به نقل از «پارسینه»

آنچه درباره جعل اسناد و مجازات آن باید بدانید!

تاریخ انتشار: ۲۹ مرداد ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۲۴۶۰۴۴

استحكام روابط اجتماعي، اقتصادي سياسي و ... مستلزم آن است كه افراد جامعه بتوانند به درستي نوشته‌ها و اسنادي كه براي اهداف گوناگون بين آنان تنظيم و رد و بدل مي‌شود اطمينان داشته باشند. جعل اسناد و استفاده از سند مجعول عامل سلب اعتماد عمومي و نيز بسياري از ضررهاي مادي و معنوي است كه به اشخاص وارد مي‌شود به عنوان مثال جعل مدرك دانشگاهي يا پول يا اوراق بهادار باعث خدشه به حيثيت و اعتبار علمي دانشگاه و اقتصاد مملكت مي‌شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

به گزارش «تابناک»؛ جعل عبارت است از: ساختن يا تغيير آگاهانه نوشته يا سند برخلاف حقيقت به ضرر ديگري. ساختن مهر يا امضاي اشخاص رسمي يا غير رسمي، خراشيدن، تراشيدن، قلم بردن، الحاق، محو، اثبات، سياه كردن يا دست بردن در تاريخ سند، الحاق نوشته‌اي به نوشته ديگر يا به كار بردن مهر ديگري بدون اجازه صاحب آن به قصد جا زدن آنها به عنوان اصل براي استفاده خود يا ديگري و به ضرر غير. براي آشنايي بهتر با جرم جعل به بررسي هر يك از مصاديق تعريف بالا مي‌پردازيم.

ساختن نوشته يا سند

سند عبارت است از نوشته‌اي كه در مقام اقامه دعوي يا دفاع از آن قابليت استناد دارد. البته بايد توجه داشت براي اينكه نوشته‌اي سند محسوب شود، نيازي نيست تا از آن نوشته در دادگاه استفاده شود، بلكه بايد آن نوشته قابليت استناد داشته باشد. براي مثال شخصي به ديگري مبلغي وجه دستي مي‌دهد و در مقابل از او رسيد دريافت مي‌كند. اين نوشته اگر به امضاي طرف باشد، قابليت استناد دارد و سند محسوب مي‌شود. هر چند بين اين دو نفر اختلافي حاصل نشود و به مراجعه به دادگاه نيز نيازي نباشد و اين رسيد صرفاً براي يادآوري اخذ شده باشد.

سند بر دو نوع است: سند رسمي و عادي. سند رسمي نوشته‌اي است كه توسط مأمور دولت با رعايت تشريفات قانوني و در حدود صلاحيت مأمور تنظيم شده باشد مانند گذرنامه يا شناسنامه. چنانچه نوشته‌اي فاقد هر يك از اين شرايط باشد، در صورتي كه به امضاي طرف رسيده باشد سند عادي محسوب مي‌شود مانند چك، سفته و اجاره نامه‌هاي عادي. بايد توجه داشت كه صرف تايپ شدن يك نوشته يا نوشتن در سربرگ‌هاي دولتي موجب رسمي شدن سند نمي‌شود. براي مثال چك يك سند عادي محسوب مي‌گردد زيرا گر چه توسط بانك چاپ مي‌شود و در اختيار مشتري قرار مي‌گيرد اما مفاد آن توسط مأمور دولت تنظيم نمي‌شود بلكه اين كار توسط صاحب حساب انجام و در پايان توسط او امضا مي‌شود. بنابراين چون چك يكي از شرايط تعريف سند رسمي را ندارد (توسط مأمور دولت تنظيم نمي‌شود)، سند عادي محسوب مي‌شود.

در موارد جعل اسناد، جاعل مبادرت به ساختن يك نوشته يا سند اعم از رسمي يا عادي مي‌كند. مثلاً به ساختن يك شناسنامه، گواهينامه، گذرنامه،‌دانشنامه، اجاره نامه، وصيت‌نامه، قولنامه و مانند اينها دست مي‌زند.

