به نقل از «همشهری آنلاین»

آن‌چه در مورد خانه مستوفی‌الممالک نمی‌دانید

تاریخ انتشار: ۳۰ تیر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۱۹۷۶۵۰۷۷

فرهنگ > میراث و تمدن - همشهری آنلاین:
عمارت مستوفی‌الممالک در بافت تاریخی سنگلج تهران، جزو معدود بناهای تاریخی خوشبختی است که به واسطه‌ حضور یک وزیر جوان در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌تواند از تخریب و هر اتفاق ناگواری جان سالم به در ببرد.

داستان این عمارت هر چند به تازگی بر سر زبان‌ها افتاده، اما به واسطه‌ی تکرارش می‌توان به ابعاد دیگرِ ماجرای این خانه‌ی تاریخی پرداخت.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

حمیدرضا حسینی پژوهشگر دانشنامه تهران که بررسی کاملی در مورد خاندان مستوفی‌الممالک و عمارت تاریخی منسوب به این نام انجام داده، در این زمینه توضیح می‌دهد.

او در مورد میرزا حسن مستوفی و منشأ خدماتِ او در تاریخ ایران گفت: «حسن مستوفی فرزند میرزا یوسف آشتیانی - که در سال‌های پایانی عمر صدراعظـم ناصرالدین‌شاه بود _  در سال ۱۲۵۴ به دنیا آمد و چون در سن ۱۲ سالگی پدرش را از دست داد، لقب و شغل پدر را به صورت موروثی از آن خود کرد، او در این سن وارد خدمات دیوانی شد و در مقام مستوفی‌الممالک، ریاست کل مالیه ایران را برعهده گرفت.

او در سن ۲۶ سالگی به اروپا رفت و به مدت هشت سال در کشورهای مختلف اروپایی مانند فرانسه و ایتالیا سکونت داشت. این سال‌ها فرصتی بود تا با نظامات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اروپا آشنا شود و در عین حال برای پذیرش مسؤولیت‌های خطیر در دوران پس از مشروطه آمادگی لازم را پیدا کند.

حسن مستوفی پس از برقراری نظام مشروطه و در فاصله سال‌های ۱۲۸۶ تا ۱۳۰۶ خورشیدی در ادوار گوناگون مجلس شورای ملی به نمایندگی مردم تهران انتخاب شد و جالب این که به‌رغم موقعیت طبقاتی و صبغه اشراف‌زادگی، از لیدرهای جریان دموکرات در مجلس بود و گرایش‌های سوسیالیستی داشت. او در این دوره مجموعا هشت بار رییس‌الوزرا، شش بار وزیر جنـگ،  چهار بار وزیر داخله، دو بار وزیر مشاور و یک بار وزیر مالیـه شد.»

وی اهمیتِ حضور حسـن مسـتوفی در تاریخ معاصر ایران را نیز این‌طور بیان می‌کند؛ «حسن مستوفی از "برکشیدگان عصر ناصری" و حلقه واسط نظام دیوان‌سالاری قدیم و جدید ایران»، «مهره کلیدی در ائتلاف نخبگان حاضر در ساختار قدرت و مخالفان دولت قاجار به منظور گذارِ مسالمت‌آمیز از نظام سلطنت مطلقه به نظام مشروطه سلطنتی»، «از ارکان دولت‌های مشروطه و هم ردیف بزرگ‌ترین سیاستمداران این عصر همچون حسن پیرنیا،  احمد قوام، سیدحسن مدرس و محمد مصدق» و «شهره بودن وی به پاکدستی، وطن‌پرستی، دموکرات‌منشی و آزادیخواهی» بیان می‌کند.

او با تاکید بر این‌که حسن مستوفی و پدرش، علاوه بر تاریخ ایران، در تاریخ تهران نیز جایگاه مهمی دارند، توضیح می‌دهد: «اجرای طرح توسعه تهران در دوره ناصری مشترکا برعهده میرزا یوسف مستوفی‌الممالک و میرزا عیسی وزیر قرار گرفت. این خانواده مالک اراضی وسیعی در تهران و شمیران و شکل‌دهنده برخی محلات شهر مانند حسن‌آباد، یوسف‌آباد، بهجت‌آباد و ده ونک بودند و وقفیات مهمی را در شهر تهران از خود به جا گذاشتند که می‌توان به قلعه ارامنه، کلیسای میناس مقدس و بخشی از زمین‌های دانشگاه الزهرا در محدوده ونک اشاره کرد.»

