تجلی هنر اصیل ایرانی در مساجد تاریخی خراسان جنوبی
تاریخ انتشار: ۳۰ مرداد ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۲۵۲۲۳۸
خراسان جنوبی دارای مساجد تاریخی است که تجلی ذوق و هنر مردم این منطقه و نشان دهنده ارادت آنان به ارتباط با پروردگار است.
به گزارش ایسنا، مسجد نیایشگاه و محل گردهمایی مسلمانان است. از مسجد غالباً برای عبادت جمعی و فعالیتهای دینی گروهی استفاده میشود و مهمترین عبادتی که در آن به جا میآورند، نماز جماعت است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
مساجد در جوامع از دیرباز تاکنون پایگاه عظیم اجتماعی محسوب می شوند که مهمترین نقش آن، مرکزیت بخشی به عبادت مسلمانان در زمینی پاک و مطهر و تعریف شده برای خداوند است، محیطی که انسان ناپاک نباید وارد آن شود و فضا و زمینش باید از هر گونه پلیدی مصون باشد. مسجد، علاوه بر مرکزیت عبادی، مرکز جماعت نیز هست. این جماعت، هم برای عبادت است و هم برای یکپارچگی امت و تمسک جمعی آنان به پروردگار.
در این گزارش قصد داریم به مناسبت روز جهانی مسجد، به معرفی مساجد تاریخی خراسان جنوبی بپردازیم. مساجدی که نشان دهنده هویت این استان تاریخی و الگوی اسلامی شهرها است.
مسجد جامع چهار درخت، یادگار صفویان در بیرجند
مسجد جامع چهار درخت یکی از قدیمی ترین بناهای شهر بیرجند است که دارای اهمیت و احترام ویژه ای در میان مومنان است. معماری این بنای تاریخی در عین سادگی، آجرکاری و آجر چینی، طاقهای جناغی که در معماری ساده این بنای تاریخی به کار رفته نشان از ساخت بنا در دوره صفویه است. این مسجد در میان چهار درخت شهر بیرجند و در مجاورت مسجد عاشورا قرار دارد.
مسجد چهار درخت بهعنوان یکی از مساجد معتبر با مساحت 1041 مترمربع، تنها در حد یک شبستان طراحی و ساخته شده و بهعلت محدودیت زمین، معمار بنا نتوانسته است نقشه آن را به صورت چهار ضلعی کامل درآورد.
پیش طاق ورودی، شبستان ستون دار، محراب کوچک و محراب طاق نما، صحن مسجد، پنجره ها یا نورگیرها از اجزای مهم بنا محسوب می شود.
شبستان مسجد دارای بیست و یک ستون با جرز ذخیم و به شکل چهار ضلعی است. این بنا دارای دو محراب، یکی بهعلت احترام گذاشتن به قبله اول مسلمین در جهت بیت المقدس تعبیه شده است.
صحن دارای چند طاق نمای ساده با سطح مسطح و محرابی شبیه محراب داخل شبستان با سکوهایی در اطراف آن است و احتمالاً برای سخنرانی از آن استفاده می شده است. در گوشه شمالشرقی صحن، پلههایی برای بالا رفتن موذن و گفتن اذان تعبیه شده است.
قدمت این مسجد به دوره صفویه بر می گردد که حدود 200 سال پیش برای نخستین بار مرمت شده و با شماره ثبت ملی 2404 در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسیده است.
مسجد جامع علوی، آرامگاه بزرگ مردی در بیرجند
مسجد جامع علوی از بناهای قدیمی شهرستان بیرجند است. این مسجد توسط آیت الله حاج سیدکاظم حائری در سال 1332 بنا شد. این روحانی بلند مرتبه در اوایل ورودش مسجد جامع چهار درخت را برای نماز اختیار کرد و تعمیراتی نیز در این مسجد انجام داد. عشق به خدمت و حب وطن، در وجود مبارک آیت الله حاج سید کاظم حائری غوغا می کرد.
او چنان در پیروی دستورات پروردگارش در راستای خدمت به خلق و گرهگشایی از کار مردم غرق شده بود که تمامی تلاش خویش را برای انجام این رسالت به کار می بست.
