به نقل از «تقریب»

کتابی که نوشتنش 40 سال طول کشید

تاریخ انتشار: ۲۱ شهریور ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۵۸۲۲۵۱

خبرگزاری تقریب: آیت‌الله سید محمود طالقانی از چهره‌های تأثیرگذار در تحولات فکری نیروهای انقلابی و نیز تحولات سیاسی ایران معاصر است که مبارزه با رژیم پهلوی را از دوره رضاشاه شروع کرد و در دوره محمدرضا نیز سال‌های زیادی را در زندان سپری کرد. ایشان در کنار مبارزه بی‌امان با رژیم پهلوی، جلسات تفسیری خود را در زمان‌های مختلف و حتی بعضاً در زندان برگزار کردند که حاصل آن تفسیر 6جلدی «پرتوی از قرآن» است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

 

تفسیری که در زندان هم تعطیل نشد

روند شکل‌گیرى تفسیر پرتوى از قرآن به لحاظ دوران پرفراز و نشیب مؤلف و زندگى سیاسى و اجتماعى ایشان، بسیار جالب توجه است. آیت‌اللّه طالقانى در سال 1318 پس از فراغت از تحصیل از قم به تهران آمدند. فضاى سیاسى و فکرى آن دوران و گرایش‌هاى جوانان به مکاتیب الحادى، آیت‌اللّه طالقانى را بر آن داشت که تمام کوشش خود را معطوف به ابلاغ پیام قرآن به جوانان و روشنفکران کرد. به همین جهت از همان سال، شروع به تفسیر قرآن و نهج البلاغه کردند.

پس از شهریور سال 1320، فضاى سیاسى به‌گونه‌اى متحول شد و امکان گسترش دروس تفسیر ایشان به میان دانشجویان، استادان دانشگاه و بعدها انجمن‌هاى اسلامى تازه‌تأسیسی چون انجمن اسلامى مهندسان، پزشکان، دانشجویان، معلمان و... فراهم آمد.

شکل‌گیرى این جلسات از منزل ایشان بود، سپس در مسجد منشور سلطان و از سال 1327 در مسجد هدایت به تفسیر قرآن پرداختند. این جلسات در شب‌هاى جمعه تا زمان دستگیرى ایشان، ادامه یافت. با بازداشت ایشان در خرداد 1342، این درس‌ها تعطیل شد اما آن مرحوم در دوران زندان، آنچه را از تفسیر قرآن در ذهن داشتند، نوشتند که با انتقال این یادداشت‌ها به بیرون از زندان، جلد اول تفسیر پرتوى از قرآن در آبان 1342، منتشر شد.

همزمان با یادداشت‌هاى ایشان، برخى از مستمعین درس‌هاى ایشان در مسجد هدایت که در بازداشت بسر بردند، پیشنهاد ادامه آن مباحث را دادند که مورد قبول قرار گرفت و مقرر شد هر هفته سه یا چهار جلسه صبح‌ها تشکیل شود. در این کلاس‌ها پس از بیانات استاد، نظرات ایشان توسط حاضران مورد بحث و بررسى قرار مى‌گرفت. مطالب جلسات پس از نگارش اولیه و بازبینى استاد، به مرور براى چاپ به بیرون از زندان فرستاده مى‌شد. اما مباحث زندان ادامه جلسات مسجد هدایت نبود. تفسیر از جزء 30 قرآن که مربوط به آغاز وحى است، شروع شده بود. این تغییر نیز بر اساس بینش استاد در جزء سى‌ام بود. ایشان معتقد بودند این بخش از قرآن که جو خاص آن زمان را نشان داده، کلید فهم قرآن مى‌باشد.

این تفسیر در 2 جلد تهیه و به پایان رسیده است. پس از اتمام این جزء، تفسیر جزء دوم قرآن شروع شد و تا پایان سوره بقره ادامه یافت (این تفسیر در سال 1348 به چاپ رسید). با آزادى ایشان از زندان در سال 1346، درس تفسیر در مسجد هدایت ادامه یافت.

با محاصره منزل ایشان در طول ماه مبارک رمضان در سال 1350 و تبعید ایشان به زابل، دوباره درس تفسیر متوقف شد تا این که در اردیبهشت 1354، ایشان به تهران بازمى‌گردند. با دستگیرى مجدد ایشان، عملاً این امکان از بین رفت و با توجه به یادداشت‌هاى ایشان که به یکى از شاگردانش سپرده بودند، مجموعه‌اى قریب به 160 صفحه توسط شرکت سهامى انتشار به چاپ رسید.

