کودتایی که آخرین میخ را بر تابوت شوروی کوبید

مسکو - ایرنا - کودتای 18 اوت سال 1991 که در تقویم روسیه از آن به عنوان «اوگوستسکی پوچ» نام برده می شود تلاش ناموفق گروهی از سران حزب کمونیست شوروی برای تغییر حکومت این کشور بود که ناکام ماند و چهار ماه پس از آن حکومت شوروی فروپاشید.

به گزارش ایرنا، با گذشت 27 سال از کودتای نافرجام اوت 1991میلادی هنوز درباره این رویداد تاریخی، در جامعه روسیه و حتی نخبگان سیاسی حاکم بر این کشور دیدگاه های متفاوتی وجود دارد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

بسیاری از این کودتا انتقاد می کنند و آن را آخرین تلاش سران تندروی کمونیست برای حفظ نظام پوسیده شوروی می خوانند و عده ای دیگر نیز هنوز با حکومت 'میخاییل گورباچف' آخرین رئیس جمهوری اتحاد جماهیر شوروی که کودتا علیه آن برپا شده بود، مخالف هستند.

**کودتای نافرجام 1991 شوروی چگونه رخ داد
براساس برنامه کودتاگران در روز 18 ماه اوت، در کمیته دولتی حالت فوق العاده ایجاد شد که روسها آن را «گ.ک.چ.پ» می نامند.
رهبری کودتا از هشت نفر تشکیل شده بود که اعضای این کمیته به حساب می آمدند و در راس آنان 'گنادی یانایف' معاون رئیس جمهوری شوروی و 'ولادیمیر کریوچکوف' رئیس سازمان امنیت شوروی (کا.گ.ب) قرار داشتند.
کودتاگران از سفر میخاییل گورباچف رئیس جمهوری شوروی به کریمه که برای استراحت در این منطقه تفریحی بسر می برد استفاده کرده و کودتا را اعلام کردند.
واحدهای ارتش شوروی مطابق برنامه کودتاگران در خیابان های مرکزی شهر مسکو از جمله میدان سرخ و خیابان های منتهی به آن مستقر شدند.
کودتاگران بلافاصله پس از آغاز کودتا، گنادی یانایف را رئیس جمهور شوروی خواندند.
در بیانیه ای که کوتاگران از تلویزیون شوروی منتشر کردند، میخاییل گورباچف فرد ناتوان معرفی و به دلیل بیماری از مقامش برکنار شد.

**خواسته های کودتاگران
کمیته «گ.ک.چ.پ» یا همان گروه کودتاگران خواستار برکناری میخاییل گورباچف از مقام رئیس جمهوری شوروی و 'بوریس یلتسین' از مقام رئیس جمهوری روسیه بودند.
آنها با انتقاد از سیاست های گورباچف و یلتسین و متحدان این دو نفر خواستار تلاش برای جلوگیری از فروپاشی شوروی شده بودند.
به عقیده رهبران کودتا، گورباچف به آرمان های شوروی خیانت و با دشمنان این کشور برای فروپاشی آن تبانی کرده بود.
گفتنی است در روز 17 ماه مارس سال 1991 یعنی حدود چهار ماه پیش از کودتا و 9 ماه پیش از فروپاشی شوروی در چند جمهوری اتحاد جماهیر شوروی همه پرسی برگزار شد و اکثر شرکت کنندگان در آن به حفظ شوروی رای دادند.
ارمنستان، گرجستان، لتونی، لیتوانی، استونی و مولداوی در این همه پرسی شرکت نکردند.
پس از این همه پرسی، طرحی برای ایجاد حکومت جدید شوروی مطرح شده بود که در آن جمهوری های شوروی از حکومت مرکزی اختیارات بیشتری می گرفتند.
این طرح قرار بود روز 20 ماه اوت 1991 امضا شود که با برپایی کودتا، هرگز امضا نشد.

