به نقل از «مجله همگردی»

شیخ بایزید بسطامی کیست، مهم و تاثیرگذار در تاریخ

تاریخ انتشار: ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۷ | کد خبر: ۱۸۴۹۲۳۳۹

 مجموعه تاریخی بسطام در 6 کیلومتری شهر شاهرود واقع شده است. این مجموعه تاریخی که به دلیل قرار داشتن آرامگاه شیخ بایزید بسطامی مشهور به سلطان العارفین مورد توجه علاقمندان به عرفان قرار گرفته در شهر کوچک و زیبای بسطام قرار دارد. شهر بسطام هم به دلیل حالت عارفانه ای که آرامگاه بایزید این عارف شهیر به آن بخشیده بسیار آرام است و چنارهای قدیمی و تنومندی که آن را پوشانده زیبایی دوچندانی به آن بخشیده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اشخاصی که فصل پاییز به بسطام سفر کرده اند هیچ گاه رنگ های زیبای چنارهای بسطام را از خاطر نمی برند. این مقاله درباره آرامگاه شیخ بایزید بسطامی و قدمت آرامگاه شیخ بایزید بسطامی است و اینکه شیخ بایزید بسطامی کیست.

بایزید کیست؟

بایزید بسطامی که نام کامل وی بایزید بسطامی ابوزید طیفور است فرزند عیسی نامی است که او هم پسر سروشان بسطامی بوده است و نسل در نسل در شهر بسطام متولد شده و در آن زیسته اند. بایزید بسطامی که در حوزه عرفان به سلطان العارفین ملقب و مشهور است در خانواده ای زاهد مسلک متولد شد. وی در محله موبدان چشم به دنیا گشود و بعضی محققین معتقدند پدران بایزید بسطامی دنباله رو آیین مهر بوده اند. حتی ذکر شده است که جد بزرگ بایزید بسطامی یعنی سروشان خود زرتشتی بوده و بعد به دین مبین اسلام گرویده است. هر چند که به دلیل اطلاعات ناچیز آن دوره زندگی بایزید بسطامی در هاله ای از ابهام قرار دارد اما در این شکی نیست که او با تزکیه نفس، مراقبه و ریاضت در میان عارفان دارای جایگاه بلند مرتبه ای است و به همین دلیل نامش به لقب «سلطان العارفین» مزین گشته و طی این قرن ها خللی بر آن وارد نیامده است. این عارف بزرگ در سال 261 هجری قمری چشم از جهان فرو بست و کنار خلوت گاه همیشگی اش که یک صومعه بوده و سالیان دراز در آن جا به ذکر و ریاضت مشغول، به خاک سپرده شد. ایم مقاله درباره آرامگاه شیخ بایزید بسطامی و قدمت آرامگاه شیخ بایزید بسطامی است و اینکه شیخ بایزید بسطامی کیست.

با احترام وارد شوید

مجموعه تاریخی بسطام یکی از مجموعه های مهم از لحاظ تاریخی و زیبا از نظر معماری شهر شاهرود است. این محوطه در دوره های مختلفی ساخته شده است که طبق تحقیقات انجام شده از قبل از دوره سلجوقیان تا زمان قاجار می توان در آن نمونه هایی یافت. مجموعه تاریخی بسطام شهر شاهرود شامل بقعه متبرکه امام زاده محمد بن جعفر صادق (ع)، مدرسه شاهرخیه، برج کاشانه، مسجد جامع، مسجد و منار سلجوقی، آرامگاه غازان، ایوان الجایتو، مسجد بایزید، صومعه بایزید و آرامگاه سلطان العارفین بایزید بسطامی است. وجود این تعداد اثر تاریخی، ارزشمند و زیبا در یک مجموعه هر بازدید کننده ای را وادار به احترام می کند، علی الخصوص حس و حال عارفانه ای که همچنان می توان از میان این معماری ها احساس کرد. بیشترین آثار مجموعه تاریخی بسطام شاهرود، مربوط به دوره ایلخانی و سلجوقی است که تزیین با کاشی و گچبری و کار با آجر در آن سنوات رواج فراوانی داشته است. این درباره این است که شیخ بایزید بسطامی کیست.

