به نقل از «ایکنا»

بازکاوی قیام 15 خرداد به عنوان طلیعه نهضت امام(ره)

تاریخ انتشار: ۱۵ خرداد ۱۳۹۷ | کد خبر: ۱۸۹۸۸۵۸۴

سهراب مقدمی شهیدانی، تاریخ نگار انقلاب اسلامی و نویسنده کتاب «نقدی بر مدخل خمینی روح الله در دایرةالمعارف بزرگ اسلامی» و کتاب «نخستین پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» است. وی در تحلیل تاریخی قیام ۱۵ خرداد و نقش آن در پیروزی نهضت امام خمینی(ره) یادداشتی برای خبرگزاری ایکنا نگاشته است که در ادامه از نظر می‌گذرد:

بازکاوی قیام ۱۵ خرداد به عنوان طلیعه نهضت امام خمینی(ره) از جهات متعدد حائز اهمیت است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

یکی از ابعاد این قیام خونین، حضور پردامنه مردم در میدان مبارزه با رژیم شاه و در اعتراض به دستگیری امام خمینی(ره) به عنوان یکی از مراجع طراز اول حوزه علمیه قم است. توجه به انگیزه این حضور گسترده مردمی و تحلیل جامعه­‌شناختی آن، یکی از موضوعات مغفول در تاریخ پژوهی انقلاب اسلامی است. التفات ویژه امام خمینی(ره) به پشتوانه مردمی روحانیت با توده‌های مردم و توجه خاص ایشان به ظرفیت‌های اجتماعی مرجعیت شیعه، در تحلیل ماهیت و پیامد‌های ۱۵ خرداد، نقش محوری دارد. از این رو بازخوانی روایت و برخی تحلیل­ های حضرت امام پیرامون قیام ۱۵ خرداد و موضوع قدرت و ظرفیت اجتماعی روحانیت و تبلور آن در کورانِ قیام ۱۵ خرداد امری ضروری است که در بررسی‌های مقایسه­‌ای، عملکرد و مواضع برخی جریان‌ها و احزاب سیاسی در مواجهه با این قیام خونین، به‌روشنی قابل ترسیم است.

واکاوی همه جانبه قیام خونینِ ۱۵ خرداد، به عنوان پیش­‌درآمدِ نهضتِ، بزرگِ امام خمینی(ره)، از جوانب مختلف حائز اهمیت تاریخی است. چه اینکه اساسا در تحلیل انقلاب­‌های بزرگ، نمی‌توان و نباید ریشه­‌ها، زمینه­‌ها، نقاط عطف تحولات و سیر تکوین مبارزات از آغاز تا پیروزی را نادیده گرفت. این است که در بازشناسیِ نهضت امام خمینی(ره) نیز، نمی­‌توان از واقعه خونین ۱۵ خرداد، به عنوان نقطه آغازِ خونینِ مبارزات اسلامی مردم ایران، به آسانی درگذشت.

امام خمینی(ره) قیام ۱۵ خرداد را «مبدأ نهضت اسلامى ایران» و از «ایام بزرگ الهى» می­‌داند و ضمن تأکید بر آثار تاریخی این قیام در به ثمر نشستن انقلاب اسلامی، از ۱۵ خرداد به عنوان «نقطه عطف تاریخ» یاد کرده­ است. ایشان در این زمینه می­‌فرمایند: «پانزده خرداد - که ما مردان با اراده‏اى را از دست دادیم و جوانانى از دست ملت ما رفت - نقطه عطفى است در تاریخ و مبدأ این نهضت است».

این نقطه عطف در تحولات ایران معاصر، که به تعبیر امام راحل «خمیر مایه نهضت مبارک ملت بزرگ ایران و روز بذر انقلاب بزرگ اسلامى» است، خود ریشه در اندیشه دینی مردم ایران دارد و از این حیث، نهضتی اصیل و کاملاً دینی است.

پاسداشت این قیام بزرگ، در حقیقت با تفکر در ابعاد و آثار این نهضت ممکن است، آنگونه که حضرت امام نیز همگان و خصوصا «سرانِ قوم» را به آن توجه داده­‌اند؛ «ملت ایران نباید ۱۵ خرداد را از یاد ببرند؛ و نباید هیچ یک از این جنایاتى که از ۱۵ خرداد به این طرف شده است (و جلوترش به دست پدر این شده است) نباید ملت ایران این‌ها را از یاد ببرد؛ این‌ها باید سرلوحه قضایاى آن‌ها باشد، براى اینکه مبدأ تفکر باشد، باید سران قوم تفکر کنند در این امور؛ ۱۵ خرداد را باید حفظش کنند.»