ساختن مهر يا امضاي اشخاص رسمي يا غير رسمي

با توجه به روش‌هاي گوناگوني كه افراد در به دست گرفتن قلم دارند، هر شخص در قسمت‌هاي خاصي از حروف و كلمات به قلم فشار مي‌آورد و بر عكس، در قسمت‌هاي ديگر با ملايمت قلم را بر روي كاغذ حركت مي‌دهد. استفاده از قلم نزد افراد، مختلف است بنابراين هر چقدر هم كه جاعل حرفه‌اي باشد، معمولاً در تيرگي و روشني بخش‌هاي مختلف كلمات، بريدگي‌ها، انحراف‌ها، نقطه‌هاي آغاز و پايان كلمات و ... و به طور كلي بين امضا و نوشته فرد جاعل با امضا و نوشته واقعي تفاوت وجود دارد كه اين امر توسط كارشناس مسلط تشخيص داده مي‌شود. پيشرفت‌هاي علمي نيز باعث شده كه امروزه با استفاده از علوم و تكنيك‌هاي پيشرفته و به خدمت گرفتن رايانه، تشخيص و تمييز امضا و نوشته مجعول (نوشته جعلي) از نوشته واقعي آسان شده است.

مهر معمولاً از جنس چوب، فلز و مانند آنهاست و داراي نوشته‌ها و علايمي است كه همانند امضا انتساب يك سند يا نوشته را به ديگري ثابت مي‌كند مانند مهر ادارات دولتي، شركت‌هاي تجاري يا اشخاص عادي.

پرسش: آيا در موارد جعل نوشته، امضا يا مهر نيز مانند جعل اسكناس وجود شباهت بين نمونه اصلي با جعلي عامل تعيين كننده جرم محسوب مي‌شود؟

پاسخ: آنچه پايه جعل را تشكيل مي‌دهد. امكان به اشتباه انداختن ديگري است به نحوي كه بتوان او را فريفت تا سند غيرواقعي را به عنوان سند اصلي باور كند. بنابراين امكان به اشتباه انداختن ملاك كار است نه شبيه بودن. براي مثال اگر شخصي زير گذرنامه را امضا كند بدون آنكه كمترين شباهتي با امضاي مسئول اداره گذرنامه داشته باشد. چون احتمال به اشتباه انداختن ديگري وجود دارد جرم جعل واقع شده ولي اگر همين شخص به جاي امضا از اثر انگشت در ذيل گذرنامه (به جاي امضاي مسؤول اداره گذرنامه) استفاده نمايد. امكان به اشتباه انداختن ديگري وجود ندارد زيرا هر شخص عاقلي مي‌داند كه رئيس گذرنامه با سواد بوده و از امضا استفاده مي‌كند.

خراشيدن يا تراشيدن

اين عمل معمولاً با وسايلي مثل تيغ، چاقو و نظاير آنها صورت مي‌گيرد. يعني جاعل حروفي را با كمك اين وسايل از روي نوشته يا سند محو مي‌كند. در عمل «خراشيدن»، جاعل بخشي از يك كلمه را محو مي‌كند مثلاً با حذف حرف (ن) كلمه نبود را تبديل به بود مي‌كند ولي در عمل «تراشيدن»، جاعل كل كلمه را محو مي‌كند مثلاً نام يكي از خريداران را از سند بيع يا قولنامه محو مي‌نمايد.

قلم بردن

در قلم بردن لازم نيست حرف يا كلمه‌اي به سند اضافه شود بلكه امكان دارد جاعل با استفاده از قلم قسمت‌هايي از سند يا نوشته را ناخوانا كند يا بر روي آن خط بكشد.

الحاق

در اين مورد چيزي به سند اضافه مي‌شود. مثلاً رقمي در مقابل چك گذاشته شده يا با افزودن يك حرف به يك كلمه، آن را به كلمه ديگري تبديل مي‌كنند. براي مثال با افزودن (ي) به كلمه (حسن) آن را به (حسين) تبديل مي‌نمايند.

محو يا اثبات يا سياه كردن

مقصود از «محو كردن»، پاك كردن بخش‌هايي از يك نوشته با وسايلي مثل مداد پاك كن، لاك غلط گير يا ساير مواد شيميايي است.

