فلسفۀ خیام چندان اصیل نیست/ زندگانی عمر بن ابراهیم نیشابوری
تاریخ انتشار: ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۷ | کد خبر: ۱۸۶۱۷۸۳۴
خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه_زینب سیار: غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم نیشابوری، مشهور به خیام، ریاضیدان، منجم ، فیلسوف و شاعر اول ذی الحجۀ ۴۳۹ ق در نیشابور چشم به جهان گشود. چنان که از نام او بر می آید فرزند ابراهیم بوده است. لقب «خیامی» نشان می دهد که پدر یا نیاکان دیگرش به پیشۀ خیمه دوزی اشتغال داشته اند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
محتمل ترین تاریخ وفات او تا اندازه ای از گزارش نظامی عروضی سمرقندی معلوم می شود که چهار سال بعد از مرگ خیام در سال ۵۳۰ ق آرامگاه او را زیارت کرده است. خیام در دورۀ سلجوقیان می زیست. بیشتر منابع ازجمله بیهقی قبول دارند که او از نیشابور برخاسته است و به گفتۀ رشید الدین فضل الله، مورخ سدۀ هفتم، در همان جا تحصیل کرده است.
خیام شرح روشنی از مخاطرات زندگانی خود را در اول رسالۀ فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله ذکر می کند: من همواره اشتیاق به تحقیق استدلالی این مقولات [انواع معادلات] و جدا کردن حالات ممکن و ممتنع هر مقوله را داشتم. چون می دانستم این امر در حل مسائل دشوار شدیدا مورد احتیاج است، لکن تصاریف زمان همواره با پیشامدهایی همراه بود که پرداختن به این امر را به عهدۀ تعویق می انداخت و برای من فراغتی نمی گذاشت که صرف تدوین این مطلب کنم و فکر خود را بر آن متمرکز کنم، زیرا ما گرفتار روزگاری هستیم که از اهل علم فقط عدۀ کمی مبتلا به هزاران رنج و محنت باقی مانده اند و پیوسته در اندیشۀ آنند که غفلت های زمان را فرصت جسته به تحقیق در علم و استوار کردن آن بپردازند.
خیامِ فیلسوف و شاعر
خیام بیش تر به واسطۀ رباعیاتی که سروده مشهور شده است و دستاوردهای هنری او در ایران و جهان شناخته شده است. تأثیرات رباعیات خیام بر ادبیات غرب، او را به نماد فلسفه شرق و شاعر محبوب روشنفکران جهان تبدیل کرده است.
خیام زندگی خود را به عنوان ریاضیدان و فیلسوفی شهیر سپری کرد در حالی که معاصرانش از رباعیات و اشعار او بی خبر بودند. در عالم شعر مضامینی که به ذهنش خطور می کرده را به صورت رباعی در می آورده است.
با توجه به اینکه میان سخن و اندیشه همواره پیوستگی وجود دارد از تأمل بر آثار خیام مشخص می شود که وی به جمال حکمت آراسته بوده است. خیام پنج رسالۀ فلسفی نوشته و قسمت اعظم اشعارش نیز ماهیت فلسفی دارد، با این وجود مشخص کردن جهان بینی او دشوار است.
پیچیدگی این مسئله از این جهت است که رساله های فلسفی و مذهبی با رباعیات تفاوت دارند. در عین حال نیز تحلیل رباعیات پیچیده است. این امکان هم وجود ندارد که مطمئن باشیم رساله های فلسفی او واقعا منعکس کنندۀ تفکر خود او هستند، زیرا این رسالات بر اثر تشویق ها و توصیه های اداری و رسمی نوشته شده اند. تا جایی که می توان تعمیم داد، خیام در آثار فلسفی خود طرفدار نوعی ارسطوگرایی شرقی است که ابن سینا مبلغ آن بود. در هر حال فلسفۀ خیام چندان اصیل نیست و جالب ترین آثار او آنهایی است که به تحلیل مسئلۀ وجود مفاهیم کلی می پردازند. خیام در فلسفه دیدگاهی پدید آورد که بعدها مفهوم گرایی نامیده شد.