بازخوانی عالمانه ماهیت و ابعاد قیام ۱۵ خرداد و تفکر پیرامون آن، که مورد مطالبه امام راحل بوده است، از این جهت لازم است که از فردای شکل گیری این قیام خونین، طیف­‌های مختلفی – از کارگزاران رسمی رژیم شاه گرفته تا فعالان سیاسی غربزده و شرق­زده و حتی نیرو‌های به اصطلاح ملی­گرا و ملی مذهبی - در پی ارائه روایتی وارونه از این قیام برآمدند که هدفی جز «تحریف این حرکت عظیم و اصیلِ مردمی-دینی» و خدشه در ماهیت و آثار آن نداشت. تلاش­‌های پردامنه­‌ای که با انگیزه­‌های مختلف، برای خدشه در قیام ۱۵ خرداد، در پی فراموشی این قیام مهم و نیز به قصد تحریف این حرکت عظیم مردمی – آنهم با ارائه تحلیل­‌های ناصحیح و نارسا -، صورت می­‌پذیرد، مورد توجه ویژه امام راحل بوده و ایشان ضمن ارائه روایتی از انگیزه، زمینه­‌ها، اهداف و آثارِ قیام ۱۵ خرداد، ضرورت بازشناسی انگیزه قیام و فعالیت­‌های پدیدآورندگان و مخالفان ۱۵ خرداد و همچنین خطر تحریف این نهضت خونین توسط «غرب­باورانِ بیگانه از ۱۵ خرداد» و «انقلابی‌نمایانِ فرصت­‌طلب» تذکر داده است.   مرور اجمالی بر زمینه­‌ها و آثار قیام ۱۵ خرداد

قیام ۱۵ خرداد به عنوان طلیعه نهضت امام خمینی(ره)، زمینه­‌ها و پیامد‌هایی داشته است که در بازشناسی این نهضت خونین، نباید از آن غفلت کرد. مروری گذرا بر بستر‌ها و زمینه­‌های شکل‌گیری این قیام، در این بخش از نظر خواهد گذشت. آن‌گونه که پیشتر از نظر گذشت، برخی از این بستر‌ها و زمینه­‌ها در بیانات حضرت امام خمینی(ره) نیز مورد توجه قرار گرفته است. به طور خلاصه می‌توان عوامل، بستر‌ها و زمینه‌های شکل گیری قیام پانزده خرداد را چنین برشمرد:   ارائه پی در پی طرح‌ها و لوایح غیر اسلامی و دین ستیزانه، اسلام‌­ستیزی رژیم و کم رنگ کردن آموزه‌ها و دستورات دینی، ایجاد فشار و اختناق و تحوّلات آمرانه، نادیده گرفتن مرجعیت و قدرت رهبری دینی، هتک احترام مرجعیت (به خصوص امام خمینی(ره))، ترویج تدریجی و آرام ارزش‌های غربی برای به حاشیه راندن دین، برگزاری انتخابات فرمایشی و ایجاد مجالس مطیع (در واقع کم رنگ کردن قانون اساسی)، قبضه مطلق قدرت و نادیده گرفتن نظرات روحانیون و مردم، محک زدن قدرت مذهبی مردم و بررسی امکان حذف این نیروی اثرگذار و تهدید علما، غائله سازی عمدی و ایجاد اختلاف بین مردم، تحریکات شدید عوامل رژیم علیه اسلام گرایان و اتهامات ناروا(چون ارتجاع سیاه و پیوند با خارج و...) علیه آنان، سرکوبی شدید اعتراضات مردمی.

قیام ۱۵ خرداد دستاورد‌ها و پیامد‌های پردامنه و ماندگاری به همراه داشت که در پرتو بررسی ابعاد مختلف این قیام، قابل احصاء است. از جمله این پیامد‌ها مواردی مانند: شکست دکترین کندی، آشکار شدن ماهیت ضد اسلامی شاه، تقویت روحیه دینی و دفاع مذهبی مردم، افزایش رشد سیاسی روحانیت و توده‌های مردم، قرار گرفتن علما و مراجع در سطح رهبری و پیشتازان نهضت، تعمیق پیوند روحانیت با اقشار مختلف(بخصوص دانشجویان)، الگو قرار گرفتن مذهب برای مبارزه (اسلامی‌تر شدن انقلاب)، افشای چهره ریاکارانه شاه، تشکیل سازمان‌ها و گروه‌های اسلامی، شکل گیری جدّی اندیشه براندازی رژیم، رشد آگاهی و تفکّر انقلابی مردم، برملا شدن ماهیّت ملّی گراها، پایان یافتن مبارزه در چهار چوب نظام حاکم (به عنوان شیوه غالب مبارزه و به عنوان رفرم)، مرکز قرار گرفتن نیرو‌های معارض مذهبی، شروع دور جدید مبارزات روحانیت (ورود جدّی روحانیت به عرصه سیاست)، افشای خطر صهیونیسم، تضمین پیروزی نهضت (آشکار شدن طلیعه‌های پیروزی)، فروپاشی تز جدایی دین از سیاست، و. قابل ذکر است.