مجموعه تاریخی آرامگاه بایزید بسطامی

بعد از گذر از شاهرود و رسیدن به شهر بسطام، وقتی پای درون این محوطه می گذارید انگار در زمان سفر کرده اید و همراه خیال خود به چند قرن قبل بازگشته اید. از هر کدام از سه در ورودی این مجموعه داخل شوید گنبد فیروزه ای و هنر بی نظیر کاشی کاری آن درکنار آسمان معمولا آبی و سفید و  کبوترانی که گراگرد آن در حال چرخیدن هستند قاب عکسی رویایی جلو چشمان تان می گستراند. با تمام شهرت بایزید بسطامی، آرامگاه این عارف برجسته همچون دوران زیستنش که سالکانه و در خلوت بوده، در فضایی بیرون از معماری و در گوشه ای از صحن قرار دارد. بر روی مدفن این عارف جلیل القدر سنگ مزاری نصب گردیده که کلمات روی آن برگرفته از مناجات معروف امام نخست شیعیان جهان حضرت علی (ع) است که بر سنگ مرمرین حک شده است. در نزدیکی مزار بایزید بسطامی دو اتاق کوچک قرار دارد که ظاهرا همان صومعه بایزید و محل عبادت این پیر عارف بوده است و نشانه ای است از ساده زیستی، زهد و پرهیز از مال دنیای بایزید. آرامگاه بایزید بسطامی یک مسجد و چند بنا و مزاربیشتر نیست. مزار گنبدی شکل و مدور که فاصله چندانی با مدفن بایزید بسطامی ندارد به یکی از فرزندان امام صادق (ع) منسوب است. گفته می شود وی جهت راهنمایی و ارشاد اهالی بسطام به این منطقه فرستاده شده و پیش از بایزید دعوت حق را لبیک گفته است. بنای ساختمان امام زاده ذکر شده شباهت زیادی به گنبد غازان و قنیه آن دارد. تعمیرات و بازسازی این بقعه مربوط به دوره الجایتو است که روی بنای اولیه که در قرن 7 قمری توسط غازان خان صورت گرفته است. ایوان امام زاده بسیار بلند است و تزیینی که با آجر چینی شده و در مشبک آن جلوه ای دو چندان به آن بخشیده است. این متن درباره این است که شیخ بایزید بسطامی کیست.

دیگر بناها

در مجموعه تاریخی بسطام، مسجدی است مابین بقعه امام زاده و  مسجد سلجوقی که به صورت حیاط کوچکی به چشم می خورد که البته همان هم در دوره قاجار پوشیده شده است. در بخش جنوبی مسجد سه در وجود دارد که کارشان ارتباط با مسجد سلجوقی است. کنده کاری بی نظیر و فوق العاده روی این درها بسیار جالب است و حیرت تماشگران را به همراه دارد. آیاتی از کتاب خدا، قرآن کریم بر روی سر در با دستان هنرمندان زمانه خود گچ بری شده است. متاسفانه تاریخ دقیق ساخت مسجد مشخص نیست و هبچ سندی حتی در شهر شاهرود مبنی بر  سال ساخت آن وجود ندارد اما با توجه به کتیبه موجود، تعمیراتی در سال 1242 هجری قمری روی آن صورت گرفته است. در بخش شرقی مسجد بایزید بسطامی مناره بسطام قرار دارد که به آن متصل است و تاریخ بنای آن به سال 414 هجری قمری باز می گردد. نور داخل مناره به وسیله روزنه های روی بدنه مناره تامین می شده است و برای دسترسی به بخش های فوقانی پلکانی مارپیچ داخل آن تعبیه شده است.

