به نقل از «جام جم آنلاین»

پیشگامان استفاده از کالای وطنی

تاریخ انتشار: ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۷ | کد خبر: ۱۸۴۹۸۴۳۲

ناظم الاسلام کرمانی در کتاب تاریخ بیداری ایرانیان (ص11 تا 12) درباره تحریم تنباکو و علت وقوع آن چنین نوشته است: «در سنه 1309ه.ق کمپانی رژی امتیاز دخانیات را از ناصرالدین‌شاه گرفت که بیع و شرای دخانیات منحصر به یک اداره باشد و به عوض چند کرور به شاه و درباری‌ها داد و به همه بلاد ایران، گماشتگان فرستاد و اداره خود را دایر کرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

حتی در قرا و دهات کس فرستاد و به مردم سخت گرفتند. بزرگان ایران از علما و غیرهم بر معایب و وخامت این عمل واقف شدند که امروز دخانیات محدود شد، فردا نمک و روز دیگر هم هیزم و زغال و آب و... و به ازای آن مبالغی گرفته خواهد شد و صرف آبادی مملکت نخواهد شد.»

این واقعه که بنا به نقل منابع، حتی به درون دربار و به میان زنان دربار نیز کشیده شد، شاه سرسخت را وادار به تسلیم و تبعیت از این حکم داده شده کرد. ملت به راهنمایی علما و طبقات نزدیک با ایشان، شوری را انگیختند که به نیت عدم مزاحمت بیشتر خارجیان در مسائل زندگی عادی و روزمره ایشان بود.

پس از پیروزی انقلاب مشروطیت، مساله حمایت از اقتصاد داخلی و بی‌نیازی از خارجیانی که در طول دوره قاجار به‌وسیله فشارهای اقتصادی، حکومت ایران را تمکین و تحت سلطه خود قرار داده بود، فصل الخطاب گفت‌وگوهای علاقه‌مندان و کنشگران این عرصه بود. یکی از شورانگیزترین این حرکات به‌وسیله زنانی که با فرستادن طلاهای و زیورآلات خود برای تشکیل بانک اقدام کردند، ایجاد شد. روزنامه مجلس درباره حمایت زنان از مجلس و مبانی مشروطه و تلاش جهت تحصیل استقلال اقتصادی مملکت به صورت تقدیم زیورآلات خود برای تاسیس بانک ملی خبر می‌دهد. (روزنامه مجلس. ش 2. س 1(1324 ق)ص2)

بحث تحریم در فاصله‌ای کوتاه بعد از مشروطیت و از جانب برخی از زنان روشن اندیش و آگاه که دستی بر قلم نیز داشتند به حمایت از کالای وطنی تبدیل شد. در این هنگام دیگر لازم نبود حکم شرعی برای تحریم چیزی صادر شود، بلکه مردم و در اینجا به طور خاص، زنان باید توجیه می‌شدند تا زمانی که اقتصاد مملکت با حمایت از تولیدات آن رشد نیابد، مفهومی به نام استقلال ـ که یکی از شعارهای آن دوره نیز بود ـ عملی و واقعی نخواهد بود. ایشان دست به کار شدند؛ گروه‌ها و انجمن‌های خودجوشی شکل یافت که حتی نام «حمایت از کالای داخلی» را بر خود داشت و به طور خاص هدفش توجیه دلایل استفاده از منسوجات وطنی و کالاهای داخلی به طور عام بود. راهکاری که پیشنهاد می‌کردند بسیار جالب، معقول و منطقی بود.

از اصلی‌ترین اهداف این انجمن‌ها مبارزه با ورود کالا و اشیای خارجی از طریق تبلیغ استفاده از منسوجات و اشیای ساخت وطن و حمایت از دستاوردهای صنعتی داخلی و تشویق خانم‌ها به این امر بود. (روزنامه انجمن. ش41. س1 (1324ق) ص4)

شاید بشود این تحرکات را از اولین جلوه‌های حضورزنان در سپهر عمومی ایران معاصر بدانیم.

یکی از فعال‌ترین کنشگران این عرصه که روزنامه‌نویس و صاحب مدرسه نیز بود، خانم مریم عمید (مزین السلطنه) بود که در فعالیت‌های «انجمن همت خواتین» نیز شرکت داشت. (روزنامه شکوفه. شماره 12. سال سوم (1333 ق) ص 197)

انگیزه تشکیل این انجمن، ترویج و تبلیغ استفاده از منسوجات وطنی و تشویق به فراگیری هنرهای دستی نزد خانم‌ها بود.

