یادداشت|راهکارهای تبلیغ دینی موثر با نگاه به تجربه‌های غلط گذشته
تاریخ انتشار: ۲۴ شهریور ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۶۳۰۰۰۶
مناطق محروم در ماه‌های مختلف سال میزبان مبلغان دینی هستند؛ این سالها تجربه‌های خوب و بدی از حضور مبلغان و روحانی‌ها به ثبت رسیده است. در این یادداشت راهکارهای تبلیغ دینی موثر و مطلوب با مرور تجربه‌های غلط گذشته معرفی میشود. ۲۴ شهريور ۱۳۹۷ - ۱۴:۰۷ فرهنگی دین ، قرآن و اندیشه نظرات
خبرگزاری تسنیم- علی اکبری:
مسئله تبلیغ از مسائل بنیادین و اساسی در حیات اجتماعی بشر است تا آنجا که میتوان شرط استمرار این حیات را تبلیغ دانست.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
هدف از تبلیغ
تبلیغ یعنی رساندن یک پیام. پیامی که اگر به مخاطب رسانده نشود در زندگی اش دچار مشکل خواهد شد و در جریان حرکت به سوی اهداف دینی که خدای متعال برای او ترسیم کرده به مانع برخورد میکند و از ادامه مسیر بازمی ماند.
در تبلیغ باید الگویی دینی برای مردم تبیین شود تا با تمسک به آن بتوانند به زندگیشان کیفیت بهتری ببخشند. برای انجام این رسالت بزرگ ، مخصوصا در مناطق مشترک مبلغان مذهبی باید به 3 مساله توجه ویژه ای داشته باشند:
محتوای پیام تبلیغیروش انتقال پیامویژگی های خاص مبلغمحتوای پیام :
پیامی که در تبلیغ قرار است به مخاطب اتقال داده بشود باید براساس نیازهای او، مشکلات فرهنگی-اجتماعی جامعه و هم چنین مشکلات منطقه زیست محیطی اش باشد.
با ارزیابی های میدانی در مناطق مشترک فهمیده ایم که محتوای مناسب و مورد نیازتوسط مبلغین به مخاطب چه از اهل سنت و چه شیعه ارائه نمی شود. دلیلش هم نبود شناخت دقیق مبلغ از مخاطب ها ، دغدغه هایشان و مشکلات بومی شان است.
متاسفانه ما شاهد هستیم که مبلغان اعزامی به منطقه با اهل سنت معامله ی وهابی و ناصبی می کنند ، حتی برخی اوقات از آنان چهره ی ضد نظام میسازند .اثرات منفی این نگاه باعث شده تا بومی های منطقه از اهل تشیع و حتی مردم شهرهای دیگر بدلیل انتقال این نگاه توسط مبلغین، از اهل سنت نگاه مثبتی در ذهن نداشته باشند. روش مناظره و طرح مسائل تخصصی کلامی فریقین در عوام ، افزایش جمعیت شیعه در مقابل رشد جمعیت اهل سنت، افراط و اغراق در بیان واقعیات و توهین به مقدسات اهل سنت ، روش های مبارزه با اندیشه سلفی گری و امثاله از مباحثی است که توشه محتوایی مبلغین را تشکیل میدهد . علت این نگاه اشتباه را می توان در 3 مورد نام برد :
ورود به منطقه براساس پیش فرض های ذهنی مسموممبلغین ما بدلیل عدم حضور منصفانه در منطقه و کسب اطلاعات از طریق برخی کانال های خاص، توصیفات و تحلیل هایی می گیرند که این توصیفات به تمامه انتزاعی و یا براساس تجربیات فردی تلخی بوده که مشکلات را به همه چیز تسری میدهند. نهاد های رسمی حوزوی،و غیر حوزوی، ائمه جمعه و ... متکفل این قضیه هستند که متاسفانه بارها شاهد بودیم که خودشان از اهل سنت آنجا چهره ای کریه ترسیم کرده اند. با این حساب نباید توقع داشت که مبلغین با حضور در منطقه احساس امنیت بکنند و حتی با اهل سنت طبق توصیه معصومین(ع) روابط حسنه ای برقرار کنند. سالهای پیش برای اینکه به یکی از دوستان مبلغ اثبات کنم که تصویری غلط از اهل سنت برایمان ساخته اند، پیشنهاد دادم به مرکز شهر برویم جهت خرید تا از نزدیک با مردم آنجا تعامل داشته باشد بلکه تصویر ناامن بودن منطقه و وهابی بودن اهل سنت که در ذهنش نقش بسته بود را مخدوش کنم.
