به نقل از «ایرنا»

پاسخی به دلایل فراز و فرود رفتاری در حوزه رسانه

تاریخ انتشار: ۱۰ شهریور ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۴۰۹۲۲۹

تهران- ایرناپلاس- نشست نقد و بررسی کتاب «قدرت، جامعه مدنی و مطبوعات» با حضور نویسنده کتاب و صاحب‌نظران ارتباطات و رسانه در ایرنا برگزار شد.

در ابتدای نشست، هادی خانیکی نویسنده کتاب، عباس عبدی، کامبیز نوروزی و حسن نمکدوست درباره اثر مذکور که نخستین‌بار در قالب رساله کارشناسی‌ارشد نگارش شده و همچنین به‌عنوان پایان‌نامه برتر سال 75 تقدیر شده است، به اظهارنظر پرداختند و در ادامه، مباحث مرتبط با رسانه‌ها و مطبوعات در ایران را مورد بحث و بررسی قرار دادند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

ایرناپلاس: پرسش آغازین نشست این بود که با توجه به گذشت بیش از 20 سال از این پژوهش هنوز هم مدل ارایه شده در آن برای فهم بهتر مسئله توسعه‌نیافتگی مطبوعات در ایران کارآمد است؟

** خانیکی: این کتاب به نسبت بین دو حوزه قدرت سیاسی و جامعه‌ مدنی می‌پردازد
هادی خانیکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی درباره این کتاب گفت: این کتاب به نسبت بین دو حوزه قدرت سیاسی و جامعه ‌مدنی می‌پردازد. من از عرصه مطبوعات به حوزه دانشگاهی در زمینه ارتباطات راه پیدا کردم. مدت‌ها کار تجربی و حرفه‌ای کردم و سپس برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی‌ارشد به دانشگاه آمدم. فضای حاکم بر دانشکده و آموزش روزنامه‌نگاری در آن زمان، بیشتر فضایی حرفه‌ای بود و به مهارت‌ها توجه داشت.

وی افزود: وقتی به حوزه ارتباطات آمدم می‌خواستم از زاویه‌ای به حوزه ارتباطات نگاه کنم که روزنامه‌نگاری حرفه‌ای یا تجربی خیلی به آن نمی‌پرداخت، یعنی عملاً قوت‌ها و ضعف‌های روزنامه‌نگاری را در حوزه تخصصی خودش می‌دید.

این مدرس دانشگاه در مورد فرایند شروع این اثر گفت: با این کار زندگی کردم و در آن زمان وارد عرصه‌هایی شدم (اگرچه امروز بر سر هر بازاری هست) که هنوز مرسوم نبود. بحث جامعه مدنی در آن زمان عمدتاً بحثی آکادمیک بود و خیلی بحثی اجتماعی- سیاسی نبود. در سال‌های پایانی همین کار جریان دوم خرداد و اصلاحات، مفهوم نهادهای مدنی و جامعه مدنی را عمومی کرد.

وی افزود: از طرفی، وقتی بحث مطبوعات مطرح می‌شد مسئولان مطبوعات و روزنامه‌نگاران مقصر یا عامل شمرده می‌شدند و به این‌که سیاست و جامعه چه بر سر این‌ها می‌آورد کمتر پرداخته می‌شد. ویژگی نخست این کار نوع نگاه آن بود که به دنبال انجام مطالعه‌ای بود که هم ساختار قدرت سیاسی و هم وضعیت جامعه مدنی در ایران را بررسی کند.

خانیکی گفت: در خلال این مطالعه به مدلی رسیدم و مطرح کردم که مطبوعات را متغیر وابسته گرفتم و متغیرهای اصلی که در وضعیتش مؤثر است ترکیب ساختار قدرت سیاسی است. فرهنگ سیاسی نخبگان و مکانیزم‌های حل اختلاف یا حل تعارض (قدرت یا عرف) در وضعیت مطبوعات مؤثر است.