خیامِ منجم
خیام به شهرهای گوناگونی از جمله اصفهان، بلخ و ری سفر کرد. او در حدود سال ۴۶۲ ق به سمرقند رسید و در آنجا مورد حمایت قاضی القضات ابوطاهر قرار گرفت و با حمایت او رسالۀ بزرگ جبرش را دربارۀ معادلات درجه سوم نوشت. خیام به دعوت سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی برای سرپرستی رصدخانه به اصفهان رفت و تقریبا هجده سال در آنجا اقامت کرد. بهترین منجمان آن زمان در رصدخانه گرد می آمدند و زیر نظر خیام، زیج ملکشاهی را تألیف می کردند. از این اثر فقط یک قطعۀ کوچک ( جداول مختصات دایرة البروجی و قدرهای ۱۰۰ ستاره از درخشان ترین ستاره های ثابت) برجا مانده است. یک کار مهم تر رصدخانه، اصلاح تقویم خورشیدی بود که در آن موقع در ایران به کار می رفت.
در حدود سال ۴۷۱ ق خیام طرحی برای اصلاح تقویم ریخت. تقویم جدید باید بر اساس یک دور ۳۳ ساله، به نام «دوران ملکی» یا «دوران جلالی» به افتخار سلطان، تنظیم می شد. سال های ۴، ۸، ۱۲، ۱۶، ۲۰، ۲۴، ۲۸، و ۳۳ از هر دوره سالهای کبیسۀ ۳۶۶ روزه تعیین شدند، در حالیکه طول متوسط سال عبارت بود از ۲۴۲۴/۳۶۵ روز که موجب اختلافی برابر با یک روز در هر ۵۰۰۰ سال می شد.
خیام به عنوان طالع بین نیز در دربار انجام وظیفه می کرد اگرچه به گفتۀ نظامی سمرقندی، خود او به احکام نجوم اعتقادی نداشت. از جمله فعالیت های کم تر رسمی وی در این دوران، اتمام شرحی بر نظریۀ خطوط موازی اقلیدس و نظریۀ نسبت ها در سال ۴۷۰ ق بود؛ این کتاب همراه با رسالۀ حبر وی مهم ترین خدمت علمی اوست. در سال ۴۸۵ ق به دلیل مشکلاتی که بعد از مرگ ملکشاه رخ داد کمک مالی به رصدخانه قطع و فعالیت آن متوقف شد، اصلح تقویم نیز ادامه نیافت. در همان دوران دست به تألیف نوروز نامه زد که گزارشی از اعیاد باستانی سال ایرانی بود. خیام در این کتاب تاریخچه ای از تقویم شمسی را معرفی کرده و جشن هایی که با جشن نوروزی مربوطند شرح داده است.
خیامِ ریاضیدان
خیام در مقاله های دوم و سوم کتاب شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس، به مبانی نظریۀ حساب می پردازد. خیام در نظریۀ نسبت ها که ریاضیدانان اسلامی توجه خاصی به آن داشته اند با استفاده از معنی جدید کسری یا گنگ توانست هر نسبتی را به صورت یک عدد بیان کند. خیام با قرار دادن کمیات گنگ و اعداد بر یک مقیاس عملی، انقلابی واقعی در آموزۀ اعداد پدید آورد.
در زمینۀ جبر خیام در رسالۀ جبر اولیه اش صورت های متعارف معادلات را رده بندی کرده و فهرست همۀ بیست و پنج معادلۀ درجه اول، دوم و سومی را که ممکن بود ریشۀ مثبت داشته باشند را به دست داد. او با استفاده از مقاطع مخروطی نشان داد که یک معادله در چه شرایطی ممکن است وجود داشته باشد و ثابت کرد برخی از معادلات از نظر نوع ریشه حالت های متنوعی دارند. همچنین او حدود ریشه ها را نیز بررسی کرد. تا آنجا که معلوم است، خیام نخستین دانشمندی است که ثابت کرد معادلۀ درجه سوم ممکن است دو ریشه داشته باشد. در واقع خیام اولین کسی است که به تحقیق منظم و علمی در این معادلات پرداخته است. رسالۀ جبر وی معرف یک فکر منظم علمی است و این رساله یکی از برجسته ترین آثار قرون وسطایی محسوب می شود.
آثار خیام
به طور کلی آثار خیام در موضوعات مختلف به شرح زیر است:
ریاضیات:
رساله در جبر و مقابله
رسالۀ حل مسئله جبری با مقاطع مخروطی
رساله پیرامون مشکلات حساب
رساله شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس
ستاره‌شناسی:
زیج ملکشاهی
مجمع القوانین نجوم
طبیعیات:
رساله در طبیعیات
میزان الحکمه
فلسفی:
رسالۀ در وجود
ضیاء العقلی در موضوع کلی علم
ادبیات:
نوروز نامه
رباعیات
منابع
چارلز کولستون گیلیسپی(۱۳۹۵)، زندگی نامۀ علیم دانشمندان اسلامی( جلد دوم)، ویرایش غلامحسین صدری افشار و محمد باقری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
ابوالقاسم قربانی (۱۳۶۵)، زندگی نامۀ ریاضیدانان اسلامی از سدۀ تا سدۀ یازدهم هجری، مرکز نشر دانشگاه شیراز.
