ناجنبش‌های اجتماعی؛راه جدید اصلاح درخاورمیانه -فاطمه نباتیان
تاریخ انتشار: ۱۲ شهریور ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۴۴۱۹۴۱
تهران-ایرناپلاس- عربستان سعودی سال‌ها، یک مثال عیان و بی‌چون و چرا از جامعه مردسالار در نگاه‌های اجتماعی بود که در طی سالیان متمادی سنت‌های قبیله‌ای زن‌ستیز را به لایه‌های حقوقی و قانونی این کشور کشانده بود.
تمام رسومی که اغلب از نگاه بیرونی مضحک به نظرمی‌رسیدند، با توجیهات قانونی و البته دین، مشروعیت بخشیده شده و باعث سرکوب اقشار مختلف جامعه عربستان، علی‌الخصوص زنان شده بودند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در شرایط کشورهایی مانند عربستان که ساختار اقتدارگرای آن، مانع از تأثیرگذاری جنبش‌های اجتماعی اصلاحی می‌شوند، باید ریشه اصلاحاتی از این دست را در نوع دیگری از حرکت‌های مردمی جستجو کرد که نه در چارچوب‌های مرسوم جنبش می‌گنجند و نه در چارچوب‌های انقلاب، و آن ناجنبش‌های اجتماعی است که «آصف بیات» در کتاب «زندگی همچون سیاست» به تشریح این مدل پرداخته است.
در این نگاه، برخلاف معیارهای جنبش، نیازی حتمی به‌وجود یک رهبر یا ساماندهی تجمعات و هدفمندی و در نظر گرفتن آلترناتیو نیست، بلکه ناجنبش‌های اجتماعی درواقع یک مدیریت هوشمندانه از حضور مردم در خیابان‌هاست. در این نگاه، «خیابان» که در نگاه عمومی یک مکان منفعل و صرفاً محلی برای گذر، عبور و مرور قانونمند و نمادی از کنترل شهر توسط مقامات است، به مکانی برای ابراز فعال اعتراضات تبدیل می‌شود. به عبارتی به‌جای آن قدرتی که در جنبش، در تجمع و به‌هم‌پیوستگی دیده می‌شد، در ناجنبش‌ها، در تأکید بر جریان عادی زندگی مردم و کنش جمعی افراد اتمیزه و غیرجمعی ظاهر می‌شود. در اینجا توان دولت هم در سرکوب آنها بسیار کاهش می‌یابد، چرا که به‌سختی می‌توان جریان عادی زندگی مردم در خیابان را محدود کرد.
یکی از ابزارهای مهم قدرت جنبش‌ها، اعتصابات در نهادهایی همچون دانشجویان یا کارگران است، اما بخش زیادی از جامعه قدرت نهادی برای ایجاد اختلالی از این دست یعنی اعتصاب را ندارند، که عمده آنها را زنان تشکیل می‌دهند. به همین علت راهبران اصلی ناجنبش‌های اجتماعی زنان هستند که این را در نمونه‌های اعتراضات زنان مصر و تونس و مراکش در قرن بیستم می‌توان دید.
حال به اصلاحات عربستان برمی‌گردیم. از گذشته محدودیت‌های فراوانی در قانون عربستان برای زنان اعمال می‌شد، در حوزه‌ی قوانین شهروندی، اشتغال و تحصیل، زنان عربستان برای استخدام باید پنج شرط درج شده در قانون را دارا می‌بودند که ازجمله‌ی آنها اثبات نیاز زنان به درآمد بیشتر برای گذران زندگی بود. سختگیری در این شروط باعث شده بود که باوجود آمار 70 درصدی زنان تحصیل‌کرده، تنها 5 درصد آنها مشغول به کار باشند. شرح سختگیری‌های تحصیلی برای زنان هم که مطول است؛ از اینکه تا سال 1948 و تأسیس اولین دبستان دخترانه، دختران مجاز به تحصیل نبودند و تا امروز که بیشتر آموزش‌های عالی و دانشگاهی برای آنها مبتنی بر آموزش از راه دور اینترنتی است.