** عبدی: پرسش اساسی این است که فرهنگ سیاسی چگونه ظرف چند سال تغییر می‌کند
عباس عبدی، روزنامه‌نگار و فعال اصلاح‌طلب درباره این کتاب و همچنین در پاسخ به سؤال نقش دولت در مطبوعات گفت: فرضیه ای که در کتاب آمده است، خیلی نیازی به اثبات ندارد. نمی‌توانم بفهمم دولتی که استبدادی و توتالیتر باشد، چطور می‌تواند اجازه دهد روزنامه‌ها آزاد باشند. دولتی که استبدادی است، همه قدرت را از خودش می‌داند و اجازه نمی‌دهد قدرت توزیع شود و در اختیار دیگران قرار گیرد. این بحث مشمول نهادهای مدنی، مطبوعات، مکانیزم‌های حل اختلاف و... می‌شود.

وی افزود: اگر بخواهیم بحث را تحلیل کنیم باید بگوییم عامل دیگری که سبب می‌شود دولت استبدادی یا دموکراتیک شود چیست؟ پرسش اساسی این است که فرهنگ سیاسی چگونه ظرف چند سال تغییر می‌کند. عواملی که باعث تنوع و تکثر مطبوعات می‌شود، همان چیزی‌ است که دولت را هم دموکراتیک می‌کند، نه بالعکس. این پژوهش را با شرایط امروز نمی‌توان مقایسه کرد؛ به این ‌دلیل که در سال های انجام این تحقیق، شاید 90 درصد رسانه‌ها را مطبوعات تشکیل می‌دادند، اما در حال حاضر به این ترتیب نیست.

این فعال سیاسی و اجتماعی در مورد این پژوهش ادامه داد: از منظر آموزشی، این اثر یک پایان‌نامه کارشناسی ارشد با اهمیت فراوان است، اما در حال حاضر پایان‌نامه دکترا در این سطح وجود ندارد. این نشان‌دهنده عقب‌گرد در نظام آموزشی است. خانیکی در همه حوزه‌هایی که توضیح داده‌ (رسانه، قدرت، جامعه‌مدنی و حتی حل اختلاف) حضور داشته‌ است.

وی افزود: حتی اگر این پایان‌نامه چاپ نمی‌شد، آثار آن در عرصه رسانه و حرفه‌ای مشهود بود. مسئله کلیدی این است که کتاب از دل تجربه نسلی آمده است که متعهد به تجربه‌شان بودند و بدون این‌که ذره‌ای کوتاهی کنند کار کرده‌اند. این اثر دایره‌المعارف خوبی است و اطلاعات خیلی خوبی را ارائه می‌دهد.

** ارائه الگویی تئوریک برای روند شکل‌گیری و فعالیت مطبوعات در ایران
کامبیز نوروزی، کارشناس مسائل حقوقی و رسانه در این نشست درباره این کتاب گفت: این کتاب 25 سال پیش نگارش شده، غیر از طول دوره زمانی، حجم تغییرات و تحولات عرصه ارتباطات که در ربع قرن اخیر در جهان و ایران رخ داده، چندین برابر یک دوره مشابه 25 ساله است، اما این کتاب هنوز خواندنی است. از مهم‌ترین ویژگی‌های این اثر این است که از معدود آثار تحقیقی است که تلاش کرده برای روند شکل‌گیری و فعالیت مطبوعات در ایران الگویی تئوریک ارائه دهد. با وجود گذشت 25 سال از نگارش این کتاب، هنوز کارهای تألیفی مشابهی در این زمینه ندیده‌ایم.

وی افزود: در طول این 25 سال، افراد زیادی با روزنامه‌نگاری، ارتباطات و رسانه آشنا شده‌اند، اما این کار در زمانی مطرح شده که هنوز در اوایل دوران توسعه مطبوعات در برش اخیر تاریخی در سال 74 هستیم. وقایع سال 76 به بعد که یک جهش فعالیت مطبوعاتی است، خیلی مسائل را توسعه و تغییر داد. این نشان دهنده عمق تئوریک این کتاب است.

