به نقل از «ایکنا»

تبیین نقش متکلمان امامیه در کلام اسلامی با تاکید بر ردیه‌نگاری‌ها در عصر حضور

تاریخ انتشار: ۲۷ مرداد ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۱۹۶۱۰۱

به گزارش ایکنا؛ در بخش ابتدایی این مقاله نویسنده آورده است دانش کلام اسلامی در سده دوم و سوم هجری به صورت دانشی با قواعد و روش مشخص شکل گرفت. در این میان متکلمان شیعی با محوریت شخصیت‌هایی، چون هشام بن حکم، هشام بن سالم، مومن طاق و فضل بن شاذان نقش بی‌بدیلی در شکل‌گیری و گسترش آن بر عهده داشتند؛ به گونه‌ای که حتی در محافل علمی نسبت به متکلمان دیگر گروه‌های کلامی همانند معتزله، خوارج و مرجئه شناخته شده‌تر و از جایگاه برتری برخوردار بودند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

آنان با نظریه‌پردازی نوین در پرتو تعالیم اهل بیت (ع) و با نگارش آثار مهمی در موضوعات مختلف کلامی و پرورش شاگردانی بنام، در شکل‌گیری و تعالی علم کلام نقش آفرینی کردند. ردیه نگاری‌های عالمان شیعه در مباحث کلامی یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های نشان‌دهنده این حضور فعال و نقش آفرینی پر رنگ است. این ردیه نویسی‌ها علاوه بر نقد آراء و اندیشه‌های غیر مسلمانان نظیر مسیحیان، مانویه، هندوان و یهود، به نقد آرا و اندیشه‌های متکلمان جریان‌های اسلامی مانند معتزلیان، خوارج، مرجئیان و اهل حدیث نیز پرداخته است. این رویکرد از آن جهت که موجب بالندگی علم کلام و تاریخ اندیشه گردیده است به صورت ویژه مورد تحلیل قرار گرفته و تبیین شده است.

نگارنده در یکی از بخش‌های مقاله به بحث در زمینه جریان‌های اسلامی و گروه‌های درون دینی پرداخته که اندیشه و دیدگاه‌شان مورد نقد و بررسی اندیشمندان امامی دوران حضور قرار داشته است و می‌نویسد همزمان با فعالیت‌های کلامی متکلمان امامیه در عصر حضور، سایر جریان‌های فکری اسلامی نیز حضور پررنگ در ترویج و گسترش مباحث کلامی داشتند.

وی با اشاره به جریان معتزله آورده است جریان کلامی معتزله یکی از مقتدرترین جریان‌های تاریخی تفکر اسلامی محسوب می‌شود، پیدایش این مکتب کلامی به اواخر دوران امویان برمی‌گردد که در دوران خلافت عباسیان با حمایت خلفای عباسی بسیار رشد کرده و فراگیر شد. معتزلیان که به عقل‌گرایی شهره بودند زعامت بسیاری از محافل علمی در سده‌های دوم تا پنجم هجری را عهده دار بودند و پیرامون بسیاری از مسائل کلامی گفت‌وگو و نظریه پردازی می‌کردند. معتزلیان بر خلاف جبرگرایان به شکل افراطی از قدرت مطلق انسان در افعالش دفاع می‌کردند. در نظر گاه معتزله نه‌تن‌ها انسان در افعالش مجبور نیست بلکه او در کارهایش دارای اختیار تام و کامل است و خداوند باری تعالی قدرتی بر اعمال انسان ندارد.

متکلمان امامیه به پیروی از امامان اهل بیت (ع) از جمله نخستین گروه‌هایی بودند که در مقابل اندیشه معتزلیان قد علم کرده و دیدگاه آنان را همانند دیدگاه جبریه مورد انتقاد قرار دادند. ائمه (ع) با شعار «لا جبر و لا تفویض» به شدت در برابر فکر اعتزالی ایستادگی کرده و همانگونه که اندیشه در عصر امام رضا (ع) معتزلیان با حمایت مامون عباسی دوران طلایی خویش را سپری می‌کردند، آن حضرت همانند پدران بزرگوارش به مخالفت با اندیشه اعتزالی اهتمام ورزید، به عنوان نمونه امام رضا (ع) یونس، متکلم برجسته امامیه را از تاثیرپذیری از معتزلیان بر حذر داشته و کج‌فهمی معتزلیان را به وی یادآور گردید.