با آزادى ایشان از زندان، قسمت‌هاى چاپ شده خدمت ایشان ارائه مى‌شود و آن مرحوم ضمن بازبینى، پیشنهاد مى‌کنند که نام کتاب، درس‌هایى از پرتوى از قرآن باشد. با چاپ 300صفحه از این تفسیر ایشان دار فانى را وداع مى‌کنند. یادداشت‌هاى ایشان و مطالبى که در زندان القا فرموده بودند به مرور به چاپ رسید.[1]

این تفسیر در شش جلد به چاپ رسیده است و شامل تفسیر جزء سی و نیز تفسیر سوره‌های: حمد، بقره، آل‌عمران و بیست و هشت آیه نخست سوره نساء می‌شود. که با نگاهی تربیتی، اخلاقی و اجتماعی و در پاسخ به پرسش‌های نسل جدید و مسائل علمی مطرح در آن زمان به نگارش در آمده است.[2]

منابع تفسیری آیت‌الله طالقانی

هر چند بخشى از تفسیر نتیجه درس‌هاى ایشان در شرایط محدودى مى‌باشد، اما به شهادت متن تفسیر و گزارش‌هاى حاضران در کلاس‌هاى ایشان برخى منابع مورد توجه قرار گرفته است. (البته جلد اول که خودشان در سلول انفرادى نگاشته‌اند، بدون مراجعه به هیچ کتابى بوده است. در همانجا متذکر مى‌شوند که من همانند مرده‌اى در قبر هستم و هیچ منبعى ندارم...).

1. مفاتیح الغیب ملاصدراى شیرازى و تفسیر مجمع البیان در دسترس ایشان بود.

2. تفسیر شیخ محمد عبده با عنوان المنار. به لحاظ عشق و علاقه آیت اللّه طالقانى به سید جمال الدین اسدآبادى (که شیخ محمد عبده تحت تأثیر مستقیم وى بوده است) عنایتى به این تفسیر داشته‌اند.

3. تفسیر سید احمد خان هندى. این تفسیر شاخص‌ترین تفسیر علمى قرآن کریم در افراطى‌ترین نوع خود مى‌باشد به حدى که تمام معجزات پیامبران را توجیه علمى کرده است. شرایط اجتماعى که در ابتداى مقاله بدان اشاره شد، اهمیت این تفسیر را در مراجعه روشن مى‌سازد.

4. تفسیر جواهر طنطاوى مصرى که به نوعى علمدار تفسیر علمى قرآن مى‌باشد.

5. تفسیر المیزان نیز مورد توجه ایشان بودند و بخش‌هایى از آن در کلاس‌ها خوانده و بعضاً مورد نقد و تحلیل قرار مى‌گرفت.[3]

 

شیوه نگارش تفسیر

آیت‌الله طالقانی درباره شیوه نگارش این تفسیر می‌نویسد:

نخست چند آیه به ردیف و شماره آورده شده، پس از آن ترجمه آیات به فارسی تطبیقی آمده، چنانکه از حدود معانی صحیح لغات خارج نباشد. سپس معانی مترادف و موارد استعمال و ریشه لغات در موارد لزوم بیان شده تا در ذهن خواننده مجال تفکر بیشتری باز شود. آنگاه آن چه از متن آیات مستقیماً بر ذهن تابیده بیان شده است. گاهی در موارد مقتضی از احادیث صحیحه و نظرهای مفسران استفاده شده سپس در پیرامون آیات آن چه به فکر نگارنده رسیده و بر ذهنش پرتو افکنده، منعکس می‌گردد. تا شاید خواننده خود، هرچه بیشتر به رموز هدایتی قرآن آشنا شود و ایمان تقلیدی به کمال تحقق رسد.[4]

 

مزایای تفسیر

1. توجه به آسیب‌های تفاسیر علمی

مفسر در قسمت‌هایی از تفسیر نسبت به علم‌زدگی برخی از مفسران علمی انتقاد و تطبیق موارد اعجاز انبیا را با مسائل مادی مورد نقد قرار می‌دهد. وی در این باره می‌نویسد:

یکی از دانشمندان ـ سرسید احمد خان هندی ـ آیاتی را که در این باره است؛ در سوره‌های: بقره، طه و شعرا؛ با هم مقایسه نموده و وضع جغرافیایی قدیم شمال بحر احمر را در نظر گرفته، چنین می‌گوید که موسی بنی‌اسرائیل را از مغرب و از شمال بحر احمر که در آن زمان دریای کم‌عمقی بود در هنگام جزر عبور داد، فرعون غافل با سپاه و ارابه‌های جنگی‌اش همین که به آنجا رسید و خواست شتابان بگذرد ناگهان دریا به حالت مد درآمد و غرقشان ساخت.