در یکی از فروشگاه ها ،فروشنده احترام خاصی به ما گذاشت وفهمید که اهل دیارشان نیستیم. خودش را اهل سنت معرفی کرد و گفت همسرم شیعه است و دوتا فرزند داریم که یکی سنی و دیگری شیعه است و بعد هم از نوع تعاملات مردم آنجا برایمان گفت. در مسیر بازگشت هم با تاکسی برگشتیم در طول مسیر وقتی فهمید طلبه و اهل قم هستیم از ما چند سوال پرسید. یکی از پرسش هایش این بود که آیا واقعا اهل سنت قائل به نجاست و کفر ما هستند؟ آیا باید همه ی آنها را گردن بزنیم چونکه خون ما را مباح می دانند؟ گفتم: خیر اینگونه نیست و توضیح مفصلی برایش دادم. بعد از او پرسیدم چرا این سوال را پرسیدی؟جواب داد که سال گذشته روحانی در حسینیه ما منبر می رفت و اینها را گفت ، ما هم تعجب کردیم که اگر اینگونه است پس چرا با ما وصلت می کنند و یا ما با آنها تعامل و برخورد داریم. این خاطرات نمونه های کوچکی از عدم شناخت مخاطب و نتیجه ی انعکاس منفی آن و نوع محتوا های تبلیغی است.
نبود آموزش های لازم در طول تحصیل مبلغیندر برنامه آموزشی حوزه های علمیه جای واحدهای درسی آشنایی با اهل سنت و مکاتب فقهی، کلامی، و طریقتی ( حدالقل با تمرکز در ایران)شان نیست و طلاب دینی بعد از سالها تحصیل آشنایی کاملی با مذاهب اهل تسنن پیدا نخواهند کرد تا حدی که اکثر اوقات دیده ایم که تصور میکنند اهل سنت اصلا محب اهل بیت(س) نیستند و یا همه را معتزلی می بینند. این خلا آموزشی حتی در موسسات تبلیغی-تخصصی هم جبران نمیشود و لذا دائما شاهدیم که آموزش منبر رفتن و نحوه ی سخنرانی بر دیگر مباحث فکری-نظری غلبه کرده است. امسال در همایشی که توسط دفتر تبلیغات برای گروه های تبلیغی مناطق مشترک برگزار میشد، شرکت کردیم.
سخنران دوم از جمعی که سالیان سال است در مناطق مشترک رفت و آمد دارند از مکاتب فقهی – کلامی اهل سنت غرب کشور پرسید و کسی پاسخ نداد و ایشان هم به تبیین این مساله ی ابتدایی پرداخت، در آخر هم تقاضا داشت که در این زمینه کتابی بخوانند. بعد از اتمام سخنرانی به ایشان چند مشکل دیگر را نیز در خصوص گروه ها و مبغلین گفتم که پاسخ داد: ما هنوز درگیر یک بحث ساده ی شناختیم که تا حل نشود اولویت به این مباحث نمی رسد.
عدم نظارت بر مبلغینچه کسی بر کار مبلغین این مناطق حساس و خروجی هایشان نظارت میکند؟ دغدغه ای که توسط نهاد های مسئول مورد غفلت قرار گرفته و یا اگر نظارتی هم باشد، بدنبال گرفتن آمار مستبصرین هستند. وجود ناظر میتواند فیلتری باشد برای جلوگیری از ورود مبلغین غیرآشنا به منطقه و حتی اصلاح تصویرهای غلط ذهنیشان. شاید قابل تصور نباشد ولی حوزه های علمیه طلاب شیعه در منطقه هم دچار این تصویرهای مخدوش شده اند و بنظر میرسد که بصورت خودجوش هم نمیتوانند ناظر و راهنمای خوبی برای مبلغین باشند. وقتی در یکی از حوزه ها رفت و آمدمان را بیشتر کردیم و توانستیم رابطه ای صمیمی ایجاد کنیم فهمیدیم که دغدغه ی شان مناظره با اهل سنت است تا حفظ و ایجاد روابط مسالمت آمیز. حتی در حوزه ای دیگر کتابهای زیادی در حجره های طلاب از مرجع دینی خاصی در خصوص ماجرای غدیر پیدا میشد که بعد از تحقیق و پرسش از طلاب فهمیدیم که هدیه است از طرف دفترمعظم له که توسط مبلغینشان هرسال قبل از غدیر در منطقه توزیع میشود . در منطقه ای دیگر شاهد بودیم که امام جمعه ای با اینکه در آنجا شیعیان خیلی کمتر از اهل سنت بودند حسینیه ای تاسیس کرده بودند که من بعد در آن نماز جمعه و مراسماتی برپا کنند. این در حالی بود که تا قبل از تاسیس حسینیه، شیعیان به مسجد جامع اهل سنت برای اقامه نماز جمعه می رفتند.
