به نقل از «ایکنا»

اسلام، دینی که منجر به توسعه ریاضیات شد

تاریخ انتشار: ۱۳ شهریور ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۴۶۲۲۵۹

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی یکی از همین دانشمندان ابوریحان محمد بن احمد بیرونی است که از بزرگترین دانشمندان جهان اسلام است و تاثیر بسیاری بر گسترش علوم مختلف در زمان خود و پس از خویش داشته است. ابوریحان در علوم مختلفی نظیر ستاره‌شناسی، انسان‌شناسی، تاریخ‌ و گاه ‌نگاری و ریاضیات سرآمد زمان خویش بوده اما شاید کمتر به تاثیرات وی بر ریاضیات پرداخته شده باشد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در همین رابطه دکتر حسن ضیائی نیا،  استاد دانشکده فنی و حرفه ای منتظری مشهد، دانش آموخته فیزیک هسته ای و مسئول هیات داوران جشنواره خوارزمی در خراسان رضوی که نسخ خطی متعددی در کتابخانه های اروپایی در حوزه ریاضیات اسلامی را بررسی و کتاب علوم ریاضی در تمدن اسلامی را تدوین نموده، با حضور در خبرگزاری ایکنا به  توصیف ریاضیات در تمدن اسلامی و نیز توصیف شخصیت علمی ابوریحان بیرونی پرداخت.

ریاضیات، ابزاری برای درک حقایق هستی
ضیایی نیا با اشاره به اهمیت دانش ریاضی گفت: ریاضیات به همان مسیری ختم می شود که با فلسفه دین همسو است ؛ در واقع ریاضیات مجموعه روش هایی است که با خرد ناب ایجاد شده و ابزاری برای درک حقایق هستی است. خداوند هستی را معماری کرده و این معماری خارج از قواعد خرد ناب نیست. شخصیت علمی بزرگان دین و کتاب آسمانی ما نیز این وحدت را نمایانگر است. به همین جهت لازم است در آموزش ریاضیات و علوم دیگر به این هدف  متعالی توجه ضمنی داشت.

وی اظهار کرد: در واقع اگر دانشی نتواند ما را با حقیقت هستی آشنا کند، رسالت خویش را به فر جام نرسانده است. به عنوان مثال در معماری  هستی حقایق هندسی پیچیده ای وجود دارد که در کیهانشناسی معاصر به آن پرداخته  شده  و رسالت بخشی از ریاضیات شناخت همین پیچیدگی ها و حقایق نهان در ذات هستی است.

اسلام، عامل توسعه ریاضیات
ضیایی نیا با اشاره به زمینه های پیشرفت علوم ریاضی در تاریخ تمدن اسلامی اظهار کرد: یکی از مهم ترین دلایل پیشرفت ریاضیات به معنای عام آن در تاریخ تمدن اسلامی، فقه و  احکام دین اسلام است. در حقیقت اسلام و احکام آن موجب توسعه ریاضیات و علوم وابسته به آن شد. با نگاهی به کتب بزرگ ریاضیات پس از اسلام می توان دریافت که بسیاری از قواعدی که موجب بسط و توسعه ریاضیات شد، به احکام اسلامی مانند تجارت، ارث، تعیین اوقات شرعی قبله یابی و... بازمی گردد. به عنوان نمونه در زمینه ارث برخی معادلات به گونه ای بود که ریاضیات زمان از عهده پاسخ آن بر نمی آمد و به همین جهت فنون حل این نوع  معادلات توسعه یافت.