این حقوقدان در مورد توجه به رابطه ساخت قدرت و توسعه مطبوعات در این کتاب گفت: هر گاه قدرت دولت مرکزی در ایران فروپاشیده و نیروهای امنیتی از کار افتاده‌اند، مطبوعات توسعه پیدا کرده‌اند. در سه دوره تاریخی با این مسئله روبه‌رو هستیم. جای دو مسئله اینجا خالی است، یکی این‌که امر توسعه و دموکراسی الزاماً فقط سیاسی نیست، سیاست از بازتاب‌های تحول اجتماعی است. به تعبیر آقای عبدی هر عاملی که باعث تنوع و تکثر مطبوعات می‌شود، سبب تولید مناسبات دموکراتیک می‌شود.

وی افزود: در این کتاب توجه به ساخت حقوقی کشور کم شده است. در ایران به دلیل الگوی توسعه فهم شده در دوره مشروطه و تثبیت شده در دوره رضاشاه، همه فرایندهای توسعه و دموکراتیزاسیون در هیأت قانونگذاری شکل می‌گیرد. قوانینی تصویب می‌شود که ظرفیت‌های اجتماعی ندارد و با شرایط اجتماعی سازگار نیست.

نوروزی در مورد ساختار حقوقی ایران در طول ادوار تاریخی گفت: وقتی به متن قوانین مراجعه می‌کنیم، قوانین خوبی هستند، اما در عمل دچار پارادوکس می‌شوند و دولت هیچ‌وقت آن را اجرا نمی‌کند. مطبوعات به‌عنوان یکی از پدیده‌ها یا محصولات نظام دموکراتیک، متأثر از حقوق نیستند، درواقع ترجمان عملی اوضاع اجتماعی در ایران هستند. به همین دلیل قوانین اجرایی نمی‌شوند. حتی امروز که نسبت به گذشته وضعیت بهتری در مطبوعات داریم، باز هم قوانین مطبوعات اجرا نمی‌شوند.

وی افزود: یکی از جلوه‌های این وضعیت این است که رفتار مطبوعات به‌عنوان یکی از بخش‌های جامعه مدنی، بیش از آنکه تحت تأثیر سیاست باشد، تحت تأثیر ساختارهای اجتماعی است. قانون صورت حقوق است ولی قانونگذاری برآیند رقابت نیروهای سیاسی است که عملی سیاسی است و حقوق نیست. این یک اشتباه است که قانونگذاری را امری حقوقی فرض می‌کنند در حالی که قانونگذاری ذاتاً سیاسی است.

** این کتاب بخشی از پروژه اجتماعی خانیکی است
حسن نمکدوست، روزنامه‌نگار و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه این نشست در مورد اهمیت جایگاه خانیکی گفت: خانیکی با این مفاهیم زندگی کرده است و در طرح و بحث این مسائل حضور کنش‌گرایانه داشته‌اند. ما هر وقت در چنین جلساتی می‌آییم رسم بر این است که از دکتر معتمدنژاد، دکتر بدیعی و دکتر محسنیان‌راد یاد می‌کنیم، اما انصافاً باید از آقای دکتر خانیکی هم یاد کنیم، چون در تحولات 30 سال گذشته حوزه رسانه در ایران از کنشگران اصلی بودند.

وی افزود: این کتاب بخشی از همان پروژه است و مستقل از زندگی اجتماعی دکتر خانیکی نمی‌توان آن را فهم کرد. تعداد افرادی که در جامعه ما سعی کردند هم نظریه‌پرداز، هم‌دانشگاهی و هم تلاش کنند در حوزه اجرا تحول ایجاد کنند زیاد نیستند.

این استاد علوم ارتباطات دانشگاه در مورد کتاب «قدرت، جامعه مدنی و مطبوعات» گفت: یک پرسش جدی سال‌ها در کشور ما مطرح است که چرا جامعه دچار فرازها و فرودهایی می‌شود که از آن با تعبیر دموکراتیک یاد می‌کنیم. در دوره‌هایی فضای سیاسی گشوده می‌شود، مطبوعات راحت‌تر حرف می‌زنند، احزاب فعالیت می‌کنند، نهادهای مدنی ایجاد می‌شوند، مردم بیشتر مشارکت می‌کنند و گوش حکومت شنواتر می‌شود ولی بعد از مدتی دوباره ورق برمی‌گردد و مرتب یک طفولیت را تکرار می‌کنیم.