شکوه معماری مقبره

مجموعه تاریخی بسطام که باعث رونق شهر بسطام و حتی شاهرود گردیده و هر سال عاشقان معماری و عرفان را به آنجا می کشاند یک مجموعه آرامگاهی بزرگ و بدون نظمی خاص است که بناهایی از قرن سوم هم در خود دارد اما بهترین بخش ها مربوط به دوره ایلخانیان و بعد از آن است. برای ورود به این محوطه هزینه ای دریافت نمی شود. مسجد بایزید هم یکی دیگر از بناهای این محوطه تاریخی است که شکوه و عظمتی خاص به بسطام، این شهر کوچک همجوار شاهرود بخشیده است. مسجد بایزید دارای بخش مردانه و زنانه مجزا است که دو شبستان عمود بر هم دارد. قسمت مردانه بر روی مسجدی از دوره سلجوقی قرار گرفته است که محراب آن با گچ بری بی نظیر خود و نقش های هندسی و اسلیمی و گیاهی هوش و حواس هر بیننده ای را با خود می برد. از دیگر طرح های روی این محراب گل های چهار پر است. از دیگر تزیینات بالای محراب کتیبه هایی است که با خط نستعلیق و ثلث نگاشته شده و یادگار دوران ایلخانی و قاجار است. هنوز هم بعد از گذشت چند قرن از وفات عارف بزرگ بایزید بسطامی، می توان فضای عرفانی آکنده به زهد و خلوص را در این محوطه تاریخی شهر بسطام حس کرد و از آرامشی که بر روح آدمی مستولی می شود، لذت برد. این متن درباره قدمت آرامگاه شیخ بایزید بسطامی است.

منبع: مجله همگردی

کلیدواژه: بسطام ایران گردی ایرانگردی تور اروپا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت hamgardi.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مجله همگردی» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۸۴۹۲۳۳۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

آرزوهای شیرین برای محله‌ای در دروازه تاریخ / «دروازه ری» در انتظار لباس نو

محله دروازه ری قم که خاستگاه ۱۲۸ شهید و بزرگانی همچون سردار موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی بوده، این روزها در انتظار پوشیدن لباسی نو بر تن کهنه و زخم خورده خویش است.

به گزارش خبرگزاری ایمنا از قم، ری، تهران، ساوه، اصفهان، کاشان؛ از هر سوی که زائران برای تشرف به حرم مطهر بانوی کرامت قصد ورود به شهر قم را داشتند، باید از دروازه‌ای در باروی شهر وارد می‌شدند که به «دروازه ری» معروف بود.

دروازه ری که احتمالاً کهن‌ترین دروازه قم قبل از احداث جاده ناصری از مسیر علی‌آباد به قم و شاهراه ارتباطی شهر با ری و تهران محسوب می‌شده، تا سال ۱۳۲۱ هنوز پابرجا بوده است.

اگر در اسناد تاریخی که جست‌وجو کنید، المان هویتی دروازه ری را خواهید دید. یک بنای ساده و گنبدی که نشان از تاریخ پرفرازونشیب شهر قم دارد و کاروان‌های اهل دانش و زیارت در سفر به قم را به سمت این شهر راهنمایی می‌کرده است.

محله دروازه ری و نوبهار (چاله کاظم) پیش‌ازاین، مزرعه سعدآباد را در خود داشت و مقبره «خواجه اباصلت» از یاران امام رضا (ع) را در خود جای داده بود که هنوز هم وجود دارد.

از جمله ازدست‌رفته‌های محله دروازه ری می‌توان به «گذر ری» اشاره کرد که جایش در محله خالی است. این گذر سه یا چهارطاق چشمه‌ای داشته که به میدان کهنه و پامنار متصل می‌شده است. گفته می‌شود گذر حدود ۴۰ سال پیش تخریب شده و موجب شده است شکل و شمایل کنونی این محله چندان تاریخی و هویتی نباشد.

از پیشه‌های قدیم مردم این محل که در گذر هم نشانی داشت، می‌توان به نمک‌کوبی اشاره کرد. اهالی معاصر این محله هرچند آثاری از برج و باروی دروازه ندیده‌اند، اما زیبایی گذر و گاراژی که اتوبوس‌های راه پیموده از دشت مسیله به آن وارد می‌شد را به خاطر می‌آورند.