اگر هم این توجیه در مورد این مورد درست آید دیگر خارق عاداتی که به‌دست این مردان الهی اجرا شده و در قرآن آمده به این‌گونه توجیهات، درست در نمی‌آید.[5]

وی گرچه توجیه بالا را  درباره چگونگی گذر از دریا رسما رد نمی‌کند اما تسری این‌گونه توجیهات را در موارد دیگر از معجزات انبیا مردود دانسته و متذکر می‌شود که نباید معجزات طرح شده در قرآن را توجیه مادی نمود.

2. توجه به اعجاز علمی

از دیگر موارد مثبت مباحث علمی در تفسیر مذکور باید به توجه و سعی نویسنده در اثبات اعجاز علمی در ذیل برخی از آیات اشاره کرد. البته تذکر این نکته خالی از لطف نیست که اثبات اعجاز علمی مبتنی بر این است که مفهوم اعجاز بتواند شامل مباحث علمی قرآن نیز بشود.

آسیب تفسیر: انتخاب مبانی اثبات نشده و تطبیق نابجا

با وجود نکات مثبت فراوان در این تفسیر باید اذعان کرد که در بخش‌هایی از تفسیر با پذیرش تئوری‌های اثبات نشده مانند: تئوری داروین و عدم وجود هفت آسمان و همچنین پذیرش مباحث آفرینش اولیه از معارف کتاب مقدس و اموری از این دست اقدام به تطبیق یا تفسیر آیات کرده است. در ذیل پاره‌ای از این موارد مورد بررسی قرار می‌گیرد:

برخی از مباحث تفسیر بر اساس پذیرش مبانی اثبات نشده در حوزه علوم یا تاریخ ادیان ـ که در کتاب مقدس وجود دارد ـ سامان یافته است.

برخی نمونه‌هایی در این تفسیر وجود دارد که نویسنده محترم در تفسیر خود اقدام به تحمیل دیدگاه خاص بر آیه و یا تبیین آیه توسط یک احتمال علمی نموده و از احتمالات دیگر و یا ذکر منابع قابل اعتماد برای آن احتمال علمی خودداری می‌کند.[6]

منبع: تقریب

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.taghribnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «تقریب» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۵۸۲۲۵۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (12 اردیبهشت)

حاشا که من به موسم گل ترک می کنم
من لاف عقل می‌زنم این کار کی کنم

مطرب کجاست تا همه محصول زهد و علم
در کار چنگ و بربط و آواز نی کنم

از قیل و قال مدرسه حالی دلم گرفت
یک چند نیز خدمت معشوق و می کنم

کی بود در زمانه وفا جام می بیار
تا من حکایت جم و کاووس کی کنم

از نامه سیاه نترسم که روز حشر
با فیض لطف او صد از این نامه طی کنم

کو پیک صبح تا گله‌های شب فراق
با آن خجسته طالع فرخنده پی کنم

این جان عاریت که به حافظ سپرد دوست
روزی رخش ببینم و تسلیم وی کنم

تفسیر :

تحول فکری عمیقی در شما رخ داده و دوران جدیدی از زندگی تان آغاز شده است. بلوغ فکری و عقلی باعث شده یک گام جلوتر گذاشته و درهای تازه ای به روی شما گشوده شود.

از مشاهده دورویی و فریبکاری اطرافیان دچار رنجش می شوید، به زودی خداوند به شما نگاه کرده و خبر مسرت بخشی دریافت خواهید کرد. با ایمان به خدا و عبادت توشه آخرت را پر کنید.

زندگی نامه حافظ

حافظ، شاعر فارسی زبان قرن هشتم هجری بوده که در سال ۷۲۷ هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدر او بهاءالدین محمد نام داشت که در دوران کودکی حافظ، از دنیا رفت. حافظ در دوران نوجوانی شاگرد نانوا بود و به‌همراه مادرش زندگی سختی را سپری می‌کرد. گفته می‌شود او در اوقات فراغت خود به مکتب‌خانه‌ای که نزدیک نانوایی بود می‌رفت و خواندن و نوشتن را از همان جا فراگرفته است. او در مجالس درس علما و بزرگان زمان خود شرکت می‌کرد و نیز‌زمان برای کسب درآمد به کارهای سخت و طاقت فرسا می‌پرداخت. خانه حافظ در محله شیادان شیراز بود.