**زمینه برای برپایی کودتا از مدتی پیش فراهم شده بود
کودتای ناموفق ماه اوت 91 بر اثر نارضایتی نخبگان سیاسی در قشر حاکم در شوروی به وجود آمد.
سیاستمداران شوروی از انجام اصلاحات در این کشور که به پروسترویکا (نوسازی) معروف شده بود رضایت نداشتند.
اجرای این سیاست و نیز فضای بازی که در جامعه بر اثر گلاسنوست (اصلاحات برای دمکراتیک کردن کشور) بوجود آمده بود، وضعیت مطلوبی را ایجاد نکرده بود.
مردم شوروی در اواخر دوران حکومت این کشور با نگرانی شاهد ضعف بخش های اقتصادی بودند و به عقیده بسیاری گورباچف در بروز این وضعیت و ضعف هایی که از خود در مدیریت کشور نشان داد، مقصر بود.
'نیکیتا میخالکف' کارگردان برجسته روس در یک برنامه سیاسی درباره گورباچف گفت: میخاییل گورباچف برای رهبری یک کشور بزرگ ساخته نشده بود.
وی در برنامه سیاسی در شبکه روسیه 24 خاطرنشان کرد: گورباچف حداکثر می توانست رئیس یک منطقه یا استاندار شود و صلاحیتی بالاتر از آن نداشت و دیدیم که اقدامات او و ضعف مدیریتی وی موجب فروپاشی شوروی شد.
به هر حال در کودتای اوت 91 گروهی از سیاستمداران رده بالای شوروی تلاش کردند با حذف گورباچف، زمام امور کشور را به دست گرفته و از فروپاشی شوروی جلوگیری کنند.
حدود یک ماه پیش از کودتا (23 ماه جولای 1991) گروهی از سیاستمداران و شخصیت های اجتماعی و فرهنگی ازجمله گنادی زوگانف رهبر کنونی حزب کمونیست روسیه و آلکساندر پروخانوف فیلسوف و نویسنده برجسته روس در نامه ای سرگشاده خطاب به مردم شوروی نارضایتی خود را از حکومت گورباچف و عملکرد وی در مقام رئیس جمهوری اعلام کردند.