منظور از «اثبات»، خارج كردن سند از بطلان است مثل اينكه مهر باطل شد را از روي قبض پرداخت وجه پاك كنند.

مقصود از «سياه كردن سند» ناخوانا كردن آن با استفاده از جوهر يا موادي مانند آن است.

دست بردن در تاريخ سند

مقصود آن است كه جاعل پس از تنظيم سند، تاريخ مندرج در آن را جلو يا عقب بيندازد. مثلاً تاريخ سفته را از 4 /1/ 82 به 4 /2/ 83 تبديل كند.

الصاق نوشته‌اي به نوشته ديگر

در اينجا جاعل بخش‌هايي از يك نوشته را به بخش‌هايي از نوشته ديگر پيونده داده و منضم مي‌كند به نحوي كه حالتي بوجود مي‌آيد كه خواننده آن را نوشته‌اي واحد تصور مي‌كند. براي مثال امضايي از يك نوشته را به متن يك پيش نويس كه امضا نشده ضميمه كرده و مي‌چسباند.

به كار بردن مهر ديگري بدون اجازه صاحب آن

در اين حالت جاعل مهر فرد ديگري (مثل مهر يك شركت اداره يا يك فرد عادي) را بدون اجازه صاحب آن مورد استفاده قرار مي‌دهد و آن را در ذيل يك نوشته يا سند به كار مي‌برد.

تمام مواردي كه از آنها نام برده شد، از مصاديق جعل مادي است يعني جاعل عملي فيزيكي و مادي روي سند يا نوشته انجام مي‌دهد و آن را از اصالت خارج مي‌كند. اما گاهي اوقات جاعل عمل مادي انجام نمي‌دهد بلكه بدون آنكه مرتكب خدشه يا تغيير در سند شود، مطالب منتسب به ديگران را تحريف مي‌كند كه به آن جعل معنوي مي‌گويند. چند مثال در اين مورد:

-‌ سردفتر اسناد رسمي هنگام تنظيم سند معامله يك اتومبيل برخلاف اظهارات فروشنده مبني بر عدم دريافت وجه معامله، در سند قيد مي‌كند كه فروشنده وجه معامله را دريافت داشته است.
- منشي دادگاه عليرغم اظهار متهم مبني بر رد اتهام و عدم پذيرش آن، مي‌نويسد كه متهم اظهار داشته: «اتهام را مي‌پذيريم».
- مأمور ثبت در اداره ثبت احوال، در هنگام درج واقعه تولد، جنس كودك را برخلاف گفته والدين به جاي پسر، دختر مي‌نويسد يا برعكس.

مجازات جرم جعل و استفاده از سند مجعول

اين امكان وجود دارد كه استفاده كننده از سند مجعول شخصي غير از جاعل سند باشد. براي مثال شخصي شناسنامه جعل كند و ديگري از آن شناسنامه مجعول با علم و اطلاع به جعليت آن استفاده كند. همچنين ممكن است جاعل و استفاده كننده از سند مجعول يك نفر باشد. در هر حال دو عمل كيفري مختلف واقع شده (1- جعل سند 2- استفاده از سند مجعول) و دو مجازات طبق رأي وحدت رويه ديوان عالي كشور وجود دارد.

مواد 524 تا 541 قانون مجازات اسلامي اختصاص به جعل و تزوير و استفاده از سند مجعول دارد كه برای آگاهی از مواد قانونی ناظر به جعل و همچنین میزان مجازات در نظر گرفته شده برای جعل و استفاده از سند مجعول می­توان به این مواد رجوع کرد.

حقوق متهمان به جعل

هر متهمی وفق قوانین، از یک سری حقوقی برخوردار است که رعایت آن­ها در طی مراحل دادرسی لازم به نظر می­رسد. جاعل و استفاده کننده از سند مجعول هم از این حقوق مستثنا نیست. در ادامه و به صورت تیتروار به اهم حقوق متهم اشاره شده است.
-‌ هر متهمي حق دارد از قاضي دادسرا يا دادگاه بخواهد كه به چه اتهامي و به استناد چه دلايلي احضار يا جلب شده است. (ماده 124 قانون آيين دادرسي كيفري).