همچنین آن حضرت فهم آنان را از برخی از آیات قرآن ناصحیح دانسته است، اصحاب ائمه (ع) نیز در نقد جریان معتزلی کوشا بوده‌اند آنان افزون بر مناظره با رهبران معتزلی در رد اندیشه معتزله کتاب‌هایی را به نگارش درآوردند که در این زمینه می‌توان به کتاب «الرد علی المعتزله» مومن طاق و کتاب الرد علی المعتزله و کتاب الجبر و القدر هشام بن حکم اشاره کرد.

در میان متکلمان امامی عصر حضور بن شاذان نیشابوری تقریبا نقد‌های بیشتری متوجه معتزلیان ساخت و او نیز مورد انتقاد رهبران معتزلی قرار گرفت. منطقه خراسان یکی از مهمترین مناطق معتزلیان به شمار می‌رفته است، حتی گفته شده است که به دستور واصل بن عطا از بنیانگذاران معتزله بعضی از شاگردانش به خراسان رفتند و در آنجا فکر معتزلی را ترویج کردند.

از این‌رو بسیاری از خراسانیان به اعتزال روی آوردند؛ لذا فضل بن شاذان متکلم برجسته اواخر عصر حضور با آشنایی کامل آثاری در تخطئه آراء و اندیشه معتزلیان تالیف کرد آن آثار عبارتند از: ۱ ـ. کتاب «الرد الاصم» «نجاشی ۱۴۰۷، ۳۰۷» به احتمالی زیاد این اثر در نقد ابوبکر عبدالرحمن بن کیسان اصم یکی از مشهورترین رهبران معتزلی و از مخالفان شیعه در سده دوم هجری بوده است. اصم در مخالفت با شیعیان و اصحاب امامیه کتاب‌های همچون «الجامع علی الرافضة» و «الرد علی هشام فی التشبیه» تالیف کرده بود. او هم چنین با هشام بن حکم متکلم نامور امامیه و سلف فکری فضل بن شاذان مناظره داشته است که برخی با تعبیر «بلی بمناظره هشام بن الحکم» از آن یاد کرده‌اند.

آن چیزی که مخالفت‌های شیعه و حتی برخی از معتزلیان را علیه او برانگیخته بود سخنان وی علیه امیرالمومنین (ع) بوده است اصم بسیاری از اقدامات امیرالمومنین (ع) را تخطئه می‌کرد و در مقابل، رفتار‌های معاویه را بر صواب می‌دانسته است؛ قاضی عبدالجبار معتزلی می‌گوید: اصم بی‌انصافی‌های بزرگی را در حق امیرالمومنین (ع) روا داشته است.

این رویکرد خصمانه اصم موجب شد، بعضی از علما او را در زمره ناصبیان برشمارند از این‌رو بسیاری از متکلمان امامیه در رد دیدگاه «اصم» آثاری تالیف کردند که کتاب «الرد علی الاصم» فضل بن شاذان نیشابوری یکی از آنهاست، به نظر می‌رسد فضل نیز سخنان جنجال‌برانگیز راجع به مسئله امامت او را بر نتافته و این اثر را در این باره نوشته است. نمی‌دانیم میزان نفوذ اصم معتزلی در خراسان به چه میزان بوده است، ولی به هر روی فضل بن شاذان به عنوان عالم پر آوازه شیعیان خراسان علیه نظرگاه کینه توزانه اصم نسبت به امام علی (ع) با نگارش چنین کتابی واکنش نشان داده است.

به نظر می‌رسد کتاب فضل بن شاذان یکی از نخستین ردیه‌نگاری‌های شیعیان علیه اصم بوده است، پس از فضل بن شاذان نیز عالمان شیعی در رده دیدگاه اصم کتاب‌های را تالیف کردند که در این زمینه می‌توان به کتاب «الرد علی ابی بکر الاصم فی الاصول» ناصر اطروش (م ۳۰۴ ق) از رهبران زیدیه و کتاب «نقض کتاب الاصم فی الامامه» شیخ مفید (م ۴۱۳ ق) اشاره کرد.