استاد دانشگاه  فنی و حرفه ای مشهد اضافه کرد: برای اثبات این مدعی کافی است نگاهی به  مقدمه کتاب الجبر والمقابله محمد ابن موسی خوارزمی ریاضیدان معاصر امام رضا (ع) بیندازیم. خوارزمي در مقدمه رساله جبر ومقابله خويش پيرامون انگيزه اش در تدوين اين كتاب مي نويسد «مامون مرا تشويق كرده است اثري كوتاه درباره محاسبات به كمك جبر والمقابله تصنيف وآن را به ساده ترين و سودمندترين موارد در علم حساب محدود كنم، از آن قبيل كه مردمان مداوما در قضاياي ارث، وصايا، انحصار وراثت، دعاوي حقوقي، تجارت و در تمام داد و ستدهاي آن ها با هم بدان ها نياز دارند يا هر جا كه اندازه گيري زمين، كندن آبراهه ها، محاسبات هندسي و ديگر مقاصد از هر نوع و هر قبيل كه مطمع نظر باشد».

ضیائی نیا اضافه کرد: نمونه دیگر، تعیین زمان برای نماز گزاردن در اقلیم های مختلف بود. این امر نیازمند رصد حرکات خورشید بود که احتیاج به ریاضیات ، مثلثات و هندسه را توجیه می کند. همچنین پیدا کردن موقعیت قبله امری است که در اقلیم های مختلف به مساحی و نقشه کشی نیاز دارد. به طور کلی شرع اسلام در زمینه های مختلفی مانند ارث، تجارت، جهت یابی، مواقیت خاص و... به گونه ای است که نیازمند ریاضیات بود و دانشمندان بزرگ آن زمان به ریاضیات به این دلیل پرداختند که فقه و شرع به درستی اجرا شود. هنگامی که این مسایل برطرف می شد، هر باب از علم ریاضی باب های دیگری را می گشود و مسایل جدیدی را ایجاد می کرد.

وی تاکید کرد: در حقیقت این ذات قوانین شرع مبین اسلام است که موجب توسعه علوم گردید.

استاد دانشگاه  فنی و حرفه ای  مشهد در خصوص شخصیت و تاثیرات ابوریحان بیرونی بر توسعه علوم مختلف از جمله ریاضی اظهار کرد: وی دارای شخصیت تو در تو و پیچیده ای بوده و شواهد و قراین زندگی او حاکی از آن است که ابوریحان بیرونی شخصیتی آزادمرد و هماره در تحری حقیقت بوده است. وی در بالین مرگ مساله «جدات فاسده»  که مساله ای با ریاضیات پیچیده در باب ارث در فقه اسلامی است را از دوست خویش، ابو الحسن علی ابن عیسی فقیه، می پرسد. ابو الحسن که به عیادت او آمده، می گوید اکنون چه جای این پرسش است؟ بیرونی پاسخ می دهد این مساله را بدانم و بمیرم بهتر است یا نادانسته از دنیا بروم؟ و پس از فراگیری مساله جان به جان آفرین تسلیم می کند. جستجوی حقیقت تا آخرین لحظات زندگی ویژگی بارز روح پرسشگر بیرونی است.

مسئول هیات داوران جشنواره خوارزمی در خراسان رضوی یادآور شد: بیرونی حدود 180 کتاب و رساله از خود بر جای گذاشته که از این جهت این رقم را می توان یک رکورد محسوب کرد. ابوریحان فردی جامع العلوم بود و شاید بتوان گفت هیچ دانشمندی در تاریخ اسلام نبوده که تا این حد جامع العلوم باشد. 

هنوز زمان نگارش تاریخ ریاضیات جهان اسلام نرسیده است
ضیایی نیا با اشاره به تاثیرات ابوریحان بیرونی بر ریاضیات و سهم وی در توسعه این علوم در دانش بشری گفت: بزرگان تاریخ علم معتقدند که هنوز زمان تدوین دایره المعارف جامعه ریاضیات اسلام نرسیده است. دانشمندانی مانند «جورج سارتن»، «استورات کندی»، «رشدی راشد» و آلدوميه لي و فوءاد سزگین ... متفق القولند که هنوز زمان این کار نیست.