کد خبر 4297299منبع: مهر
کلیدواژه: خیام عمر خیام فلسفه علوم اسلامی علوم انسانی ماه مبارك رمضان علوم انسانی اسلامی فلسفه معرفی کتاب سازمان اوقاف و امور خیریه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی قرآن شیعه امام زمان حضرت مهدی عج نمایشگاه قرآن نمایشگاه کتاب تهران پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۸۶۱۷۸۳۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ما میراث‌دار فرهنگی اصیل و غنی هستیم/ وظیفه داریم یگانه بودن جایگاه شیراز را پاس بداریم
آیین نکوداشت روز شیراز با حضور مدیریت شهری و استانی و جمعی اهالی ادب، فرهنگ و هنر در نخستین روز از هفته شیراز برگزار شد.
رئیس شورای اسلامی شهر شیراز آیین با استناد از کتاب «فاطمه، فاطمه است» از دکتر شریعتی، گفت: اگر بخواهیم بگوییم شیراز محل شعر و ادب، شهر باغ‌ها، بوستان‌ها، بهار نارنج، مردمان خوب و خوش ذات و میهمان نواز، خاستگاه شعر و شعور حکمت و فلسفه، مرکز همه علوم، معلم همه شهر‌ها و…است اگرچه صحیح است، اما شیراز، شیراز است و این همه شیراز نیست.
سید ابراهیم حسینی تصریح کرد: شیراز یگانه است و ما وظیفه داریم نمونه و یگانه بودن آن را پاس بداریم.
او ادامه داد: امروز شورای اسلامی شهر و شهرداری شیراز تمام همت خود را به میدان آورده تا آنچه به. عنوان زیرساخت برای رفاه و آسایش و امید و آینده مردم لازم است، فراهم کند و در این راستا به کمک فکری هنرمندان، بزرگان و صاحبان اندیشه نیاز داریم.
رئیس شورای اسلامی شهر شیراز خاطرنشان کرد: در کمتر از سه سال گذشته بودجه این شهر ۵ برابر شده، اما بودجه فرهنگی بیش از ۱۲ برابر شده و تصور می‌کنیم هنوز کم است.
شیرازی‌ها مصداق و چکیده تمام افکار بزرگان حوزه شعر و ادب هستند
شهردار شیراز در این آیین تصریح کرد: شیرازی‌ها مصداق و چکیده تمام افکار بزرگان حوزه شعر و ادب هستند و این وظیفه ما را در قبال مردم و این شهر سنگین‌تر می‌کند.
محمدحسن اسدی اظهار کرد: فروردین شیراز در حالی گذشت که پذیرای میلیونی مسافران و زائران از سراسر کشور و حتی دنیا بودیم.
او از حضور هنرمندان و فرهنگوران در این مراسم تقدیر کرد و افزود: شیراز چهار مرتبه در طول ادوار، پایتخت ایران بوده که آخرین آن مربوط به دوران زندیه است و امروز هم هر گردشگری که وارد شیراز می‌شود از آثار دوران زندیه همچون؛ حمام وکیل، ارگ کریم‌خان، آب انبار وکیل، مسجد وکیل و بازار وکیل بازدید می‌کند.
شهردار شیراز تصریح کرد: مردمان خوب و اعتدال و میانه‌روی شیراز، دو مؤلفه‌ای است که موجب شده بسیاری از هم‌وطنان علاقمند به زندگی در این کلان‌شهر باشند.
اسدی تاکید کرد: شیرازی‌ها مصداق و چکیده تمام افکار بزرگان حوزه شعر و ادب هستند و این وظیفه ما را در قبال مردم و این شهر سنگین‌تر می‌کند.
ما میراث دار فرهنگی اصیل و غنی هستیم
او در بخش دیگری از سخنانش به ظرفیت‌های شیراز و نقش مدیریت شهری اشاره و خاطرنشان کرد: ما میراث دار فرهنگی اصیل و غنی هستیم.
این مقام ارشد مدیریت شهری شیراز با اشاره به این موضوع که این کلان‌شهر به عنوان قطب پزشکی و گردشگری وظیفه ما را دوچندان می‌کند، اعلام کرد که تفاهم‌نامه مثلت گردشگری بین شهرداران شیراز، یزد و اصفهان در آینده‌ای نزدیک مبادله خواهد شد.