با مطالعه نکاتی که روزنامه شکوفه به آن پرداخته و مقایسه نکته‌بینی‌هایی که خانم مزین‌السلطنه نسبت به دقایق اخلاقی و اجتماعی و تربیتی از خود نشان داده با دید مردانه‌ای که در لابه‌لای روزنامه نسبت به اجتماع وجود داشته، به نظر می‌آید حساسیت‌های اجتماعی و دید نقادانه او به بسیاری از ظرایف پنهان اجتماع، بیشتر و دقیق‌تر از بسیاری از مردان همتراز عصر خود بوده یا این که آقایان در آن هنگام آن‌قدر خود را به بازی‌های سیاسی مشغول می‌داشتند که معضلات اجتماع داخل خود را یا از یاد برده یا بی‌اهمیت می‌انگاشتند. با این قیاس شاید بشود ادعا کرد خانم‌های روشنفکر آن زمان چون مریم عمید با همه محدودیت‌هایی که داشتند نسبت به واقعیات شرایط تغییر اصولی و منطقی در جامعه که ریشه در تغییر فرهنگ و باور و رفتارهای اجتماعی دارد، آگاه‌تر از مردان زمان خود بودند.

افزایش علاقه به فرآورده‌های خارجی از دوره قاجار

از اواسط دوره قاجار و از هنگامی که بنا بر سیاست سلطه و اقتصاد جهانی کشورهای زیر پوشش این سیاست و نیز کشور ما در زمره مصرف‌کنندگان کالا و اشیای ساخت خارج واقع شد، قرار سازندگی و ابداع از این ممالک رخت بربسته و آنها را به دهان‌های باز برای بلع فرآورده‌های خارجی مبدل ساخت. با پیشرفت زمان، این روند و تنوع احتیاجات واقعی و غیر واقعی شتاب بیشتری گرفت؛ از جانب دیگر تبلیغ استفاده انواع اشیای تجملی رواج آن را عمومی‌تر کرد. مجموعه این عوامل و شرایط باعث شد نویسنده دقیق روزنامه (شکوفه) برآشفته از اوضاع و نگران از پیشرفت این گرایش جاهلانه و مذموم از یک طرف بر رواج روحیه تقلید کور مصرف‌گرایانه در بین خانم‌ها و خانواده‌ها تاخته و از جانب دیگر خسارات ناشی از استفاده کالاهای بیگانه را که راه بر تولید و ساخت داخلی و تحرکات اقتصادی جامعه می‌بندد، گوشزد کرد. درباره بخش نخست می‌نویسد:
«... تقلید در بسیاری از امورات و موارد باعث ذلت و فلاکت بلکه گاهی منجر به مرض و هلاکت می‌گردد‌... مثلا کمینه می‌روم در منزل فلانه خانم، وضع مبل خانه و اساس او را ملاحظه می‌کنم. خیلی خوشم می‌آید بر خود مخمر می‌نمایم که باید من هم این قسم بدل و اسباب را برای منزلم درست بنمایم. پول هم که ندارم، تدبیری که می‌کنم این است که اسباب و مبل قدیم خودم را به نصف بها می‌فروشم و قرض تومانی فلان مبلغ با هزار اسباب چینی‌های دیگر می‌نمایم تا اسباب مبل درست نموده ....» (همان. ش 5. س اول (1331 ه ق) ص 19)

خانم عمید برای حمایت از اشیا و منسوجات داخلی راه‌حل عملی معقول و منطقی نیز ارائه می‌کند. چنان که توصیه می‌کند بهترین راه ترویج کالای وطنی این است که دولتمردان و افراد صاحب نفوذ خود از این نوع کالاها استفاده کرده و به جای پوشیدن منسوجات خارجی از پارچه‌ها و کالاهای ساخت وطن استفاده کنند که همین باعث ترویج آنها خواهد شد: «... البته در فقره منسوجات وطنی و صنایع مملکت هم هرگاه بخواهند شایع و جریان پیدا کند آقایان روحانی و اولیای امور که سبقت بگیرند و اقدام بنمایند و در مقام ترویج تجارت و صنایع وطن عزیز خود برآیند. به این معنی که خودشان و بستگان و اهل خانه بپوشند؛ چیزی نمی‌گذرد که منسوجات یزد و کرمان و اصفهان و سایر بلاد ایران همه رواج پیدا می‌کند...» (همان. ش 23. س دوم (1331 ه ق) ص 90 -91)

البته این نکته نیز جالب است که در همان زمان و در میان مطالب روزنامه به اعلان‌هایی برمی‌خوریم که فروشگاه‌هایی را توصیه کرده که در آن «اجناس مرغوب خارجی» فروخته می‌شد. بتدریج و با حضور بیشتر اروپاییان و مراودات با خارجیان، نقش و حضور زنان به عنوان حامیان اقتصاد ملی و داخلی تحت‌الشعاع نقش مصرف‌کننده و ویترین تبلیغی محصولات خارجی بخصوص در نشریات قرار گرفت. زنان در روزنامه‌های این دوره (پهلوی) بیش از آن که فعال‌تر شوند، منفعل شده و همان ویترین را به شکل حضور در آرایش صفحات با طرح و تصاویر خود در نقش آگهی محصولات و دعوت به خرید آن و نیز تبلیغ یک کالا یا مورد خاص یا مخاطب تبلیغات لوازم آرایش و کالاهای لوکس خارجی، نشان می‌دادند. ابزار معرفی مصرف و مصرف‌کنندگی یکی دیگر از مشاغل تعریف شده در آن بلبشوی سیاسی و نخستین هجوم سرمایه داری است که بر زنان ایران تحمیل می‌شود. مقایسه فعالیت زنان در دوران پس از مشروطه و دوران پهلوی بخوبی نوع و جایگاه فعالیت خود جوش اولیه یا دستوری و نمایشی بعدی را نشان می‌دهد.