بدون شک یکی از انگیزه های اصلی ساخت مسجد علوی خدمت به مردم بود. مسجد جامع علوی که آرامگاه حجت الاسلام سیدکاظم حائری است، در خیابان شهدا واقع شده است.
مسجد آیتی، نمونه بارزی از مساجد دوره قاجار
مسجد آیت الله آیتی یکی از مساجد قدیمی بیرجند است. مسجد آیتی از اجزای یک مجموعه شامل حسینیه، حوض انبار و مسجد بوده که اکنون از این مجموعه فقط شبستان مسجد باقی مانده است. دیگر بخش های مجموعه تخریب شده و بناهای جدیدی جای آن را گرفته است.
آنچه اکنون از بنای تاریخی مسجد آیتی باقی مانده، شبستانی ستون دار در ضلع غربی صحن مسجد است. این شبستان شامل؛ 13 ستون در دو ردیف است که در جهت شمالشرقی، جنوبغربی یعنی امتداد محور قبله قرار گرفته است.
پوشش شبستان به گونه ای است که روی ستون ها تویزه هایی به صورت طاق ۵ و ۷ احداث شده و سپس فضای میان تویزهها را به صورت گنبد پوشانده اند.
محراب این مسجد در گذشته ساده و بدون تزئین بود و یک رشته پلکان ارتباط با فضای بالای محراب را میسر می کرد . وجود پلکان نیز به این خاطر بود که بتوان از فضای بالای محراب به عنوان منبر استفاده کرد.
مصالح استفاده شده در ساخت این مسجد شامل؛ خشت خام، گچ، آجر و کاهگل برای اندود کردن بام شبستان است.
در بخش باقیمانده از بنای قدیمی مسجد یعنی شبستان ستوندار، هیچ گونه تزئیناتی دیده نمی شود. با توجه به سادگی شبستان و محراب آن از نظر تزئینات، می توان احتمال داد دیگر بخش های تخریب شده بنا یعنی ایوان های دو طرف صحن نیز حداقل تزئینات محدود به رسمی بندی ها یا مقرنس هایی داشته است.
مسجد جامع قائن خراسانجنوبی، مسجدی با دو قبله
مسجد جامع قائن خراسانجنوبی با قدمت 1100 ساله بهعنوان بلندترین عمارت قائن و یکی از شاهکارهای معماری ایرانی - اسلامی شناخته میشود. در مورد تاریخ احداث اولیه مسجد عقاید مختلفی است به طوریکه برخی معتقدند این مسجد بر روی بقایای یک آتشکده ساسانی ساخته شده است و برخی همانند ناصر خسرو زمان احداث آن را اوایل قرن پنجم هجری ذکر کردهاند و با توجه به زلزلهخیزی قائن احتمالاً این مسجد در دوره هایی تخریب و مجدداً مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
این مسجد بنایی بسیار قدیمی و با شکوه است که مساحت مسجد 1470 متر و زیربنای آن 1050 مترمربع است. ایوان اصلی آن که از شاهکارهای معماری اسلامی است دارای 18 متر ارتفاع 11 متر عرض و 22 متر طول است.
حیاط مسجد محوطهای به درازای 33 و پهنای 28 متر است. در اطراف حیاط حجرههایی به عمق دو متر قرار دارد، از شاهکارهای معماری مسجد ایوان آن است که به طرز با شکوهی به زیبایی مسجد گوهرشاد ساخته شده است.
این مسجد دو قبله متفاوت دارد که یکی به سمت بیتالمقدس و دیگری به سمت کعبه ساخته شده است. ساعت آفتابی توسط استاد توحیدی در میان صحن مسجد برای تعیین ظهر شرعی قائن ساخته شده، دو در مسجد یکی به سوی بازار قدیمی در شرق با دری بزرگ و دیگری به سوی شمال(محل بازار فعلی ) باز میشود. در سمت راست ورودی ایوان مسجد لوح بزرگی به صورت عمودی در بدنه دیوار نصب شده و تاریخ آن محرمالحرام سال 1046هجری قمری است.
بسیاری معتقدند از قلعه کوه قائن تا دژ مرکزی شهر و مسجد جامع یک تونل زیرزمینی وجود داشته و مورد استفاده بوده است. احتمال دارد این معبر با مسیر کاریز جعفر آباد یکی باشد که در نزدیکی قلعه کوه «معبرش» مجزا میشود.