با شکل­‌گیری قیام ۱۵ خرداد که در اعتراض به دستگیری امام خمینی(ره) به وقع پیوست، از یک سو راه آشتی و مصالحه با رژیم شاه بسته شد و در حقیقت دربار و دولت هر دو ماهیت واقعی خود را نمایان ساختند و زمینه­‌های عوام فریبی تاریخی پهلوی از بین رفت. چه اینکه با سرکوب شدید این قیام، در حقیقت همزمان هویت ضدمردمی و ضد دینی رژیم برملا گشت.

نکته دیگر، افشای ماهیت ضد روحانیتِ رژیم بود که البته پیشتر هم با حمله به مدرسه فیضیه – آنهم در برخورد با یک مجلس غیر سیاسی و کاملاً مذهبی که به دعوت یک مرجع تقلید غیر سیاسی برگزار شده بود-، جلوه­ای از آن را به نمایش گذاشته بود، اما اینبار رژیم شاه، با دستگیری یک مرجع تقلید طراز اول و سرکوب مردمِ معترض، به طور کامل از ضدیت خود با نهادِ دین پرده برداری کرد.

نکته مهمی که در بازخوانی پیامد‌های قیام ۱۵ خرداد نباید از نظر دور داشت، تجلی ظرفیت مردمی روحانیت بود که علی رغم خفقان پلیسی فراگیر و همچنین علی رغم عدم برخورداری از شبکه­‌های ارتباطی گسترده و امن و مدرن، مردم در کوتاه­‌مدت در حجمی غیر قابل تصور به صحنه اجتماعی کشیده شدند و تا پایِ جان ایستادگی کردند. این ظرفیت مردمی به جایگاه تاریخی روحانیت شیعه بازمی گردد که در طی سال‌های ۴۰-۴۲ در سخنان امام (سخنرانی­‌ها، اعلامیه­‌ها و نامه­‌ها) به آن اشاره شده بود اگرچه برخی از طیف­‌های روحانی، هرگز نخواستند یا نتوانستند این ظرفیت عظیم اجتماعی را ببینند یا آن را باور کنند. این بود که برخی از روحانیان شهیر شیعه، چه در ایران و چه در حوزه علمیه نجف، به حضور مردم در میدان مبارزه با دیده تردید می­‌نگریستند. از همین حیث، بعدتر در کوران مبارزات اسلامی، برخی از شخصیت­‌های روحانی با عدم شناخت ظرفیت­‌های مردمی، با استدلال به عدم هم­خوانی مشت و درفش، ضمن توجیه عدم حضور خود در میدان مبارزات، مردم را نیز از ورود در مبارزه نهی می­‌کردند. این بود که امام راحل، با تیزبینی ویژه خود، در خنثی سازی توجیهاتی از این دست، شیعه را «مذهب خون و شمشیر» معرفی و استراتژی «پیروزی مشت بر سرنیزه» را طرح کردند.

یکی از پیامد‌های مهمِ قیام ۱۵ خرداد، روشن شدن میزان مردم­‌مداری و رویکرد مبارزاتی حقیقی احزاب و جریانات سیاسی مختلف ایران بود. جریان‌های مختلف سیاسی (شامل احزاب چپ و راست؛ از جبهه ملی تا حزب توده، حزب زحمت‌کشان، نهضت آزادی و...) با موضع گیری­‌های خود، یا در نُه‌توی مرگ­‌اندود سکوت خزیدند و مردم را تنها گذاشتند و یا به نوعی این قیام خونی را آشکارا یا پنهانی محکوم کردند و آن را اقدامی ارتجاعی و تلاشی کور معرفی نمودند. گرچه عدم همراهی احزاب و جریان‌های فعال سیاسی با قیام ۱۵ خرداد، بهره برداری از تمام ظرفیت‌های این قیام را کمرنگ کرد، ولی از یک سو، زمینه و امکان مردمی مصادره این قیام کاملا اصیل و دینی از دست روشنفکران و دگراندیشان گرفته شده است! در بخش‌های بعدی به برخی از این برخورد‌ها اشاره خواهد شد.

سرکوب خونینِ قیام ۱۵ خرداد اگرچه موجب سرخوردگی برخی از مبارزان و فعالان سیاسی و ایجاد خفقان عمومی شد، اما تجلی توانمندی مبارزاتی مردم و نمود قدرت اجتماعی روحانیت، زمینه‌های حضور گسترده مردم در صحنه‌­های خونینِ آینده را فراهم آورد و نوعی خودباوری مبارزاتی را نهادینه کرد. انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: قیام 15 خرداد پیروزی انقلاب امام خمینی تحلیل تاریخی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۸۹۸۸۵۸۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فریاد افغانستان افغانستان در فرودگاه امام خمینی!

تعداد بازدید : 0 کد ویدیو دانلود فیلم اصلی کیفیت 480 بازدید 8 تصاویری از گروهی از افغانی‌ها در فرودگاه امام خمینی منتشر شده که آنها بنرهایی در دست دارند و فریاد افغانستان افغانستان سر داده‌اند. گفته شده آنها به استقبال تیم فوتسال افغانستان رفته‌اند که برای نخستین بار به جام جهانی فوتسال صعود کرده است. این ویدیو را می‌بینید.