این محله تا سال‌ها در برزخی از دشت‌های سرسبز و باغات انگور و کوره‌های آجرپزی محلات مجاور قرار داشت، گویی دروازه‌ای میان بهشت و جهنم بود. در بیرون گذر هرچند شهر تا سال‌ها در حال تغییر و گذر از سنت به مدرنیسم بود، اما قطار مدرنیسم دیرتر و ناقص‌تر به دروازه ری رسید و غبار فرسودگی را بر تن این محله برجای گذاشت.

مهم‌ترین مشکل محله ناتمام ماندن خیابان و ترافیک ناشی از آن است که به تعبیر اهالی، محله را شبیه به مناطق جنگ‌زده کرده است. حداقل می‌شد از این بناهای تخریب شده به عنوان فضای عمومی استفاده کرد.

احمد اشعری، کارشناس حوزه شهرسازی از جمله کسانی است که روی مشکلات محله دروازه ری کار علمی انجام داده است و آن را از نظر گونه بافت‌شناسی «بافت ناکارآمد میانی» دسته‌بندی می‌کند.

به گفته وی، محله دروازه ری در خط مرزی بافت تاریخی ۳۰۰ هکتاری قم قرار دارد که در گذشته اراضی کشاورزی و کوره‌پز خانه بوده، اما از سال ۱۳۳۵ به تدریج سکونت در آن اتفاق افتاده است.

محله دروازه ری بر اساس سرشماری سال ۹۵ حدود ۱۴ هزار و ۷۰۰ نفر جمعیت دارد و چهار هزار خانواده در آن زندگی می‌کنند. ۲۵ درصد ساکنان محله دروازه ری، از اتباع هستند.

محور این محله در طرح تفصیلی، چهار طبقه دیده شده و قرار است انواع کاربری‌های خدماتی در آن لحاظ شود. این خیابان هم‌اکنون ۶۴ نوع فعالیت اقتصادی و خدماتی را در خود جای داده است و بخشی از این فعالیت‌ها نیز سازگاری مناسبی با محله ندارد.

این کارشناس حوزه شهرسازی معتقد است برای مرهم گذاشتن بر این زخم نیمه‌باز باید پروژه تملک خیابان دروازه ری را تکمیل کرد، اما در عین حال باید تلاش کنیم تا کارکرد محلی و انسجام اجتماعی در این محله حفظ شود.

اشعری با اشاره به وجود فضاهای بلاتکلیف در محله و در جریان تملک نیمه‌تمام بدنه خیابان، می‌گوید: با هزینه اندک می‌توان این فضاهای بلاتکلیف را به مکانی برای توقف اهالی تبدیل کرد.

وی با اشاره به وجود بعضی کاربری‌های ناسازگار در این محله عنوان می‌کند: با تملک چند پلاک می‌توان برای اهالی مسکن تولید و الگوی صحیح توسعه محله را تدوین کرد.

از جمله پیشنهادهای مشاور برای این محله، تملک آب‌انبار حاج رئیس به‌عنوان یک عنصر هویتیِ واقع در آن و اضافه کردن یک عنصر دروازه‌ای در محل طاق قدیم برای ارتقای هویت محلی بود که با پای‌کار نیامدن اداره کل میراث فرهنگی، معطل مانده است.

این کارشناس شهرسازی معتقد است یک سری از کاربری‌های ناکارآمد همچون مصالح‌فروشی و حمام متروکه در این محله باید برای تأمین خدمات عمومی به کار گرفته شود.

فرایند اجرایی شدن بازآفرینی محله دروازه ری تا امروز بدون تغییر در این تصمیم‌گیری پیگیری شده است، اوایل سال ۱۴۰۲ شهردار قم اعلام کرد که این پروژه در اولویت تملک با همان عرض ۱۸ متر است.