وی قدمت این خانه را که از چند روز گذشته احیای آن در دستور کار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار گرفته، متعلق به دوره ناصری می‌داند و می‌گوید: این خانه در دوره قاجار در جبهه جنوبی چال‌حصار و در پهنه میانی محله سنگلج قرار داشت. چال‌حصار، چاله بزرگی بود که به عنوان مزبله اهالی سنگلج مورد استفاده قرار می‌گرفت و حتی امحا و احشای دام‌های ذبح شده را در آنجا می‌ریختند.

میرزا یوسف مستوفی‌الممالک، چاله را پُرکرد و روی آن یک باغ عمومی احداث کرد که شاید اولین باغ عمومی شهر تهران و پیشقراول پارک‌های امروزی بود.

تقریبا در همان زمان نیز در جنوب چال‌حصار، باغ و عمارتی را برای خود ساخت. در سال ۱۲۷۳ خورشیدی فرزند او میرزا حسن مستوفی، عمارت کنونی را در باغ پدری بنا کرد. البته این باغ مساحت به مراتب بیشتری داشت اما پس از فوت میرزا حسن، بخش‌هایی از آن تفکیک و فروخته شد و فقط عمارت اصلی در یک زمین ۱۶۰۰ متری باقی ماند.»

این پژوهشگر دانشنامه تهران «مجاورت خانه‌ی مستوفی‌الممالک با سه محور بزرگ تاریخی فرهنگی و گردشگری کلانشهر تهران با دسترسی مناسب پیاده و سواره را از مزیت‌های مرمت و احیای خانه مستوفی‌الممالک» می‌داند.

حسینی با بیان این‌که خانه مستوفی‌الممالک در محله سنگلج تهران دست‌کم به دو دلیل اهمیت دارد، توضیح می‌دهد: «این خانه به عنوان نمونه‌ای منحصربفرد از نخستین بناهای «فرنگی‌ساز» در تهران عصر ناصری، دارای ارزش‌های معماری و هنری قابل توجه است و از سوی دیگر به یکی از برجسته‌ترین چـهره‌هـای تاریخ معاصر ایران، یعنی میرزا حسن مستوفی‌الممالک تعلق دارد، این بحث موضوع اخیر آنقدر مهم است که حتی اگر فرض کنیم خانه مستوفی ارزش‌های معماری و هنری نداشت، باز هم به دلیل پیوند با نام «میرزا حسن مستوفی»، شایسته حفظ و حراست بود.»

وی همچنین در مورد موقعیت محلی عمارت مستوفی‌الممالک تشریح می‌کند: «این خانه در محله سنگلج در غرب تهران قرار گرفته بود که از محلات اعیان نشین شهر به شمار می‌آمد، براساس آمارهای مربوط به سالهای ۱۸-۱۳۱۷ قمری با توابع خود دارای ۱۵۵ باغ و باغچه بود. برخی از این باغ‌ها بیش از ده هکتار وسعت داشتند. از این گذشته عده زیادی از درباریان و دیوانیان به علت نزدیکی محله سنگلج به محله ارگ سلطنتی و سهولت دسترسی به محل کار خود در این محله سکنی گزیده بودند که از آن جمله می‌توان به خانواده‌هایی مانند معیرالممالک، مستوفی‌الممالک، قوام‌الدوله، حاجب‌الدوله و وزیر دفتر اشاره کرد.

امروزه عمارت مستوفی‌الممالک، علاوه بر قرار گرفتن در بافت تاریخی مرکز شهر تهران، با سه محور بزرگ تاریخی- فرهنگی و گردشگری پایتخت یعنی «محور بازار بزرگ»، «محور ارگ سلطنتی و کاخ جهانی گلستان» و «محور میدان مشق» مجاورت دارد. عمارت مستوفی دسترسی آسانی به این محورها دارد که می‌توان در مسیرهای گردشگری این سه محور، جذب شود.»

حسینی همچنین بیان می‌کند: عمارت مستوفی در یک بلوک شهری قرار گرفته که درون آن آثار تاریخی - فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری مهمی هستند که می‌توان به آثاری مانند بقعه «امام‌زاده سیدناصرالدین(ع)»، «بازارچه قوام‌الدوله»، «کلیسای سورپ گئورگ»، «گذر قلی»، «خانه پدری جلال آل‌احمد»، «مسجد حاج رجبعلی»، «مسجد و مدرسه و آب‌انبار معیر» و «سرای میزانی» اشاره کرد که این بلوک، از شمال به خیابان پانزده خرداد غربی، از جنوب به خیابان مولوی، از شرق به خیابان خیام و از غرب به خیابان وحدت اسلامی محدود می‌شود.