منع رانندگی برای زنان هم تاریخی به قدمت تأسیس این کشور دارد. در سال 1990 علمای عربستان فتوای حرمت رانندگی زنان را به علت مخالفت با شرع، اعلام کردند. در سال 2011 زنان عربستان کمپینی تشکیل دادند و منال شریف اولین زن راننده عربستانی، با انتشار فیلم رانندگی خود در اینترنت اعتراض به این قانون را شروع کرد. این اعتراضات منجر شد که سه سال پیش پارلمان عربستان طرحی برای آزاد کردن رانندگی زنان ارائه دهد و در آن شروطی ازجمله سن بالای 30 سال، لباس پوشیده و سنگین و همچنین داشتن رضایتنامه همسر یا پدر، مطرح شده بود. تا اینکه هم‌زمان با موج اصلاحات، ملک سلمان طی حکمی اعلام کرد زنان می‌توانند از ژوئن 2018 شخصاً و بدون نیاز به کسب اجازه از قیم قانونی‌شان گواهینامه رانندگی اخذ کنند و در هنگام رانندگی نیز لزومی به حضور محافظ نیست.
استراتژی ناجنبش‌های اجتماعی، همین پیشروی آرام مردم عادی است؛ انتشار فیلم از رانندگی، منتشر کردن عکس از انجام کارهای سخت مثل تعمیر ماشین یا ورزش‌های خاص. این کارها شاید با اعمال خارق‌العاده و ساختارشکن انقلابی تفاوت زیادی داشته باشند، اما با زندگی روزمره پیوند نزدیکی دارند و در چهارچوب محدودیت‌های ایدئولوژیکی و قانونی هستند. این رفتارها پیش‌فرض‌های رایج در مورد زنان و به‌تبع آن، بنیادهای محدودیت‌های قانونی و اجتماعی را زیر سؤال می‌برد و این دقیقاً همان هدف ناجنبش‌های اجتماعی است.
با همه این اوصاف نباید از تأثیر وضعیت بغرنج عربستان در افکار عمومی جهان بر اعمال این اصلاحات غفلت کرد. وجهه جنگ‌طلب و خشنی که عربستان از خودش در سطح بین‌المللی نشان داده بود و فشار افکار عمومی بر این کشور به جهت حمایت مالی از جنگ و تروریسم، می‌تواند دلیل مناسبی برای هر نوع اقدام حاشیه‌ای به جهت کم کردن فشار باشد، اما باید روی دیگر فعال شدن و نتیجه‌بخش بودن این دسته از تحرکات اجتماعی در همسایگی ایران را نیز در تحلیل‌های اجتماعی بلندمدت و ایضاً کوتاه‌مدت جامعه ایران، چنان‌که تاکنون هم دیده‌ایم، در نظر داشت.
* کارشناسی علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد
نشریه مکث، دانشگاه فردوسی مشهد
اداره کل اخبار چندرسانه‌ای *ایرناپلاس*
منبع: ایرنا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۴۴۱۹۴۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
روایت عجیب از تلاش‌ها برای تعطیلی خانه امن زنان | درها را قفل کردیم، دخترها در آشپزخانه جمع شده و گریه می‌کردند!
فاطمه باباخانی، مدیرعامل خانه مهر شمس آفرید، از تلاش بهزیستی استان آذربایجان غربی برای تعطیلی این موسسه مردم نهاد و خانه امن مربوط به آن خبر داد.
مهر شمس آفرید یک موسسه مردم نهاد برای توانمندسازی زنان آسیب دیده است که برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و خانواده زنان و کودکان فعالیت می‌کند. روز گذشته پیش مدیرعامل این موسسه در شبکه ایکس در مورد احتمال تعطیلی خانه امن موسسه با فشارهای بیرونی نوشت و در گفت‌وگو با «شبکه شرق» از جزییات آن گفت.