این بنا در سال 1316 به شماره 295 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و تحت حفاظت و مرمت میراث فرهنگی قرار دارد.
مسجد مصلی در سه راه اسدی شهر بیرجند، در کنار کاروانسری قدیمی مستوفی قرار دارد. ساخت این بنا را به (قوشید خان) از رجال عصر قاجار و معماری آن را به استاد فرج نسبت میدهند.
مسجد قدیمی رویخت، پناهگاهی امن در هنگام وقوع زلزله
مسجد قدیمی رویخت بیرجند تلفیق هنر و معماری ایرانی و اسلامی با تلاش خالصانه، مسجدی زیبا و مستحکم بر اساس آموزههای دینی را ایجاد کرده است.
این مسجد در تمام روستاهای اطراف از همه مهمتر و بزرگتر است. شیوه معماری این مسجد میتواند مورد توجه دانشجویان مهندسی و مورخان و باستانشناسان و سایر علاقهمندان قرار گیرد. این مسجد علاوه بر انجام مراسم مذهبی، پناهگاه امنی در هنگام وقوع زلزله است.
مسجد به شکل مستطیل به ابعاد 40 متر در 80 متر ساخته شده و دارای 6 گنبد بزرگ و 4 گنبد کوچک است که در چهار طرف پشتبام قرار دارد.
وجود کتیبه هایی به خط کوفی در مسجد جامع هندوالان
مسجد جامع هندوالان نیز قدیمی ترین بنای مذهبی خراسانجنوبی است که در روستای هندوالان از توابع بخش درمیان قرار دارد. وجود کتیبه هایی به خط کوفی مربوط به قرن پنجم یا ششم هجری قمری احتمال ساخت مسجد را در آن زمان تقویت می کند. این مسجد در سال 1237 هجری قمری مرمت شده است .
مسجد جامع خضری، میراثی 204 ساله در خراسانجنوبی
مسجد جامع خضری، میراثی 204 ساله در خراسانجنوبی است که به استناد کتیبه سر در آن در سال 1230 هجری قمری توسط فردی به نام میر سمیع بنا شد.
بنای اولیه آن با خشت و گل بوده و در سال 1341 توسط کربلایی حسن بهشتی تجدید بنا شد اما در زلزله 9 شهریور 1347 تخریب و مجدداً در سال 1351 بازسازی شد.
با توجه به مصالح موجود و شواهد تاریخی احتمالاً بنای مسجد خضری مربوط به دورهی صفویه است. این مکان شامل دو قسمت است یکی مسجد و دیگری حسینیه که کاملاً چسبیده هستند و در ظاهر یک واحد محسوب میشود. این بنا دارای دو شبستان چسبیده به هم بوده که یکی از شبستانها در سمت شمالی قرار داشته و ستوندار بوده و پوشش آن طاق وچشمه است که چشمهها با گنبدهای عرقچین پوشیده شده، بر روی سر ستونهای بسیار ساده ستونهای مسجد سوار شده است.
شبستان جنوبی دارای سه دالان طویل بوده و هر دالان توسط دیواری از دیگر دالانها جدا شده و توسط روزنههایی که در دیوارها ایجاد شده دالانها با یکدیگر مرتبط هستند. محراب اصلی بنا که بسیار ساده است، در این بخش از شبستان قرار دارد.
با توجه به اینکه شهر قدیمی خضری در اطراف مسجد جامع قرار داشته و محدوده حریم مسجد از جهت باستانشناسی اهمیت خاصی دارد. این مسجد به شماره 6653 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
سنگ بنای مسجد جامع خوسف در دوره تیموری به زمین گذاشته شد
مسجد جامع خوسف نیز بهعنوان یکی از بارزترین آثار تاریخی موجود در بافت تاریخی این شهر، در حاشیه خیابان اصلی شهر و در جبهه جنوبی آن قرار دارد. در سمت غرب این مسجد ، حسینیه صاحب الزمانی(عج) و در سمت جنوب آن بنای تاریخی مرقوفه میرزاجعفر قرار گرفته است. این بنا در دوره تیموری ساخته شد و در دورههای بعد از جمله قاجار مورد مرمت قرار گرفته و الحاقاتی به آن اضافه شده است.