** گورباچف در کریمه تحت کنترل قرار گرفت
با آغاز کودتا، گروهی از نیروهای امنیتی اقامتگاه گورباچف در شبه جزیره کریمه را تحت کنترل گرفتند.
رئیس جمهوری شوروی در واقع در حبس خانگی بسر می برد و امکان ارتباط با وی وجود نداشت.
روز 21 ماه اوت با شکست کامل کودتا، نیروهای امنیتی وفادار به رئیس جمهوری توانستند به بازداشت خانگی گورباچف پایان دهند.
علت اصلی شکست کودتای ماه اوت 91 از نظر روس ها، نداشتن پایگاه مردمی بود. کودتاگران تلاش کردند تا ارتش و مردم را برای جلوگیری از فروپاشی شوروی متحد کنند.
اما از یک سو نبود پایگاه مردمی کافی و از طرف دیگر تلاش های یلتسین توانست گروه بزرگی از مردم را به خیابان ها بکشاند و مردم با حضور گسترده در چند منطقه مسکو از حرکت تانک ها برای اجرای اهداف کودتا جلوگیری کردند.
کودتاگران روز 21 ماه اوت 91 پس از شکست فرار کردند و این تلاش برای حفظ شوروی نتیجه ای نداد.
از این تاریخ روند واگرایی و فاصله گرفتن جمهوری های شوروی سرعت بیشتری گرفت.
اسناد تاریخی نشان می دهد هر چند که در روسیه و برخی جمهوری های شوروی، شمار زیادی از مردم خواهان حفظ شوروی و اصلاحات واقعی در ساختار حکومتی بودند اما رهبران این جمهوری ها ازجمله روسیه تمایل بیشتری برای جدا شدن از شوروی داشتند.
به گفته برخی از روس ها، دست های پنهان غرب بویژه آمریکا در فروپاشی شوروی نقش مهمی داشت و در واقع پس از فروپاشی شوروی، آمریکا تا دو دهه یکه تاز جهان شد.
برخی از مردم روسیه که هنوز تمایل فراوانی به حزب کمونیست دارند معتقدند که غرب در اواخر دوره گورباچف با حمایت از سیاستمداران لیبرال سعی کرد تا آنها را برای فروپاشی شوروی تقویت کند.
پس از کودتای نافرجام اوت 91 اتحاد جماهیر شوروی حدود چهار ماه دوام آورد.
روز هشتم دسامبر 1991 با امضای توافقنامه بلاوژسکایا پوشچا، بین سران روسیه، بلاروس و اوکراین جامعه کشورهای همسود تاسیس شد که 20 روز بعد به مرگ شوروی منجر شد.
گورباچف آخرین رهبر شوروی در پاسخ به این پرسش که مسئول نابودی جماهیر شوروی کیست؟ بیان کرد: از خود سلب مسئولیت نمی کنم، اما وجدان من آسوده است، زیرا تا آخر از اتحاد جماهیر شوروی دفاع کردم.
وی در مصاحبه با خبرگزاری تاس ضمن دفاع از عملکرد خود که 28 دسامبر 1991 به فروپاشی شوروی منجر شد، گفت: اصلاح ساختار حکومت و نوسازی شوروی ضروری بود.
گورباچف در پاسخ به این پرسش که فروپاشی چه زمانی کلید خورد؟، اظهار کرد: جدی ترین پیامدها پس از کودتای ناموفق اوت 1991 آغاز شد، این یک اعتراض دستگاه بوروکراسی بود و باید با این سگ ها (کودتاگران) قطع رابطه می کردم و جز این نمی توانم نامی پیدا کنم.
وی در مورد نقش بوریس یلتسین رئیس جمهوری وقت روسیه در اواخر حیات شوروی گفت که روحیه وی خراب شد، نمی دانست چه نقش مهمی دارد و شروع به مبارزه با حکومت مرکزی شوروی کرده بود.
گورباچف افزود: یلتسین بسیار علاقه به حکومت (کردن) داشت و حد و حدودی نمی شناخت، از اینکه عضو پولیت بورو (کمیته مرکزی حزب کمونیست وقت) نبود ناراضی و ناراحت بود و از اینجا اعتراضات شروع شد.
گورباچف افزود: یلتسین در نشست علنی کمیته مرکزی حزب کمونیست شوروی (21 اکتبر سال 1987) برافروخته شد و ضمن انتقاد از کندی آهنگ اجرای پروسترویکا (اصلاحات سیاسی) مدعی شد، نظامی برای پرستش شخصیت من در حال شکل گیری است.
رئیس جمهوری شوروی خاطرنشان کرد: یلتسین را از مقام دبیری کمیته مرکزی حزب کمونیست برکنار، اما با باقی ماندن وی در هیات مدیره کمیته مرکزی حزب در سطح وزیر موافقت کردم در حالی که باید این مساله را کامل حل می کردم.
گورباچف در مورد پیمان هشتم دسامبر 1991 بلاوژسکایا پوشچا که به فروپاشی این حکومت منجر شد، گفت: تاکید می کنم، اکثریت نمایندگان شورای عالی روسیه از جمله نمایندگان کمونیست که اکنون از پیامدهای فاجعه بار این پیمان سخن می گویند و من را متهم می کنند، به آن رای دادند.
با وجود گذشت 27 سال از کودتای سال 91 شوروی بحث ها درباره این رویداد و نقش گورباچف در فروپاشی شوروی همچنان در جامعه روسیه جریان دارد اما آنچه که اکثریت روس ها در مورد آن اتفاق نظر دارند همسویی آخرین رئیس جمهوری شوروی با آمریکا بود به گونه ای که واشنگتن تا چند سال جریانات سیاسی و تحولات اقتصادی در روسیه را تحت کنترل داشت.
به همین دلیل در جامعه روسیه گورباچف سیاستمدار محبوبی نیست و مردم روسیه در انتخابات ریاست جمهوری سال 1996 با رای دادن کمتر از یک درصد به وی، این واقعیت را نشان دادند.
او هم اکنون به عنوان یک سیاستمدار کهنه کار و فردی که به جنگ سرد و سلطه شوروی بر اروپای شرقی پایان داد از سوی جهان غرب مورد ستایش قرار می گیرد و با سفر به کشورهای مختلف جهان، اغلب در مراکز علمی و دانشگاهی سخنرانی می کند و همواره نگرانی خود را از بازگشت جنگ سرد در جهان میان قدرت های جهانی اعلام می کند.
اروپام*391* 1346**2040