وی افزود: خانیکی خواسته مطبوعات را در این بحث مورد توجه قرار دهد و ببیند مطبوعات چه جایگاهی دارند. اشاره می‌کنم به کتاب دیگری که یک روزنامه‌نگار دیگری در ایران نوشته است. حبیب‌اله تیموری ماسوله کتابی با عنوان دموکراسی ناقص قبل از انقلاب با امضای م.جاوید نوشت، که همین سؤال را که چرا جامعه ما به لحاظ سیاسی دچار این همه فراز و فرود می‌شود مطرح می‌کند و در پاسخ به عبارتی از انگلس ارجاع می‌دهد که وقتی برآیند قوا در یک جامعه به سمت صفر میل می‌کند، فضایی دموکراتیک پدید می‌آید.

نمکدوست در ادامه گفت: وقتی شرایط از برآیند صفر خارج می‌شود، همه چیز به جای اول باز می‌گردد. کودتای 28 مرداد نمادی از برهم خوردن برآیند صفر بود. یک روزنامه‌نگار دیگر تلاش کرده توضیح دهد که چرا در سال‌های 20 تا 32 تکثر مطبوعات داریم و در سال 32 ناگهان همه فرو می‌ریزند. با همین وضع ایشان بعد از انقلاب و 76 را توضیح می‌دهد.

وی افزود: هنوز جامعه ما جواب قطعی برای این پرسش ندارد که چرا ما با فراز و فرودهای رفتاری در حوزه رسانه‌ها مواجه می‌شویم. چرا هر چند گاه فضایی می‌بینیم که برای فعالیت‌های رسانه‌ای، نهادهای مدنی و کنش‌های مردم مطلوب‌تر است و کم‌دوامند، پایدار نیستند و کوتاه‌مدت هستند که باز مجبوریم فضاهای متصلب و متمرکز که مطبوعات، رسانه‌ها، احزاب و مردم مجال کمتری برای ظهور و بروز دارند را تجربه کنیم.

این فعال رسانه‌ای و مدرس دانشگاه در مورد نقش این کتاب گفت: این کتاب 25 سال پیش تلاش کرده به این پرسش پاسخ دهد هر چند ما را قانع نکند، ولی این سؤال جدی است و اهمیت این کتاب هم پرداختن به این سؤال است.

ادامه دارد...

گزارش از مهدی نجفی‌خواه
**اداره کل اخبار چندرسانه‌ای**ایرناپلاس**

منبع: ایرنا

کلیدواژه: اجتماعي هادي خانيكي دانشگاه علامه طباطبايي

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۴۰۹۲۲۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

در جنگ‌ روایت‌ها به رسانه‌ها جدی‌تر توجه کنیم

ایسنا/گیلان معاون سیاسی و امنیتی استانداری گیلان با بیان اینکه آنطور که در شأن رسانه بوده به رسانه نپرداختیم و توجه نکردیم، گفت: در جنگ روایت‌ها آنگونه که شایسته است به رسانه‌های‌مان توجه نکردیم و کاری انجام ندادیم لذا باید جبران کنیم و رسانه‌ها را جدی‌تر ببینیم.

محمد جلائی امروز، ۱۰ اردیبهشت‌ماه در اختتامیه جشنواره رسانه‌ای «در مسیر انتخاب» و جشنواره «فصلی رسانه‌های گیلان» که در تالار مرکزی رشت برگزار شد، با بیان اینکه اصحاب رسانه در یک کلام به عنوان رساننده پیام رسالت مهمی را بر عهده دارند، اظهار کرد: جشنواره رسانه‌ای «در مسیر انتخاب» فرصتی است تا از تلاش رسانه‌های استان در ایام برگزاری انتخابات و دعوت سرمایه‌های اجتماعی به مشارکت حداکثری پای صندوق‌های رای، تجلیل و قدردانی کنیم.

معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری گیلان افزود: نقش رسانه در بمباران اخبار و تحلیل‌ها و هجمه‌ رسانه‌های معاند که می‌توانست مانع مشارکت و حضور مردم در انتخابات شود، بسیار اثرگذار و مشهود بود.