گفته می‌شود، به دلیل سخنان خصمانه اصم نسبت به امیرالمومنین (ع) برخی از معتزلیان او را از جرگه خویش بیرون کردند (ابن ندیم، بی تا، ۲۱۴) هم چنین بشر بن معتمر از بنیانگذاران مکتب کلامی معتزله بغداد (ابن مرتضی، بی تا، ۵۲) که به افضلیت امیرالمومنین (ع) اعتقاد داشت (ابن صلاح شرفی، ۱۴۱۵، ۲: ۵۲) نیز در رد وی دو کتاب به نام‌های «الرد علی الاصم فی الامامه» و «الرد علی الاصم» را نوشت.

۲ ـ. کتاب «النقض علی الاسکافی فی تقویه الجسم» شیخ طوسی از این کتاب با نام «النقض علی الاسکافی فی الجسم» یاد کرده است اثر یاد شده یکی از مهمترین آثار فضل بن شاذان در نقد افکار معتزلیان می‌باشد، او این کتاب را در رد دیدگاه ابو جعفر محمد بن عبدالله سمرقندی اسکافی (م ۲۴۰ ق) از رهبران نامدار معتزله بغداد نوشته است. آنچه که از عنوان این کتاب برمی‌آید این است که فضل بن شاذان نظرگاه کلامی وی پیرامون جسم را به چالش کشیده است. گفتنی است که اسکافی معتزلی جسم را متشکل از دو جز می‌داند، ولی دقیقاً نمی‌دانیم که فضل بن شاذان این تعریف اسکافی از جسم را مورد نقض قرار داده یا در مساله جسم نقد دیگری بر اسکافی داشته است. افزون بر این به نظر می‌رسد فضل این کتاب را در رد کتاب «الرد علی هشام» اسکافی نوشته باشد احتمالاً اسکافی در آن کتاب هشام بن حکم از مشایخ فکری فضل را مانند سایر معتزلیان به تجسیم متهم کرده بود که فضل بن شاذان در مقام دفاع از استادش هشام بر آمده و ضمن نقد آن اثر، از جسم گرایی اسکافی سخن به میان آورده است.

۳ ـ. کتاب «الوعد و الوعید» و کتاب «الوعید» به احتمال زیاد فضل بن شاذان این دو اثر را در رد معتزلیان نگاشته است؛ چه آنکه مسئله وعید یکی از اصول پنچ گانه معتزلیان به شمار می‌رود که اکثر اندیشمندان امامیه دیدگاه وعید معتزلیان را برنمی‌تافته و آن را رد می‌کردند.

نگارنده در پایان و در مقام نتیجه گیری آورده است در این پژوهش با تکیه به آثار ردیه نگاری‌های متکلمان امامی از حضور و فعالیت‌های گسترده و پر رنگ فرق و نحل اسلامی و غیر اسلامی در جهان اسلام در عصر حضور ائمه (ع) به آگاهی خوبی دست یافتیم.

کلام‌ورزان امامیه در این برهه زمانی با تالیف آثار مهم و متعددی در صدد نقد اندیشه‌های انحرافی این گروه‌ها برآمدند و گاه نخستین ردیه‌ها مانند رد بر ارسطو و رد بر مانویان در میان جامعه اسلامی را متکلمان امامی نگاشته‌اند و از این رو در نقد سایر نحله‌های فکری پیشگام بودند.

متکلمان امامی عصر حضور همانگونه که اندیشه اختیار عنان گسیخته انسان را به عنوان اندیشه معتزلی به نقد کشیده، نسبت به اندیشه جبرگرایان نیز اهتمام داشته‌اند، همچنان که اندیشه مرجئه در ایمان از سوی آنان به چالش کشیده شده، اندیشه ناصحیح خوارج را نیز مورد تاخت‌وتاز قرار داده‌اند.