وی اظهار کرد: اینکه خیام شناخته شده، به دلیل این است که یک ریاضی دان برجسته فرانسوی به نام «ووپکه»  حدود سی سال از زندگی خود را برای تحلیل و بررسی تک نسخه ی کتاب الجبر و المقابله  حکیم عمر خیام صرف کرد اما هنوز کسی، شخصیتی مانند ابوالوفا بوزجانی را نشناسانده و تاکنون هیچکس کتب ریاضیات و ابوریحان بیرونی و یا ذیج های تمدن اسلامی مانند ذیج  طوسی و یا کاشانی را به ریاضیات روز بازگردانی نکرده است. این ها پروژه های کلانی است که باید روی آن به مدت چند 10 سال کار شود.

استاد دانشگاه  فنی و حرفه ای مشهد ادامه داد: به عنوان نمونه باید گروه های مختلف نظیر ریاضی و عربی دانشگاه فردوسی طی همکاری با یکدیگر رساله های متعدد ابوریحان نظیر مقاله في سير سهمي السعاده و الغيب، في تسطيح الصور و تبطيح الكور، استيعاب في تسطيح الكره، كتاب في استيعاب الوجوه الممكنه و سایر  نسخ وی را بررسی کرده و به ریاضیات روز بازگردانند و سپس از آن قاعده و متن آموزشی استخراج کنند و همین کار را برای دیگر ریاضیدانان تمدن اسلامی انجام دهند. به همین جهت سهم هرکدام از این دانشمندان در ریاضیات جهان هنوز مشخص نیست.

ابوریحان، توسعه دهنده مثلثات
وی ادامه داد: با این حال مبحث تسطیح کره به طریق استوانه ای که امروز مشهور به «روش مرکاتور» است، یکی از اقدامات شایان توجه ابوریحان بیرونی در حوزه ریاضیات بوده است.

ضیائی نیا افزود: در واقع ابوریحان بیرونی اقدام مهمی به نام «مساحی» را به سرانجام رساند که توانست تناقضات نقشه ها را برطرف کند. بعدها دانشمندی به نام «مرکاتور» با کمک روابط مثلثاتی توانسته این تناقضات را حل کند؛ این در حالی است که ابوریحان در رساله «استیعاب فی تسطیح الکره»(تسطیح در ریاضیات و نجوم دوره اسلامی به معنی روش تصویر کردن رویه‌های کروی بر رویه هموار، ترسیم تصاویر دوبعدی جسم‌نما که در ساخت اسطرلاب و ترسیم نقشه‌های جغرافیایی و نجومی کاربرد داشت) این مساله را حل کرده است. در واقع  مرکاتور کار بیرونی در رساله  استیعاب را با ابزارهای نوین ریاضی امتداد داده  اما در دنیا این مساله مشهور به «روش مرکاتور» است.

مسئول هیات داوران جشنواره خوارزمی در خراسان رضوی با بیان اینکه ابوریحان در زمینه هندسه و مثلثات نیز تاثیرگذار بوده، گفت: محاسبه اندازه شعاع کره زمین نیز از دیگر اقدامات شاخص این دانشمند بزرگ بوده است. وی در مباحث مربوط به بسط های مثلثاتی نیز اقدامات زیادی انجام داده است.

گیجی و بی برنامگی، عامل خستگی پژوهشگران
وی با اشاره به بسترهای تمدنی رشد شخصیت های علمی مانند ابوریحان بیرونی اظهار کرد: هنگامی که افراد در زمانه ای زندگی کنند که سوالات زیاد باشد، همین مساله به خودی خود می تواند به عنوان یک موهبت شمرده شده و دانشمندان را به سمت پژوهش سوق دهد. البته ضرورت های آن دوره با دوره کنونی متفاوت بوده است. همچنین تصمیمات تصمیم سازان جامعه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

ضیائی نیا ادامه داد: اگر تصمیم سازان کشور برای نیازها تعریف دقیق ارایه دهند، جامعه دانشگاهی ما این توانایی را دارد که به این نیازها پاسخ گوید. نیروها هیچگاه از کار خسته نمی شوند؛ اساتید دانشگاه ها هیچگاه از کار علمی خسته نمی شوند بلکه از گیجی و بی برنامگی خسته می شوند. آنچه که پژوهش در کشور را خسته کرده، بی برنامگی است نه کار زیاد.