محمدحسین علی‌اکبری، مدیر منطقه یک شهرداری قم، مرداد سال گذشته در توضیح مشکلات و چالش‌های بازگشایی محله دروازه ری به ریزدانگی املاک این محله اشاره کرد که توافق با مالکان را دچار مخاطره می‌کند.

مساحت پایین املاک تجاری و کوچک بودن آن‌ها یکی دیگر از معضلات تملک در این پروژه است، چراکه این املاک وسیله امرارمعاش اهالی است، اما ارقام تملک به نحوی نیست که ملک تجاری دیگری جایگزین آن شود، از طرفی بسیاری از ملک‌ها جنوبی‌ساز یا به صورت مشاع است که فرایند تملک را دچار چالش می‌کند.

از طرفی به گفته این مسئول شهرداری قم، بخشی از این محله در بافت تاریخی قرار دارد و بهسازی آن نیازمند مشارکت سازمان میراث فرهنگی است.

با این همه تاکنون نزدیک به ۴۰ قطعه در محله دروازه ری تملک و تخریب شده و جدول‌گذاری و ساخت محور نیز در حال انجام است. گام بعدی احداث مرکز فرهنگی و فضای سبز کوچک این محله توسط شهرداری قم است که می‌تواند امید را به رگ‌های محله بازگرداند.

مدیر منطقه یک شهرداری قم در پاسخ به ابهاماتی درباره عرض محور دروازه ری، عرض ۱۸ متری را مصوبه طرح تفصیلی شهر قم می‌داند که با توجه به قرار گرفتن نیمی از محله در محدوده بافت تاریخی، شهرداری بر سر اجرای همین مقدار نیز با سازمان میراث فرهنگی دچار چالش است.

آذرماه سال ۱۴۰۲ بود که دفتر تسهیل‌گری محله دروازه ری تشکیل و در مسجد این محله جلسات با اهالی برگزار شد. مفهوم احداث دفتر تسهیل‌گری این است که بهسازی یک محله را تنها کالبدی نبینیم بلکه باید به مسائل اجتماعی و اقتصادی به‌صورت توأم با موضوعات کالبدی و عمرانی توجه کرد.

در روزهای اخیر تصاویری در فضای مجازی رد و بدل می‌شود که نشان دهنده ادامه تملک و تخریب بعضی املاک در مسیر خیابان ۱۸ متری این محله است.

نقش ویژه محله دروازه ری در روزهای دفاع مقدس و تقدیم ۱۲۸ شهید به کشور، حضور مشاهیری همچون امیر موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی و وجود جمع بزرگی از ایثارگران انقلاب اسلامی و جنگ از نقاط قوت و سرمایه‌های اجتماعی این محله است که می‌توان با پررنگ کردن این نقش، به بهبود مشارکت اجتماعی برای حل معضلات آن کمک کرد؛ مسجد فعال و اهالی دغدغه‌مند که روزهای بهتری برای محله‌شان آرزو می‌کنند، از سرمایه‌های ارزشمند این محله است.

یکی دیگر از سرمایه‌ها و دارایی‌های محله، تنوع قومیت‌ها و ملیت‌ها است که می‌تواند فرصت تلقی شود. شبکه خویشاوندی، مهارت‌های فنی، همچنین وجود عناصری همچون آب‌انبار و مسجد از دیگر سرمایه‌های محله است.

پای صحبت قدیمی‌ها که بنشینی، خاطرات جالبی از روزگار گذشته محله دروازه ری دارند. از گاراژی که محل تردد مسافران به قم بود و روستانشینان و عشایر کلکو از دشت مسیله به آن می‌رسیدند. از پرده‌خوانان و پهلوانان که هرازگاهی بساط خود را در میانه محله به پا می‌کردند و بوی نان سنگک تازه و دود کبابی که زیرگذر به مشام می‌رسید.

شاید امروز بخشی از این خاطرات دیگر رنگ‌باخته باشد، اما می‌توان دروازه ری را طوری بازسازی کرد که اصالتش به یادگار بماند و اهالی‌اش همچنان پایبند این محله باشند.

کد خبر 746803