-‌ هر متهمي حق دارد از پاسخ دادن به پرسشهاي مراجع كشف جرم و تعقيب كه ارتباطي به جرم تعقيب ندارد و مربوط به اسرار شخصي و خانوادگي اوست خودداري كند. (بند 11 ماده واحده قانون احترام به آزاديهاي مشروع و حفظ حقوق شهروندي).

-‌ متهم حق دارد اوراق صورتمجلس تحقيقات خود را بخواند و اگر پاسخ هاي او با تغيير و تحريف در آن قيد شده از امضاء آن خودداري كند، همچنين متهم مي‌تواند در صورت تمايل پاسخ پرسشها را شخصاً بنويسد. (ماده 131 قانون آيين‌ دادرسي كيفري، بند 12 ماده واحده قانون احترام به آزاديهاي مشروع و حفظ حقوق شهروندي)

-‌ هر متهمي حق دارد از دادگاه بخواهد كه علني به اتهام او رسيدگي كند، مگر در مواردي كه قانون خلاف آن را تصريح نمايد (ماده 188 قانون آيين دادرسي كيفري)
-‌ هر متهمي حق دارد فرصت و تسهيلات كافي براي تهيه و تدارك دفاع و انتخاب وكيل و ارتباط با وكيل منتخب خود داشته باشد. (ماده 185 و 186 قانون آيين دادرسي كيفري. بند 1 ماده 11 اعلاميه جهاني حقوق بشر، بند 3 ماده واحده قانون احترام به آزادي هاي مشروع و حفظ حقوق شهروندي).

نکته دیگری که باید در جرم جعل به آن توجه داشت این است که براي احراز جعليت حسب تشخيص قاضي پرونده ابتدا مراتب به اداره تشخيص هويت ناجا اعلام تا نظر خود را ابراز نماید و در صورت اعتراض متهم يا شاكي مراتب جهت اظهارنظر مجدد به هيأت كارشناسان رسمي دادگستري با تخصص جعل ارجاع مي‌گردد.

منبع: پارسینه

کلیدواژه: حقوق جعل اسناد

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.parsine.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «پارسینه» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۲۴۶۰۴۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

آنچه ابن سینا می‌تواند در مورد هوش مصنوعی به ما بیاموزد

در سال ۲۰۲۲، بلیک لوموئن، مهندس گوگل با سخنوری برجسته ارتباط برقرار کرد. دیالوگ‌های آن‌ها به‌طور طبیعی در جریان بود و از موضوعاتی از فلسفه گرفته تا تلویزیون تا رویاهای آینده را شامل می‌شد. فقط یک مشکل وجود داشت: آن سخنور چت‌بات هوش مصنوعی بود.

به گزارش زومیت، لوموئن در گفتگو با مدل زبانی LaMDA گوگل به‌تدریج متقاعد شد چت‌بات نیز مانند یک شخص است. اما آیا این ادعا می‌تواند واقعیت داشته باشد؟

ابیگیل تولنکو، دانشجوی دکترای فلسفه علم دانشگاه هاروارد می‌گوید در بیشتر چارچوب‌های اخلاقی، ملاحظات خاصی همچون حقوق، وظایف، تمجید، سرزنش، کرامت و عاملیت در سطح فرد ظاهر می‌شود. بنابراین، این سوال که آیا سیستم‌های الکترونیکی می‌توانند شخصیت پیدا کنند، پیامدهای گسترده‌ای برای نحوه تعامل ما با این فناوری‌ها دارد.

ابن سینا درمورد بسیاری از سوالات مشابهی تامل می‌کرد که اخلاق‌شناسان امروزی به آن‌ها فکر می‌کنند

در سال‌های اخیر بسیاری از فیلسوفان استدلال کرده‌اند آنچه از ما انسان می‌سازد، ظرفیت ما برای تجربه آگاهانه است. اما چگونه آگاهی را تعریف می‌کنیم؟ از چه شواهد بیرونی می‌توانیم برای تعیین این موضوع استفاده کنیم که موجودی دارای آگاهی است؟ عدم اجماع در مورد این سؤالات یکی از دلایلی است که بحث درمورد شخصیت داشتن هوش مصنوعی مدت‌ها است به نتیجه نرسیده است.