این شاعر بزرگ در دوران جوانی بر تمام علوم مذهبی و ادبی مسلط شد و در دهه بیست زندگی خود به یکی از مشاهیر علم و ادب سرزمین خود تبدیل شد. جالب است بدانید که او قرآن را به‌طور کامل حفظ بود و به همین خاطر تخلص حافظ را برای او انتخاب کردند. شمس الدین محمدبن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی حدود چهل سال در حوزه درس استادان آن زمان از قبیل قوام الدين عبدالله، مولانا بهاء الدين عبدالصمد بحرآبادی، مير سيد شريف علامه گرگانی، مولانا شمس الدين عبدالله و قاضی عضدالدين عيجی  شرکت می‌کرد و به همین خاطر به اکثر دانش‌های زمان خود مسلط بود.

حافظ در دوران شاه شیخ ابواسحاق به دربار راه پیدا کرد و شغل دیوانی را برای خود انتخاب کرد. او علاوه بر شاه ابواسحاق، در دربار شاهان دیگری همانند شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز حضور پیدا کرده بود. حافظ از طریق دیوانی امرار معاش می‌کرد و شاعری شغل اصلی او نبود. جالب است بدانید که بزرگ‌ترین گناه از نظر حافظ، ریاکاری و مردم‌فریبی بود. حافظ در دوران زندگی خود اشعار به‌ویژه غزلیات بسیار زیبا و معنی‌داری سروده است که نیز‌اکنون پس از گذشت قرن‌ها از آن، بوی تازگی داده و خواندنش آرامش‌بخش است. دیوان اشعار حافظ شامل غزلیات، قصیده، مثنوی، قطعات و رباعیات می‌شود.

حافظ در دوران جوانی عاشق دختری به نام شاخه نبات شد؛ البته برخی بر این عقیده‌اند که نام همسر حافظ نسرین بود و او این نام را به‌دلیل شیرین زبانی معشوقه‌اش به او اختصاص داده است. او برای رسیدن به معشوقه‌اش، ۴۰ شبانه روز را به‌طور مستمر در آرامگاه باباکوی شب زنده‌داری کرده و به دعا پرداخت. سپس، با شاخه نبات ازدواج کرد و حاصل این ازدواج یک فرزند پسر بود. حافظ تنها یک بار ازدواج کرد و پس از مرگ همسرش مجرد ماند. به همین خاطر بسیاری از عارفان و عاشقان، عشق مقدس و واقعی را در حافظ جستجو می‌کنند. پسر این شاعر بزرگ نیز در دوران جوانی در راه سفر نیمه‌کاره به هند همراه پدرش از دنیا رفت.

در تقویم رسمی ایران، ۲۰ مهر روز بزرگداشت حافظ است و هر ساله در این روز مراسم بزرگداشت حافظ با حضور پژوهشگرانی در سراسر دنیا روی آرامگاهش در شهر شیراز برگزار می‌شود.

 

آثار حافظ

دیوان حافظ شامل ۵۰۰ غزل، ۴۲ رباعی و چند قصیده است که آن را در در ۵۰ سال از زندگی خود سروده است؛ یعنی به‌طور متوسط در هر سال تنها ۱۰ غزل سروده است؛ زیرا او در لحظاتی خاص به سرودن اشعار خود می‌پرداخت و تمرکز خود را روی خلق آثاری ناب گذاشته بود که شایسته مقام معشوق باشد. این نکته بسیار قابل‌توجه و تامل‌برانگیز بوده و به همین خاطر دیوان او را به یک کتاب خاص و خواندنی تبدیل کرده است. دیوان حافظ بیش از ۴۰۰ بار به زبان فارسی و زبان‌های دیگر دنیا به چاپ رسیده است. حافظ لقب ماهرترین غزل‌سرای زبان فارسی را نیز با اقتدار از آن خود کرده و تک بیت‌های او بسیار درخشان و تماشایی است.

شاید تعبیر کردن یا قدرت تاویل پذیری را بتوان از مهم‌ترین خصوصیات اشعار حافظ به حساب آورد؛ زیرا هر کس که دیوان حافظ را باز کرده و غزلی از آن می‌خواند، با توجه به شرایط روحی خود برداشت متفاوتی از آن می‌کند؛ به‌گونه‌ای که حافظ آن شعر را فقط برای حال آن لحظه او سروده است. در اشعار حافظ، تناسبات هنری به شکلی ظریف و دقیق رعایت شده‌اند و ایهام و ابهام را به جا و درست به کار برده است. در برخی از اشعار حافظ، زبان طنز نیز به کار گرفته شده تا ناگفته‌ها به کمک زبان طنز بیان شود.

کانال عصر ایران در تلگرام بیشتر بخوانید: فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (11 اردیبهشت)