امسال موزه بلدیه شیراز به بهره‌برداری می‌رسد
اسدی از تهیه و اجرای سفمونی، دانشنامه و موزه بلدیه شیراز سخن گفت و افزود: امسال موزه بلدیه به بهره‌برداری می‌رسد.
او همچنین از رونمایی سند سومین حرم اهل بیت (ع) طی روز‌های آینده خبر داد و گفت: اتفاقات خوب عمرانی و فرهنگی در شیراز در حال اجراست، به عنوان مثال؛ هم‌اینک سه خط مترو در دست عملیات عمرانی قرار دارد.
شهردار شیراز با اشاره به بودجه ۳۱ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومانی شهرداری این کلان‌شهر در سال جاری نیز عنوان کرد: ۲۵ هزار میلیارد تومان از این میزان، مربوط به حوزه عمرانی است، همچنین ۷۰۰ میلیارد تومان بودجه عمرانی به پروژه‌های محرومیت‌زدایی و ۷۰۰ میلیارد تومان دیگر هم به به محله محوری و مسجد محوری اختصاص داده شده است.
اسدی ادامه داد: پروژه پارک بزرگ آبی در شیراز به صورت شبانه‌روزی در حال اجرای عملیات عمرانی و آکواریوم هم در حال ساخت است و قرارداد ساخت تله‌کابین و شهربازی نیز منعقد شده و قراداد ساخت باغ پرندگان هم در نیمه نخست امسال منعقد خواهد شد.
او به انتخاب شیراز به عنوان پایتخت زیست‌محیطی آسیا، شهر جهانی صنایع دستی، عضویت در متروپلیس و عضویت هیئت مدیره شهرهای تاریخی جهان به عنوان بخشی از افتخارات این کلان‌شهر اشاره کرد و گفت: مدیریت شهری به صورت شبانه‌روزی در تلاش است تا بخشی از دین خود را نسبت به مردم شیراز ادا کند.
شهردار شیراز همچنین خواستار همراهی بزرگان این شهر شد و تاکید کرد: شیراز ۱۴۰۴ با شیراز امروز قطعا متفاوت خواهد بود.
فراهم شدن مقدمات راه‌اندازی دفتر تاریخ شهر شیراز
معاون فرهنگی شهردار شیراز در این آیین اظهار کرد: شیراز شهر مکتب‌ها، مکتب‌خانه‌ها، حجره‌ها و حوزه‌ها، گلستان‌ها، بوستان‌ها و هنرمندان زیادی است؛ هنرمندانی که در طول تاریخ جور این شهر را کشیده‌اند.
محمدعلی چوبینی ادامه داد: این شهر با همه شهرتش، همچنان راز و رمز‌های کمتر شناخته‌شده‌ای دارد و بعضی مردم آن هنوز در کوچه پس کوچه‌ها قدم نزده‌اند و از همین باب با هدایت مدیریت محترم شهری، راهنمایی بزرگان، فرهیختگان این شهر و شورای شهر شروع کردیم که بتوانیم این اتفاق را رقم بزنیم.
دایرةالمعارف و سمفونی شیراز به عنوان آثاری ماندگار در دست اجرا قرار دارد
او با بیان اینکه ما اتفاقات خوبی را برای معرفی هرچه بیشتر شهر شیراز خواهیم داشت، اعلام کرد: دایرةالمعارف و سمفونی شیراز به عنوان آثاری ماندگار در دست اجرا قرار دارد.
معاون شهردار شیراز از فراهم شدن مقدمات راه‌اندازی دفتر تاریخ شهر شیراز سخن گفت و افزود: در سالهای گذشته توجه ویژه‌ای به حفظ و احیای بافت تاریخی شیراز شده است، اما از طرفی کمتر به گردشگری باغات توجه شده که این مهم با رویکرد احیای باغات قصردشت نیز در دستور کار قرار گرفته است.
چوبینی اضافه کرد: از آنجا که ادبیات، سوغات کلان‌شهر شیراز محسوب می‌شود، حوزه شعر را امسال بازگشایی خواهیم کرد تا این جهان‌شهر به تراز واقعی خود برسد.
رئیس سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز همچنین با بیان اینکه ساخت بیش از ۱۷ هزار مترمربع فضای ورزشی امسال در شیراز آغاز شده و تا سال آینده به نتیجه می‌رسد، گفت: بزرگترین دارایی و سرمایه این شهر، مردم بلندنظر، سخاوتمند و با فرهنگ و قدرشناس آن هستند.