در همین زمینه: رنگ عوض کردن کوشک فتحعلی‌شاه کشف آثار دوران مختلف در زاگرس توسط باستان شناسان ایرانی و اتریشی آخرین مهلت ارسال مقالات به همایش میراث فرهنگی و توسعه پایدار ساماندهی ورودی آرامگاه فردوسی با احداث باغ مشاهیر

منبع: همشهری آنلاین

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.hamshahrionline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «همشهری آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۹۷۶۵۰۷۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

ضرغامی: میراث ملموس و ناملموس از هم جدا نیستند

 سیدعزت‌الله ضرغامی روز سه شنبه - ۲۸ فروردین- در آیین بزرگداشت روز جهانی بنا‌ها و محوطه‌های تاریخی و تجلیل از فعالان و کنشگران بنا‌های تاریخی که در محل سالن فجر این وزارتخانه برگزار شد، اظهار داشت: از اینکه این نشست‌ها با تعصب و حساسیت برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود، قدردانی می‌کنم. باید از مرحوم حجت‌الاسلام فولادی یادی کنیم که در جلسه قبل در سال گذشته تجلیل شد. در آن جلسه با مرحوم فولادی صحبت کردم که بازتاب‌های خوبی داشت و فضای خوبی ایجاد کرد. او بالای ۸۰ سال در حوزه مرمت فعالیت داشت و از مسجد تا آتشکده را مرمت کرده بود. میراث‌فرهنگی مفتخر است که از یک زاویه ارزشمند نیاز‌های جامعه را مطرح کند.

وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی افزود: مرمت امر مقدسی است. مرمت کار خدا است و کاری است که پروردگار عالم انجام می‌دهد. اهمیت میراث ملموس این است که عینی‌ترین وجه میراث‌فرهنگی است. با این حال هرچه بیشتر جلو می‌رویم، ارزش میراث‌ناملموس نیز مشخص می‌شود. این دو البته از هم جدا نیستند و روی هم تاثیر متقابل دارند. ما با انسان مدرن امروز سروکار داریم. اگر ریشه‌های هویتی از انسان مدرنیته جدا شود، حتما آسیب خواهد دید.

وی اضافه کرد: وقتی یک امر مهمی دچار مشکل شود، باید مرمت شود. در مسائل اجتماعی از آسیب‌شناسی می‌ترسند و از آن فرار می‌کنند. تصور می‌کنند آسیب‌شناسی از موضع ضعف است در حالی که آسیب‌شناسی از موضع قدرت است. جوامع باید قدرت ترمیم داشته باشند، در غیر این صورت نابود خواهند شد؛ کما این که برخی از آنها نابود شدند.

وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ادامه داد: بزرگانی که در حوزه مرمت فعالیت می‌کنند اولا کار ارزشمندی را انجام می‌دهند، ثانیا آسیب‌شناسی دقیقی دارند و ثالثا این که کار را به درستی و با دقت انجام می‌دهند.

وی سپس به منشور ونیز اشاره کرد و ادامه داد: امسال شصتمین سال منشور ونیز است. به این منشور باید توجه شود. باید در رابطه با برنامه‌هایی که داریم ایده داشته باشیم و متناسب با امکانات که البته نامحدود هم نیست، برنامه اجرایی داشته باشیم.

ضرغامی در بخش دیگری از صحبت‌های خود اظهار کرد: جلسه امروز ما، ادای احترام به بزرگان حوزه مرمت است. از تعدادی از این عزیزان تجلیل به عمل می‌آید، اما این افراد نماینده جامعه بزرگ مرمت‌گران هستند. در حقیقت مرمت کار ارزشمندی است و یک هنر به حساب می‌آید.

در پایان این مراسم از تعدادی از فعالان، کنشگران و خیران حوزه میراث‌فرهنگی و مرمت تجلیل به عمل آمد و از تعدادی از کتب و مجلد تخصصی حوزه میراث‌فرهنگی با حضور سید عزت‌الله ضرغامی رونمایی شد.

تجلیل از ۱۴ استادکار، خیر میراث فرهنگی و مرمت‌کار/ رونمایی از ۵ کتاب حوزه میراث‌فرهنگی

در این مراسم از پنج کتاب منتشر شده توسط معاونت میراث‌فرهنگی رونمایی و از ۱۴ استادکار، کنشگر، خیر و بهره‌بردار موفق میراث‌فرهنگی قدردانی شد. عملکرد آموزشی معاونت میراث‌فرهنگی، چهارمین همایش کارگاهی معاونان میراث‌فرهنگی کشور، انجمن خیران میراث‌فرهنگی و معماری و شهرسازی ایرانی‌اسلامی آنچه که هست و آنچه که باید باشد پنج کتاب منتشر شده توسط معاونت میراث‌فرهنگی هستند که در این مراسم از آنها رونمایی شد.