مسجد جامع گل نیز از دیگر مساجد تاریخی خراسانجنوبی محسوب میشود. این مسجد در بافت تاریخی و سنتی روستای(گل) از توابع بخش خوسف قرار دارد و از لحاظ سبک معماری جز نمونههای قابل توجه در منطقه بشمار میآید.
مسجد جامع درخش در روستای درخش از توابع بخش درمیان قرار دارد. مسجد جامع درخش در سال 921 هجری قمری بنا شد.
مسجد جامع سرایان با دو شبستان زمستانی و تابستانی
مسجد جامع سرایان نیز تجلیگاه اعتقادات معنوی مردم آنجاست و شامل دو بخش شبستان زمستانی و شبستان تابستانی است.
شبستان زمستانی سر پوشیده و دارای رواقهایی است که ستونهای مستحکمی آن را بر پا داشتهاند این قسمت بر اثر زلزله و به مرور زمان تخریب شده که در این اواخر به همت اهالی سرایان مرمت و بازسازی شده است.
شبستان تابستانی این مسجد دارای ایوانی بلند است که گچبریهای زیبایی دارد و دارای محراب گچ بری شده زیبایی است که سوره مبارکه حمد را پیرامون خود به طرز زیبایی دارد. علاوه بر صحن و ایوان دو رواق کناری را نیز در دو طرف ایوان به سبک مساجد صفوی دارد.
سبک معماری خاص در مسجد جامع افین
مسجد جامع افین را میتوان از نظر سبک معماری و نقش ها با مسجد جامع قائن مقایسه کرد. اما ظرافتی که در جای جای این مسجد قرار دارد، در مسجد جامع قائن به چشم نمی آید. متأسفانه بهعلت نبودن کتیبه و تاریخ موثق در مورد زمان ساخت مسجد، بین متخصصان اختلاف وجود دارد و تاریخ آن را بین قرون پنجم و نهم هجری تخمین میزنند.
مساجد تاریخی در خراسان جنوبی در واقع زبان گویای تاریخ معنوی این خطه از ایران است، تاریخی که نشان از اهمیت مردم این خطه به ارزشهای معنوی دارد.
گزارش از زهرا حمیدی
انتهای پیام
منبع: ایسنا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۲۵۲۲۳۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
وزارت ارشاد وظیفه نظارت و تسهیل گری را به عهده دارد نه تصدی گری
به گزارش خبرگزاری مهر، محمدمهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پنجشنبه ۶ فروردین به منظور دیدار مردمی با فعالان فرهنگی و اهالی دارالشهدای تهران در مسجد چهارده معصوم (ع) واقع در خیابان امامزاده حسن (ع) حضور یافت.
اسماعیلی در این برنامه گفت: خیلی خوشحال هستم در شب زیارتی حضرت اباعبدالله امام حسین (ع) در این مسجد که مزین به نام شهداست در جمع شما نمازگزاران و مردم همیشه در صحنه این محله حضور دارم.
وی افزود: از ابتکار آقای رییسجمهور به دلیل این سفر درون پایتختی باید یاد کنیم، به همراه رئیس جمهور به دورترین نقاط ایران میرویم و از نزدیک با مردم و اهالی عزیز شهرهای مختلف صحبت میکنیم و امشب در کنار مجموعههای دولتی و حاکمیتی در شهر تهران محضر شما عزیزان هستیم؛ انشاالله مصداق این ضربالمثل که میگوید "دور شمع تاریک است" نشویم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: اذان صبح با آقای رئیس جمهور از سفر به سریلانکا برگشتیم و بلافاصله برنامههای امروز که از قبل تدارک دیده شده بود عملی شد؛ انشاالله این حضور منشأ برکات بسیاری برای مردم باشد.
وی با بیان اینکه این منطقه خصوصیات ویژهای دارد، افزود: تعداد شهدای این منطقه حدود چهار هزار نفر است. کوچه به کوچه منطقه ۱۷ مشحون از شهدا است؛ سال ۱۳۷۴ نماینده شورای نگهبان در صندوقهای رأی بودم و در اکثر محلهای اخذ رأی به عنوان ناظر حضور داشتم. میزان حضور مردم این منطقه در پای صندوقهای رأی برتری چشمگیری نسبت به سایر مناطق داشت، ما به این مسأله ایمان داریم که هسته سخت انقلاب اسلامی در مساجد است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: وظیفه مهم دولت اسلامی این است که در حلقه اول به مطالبات اهالی مسجد رسیدگی ویژه کند چون این عزیزان در صف اول حرکتهای تأثیرگذار در نهضت امام بودند.