ابن سینا قرن‌ها قبل از اختراع ماشین چاپ زندگی می‌کرد، چه برسد به هوش مصنوعی. با‌این‌حال، او درمورد بسیاری از سوالات مشابهی تامل می‌کرد که اخلاق‌شناسان امروزی به آن‌ها فکر می‌کنند: چه چیزی موجب می‌شود فرد به جای حیوان، یک انسان باشد؟

همان‌طور که پژوهشگران معاصر هوش مصنوعی علاقمند به مقایسه فرآیندهایی هستند که زیربنای پاسخ انسان و هوش مصنوعی به وظایف مشابه است، ابن سینا نیز علاقمند به مقایسه فرایندهای درونی انسان و حیوانات برای رسیدن به خروجی‌های رفتاری مشابه بود.

ازنظر او، یکی از قابلیت‌های کلیدی تمایز انسان، درک کلیات است. درحالی که حیوانات فقط می‌توانند درمورد جزئیات فکر کنند (موارد خاصی که درست پیش روی آن‌ها است)، انسان‌ها می‌توانند از قواعد کلی استدلال کنند.

ابن سینا در کتاب النفس از مثال معروف باستانی درمورد گوسفندی صحبت می‌کند که با گرگی رو‌به‌رو می‌شود. او ادعا می‌کند درحالی‌که انسان‌ها به اصلی کلی استناد می‌کنند که «گرگ‌ها به‌طورکلی خطرناک هستند و حیوان خاصی که مقابل آن‌ها است، گرگ است، بنابراین باید فرار کرد»، حیوانات متفاوت فکر می‌کنند. آن‌ها از روی قانونی کلی استدلال نمی‌کنند، بلکه فقط گرگ را می‌بینند و می‌دانند باید فرار کنند. آن‌ها به‌جای استدلال کردن درمورد ویژگی‌های کلی گرگ‌ها، به جزئیات محدود می‌شوند.

تمایزی که ابن سینا بین روانشناسی انسان و حیوان قائل می‌شود، شباهت بالایی به تمایزی دارد که دانشمندان عصر جدید در ارتباط با هوش مصنوعی درحال بررسی آن هستند.

پژوهش‌های کنونی نشان می‌دهد شبکه‌های عصبی مصنوعی توانایی تعمیم‌پذیری ترکیبی سیستماتیک را ندارند. زبان‌شناسان و دانشمندان علوم شناختی از این اصطلاح برای توصیف انواع استنتاج‌هایی استفاده می‌کنند که از روی قواعد تعمیم‌یافته به دست می‌آیند. این روش یکی از راه‌های اصلی استدلال است که انسان‌ها در زندگی روزمره خود به کار می‌برند.

درحالی‌که انسان‌ها معانی انتزاعی را از دنباله‌ای از کلمات درمی‌یابند که سپس می‌توانند به شکل ایده‌های پیچیده‌تر ترکیب شوند، هوش مصنوعی درون مجموعه داده‌های آماری برای ورودی‌های داده خاص که با وظیفه خاصی مطابقت دارند، جستجو می‌کند.

تفاوت یاد شده تا حد زیادی محدودیت‌های هوش مصنوعی معاصر را توضیح می‌دهد. برای اینکه این تفاوت را در عمل ببینید، به آزمون‌های کپچا نگاه کنید که به منظور تمایز بین انسان‌ و ربات‌ به کار می‌روند و ربات‌ها نمی‌توانند آن‌ها را بخوانند.

تغییرات کافی تشخیص حروف را برای پیچیده‌ترین سیستم‌های مصنوعی دشوار می‌کند. علت آن است که سیستم فاقد ظرفیت ترکیبی برای تعمیم انتزاعی درمورد ویژگی‌های اصلی حروف است و نمی‌تواند آن را به نمونه کج و معوج تعمیم دهد.