وی با اشاره به کم توجهی در تاثیر فعالیت های دانشمندان جهان اسلام بر توسعه علوم  در نظام آموزشی اظهار کرد: هنگامی که به تاریخ علم و روایت آن در کشور خویش می نگریم، متوجه حقایق بسیاری خواهیم شد. به عنوان نمونه بنیان گذار نظریه خورشید مرکزی(نظریه ای که در نجوم  مقدماتی تاکید دارد خورشید و نه زمین، مرکز منظومه شمسی است) منتسب به « نیکلاس کوپرنیک» لهستانی است. در تمدن اسلامی دانشمندی مانند خواجه نصیرالدین طوسی زیجی(در دانش ستاره ‌شناسی قدیم، مجموعه ‌ای از جدول ‌ها که در آن مقادیر کمیت ‌ها برای تعیین موضع سیاره ‌ها به کار می ‌رفته و در آن درج می‌ شده را، زیج یا زیگ می‌ گفتند) دارد که در آن تمام ستارگان و حرکات آن را بمدت پنجاه سال رصد و ثبت کرده به طوری که حتی یک روز از حرکت آن ستاره را هم از دست نداده است.

استاد دانشگاه  فنی و حرفه ای مشهد ادامه داد: یکی از کتب اساسی که کوپرنیک تالیف کرده «گردش افلاک آسمان» است بنده  در جولای 2008  نسخه ای از این کتاب را در کتابخانه ورشو پایتخت لهستان به شماره QC41C7413  به  ویرایش ادوارد روسن بررسی نمودم . در این کتاب کوپرنیک ارجاعات  فراوانی به کارهای خواجه نصیرالدین طوسی داده است و بر اساس بررسی های اخیر این نظریه تقویت شده است که  نیکلاس کوپرنیک از طریق مدرسه انطاکیه به آثار خواجه دست یابی داشته و متاثر از ظریات او است.

ضیائی نیا اضافه کرد: مثال دیگر مربوط به یکی از زیج هایی است که اهمیت زیادی دارد و در کشورهای دیگر بسیار مورد بررسی قرار می گیرد که با عنوان زیج «ابن شاطر» شناخته می شود. در این زیج به بیضی بودن مدار سیاره عطارد تصریح شده است که موضوع بسیار بسیار مهمی در تاریخ ریاضی فیزیک اسلامی است اما متاسفانه این زیج در دسترس نیست . بنابراین هسته بسیاری از نظریات علمی در علومی که در تاریخ اسلام توسعه یافتند، شکل گرفت.
 
اطلاعات نسل امروز دانشگاهی نسبت به تاریخ علوم، به ویژه ریاضیات در اسلام کم است
استاد دانشگاه  فنی و حرفه ای مشهد با بیان اینکه متاسفانه اطلاعات نسل امروز دانشگاهی نسبت به تاریخ ریاضیات و آنچه در تمدن اسلامی انجام گرفته ، کم است، گفت: متاسفانه نظام آموزشی دانشگاه ها و مدارس نیز از این مساله غفلت ورزیده اند. زبان علمی ایران قدیم عربی بوده است و مبنای عدد نویسی در آن مبنای شصت گانی و ابجد بود اما دانشجوی امروز با این ابزار را آشنا نیست تا بتواند این آثار را مطالعه کند.