قدردانی از ۱۴ استادکار، کنشگر، خیر و بهره‌بردار موفق میراث‌فرهنگی از دیگر بخش‌های این مراسم بود که در ادامه به اسامی تجلیل شوندگان و فعالیت‌های آن اشاره شده است.

عبدالحسین دشتی، استادکار مقنی یزدی که در طول ۷۳ سال سابقه کاری خود فعالیت‌های ماندگاری در حفر قنات‌های متعددی از جمله زارچ، فیروزآباد، محمودی، مهدی‌آباد رستاق، نجف‌آباد، دهنو و حسن‌آباد داشته است.

محمدحسین معماریان از استان خوزستان که ۶۵ سال سابقه کاری دارد و در رزومه کاری خود تعمیر و مرمت پل بند شادروان، پل سنگ، ساباط‌های شوشتر، بقعه امامزاده عبدالله، خانه مستوفی، بازسازی گنبد مقام صاحب‌الزمان شوشتر و مساجد جامع سطح استان را جای داده است.

سید غلامرضا استوار استادکار برجسته از استان خراسان رضوی که مرمت تزئینات مربوط به معماری مدرسه غیاثیه خرگرد، مسجد ملک زوزن، رباط شرف، آرامگاه عطار، مسجد شاه، مزار قطب‌الدین حیدر، مزار جام، کاخ خورشید کالت نادری از جمله فعالیت‌های او در طول ۴۵ سال سابقه کاری است.

محمدرضا مشاکیان استادکار برجسته خوزستانی که فعالیت در سازه‌های آبی شوشتر و راه‌اندازی آسیاب‌های آبی ثبت جهانی شده شوشتر از جمله کار‌های او در طول ۳۰ سال فعالیت است.

عبدالله ملکی زیارتی استاد کار سازه‌ها چوبی، شیر سر‌های چوبی، اجرای تکنیک شموشه بافی خانه‌های زیارت، مرمت تکایای گرگان، مرمت تلگرافخانه استرآباد، مرمت خانه‌های کبیر، خراسانی، شعر باف، احمددوست و فاضل در گرگان را در ۵۰ سال فعالیت کاری خود جای داده است.

قربان مافی استادکار مرمت سازه‌های چوبی از استان قزوین است که مرمت کار مدرسه علمیه التفاتیه، مدرسه دیانت، گلدسته مناره مسجد جامع، مجموعه دولت خانه صفوی، حسینیه امینی‌ها، امامزاده حلیمه خاتون روستای عصمت‌آباد، کاروانسرای سعدالسلطنه، خانه تاریخی معین‌الدین، خانه تاریخی نبوی، گره چین مسجد جامع شهرک پیریوسفیان، خنچه پوش خانه تاریخی زعیم، نمای مسجد کیال‌ها، بخشی طاق و قوس‌های بازار قیصریه را در سابقه ۴۸ ساله خود دارد.

فرهاد معزی از استان کردستان دهیار روستای بزلانه در منظر فرهنگی هورامان است که در راستای همیاری و تسهیل‌گری ثبت جهانی هورامانات و همکاری در حفاظت و احیای میراث ملموس و ناملموس روستایی کار‌های ارزشمندی را انجام داده است.

الیار عاصمی‌زاده از استان تهران، ریاست شورای هماهنگی سازمان‌های غیر دولتی میراث‌فرهنگی، برگزاری سه دوره جشنواره سمن‌ها، سین هشتم نوروز در سه سال متوالی، برگزاری جشنواره دو سالانه ملی مشارکت‌های اجتماعی «ایران بانان» را در رزومه خود دارد.

میرحسین حسینیان از استان مازندران جزو خیران میراث‌فرهنگی محسوب می‌شود که در مرمت حرم امامزادگان محمد و محمود بابل مشارکت داشته است.

محمدجعفر عظمایی از استان آذربایجان شرقی در راستای مسئولیت اجتماعی در مرمت و استحکام بخشی مسجد جامع تسوج، تامین هزینه مطالعه، حفاظت و مرمت کتیبه تاریخی اورارتویی سیغین دل ورزقان و احیای بافت تاریخی روستای اشتبین مشارکت داشته است.

محسن نوروزوند از استان اردبیل، مشاور طرح مرمت و احیای بنا‌های حمام پیرزرگر اردبیل، خانه صادقی اردبیل و خانه رمدانی مازندران از جمله فعالیت‌های او است.

همچنین در این مراسم از سه بهره‌بردار موفق محمد حسین مقنی فرسادی از استان آذربایجان شرقی (کاروانسرای یام)، سامیه مهراب‌نیا از استان لرستان (حمام گپ)، غلامرضا صیادی از استان خوزستان (کاروانسرای افضل) قدردانی شد.

منبع: ایرنا

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری میراث و گردشگری