عوامل اصلی مهجوری تولیدات داخلی

کلیت این تغییر جایگاه و دلسپاری به محصولات اروپایی را که بتدریج بیشتر می‌شد،شاید بشود در چند بخش توجیه کرد. یکی عدم حمایت پایگاه‌های رسمی و دولتی که می‌توانستند با استفاده از تولیدات و تبلیغ آنها به رشدشان کمک کنند و دیگر کیفیت نه چندان مطلوب کالاهای ساخت وطن که توان رقابت با محصولات اروپایی را از ایشان می‌گرفت. بر این دو دلیل عمده شاید بتوان مسائل دیگری را نیز افزود، از جمله شوق استفاده از محصولات اروپایی و رقابتی که خانواده‌ها و بویژه خانم‌ها را در این موضوع هدف قرار داده بود؛ ولی درکل دو عامل اصلی بالا را می‌توان به عنوان عوامل اصلی مهجور شدن تولیدات داخلی قلمداد کرد.

در اینجا بحث بر این است که آیا با تحریم محصول خارجی می‌توان شوق استفاده از کالاهای خارجی و انگیزه لازم را در گزینش آن ایجاد کرد؟ جواب شاید چنین باشد؛ به وجهی بله. آنگاه که عرق ملی و حمیت وطنی درکار باشد چنان که در زمان تحریم تنباکو بود یا به هنگامی که مانند هندوستان هدف حرکت گاندی در استفاده از منسوجات ساخت هند، به شکل مبارزه منفی با استعمار انگلیس جلوه می‌نماید. ولی در حال حاضر شاید این روش چندان به جواب نرسد؛ ولی هنگامی که به جای تحریم، بحث حمایت از تولید ملی مطرح شود همراه با ساز‌و‌کار امکان رقابت با محصولات خارجی و اطمینان از کیفیتی که تولید ملی در مقایسه با محصول خارجی دارد؛ به کمک تبلیغ عادلانه، آن وقت می‌شود از حمیت ملی در کنار موضوع سود و صرفه اقتصادی بهره برد. در اینجا نیز زنان می‌توانند با اندیشه و نه با تحمیل و تحمیق، بخش بزرگی از بار این حرکت تعیین‌کننده و بهبود بخش اقتصادی را بردارند.

حوریه سعیدی

عضو هیات علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی

منبع: جام جم آنلاین

کلیدواژه: کالای وطنی جام جم آنلاین

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت jamejamonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «جام جم آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۸۴۹۸۴۳۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

خبرنگار ایرلندی، رئیس کمیسیون اروپا را جنایتکار جنگی خواند

دیوید کرونین، روزنامه‌نگار ایرلندی سخنرانی اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا در حالی که در کنفرانس «دفاع و امنیت» در بروکسل حرف می‌زد را به دلیل حمایت از رژیم صهیونیستی در جنگ غزه، قطع کرد.

براساس گزارش عربی پست، کرونین امروز پنج‌شنبه یک کلیپ ویدیویی را در حساب کاربری خود در پلتفرم X منتشر کرد که در آن بر سر اورسولا فون در لاین فریاد می‌زند و خواستار دستگیری او می‌شود. چرا که رئیس کمیسیون اروپا از نسل کشی که توسط اشغالگران اسرائیل در نوار غزه انجام می‌شود، حمایت می‌کند.

این خبرنگار ایرلندی به او گفت: خانم فون در لاین، شما از آغاز این نسل‌کشی از اسرائیل حمایت می‌کنید. شما نباید در لاهه باشید.

او همچنین قبل از اینکه نیروهای امنیتی از کنفرانس دفاعی و امنیتی اروپا که در بروکسل برگزار شد بیرونش کنند، با صدای بلند اعلام کرد: فلسطین آزاد است، (فون در لاین) نباید برای انتخاب مجدد شرکت کند.

این روزنامه نگار ایرلندی توضیح داد که حمایت اورسولا فون در لاین  از نسل کشی غزه و حمایت مالی آن از برخی رژیم‌های عربی همدست در این جنایت، چیزی بود که او را به انجام این کار واداشت.

در سال ۲۰۱۱ نیز این روزنامه‌نگار ایرلندی زمانی که سعی کرد سخنرانی آویگدور لیبرمن، وزیر خارجه سابق رژیم صهیونیستی و تونی بلر، نخست‌وزیر سابق انگلیس را در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی با مقامات اتحادیه اروپا در بروکسل بهم بزند، دستگیر شد.

رئیس کمیسیون اروپا چندین بار به دلیل مواضع خود در حمایت از اشغالگری اسرائیل و نادیده گرفتن حقوق فلسطینیان در غزه و کشتار مردمی علیه آن‌ها محکوم شده است.

باشگاه خبرنگاران جوان بین‌الملل اروپا و آمریکا