وی تصریح کرد: تعدادی از دانشمندان دنیا مانند «ووپکه» و یا مستشرقینی مانند «استورات کندی» عمری را روی تشریح یک نسخه خطی از این آثار گذارده اند. این مساله می تواند مطالباتی را از تصمیم سازان کشور ایجاد کند. در علومی مانند فیزیک، شیمی، ریاضیات، هندسه و... فعالیت های بزرگی در تاریخ تمدن اسلامی انجام شده که به آن توجهی نمی گردد. به عنوان نمونه در کتاب مجستی «ابوالوفا محمد بوزجانی» کاملا این مساله روشن است که علم مثلثات از علوم صادراتی ایرانی هاست.

ضیائی نیا بیان کرد: از دوران اویلر  به بعد در ریاضیات سخن از جذر اعداد منفی به وجود آمد که در نتیجه آن «اعداد موهومی» متولد شد و شاخه ای از ریاضیات با عنوان «آنالیز مختلط» یا «اعداد موهومی» شکل گرفت. این مسایل از مباحث پیشرفته ریاضیات است. تمام مثلثات تا پیش از رسیدن به این نقطه توسط ایرانیان و دانشمندان جهان اسلام بسط داده شده است. علاوه بر این، عمده توسعه علوم مکانیک و مکانیک سماوی به جهت ابزارهای توانمندی است که علم مثلثات در اختیار دانشمندان قرار می دهد.

استاد دانشگاه فنی و حرفه ای مشهد افزود: در علم مثلثات پایه، روابط ریاضیای زیادی وجود دارد که این روابط در کتب دوره دبیرستان تدریس می شود. به عنوان نمونه حدود 1200 سال پیش ابوالوفا بوزجانی رابطه سینوس جمع دو کمان را در کتاب مجسطی خویش اثبات کرده است  در تک نسخه  موجود از المجسطی ابوالوفا که در کتابخانه ملی پاریس به شماره 2494 نسخ عربی نگهداری میشود و بنده میکرو فیلم آن را به  بخش مخطوطات کتابخانه ی آستانقدس رضوی تقدیم نمو ده ام آمده است «حساب جيب مجموع القوسين و جيب تفاضلهما اذا كانت كل واحد منهما معلوما . اذ اردنا ذلك ضربنا جيب كل واحد منهما في جيب تمام الاخر دقايق فما حصل جمعنا هما ان اردنا جيب مجموع القوسين و اخذنا تفاضلهما ان اردنا جيب تفاضلهما». 

وی تصریح کرد: در جای دیگر همین شخصیت در زمینه «واریاسیون ماه» مطالعاتی داشته که بخش هایی از آن هنوز روش  او برای جامعه ی علمی دنیای امروز قابل فهم و درک نیست.

ضیائی نیا خاطرنشان کرد: این در حالی است که علومی که  قبل از تمدن اسلامی، یعنی دوران یونان، به دست ما رسیده و در کتب درسی ما آموزش داده می شود، به نام همان دانشمندان و کاشفان آنها مطرح می گردد؛ به عنوان نمونه همه ما با قواعدی مانند «قاعده فیثارغورث»، «قضیه تالس»، «قضیه منلائوس» وفرمول هرون ... از دستاور دهای ریاضی تمدن یونان آشنایی داریم اما هیچ نام و اثری از روش های ریاضیاتی دانشمندان اسلامی در کتب دبیرستانی نیست. سوال اینجاست که چرا در پداگوژی و شیوه ی آموزش  مولفان کتب درسی کشور دقیقا آنچه را روش و منش  غربی دیکته کرده را بیان و منعکس نموده اند؟

مسئول هیات داوران جشنواره خوارزمی در خراسان رضوی اظهار کرد: اگر بنای ما خیز به سمت ایجاد تمدن بزرگ اسلامی است، باید دستاوردهای این بزرگان را در کتب خود نیز منعکس کنیم و نسلی تربیت کنیم که در اخلاق، ابداع و نظریه پردازی پیشرو باشد؛ از این رو همه  امکانات کشور باید در اختیار اعتلای نظام آموزشی و تحقق آرمان «همه برای آموزش» و نه «آموزش برای همه» قرار گیرد.