جلد نخست دانشنامه شیراز تابستان امسال به اتمام می‌شود
مدرس دانشگاه شیراز و گردآورنده دانشنامه شیراز نیز در آیین نکوداشت روز شیراز بیان کرد: پیشینه دایرةالمعارف نویسی در ایران سابقه کهنی دارد و نخستین کتاب در دوره ساسانیان به میزان هشت جلد نوشته شد.
مصطفی ندیم با بیان اینکه طی چند دهه اخیر به دانشنامه نویسی توجه جدی شده است، افزود: عنوان جلد نخست دانشنامه شیراز، مربوط به مفاخر و بزرگان است.
او خاطرنشان کرد: به جز افرادی که در شیراز زاده شدند و در این خاک آرمیدند، افرادی زیادی داریم که از شهرهای دیگر وارد شیراز شدند، چون این شهر را امن می‌دانستند و روحیه مدارا جویی مردمان آن، حتی حکام را تحت تاثیر قرار می‌داده است.
این مدرس دانشگاه شیراز یادآور شد: شیرازی‌هایی که به خارج از ایران رفتند به ویژه در دوره صفویه جزو ادبیان و اطبا بودند، البته هفت شهر هم در جهان داریم که هم نام شیراز هستند.
ندیم با بیان اینکه در خصوص بزرگان در دانشنامه شیراز، تقسیم‌بندی انجام شد، گفت: تا کنون بیش از ۹۰۰ مدخل در خصوص ادیبان نوشته شده است.
به گفته او، جلد نخست این دانشنامه تابستان امسال به اتمام می‌رسد.
گردآورنده دانشنامه شیراز با بیان اینکه بخش اول جلد نخست این دانشنامه به مفاخر و بزرگان، و عنوان جلد دوم به خوراک و فرهنگ اختصاص داده شده، گفت: چهار فصل بودن شیراز موجب شده تا تنوع خوراکی در آن بالا باشد.
ندیم عنوان جلد سوم را آرامستان‌های شیراز معرفی کرد و افزود: بیشتر آرامستان‌های شیراز گلگشت و تفرجگاه بوده است و همچنین یکی از مشهورترین قبرستان‌های جهان اسلام به نام دارالسلام در شیراز است که قدمتی ۱۴۰۰ ساله دارد و همین امر که می‌طلبید که عنوانی از این دانشنامه، به این مهم اختصاص داده شود.
او همچنین عنوان جلد چهارم را فرهنگ عامه، عنوان جلد پنجم را ادبیات شفاهی و عنوان جلد ششم را آثار تاریخی شیراز معرفی کرد و گفت: شیراز بدون هیچ تعصبی در ایران جایگاه نخست از نظر آثار تاریخی دارد، چرا که چند دوره مرکز حاکمیت بوده است.
این مدرس دانشگاه عنوان جلد هفتم را هم جغرافیای تاریخی اعلام کرد.
مسئولان از خدمت به مردم شیراز خسته نشوند
بازیگر پیشکسوت شیرازی با تاکید بر این موضوع که مردم شیراز همیشه قدردان کسانی هستند که قدمی برای آسایش و آبادانی آنها برداشته‌اند، گفت: بنابراین مسئولان هم نباید از خدمت به چنین مردمانی خسته شوند.
محمود پاک‌نیت از تمام کسانی که تلاش می‌کنند نام این شهر بر تارک تمام شهرهای ایران بدرخشد، تقدیر و بیان کرد: معتقدم شیراز باید الگویی باشد برای همه شهر‌ها و شهرداری‌های ایران و این مهم با کمک همه شهروندان و مسئولان شهری و استانی رقم می‌خورد.
دیگر بازیگر شیرازی حاضر در این مراسم نیز بیان کرد: افتخار بنده این است که در شیراز به دنیا آمدم و زیر سایه احمد بن موسی (ع) بزرگ شدم.
محمد فیلی با بیان اینکه مدیون بزرگان پیشکسوتی، چون محمود پاک‌نیت، مهدی فقیه، استاد هودی و …هستم، عنوان کرد: هنر همه مدیران باید این باشد که آثار ماندگاری از خود به جای بگذارند که خوشبختانه مدیریت شهری شیراز آوازه ایران است.
باشگاه خبرنگاران جوان فارس شیراز
تداوم بارندگی‌ها در کشور / دمای هوا در بعضی مناطق کاهش می‌یابد