شرق نوشت:باباخانی تشریح کرد: « دیروز صبح بدون اطلاع قبلی حدود ۸-۹ نفر از بهزیستی برای بازرسی آمدند. البته گفت‌وگوها محترمانه اما بیشتر شبیه جلسه بازجویی بود و می‌خواستند چگونگی تامین مالی موسسه را بررسی کنند. همه اسناد و مدارک مالی موسسه موجود بود که در اختیارشان قرار داده‌شد. بعد از آن گفتند که می‌خواهیم از خانه امن بازدید کنیم که همگی به سمت محل خانه امن رفتیم. تا رسیدیم دیدم که اورژانس اجتماعی دم در است. فکر کردم کیس (زنان آسیب‌دیده) جدید آورده‌اند. وقتی پرس و جو کردم، متوجه شدم که می‌خواهند همه زنانی که در خانه امن هستند را ببرند و به محل اورژانس اجتماعی انتقال دهند.»
او ادامه داد: «گفتند دستور داریم که این زنان را منتقل کنیم ولی نه حکم و نه دستور مکتوبی به من ابلاغ نشد. ما نه تخلفی داشتیم و نه پیش از این ابلاغی در این خصوص صورت گرفته بود. من همراه با باقی زنان به طبقه بالا که محل اسکان مرکز است آمدیم و درها را قفل کردیم. تاکید کردم تا زمانی که به صورت قانونی به من ابلاغ صورت نگیرد، اجازه نمی‌دهم هیچ کدام از این زنان را با خود ببرید. این زنان آسیب‌دیده که اسباب‌بازی ما و شما نیستند که امروز اینجا را تعطیل کنید و همه را علی‌رغم میل‌شان به اورژانس اجتماعی منتقل کنید. اسباب‌بازی نیستند که بگویم اینجا تعطیل شد و همه بروید در محل اورژانس اجتماعی که مثل یک قفس است برای این زن‌ها کافی است از تجربه آنها بشنوید. از کارکنان شنیدم که صورت جلسه کرده‌اند که چون توان مالی اداره خانه امن برای ما وجود ندارد، می‌خواهند کیس‌ها را به محل اورژانس اجتماعی تحویل دهند. این در حالی است که ما مشکل مالی داریم ولی با اعتبار شخصی خودم و اعتقاد قلبی همچنان موسسه و خانه امن را سر پا نگه داشته‌ایم.»
مدیرعامل موسسه مهر شمس آفرید همچنین توضیح داد: « این حرف‌ها بهانه است. مدیر کل بهزیستی استان از مدت‌ها قبل تهدید کرده‌بود که موسسه و خانه امن را تعطیل خواهند کرد. تمام زنان اسکان داده شده با حکم قضایی اینجا حضور دارند. بنابراین مسئولیت‌شان با من است. دخترها از ترس در آشپزخانه جمع شده و گریه می‌کردند. آن هم زنانی که آسیب دیده و تحت خشونت بوده و به ما پناه آورده‌اند. بنابراین تا پروسه اداری طی نشود و بهزیستی کشور در جریان نباشد نمی‌توانند خانه امن ما را پلمب کرده و زنان را منتقل کنند.»
خانه مهر شمس آفرید از سال ۹۹ تاسیس و پس از یک سال خانه امن زیر نظر موسسه نیز فعالیت خود را آغاز کرده‌است. باباخانی می‌گوید فشارها در این دو سه سال وجود داشته و رفته رفته شدت گرفت اما در یک سال اخیر وضعیت بدی را تجربه‌کرده‌اند
مدیرعامل این موسسه توضیح داد: «مدت‌ها نمی‌گذاشتند مجمع سالانه برگزار کنیم تا بالاخره آبان امسال با برگزاری مجمع عمومی موافقت کردند. رفتارهای توهین‌آمیز بسیاری هم در این مدت شاهد بودم که با رواداری رفتار کردم. اما هر چه سکوت و مدارا کردم تاثیری نداشت اما امروز از حق خودم، کارکنانم و زنان آسیب‌دیده نمی‌گذرم. با هر شکل از یورش غیرقانونی و خارج از ضابطه که امروز برای مرکز اتفاق افتاد مخالفم و سبب بر هم زدن نظم مرکز و ایجاد وحشت برای پرسنل و کیس‌ها شد. و یقینا تا جایی که امکان داشته باشد مطالبه گری‌ام را درباره رفتارهای رعب‌انگیز و غیرقانونی ادامه خواهم داد.»
گزارشگر قديمى راديو دار فانى را وداع گفت