متکلمان امامیه نه‌تن‌ها نسبت به اندیشه‌های انحرافی جریان‌های اسلامی حساس بوده و واکنش نشان داده‌اند، بلکه آبشخور و سرچشمه‌های این اندیشه که بیرون از تفکر اسلام بودند را نیز نقد کرده‌اند.

انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: خبرگزاری قرآن اندیشه کلام اسلامی

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۱۹۶۱۰۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

اخبار سیاسی ۵اردیبهشت؛ تاکید رهبر انقلاب بر حال خوب کارگران/افتتاح «اومااویا» با حضور رئیسی

«دیدار هزاران نفر از کارگران با رهبری انقلاب»، «سفر رئیسی به پاکستان»،‌ «حواشی جلسه هیات دولت» از موضوعات مهم خبری پنجم اردیبهشت ۱۴۰۳ حوزه سیاست بود که می‌توانید در گزارش زیر مشروح آنها را بخوانید.

به گزارش ایسنا، صبح امروز هزاران نفر از کارگران با رهبر معظم انقلاب اسلامی دیدار کردند.

حضرت آیت الله خامنه‌ای در این دیدار ضمن اشاره به نقش کلیدی جامعه کارگری در جهش تولید و بهبود وضع اقتصادی کشور، به تبیین وظایف مسئولان برای حل مشکلات قشرِ قانع و نجیب کارگر پرداختند و گفتند: حال خوب جامعه کارگری، حال ملت را هم خوب خواهد کرد.

مقام معظم رهبری در بخش دیگری از بیاناتشان، هدف واقعی بدخواهان ایران از تحریم را در تنگنا گذاشتن جمهوری اسلامی برای تبعیت از خطوط استعماری و استکباری و تسلیم در مقابل زورگویی‌های آنها دانستند و افزودند: برخی -ان‌شاءالله خیرخواهانه- دائم توصیه می‌کنند که یک خواسته آمریکا را قبول کنید تا مشکل حل شود؛ در حالی که توقعات آمریکایی‌ها تمامی ندارند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی همچنین تحریم‌ها را رو به کم‌اثر شدن دانستند و افزودند: اخیراً در یکی از گزارش‌های منابع بین‌المللی، به افزایش تولید ناخالص ملی ایران اشاره شده بود که این، یعنی در کشور بیشتر و بهتر کار می‌شود، دل به کمک بیرون از مرزها بسته نشده و تحریم‌ها نتوانسته ایران را از پا درآورد و این روحیه باید در کشور تقویت شود.

در جلسه امروز شورای نگهبان نیز،‌ آیت‌الله احمد جنتی با اشاره به فرارسیدن هفته کار و کارگر گفت: در فرهنگ متعالی اسلام، کار و تلاش یک ارزش است و این موضوع باید در جامعه ما نمود بیشتری داشته باشد.

وی تاکید کرد: در جنگ اقتصادی بزرگی که دشمنان علیه مردم ایران به راه انداخته‌اند، کارگران، مدافعان صف مقدم هستند و مشارکت باانگیزه این قشر شریف، حقیقتاً دفاع مقدس از عزت ملی و لازمه شکست نقشه‌های ناجوانمردانه دشمنان است.

****

صبح امروز، رئیس جمهور پس از سفر رسمی ۲ روزه به سه شهر اسلام‌آباد، لاهور و کراچی پاکستان، به منظور سفر رسمی و همچنین حضور در مراسم افتتاح ابرپروژه چند منظوره سد و نیروگاه اومااویا، این کشور را به مقصد سریلانکا ترک کرد.

سید ابراهیم در بدو ورود به محل اجرای ابرپروژه سد و نیروگاه «اومااویا» در ۲۳۰ کیلومتری شرق پایتخت این کشور رفت و به همراه «رانیل ویکرمسینگه» رئیس جمهور سریلانکا، یکی از بزرگترین پروژه‌های صادرات خدمات فنی-مهندسی ایرانی را افتتاح کرد.