ضیائی نیا یادآور شد: باید ساختاری برای تدوین کتب درسی وجود داشته باشد. این مساله تنها در ریاضیات نیست بلکه تمدن ما در مباحث مختلفی مانند فیزیک، شیمی، پزشکی ، فلسفه ، حقوق و... حرف های زیادی برای گفتن دارد. با نگاهی به کتب درسی، می بینیم که از این بزرگان رد پای زیادی  نیست و به نوعی مبانی بیگانه پرستی برای دانش آموز مهیا می شود. این در حالی است که کشورهای دیگر روی دستاوردهای ملی خود حساسیت زیادی دارند. کافی است نگاهی به شیوه ی آموزش شیمی در کتاب های آموزشی کشور هایی با زبان روسی بیندازید.

وی تاکید کرد: ما اگر بخواهیم به قله های درخشان اسلامی ایرانی دست یابیم، نباید دانشمندان و بزرگان گذشته را فراموش کنیم. وزرای علوم و آموزش پرورش طی دهه های قبل می توانستند به این مساله توجه بیشتری داشته باشند اما به مسایل دیگری پرداخته شد که ارزش ملی قابل توجهی از این حیث را نداشتند . باید دانشگاه ها به تشریح این کتب با کمک گروه های مختلف درسی بپردازند تا محصول آن، این بشود که کتب درسی تنها و تنها محل جولان تئوری های دانشمندان بیگانه نباشد. قرار نیست تنها نوع آموزشی که آن ها تهیه کرده اند، به دانش آموز ارایه شود. این شیوه آموزش موجب می شود که هیچگاه دانشجو و دانش آموز به خودباوری لازم در دانش و جسارت نظریه پردازی در قلمرو مورد تحقیق، دست نیابد.

انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: خبرگزاری قرآن ایکنا خراسان رضوی فرهنگی ابوریحان بیرونی تمدن اسلامی قرآن

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۴۶۲۲۵۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

استفاده از ظرفیت بانوان فعال برای رفع چالش‌های ملی/ پژوهش‌های دینی، مسئله‌محور باشند

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، آیین معارفه سرپرست جدید امور بانوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس، ملارد و صفادشت در محل سالن اجتماعات ریاست این دانشگاه برگزار و صغری باباپور به‌عنوان مسئول امور بانوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس معرفی شد.

حامد افشاری رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس، ملارد و صفادشت در این نشست اظهار کرد: این دانشگاه به‌عنوان دانشگاهی سرآمد در سطح استان تهران است و از مسئول امور بانوان انتظار می‌رود، توسعه و نوآوری فرهنگی امور بانوان مبتنی بر پژوهش و فناوری و کارآفرینی در واحد دانشگاهی مربوطه، شبکه‌سازی در سطوح و حوزه‌های مختلف پژوهش‌های فرهنگی در درون واحد دانشگاهی، ایجاد بستر‌های مناسب برای انجام پژوهش‌های دینی مسئله‌محور و تحقق اهداف دانشگاه در حل مسئله حجاب و عفاف و استفاده از توان بانوان فعال واحد دانشگاهی برای رفع چالش‌های ملی را سرلوحه فعالیت خود قرار دهد.

در ادامه حکم سرپرستی امور بانوان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرقدس، ملارد و صفادشت به باباپور اهدا شد.

در حکم افشاری خطاب به باباپور آمده است: امید است با اتکال به درگاه ذات اقدس احدیت تمامی توان و کوشش خود را مصروف حفظ مصالح کشور در توسعه دانشگاه کرده و با صداقت کاری، امانتداری و قانونمندی در انجام امور محوله موفق باشید.

به گزارش آنا، بانوان و دختران دانشجو برای اطلاع از برنامه‌های ویژه می‌توانند در گروه «بانوان نقش‌آفرین دانشگاه آزاد اسلامی شهرقدس» به سرپرستی دکتر باباپور به آدرس تلگرام https://t.me/banooqods/ مراجعه کنند.

انتهای پیام/