اسماعیلی ادامه داد: نهضت امام راحل وارد شصت و دومین سال حیات خود شد، این نهضت با مسجد و نام حضرت زهرا (س) آغاز شده است؛ انقلاب اسلامی فاطمی حدوث است و در طول همه سالهای بعد با نام حضرت اباعبدالله (ع) مانا شده است و حسینی بقاست.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: این حرکت در مساجد و حوزههای علمیه تفسیر عملی میشود. در دولت مردمی این حرکت به نام نهضت بازگشت به مساجد نام گذاری شده است.
وی افزود: توفیق دارم به لطف خداوند و عنایات اهل بیت (ع) در مساجد مختلف حاضر میشوم و با نمازگزاران صحبت میکنم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه فضای کاری در دولت مردمی این است که دولت و حاکمیت را به جامعه بازگردانیم، گفت: در حوزه فرهنگ قرار نیست تصدیگری کنیم در دولت وظیفه نظارت و تسهیلگری را بر عهده داریم. گروهها و جریانات مردمی باید پای کار بایستند و بنده نیز به عنوان وزیر فرهنگ موظف هستم ساختارها را در خدمت این شعار قرار دهم و این رویکرد را با قوت ادامه دهم.
اسماعیلی گفت: اگر امروز در منطقه ۱۷ تهران استعدادهایی در حوزه فعالیتهای قرآنی وجود دارد. از استعدادهای هنری در سایر عرصهها نیز (در این منطقه) برخورداریم، ما نیز آمادگی داریم در نقاط مختلف همین منطقه مجالس ویژه ای را برای تعظیم مفاخر و شهدا به تعداد مساجد و هیأت برگزار و آمادگی داریم از همه مؤسسات ثبت شده حمایت کنیم؛ از ما پشتیبانی از شما حرکت.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: فرزند مسجد هستم و تمام دوران کودکی ام در مسجد بوده است در مسجد تئاتر و سرود اجرا کردیم، قرائت قرآن را آموختیم و با احکام آشنا شدیم.
وی افزود: هیچ فعالیت فرهنگی هنری و رسانهای به مسجد گره نمیخورد مگر اینکه مخاطبانش را به سمت فلاح و رستگاری هدایت کند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: برای آموزش هنر آمادگی داریم در مساجد منطقه اقداماتی را انجام دهیم در مناطق محروم کشور در دو سال اخیر بیش از صد هزار نفر را تحت تعلیم آموزش هنری قرار دادیم و آنها را توانمند کردیم.
وی افزود: آقای هاشمی جانشین وزیر فرهنگ، حجتالاسلام خداداده، آقای سالاری معاون حوزه هنری و دیگر مسئولان وزارت فرهنگ در این جلسه حضور دارند و با همه دوستان خدمت شما رسیدهایم تا اعلام کنیم در همه بخشها آماده خدمتگزاری هستیم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در سفر اخیر به پاکستان موج استقبال مردمی را شاهد بودیم مردم مسلمان چنان از انتقام سخت فرزندان امام به وجد آمده بودند که همه مسیرها پر از ابراز عشق و علاقه به امام، رهبری و رئیس جمهور بود.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: افرادی که بر طبل ناامیدی میکوبند و میخواهند مردم را از آینده با شکوه ملت ایران ناامید کنند این صحنهها را ببینند، دنیا به فرزندان ایران افتخار میکند همه مؤمنان، عدالت طلبان و آزادگان به انقلاب، شهدای ایران و فرزندان این مرز و بوم افتخار میکنند.
در ادامه این دیدار تعدادی از فعالان اجتماعی این منطقه مشکلاتشان را به وزیر فرهنگ در میان گذاشتند، پس از آن نیز اسماعیلی پشت میز خدمت قرار گرفت و مردم مشکلاتشان را بی واسطه با وزیر فرهنگ به عنوان نماینده دولت مردمی با وی در میان گذاشتند.
کد خبر 6088886 زینب رازدشت تازکند