البته باید این مطلب را هم بپرسیم که چه نهادی و یا افرادی مامور نظارت بر کار روحانیت ثابت و نماینده های ولی فقیه در منطقه هستند؟ ماموستایی که امام جماعت یکی از ارگان های اداری در سنندج بود نقل میکرد: بعد از اتمام نماز برای نمازگزاران اهل سنت دقایقی صحبت میکنم. در یکی از صحبت هایم از معاویه با عبارت رضی الله عنه نام بردم که همین باعث شد من را از امامت آنجا تا یک ماه تعلیق کنند ، بدلیل گفتن رضی الله عنه. خب این اعتقاد ماست و چرا باید از بیانش اباء کنیم.
با توجه به برخی آسیب های بیان شده، بنظر میرسد که اگر نکات ذیل را رعایت کنیم بتوانیم حضور صحیح و با محتوای مناسب در منطقه داشته باشیم.
طلابی که بومی و یا علاقه مند به تبلیغ بلند مدت یا کوتاه مدت در این مناطق هستند حتما مطالعاتی کتابخانه ای و میدانی در خصوص شناخت مخاطب و منطقه که رکن اصلی تولید پیام است داشته باشند. مطالعات باید در خصوص مکاتب اهل سنت غرب کشور، تاریخ تعاملشان با شیعیان منطقه ، سابقه مبارزه ی با رژیم منحوس شاهنشاهی و حضور در دفاع مقدس و هم چنین مجاهدت های دوره معاصر شان باشد.از گروه های موفق تبلیغی با سابقه در منطقه کسب تجربه کنند و حتی چند سفر به عنوان همراه و مبلغ یار با آنان به منطقه بروند.شناختی کافی نسبت به فرهنگ و آداب ، رسوم بومی آنجا پیدا کنند و در خصوص احکام فقهی خاص مربوط به منطقه تسلط داشته باشند.با حوزه ی علمیه اهل سنت آنجا ارتباط بگیرند و با مراکز علمی- پژهشی -تبلیغی شان تعامل داشته باشند. حتی به کتاب فروشی هایشان سربزنندو با آثار و تولیدات بروزشان مانوس باشند تا بتوانند نیاز و مساله مخاطب را درک کنندتا متناسب با آن تولید محتوا کنند و کارهای مشترکی را تعریف و همکاری متقابل داشته باشند.با رزمنده های بومی آنجا و ماموستا هایشان ارتباط دوستانه بگیرید تا از طریق انتقال تجربیات و نقل خاطراتشان به شما توصیف دقیقی از مخاطب و منطقه ارائه بدهند.نهاد های رسمی اعزام مبلغ در خصوص اعزام سخت گیرانه تر عمل کند، و از مبلغین خودجوش در منطقه برای تولید محتوای مناسب تبلیغی با عنوان ره توشه و هم چنین اعزام مبلغ استفاده کند.نهادهای رسمی از مبلغین بجای گرفتن گزارش تصویری و حرف های کلی صرف تقاضای جدی بکنند تا در خصوص تجربیات میدانی شان و هم چنین توصیف و تحلیلشان از منطقه گزارش بدهند و برای اعزام های بعدی طرح و برنامه ارائه بدهند.
روش انتقال پیام
در روش انتقال پیام ما بدنبال طرح بحث مهارت ها وابزارها نیستیم بلکه می خواهیم بگوییم : پیامی اگر بخواهد به دل بنشیند تا در مخاطب تحولی ایجاد کند و هویتی جدید برایش بسازد نباید در روش تبلیغ فقط به خوش بیانی، و سخنرانی جذاب بسنده کرد. چون که فن بیان فقط منجر به استماع خوب میشود نه بر دل نشستن واثر مطلوب گذاشتن.