جلائی گفت: به سبب تولیدات مختلف رسانه‌ای بالاترین مشارکت در آستارا با حضور ۷۲ درصدی مردم پای صندوق‌های رای رقم خورد و شهرستان تالش هم بیشترین انگیزه رقابتی را با ۶ داوطلب فعال در دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی داشت.

معاون سیاسی استانداری گیلان بیان کرد: در شهرستان مرزی آستارا پویشی توسط یک فرد با نگاه ویژه راه افتاد که ۴۸ ساعت قبل از برگزاری انتخابات خیلی در دعوت و مشارکت مردم اثرگذار بود، در این پویش که به صورت کلیپ ۳ دقیقه‌ای تهیه شده بود اقشار مختلف با جملات «من رای می‌دهم برای وطنم، من رای می‌دهم برای آستارا، من رای می‌دهم برای حاج قاسم و غیره» علت حضور خود را عنوان می‌کردند و به همین دلیل آستارا شهر اول در مشارکت شد.

وی ادامه داد: اگر اینجا هستیم باید بدانیم آنچه که امروز اتفاق می‌افتد ثابت می‌کند رسانه در دو مسیر حکمت و موعظه حسنه در حرکت است؛ چرا کشورهای غربی حامی و دارنده رسانه با ابزار تمام عیار نتوانستند افکار عمومی را در حمایت از رژیم اشغالگر جذب کنند یا افکار عمومی را در خصوص فلسطین اقناع کنند زیرا در کنار حکمت، خرد و اندیشه، در نظر گرفتن عاطفه و احساس هم مهم است.

جلائی با اشاره به آیات ۵۴ و ۵۶ سوره زخرف بیان کرد: جلوه‌های دنیایی که امروز در محضر مدیا جلوه می‌کند در جهت تحقیر است، دشمنِ رسانه‌های با جهان بینی، رسانه‌هایی هستند که جامعه هدف‌شان را بدون در نظر گرفتن احساس تحقیر می‌کنند و زمینه پذیرش محتوای‌شان را باورمند می‌کنند. امروز در جهان فسادهای گوناگون را می‌بینید و رسانه‌هایی که در نکوهش ارزش‌ها، بی ارزشی را تبلیغ و ترویج می‌کنند و با این کار الگو و سرمشق جدید را معرفی می‌کنند مثلا اگر انسان پول زیاد نداشته باشد، اگر نتواند به زیباترین‌ها دست یابد.

معاون سیاسی و امنیتی استانداری گیلان با تاکید بر اینکه در ملاک ارزش‌گذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران تقوا باید سرلوحه باشد، تصریح کرد: توجه به خوبی‌ها و ارزش‌ها در رسانه یک فن است و باید در تولید محتواها هوشیارانه عمل کنیم.

وی با بیان اینکه آنطور که در شأن رسانه بوده به رسانه نپرداخته‌ایم و توجه نکردیم، ادامه داد: در جنگ روایت‌ها و آنگونه که شایسته است به رسانه‌های‌مان توجه نکردیم و کاری انجام ندادیم لذا باید جبران کنیم.

جلائی یادآور شد: امروز رژیم اشغالگر قدس، آمریکا، انگلیس و فرانسه شکست خورده در حوزه مدیا هستند زیرا انسان‌ها امروز در دنیا یک رسانه شدند و موج آزادی‌خواهی فلسطین و حمایت از مردم مظلوم فلسطین در دنیا راه افتاده است.

معاون سیاسی استانداری گیلان با تاکید بر اینکه باید جلسات با جراید و اصحاب رسانه مستمر برگزار شود، گفت: آسیب‌هایی وجود دارد که رسانه باید شناسایی، تحلیل و بررسی کند و راهکار تخصصی ارائه دهد. رسانه باید به نواقص و کاستی‌ها ورود کند و حتی به صورت تخصصی به حوزه‌های مختلف عمران، انتخابات، راه، کشاورزی، تصادف، جمعیت، فرزندآوری و غیره بپردازد، پس باید رسانه‌ها را جدی‌تر ببینیم.

 انتهای پیام