این تفاوت بین شناخت انسان و شناخت مصنوعی به‌خوبی با توصیف ابن سینا از آنچه در مورد استدلال انسان منحصربه‌فرد است، منطبق است. او در کتاب الشفا توضیح می‌دهد چگونه موجود دارای خرد می‌آموزد چه چیزهایی مشترک هستند و چه چیزهایی مشترک نیستند و بنابراین ماهیت چیزهای مشترک را در انواع مختلف استخراج می‌کند.

ازنظر ابن سینا یکی از ویژگی‌های متمایز انسان درک کلیات است

ما انسان‌ها ویژگی‌های اساسی اشیاء را از ویژگی‌های کمتر ضروری جدا می‌کنیم تا به مفاهیم تعمیم‌یافته برسیم. سپس به کمک این مفاهیم استدلال می‌کنیم و آن‌ها را روی موارد مختلف اعمال می‌کنیم. به‌عنوان مثال، در کودکی یاد می‌گیریم ویژگی اصلی حرف ایکس را استخراج کنیم: این حرف از دو خط متقاطع تشکیل شده است. سپس تعمیمی کلی درمورد ویژگی‌های اصلی X انجام می‌دهیم تا به این نتیجه برسیم که همه X-ها از دو خط متقاطع تشکیل شده‌اند.

درنهایت با اعمال این تعمیم می‌توانیم X-ها را تشخیص دهیم. می‌دانیم دو خط متقاطع ویژگی‌های اصلی حرف X هستند و خطوط اضافی تصادفی و پیچ‌وخم‌ها در تصاویر کپچا این‌طور نیستند. این درحالی است که کامپیوتر نمی‌تواند استنباط کند تصویر نشان‌دهنده X است، مگر اینکه تصویر دقیقی از X یا چیزی که به اندازه کافی مشابه است، به آن داده شود.

خطوط اضافی و اشکال پیچ و تاب‌دار برای غیرقابل تشخیص شدن X کافی است، زیرا در مخزن بزرگ کامپیوتر از تصاویری که به‌عنوان X طبقه‌بندی شده‌اند، وجود ندارد.

به‌طور مشابه، اگر وظیفه‌ای مانند مورد گوسفند به شبکه عصبی مصنوعی سپرده شود، شبکه عصبی مصنوعی مانند انسان نتیجه‌گیری کلی نمی‌کند و درعوض مانند گوسفندان فکر می‌کند و به جزئیات محدود می‌شود.

 

یکی از تفاوت‌های اساسی بین گوسفند و شبکه عصبی مصنوعی در این است که شبکه عصبی مصنوعی به مخزن بسیار بزرگ‌تری از جزئیات به شکل مجموعه داده‌های جامع دسترسی دارد.

چیزی که یادگیری عمیق را در وظایف زبانی بسیار موفق می‌سازد، دسترسی به مجموعه داده‌های بزرگ با جزئیات زیاد به جای استدلال ازطریق تعمیم‌پذیری ترکیبی است.

معیار اصلی ابن سینا برای شخصیت (استدلال از روی کلیات) شباهت زیادی به تعمیم‌پذیری ترکیبی سیستماتیک دارد. این معیار می‌تواند استاندارد احتمالا قابل آزمایشی برای دارا بودن شخصیت ارائه دهد. تاکنون، هوش مصنوعی در این آزمایش بارها شکست خورده است.

آثار ابن سینا را به‌عنوان راه‌حل موضوع شخصیت‌داشتن هوش مصنوعی بپذیریم یا نه، روایت وی دریچه جدیدی برای حل مساله شخصیت هوش مصنوعی ارائه می‌دهد که فرضیات گزارش‌های مبتنی‌بر آگاهی را به چالش می‌کشد.

اصول اخلاقی علمی اغلب با آخرین پژوهش‌ها، جدیدترین فناوری و هجوم مداوم داده‌ها پیوند خورده است. اما گاهی اوقات سؤالات آینده مستلزم بررسی دقیق گذشته است. نگاهی به تاریخ به ما این امکان را می‌دهد که فراتر از تصورات و پیش‌فرض‌های زمانه خود به موضوع بنگریم و ممکن است از بن‌بست‌های کنونی رهایی یابیم.

کانال عصر ایران در تلگرام