منبع: ایرنا

کلیدواژه: سياسي شوروي روسيه گورباچوف

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۲۰۵۱۹۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

جراحی زیر نور ماه، خواب در تابوت و تاراجِ شأن انسان/اینجا رفح است

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از رویترز، صهیونیست‌ها حملات خود به گذرگاه رفح واقع در مرز غزه و مصر را که مدت‌ها درباره آن پروپاگاندا کرده بودند، آغاز کرده‌اند و براساس اعلام صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)، ورود کمک‌ها و اقلام حیاتی از این گذرگاه دیگر ممکن نیست!

سازمان ملل اعلام کرده که گذرگاه رفح به همراه گذرگاه کرم ابوسالم عملاً بسته شده است. به گفته «صندوق نجات کودکان»، کامیون‌های حامل دارو، تجهیزات و سوخت از روز یکشنبه قادر به عبور از این گذرگاه‌ها نیستند.

جیمز اِلدر، سخنگوی یونسیف نیز گفته است: «اوضاع آب آشامیدنی کاملاً وخیم است. مردم روزشان را با تنها یک لیتر آب سر می‌کنند؛ رقمی که هر متر و معیار اورژانسی و اضطراری مقابلش رنگ می‌بازد!»

وی افزود: برای هر عدد دوش استحمام، حدود ۳ هزار و ۵۰۰ نفر صف کشیده‌اند و در طول روز منتظر می‌مانند تا بلکه نوبت‌شان شود. اقلامی از جمله دارو و سوخت برای بیمارستان‌ها باید روزانه وارد شود تا پزشکان بتوانند این تئاتر وحشت را زیر نور جراحی کنند!

در طول هفت ماه گذشته، تنها بخش کوچکی از آنچه مورد نیاز است، اجازه ورود داشته اما حالا شرایط رو به وخامت گذاشته است.

الدر تاکید کرد: در دو روز اخیر، هیچ چیزی وارد نشده است. بمباران ادامه دارد و به معنای واقعی مردم از همه چیز از جمله «شأن انسانی» محروم شده‌اند. حملات اسرائیلی‌ها در رفح در جایی انجام می‌شود که تمام کمک‌ها از آن وارد می‌شد!

اکثر مردم در غزه از طریق دستگاه آب‌شیرین‌کن به آب دسترسی دارند و به گفته الدر، «پس از تحلیل منبع سوخت و انفجار لوله‌های انتقال، تنها یک دستگاه فعال است! رفح که هم‌اکنون شهر کودکان لقب گرفته و پیشتر حدود ۳۰۰ هزار نفر را در خود جای داده بود، حالا حدود ۱.۴ میلیون نفر را در آغوش گرفته است. همه در چادر هستند و گوش‌به‌گوش هم در شرایطی بسیار بسیار دشوار زندگی می‌کنند. هر شب بمباران است. من تجربه‌اش را دارم، وقتی در رفح می‌خوابید، مثل این است که در تابوت دراز کشیده‌اید!»

تصاویر ویدئویی که ارتش رژیم صهیونیستی دیروز منتشر کرد نشان می‌داد که تانک‌های اشغالگران در حال عبور از گذرگاه رفح هستند. تل‌آویو مدعی شده که رفح آخرین سنگر حماس است! اسامه حمدان، از رهبران ارشد جنبش حماس دیروز هشدار داد که اگر تجاوز ارتش صهیونیستی در رفح ادامه پیدا کند، هیچ توافق آتش‌بسی در کار نخواهد بود.

کد خبر 6100251