما در مورد این مسئله چیست؟
منازعهای که بین ایران و اسرائیل پیش آمد، در واقع فقط بین ایران و (رژیم) اسرائیل نبود، بلکه بین ایران و ناتو بود. تمام ظرفیتهای کشورهای عضو ناتو به کمک اسرائیل آمد و به همین دلیل هم بود که موفق شدند برخی از پهپادها و موشکهای ایران را منهدم کنند. صرفاً خود اسرائیل در عملیات ایران مدافع نبود، بلکه ظرفیت بزرگی از کشورهای عضو ناتو در این دفاع مشارکت کردند. همین موضوع نشاندهنده توان و قدرت موشکی و پهپادی ایران بود، چراکه برای بیاثر کردن این عملیات کل ظرفیت کشورهای متحد اسرائیل در ناتو با همه امکانات وارد صحنه شدند.
بعضی از کشورهای عربی مثل اردن از (رژیم) اسرائیل دفاع کردند و برخی کشورهای عربی هم آسمان خودشان را در اختیار آمریکا و انگلیس و فرانسه قرار دادند و سعی کردند که در این حمله اسرائیل ضربات کمتری بخورد. اسم این ائتلاف را هر چیزی بگذاریم، چه به آن بگوییم ناتوی خاورمیانه یا ناتوی عربی یا هر چیز دیگر، در این شرایط شاهد بروز عملی آن بودیم.
ولی اینکه در آینده قرار باشد چنین تشکیلاتی واقعاً شکل بگیرد، به شرایط آینده منطقه بستگی دارد و از الان نمیتوان پیشبینی کرد؛ بهخصوص اینکه کشورهای منطقه هم میدانند که اگر بخواهند وارد فاز یک ائتلاف شوند، آنگاه باید امنیت و آینده خود را دربست در اختیار آمریکا و اسرائیل قرار دهند و خودشان را با آنها همسرنوشت کنند. همانگونه که در سالهای گذشته مشاهده کردهایم، همه سیاستهای آمریکا و اسرائیل همیشه برای همه کشورهای عربی قابل پذیرش نیستند.