طراحی و ساخت این پروژه توسط شرکت‌های ایرانی انجام شده است که به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های حوزه صادرات خدمات فنی-مهندسی کشور در زمینه‌های سدسازی، انتقال آب و تولید برق است.

رئیس جمهور در این مراسم بهره‌برداری از این پروژه را نماد همبستگی، پیوند، تقویت دوستی و مایه افتخار دو ملت دانست و با بیان اینکه کشورهای غربی تلاش می‌کنند به ما القا کنند که دانش و فناوری فقط در اختیار آنهاست، اظهار داشت: امروز جمهوری اسلامی ایران با اتکا به توانمندی‌های فنی و مهندسی بومی در حال اجرای طرح‌های بزرگ آب و برق در بیش از ۲۰ کشور جهان است.

لازم به ذکر است که تداوم مناسبات سیاسی و تقویت همکاری‌های اقتصادی به عنوان رویکرد دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی به ویژه با کشورهای همسایه و آسیا در دستور کار قرار دارد، اما سریلانکا به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی، محل رقابت چین، هند و آمریکاست و تلاش می‌کند برای حفظ خودش موازنه مثبتی بین هند و چین برقرار کند و لذا از حضور ایران استقبال می‌کند.

****

در جلسه امروز هیات دولت که به ریاست معاون اول رئیس جمهور برگزار شد، محمد مخبر در بخشی از اظهارات خود در این جلسه با اشاره به برگزاری کنکور سراسری روز هفتم اردیبهشت تصریح کرد: لازم است در کنار وزارت علوم، وزارت کشور و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای برگزاری هرچه بهتر کنکور سراسری برنامه ریزی و مراقبت کنند تا شاهد اخلال و مشکلی در برگزاری این رقابت علمی نباشیم.

درحاشیه همین جلسه، اعضای کابینه سیزدهم طبق روال چهارشنبه های هر هفته به جمع خبرنگاران حاضر در حیاط دولت آمدند و به سوالات خبرنگاران پاسخ دادند.

وزیر آموزش و پرورش از جمله و وزرایی بود که در جمع خبرنگاران حضور یافت و اعلام کرد که تا ۵ سال آینده، ۱۰۰۰ هنرستان جدید در کشور ساخته می شود .

رضا مراد صحرایی با اشاره به اینکه پس از ۱۲ سال از تصویب سند تحول بنیادین، نخستین آیین نامه برای اجرای این سند یعنی بخش مهارت آموزی دانش آموزان تصویب شد، گفت: این آیین نامه در ۱۰ ماده به تصویب هیات دولت رسید. بر این اساس تا ۵ سال آینده، ۱۰۰۰ هنرستان جدید در کشور ساخته می شود و تعداد دانش آموزان در رشته های مهارتی در هنرستان به نیمی از دانش آموزان کل کشور می رسد. این عدد الان ۳۹ درصد است.

وزیر اقتصاد هم اعلام کرد که مسیر دور زدن تحریم در پرداخت بدهی ایران به بانک توسعه اسلامی را پشت سر گذاشتیم و بدهی‌های ایران را تا سال ۱۴۰۲ به صفر رساندیم.

احسان خاندوزی با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین مراجع بین‌المللی که برای تامین مالی پروژه‌ها استفاده می‌شود، بانک توسعه اسلامی است، افزود: متأسفانه در سال‌های گذشته تأمین مالی از سوی این بانک صورت نمی‌گرفت و یکی از اولویت‌های ما رفع موانع پرداخت اقساط کشور بود تا کاری کنیم این بانک برای ۱۱ پروژه عمرانی ما تأمین مالی کند. این اتفاق رخ داده و ما مسیر دور زدن تحریم در پرداخت بدهی ایران به این بانک را پشت سر گذاشتیم و بدهی‌های ایران را تا سال ۱۴۰۲ به صفر رساندیم و فرآیند بازپرداخت اقساط ۱۱ پروژه عمرانی آغاز شده است.

گزارش کامل ایسنا از گفت‌وگوهای خبرنگاران با اعضای هیات وزیران در حاشیه جلسه هیات دولت را نیز می توانید در این لینک دنبال کنید.

انتهای پیام