عمل و نیت مبلغ، برخورد صادقانه و باور قلبی به برادری و برابری با هم نوعانش در اسلام باعث میشود که در جامعه تحولی عظیم ایجاد کند و بیشترین اثر گذاری را داشته باشد.
مولایمان علی (ع) فرمود : مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً ْ فَلْیَبْدَأْ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ، وَلْیَكُنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِهِ، وَمُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَمُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلاَلِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَمُؤَدِّبِهِمْ.[1]
اگر قرار است به عنوان الگویی در منطقه حاضر بشویم باید خودساخته باشیم تا بتوانیم در دلها نفوذ کنیم و اگر کلامی مطرح کردیم اثر گذار باشد. نبود حلم و اخلاق حسنه، رفق و مدار، نداشتن حسن ظن، حس برتری و کینه داشتن نسبت به مخاطب منجر به پس رفت در تبلیغ خواهد شد و حتی تعاملات خوب مردم آن منطقه را هم مخدوش میکند.
باید این را به عنوان اصلی بپذیریم که رفتار ما قرار است مبلغ و انتقال دهنده ی پیام باشد نه لسانمان لذا کونودعاه الناس باعمالکم و لاتکونوا بالاسنتکم. [2]
بیاییم و زینتی باشیم برای اهل بیت(س) تا دیگران با دیدن ما بگویند : خدا رحمت کند پیشوایانشان که این چنین رهروانی تربیت کرده اند.
رعایت دو اصل سازنده ی رفتارماست که مهمترین راه انتقال پیام است:
عدم تخاصم در مباحث دینیامام صادق (ع) فرمودند: فلا تخاصموا الناس لدینکم[3].
این را بدانیم که قرار نیست با هدف شیعه کردن کسی به آنجا برویم چرا که اگر بنا بر هدایت باشد، هدایت دست خداست و ما هم وظیفه داریم با عملمان طبق ضوابط مطرح شده توسط معصوم پیش برویم. درگیری های کلامی، ایجاد مرزبندی های مذهبی باعث میشود تا نتوانیم پیام تبلیغی را به خوبی انتقال بدهیم.
مراواده داشتن در امور عبادی و جاری زندگی با حفظ عقایدخوددر منابع روایی و سیره معصومین شاهد خیل کثیری از مواردی هستیم که به شرکت در نمازها، سرزدن به بیمارانشان،و تشییع امواتشان و ... توصیه شده است. به عنوان نمونه:امام صادق (ع) : مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ فَکَأَنَّمَا صَلَّى مَعَ رَسُولِ اللَّهِ، صلی الله علیه وآله، فِی الصَّفِّ الْأَوَّل[4]در مراودات اصل بر مدارا و تمسک به مشترکات است نه اینکه اختلافات را حذف کنیم و بگوییم از عقایدمان کوتاه آمده ایم بلکه مقصود گردآمدن براساس مشترکات و پر رنگ کردن آن است.
از آسیب های مناطق مشترک عدم تعامل و شرکت کم رنگ طلاب و شخصیت های مذهبی در برنامه های عبادی اهل سنت است که مورد غفلت واقع شده است. تجربه نشان داده که تعامل صادقانه همیشه منجر به ایجاد آرامش در جامعه میشود و صمیمیت و مهربانی را به ارمغان می آورد و این صمیمیت بهترین بستر برای انتقال پیام است.
نتیجه ی مهربانی میشود پشتوانه ای برای انجام کارهای مشترک و همکاری در مسائل واحد. یکی از دغدغه های مبلغین در این مناطق این است که اهل سنت به ما اعتماد ندارند لذا وحدت دیگر معنا ندارد. در پاسخ به این عزیزان باید گفت : برای اعتماد سازی شما چه کار کارهایی کردید؟ آیا در امور عبادی شان شرکت میکنید؟ آیا مانند بومی های منطقه به آنان نگاه مثبت و دور از حقد و کینه دارید؟ آیا صادقانه برخورد کرده اید یا دنبال ظاهر سازی بوده اید؟
یقینا اگر نکات مطرح شده را در روش انتقال محتوای تبلیغی را رعایت کنیم پیام ما بر دل و جانشان خواهد نشست.
ویژگی های خاص مبلغ
هر مبلغی باید دارای ویژگی های خاصی باشد که در صورت فقدانش نمیتوان دیگر به او مبلغ گفت. در اینجا به برخی از این ویژگی ها که بسیار در مناطق تلفیقی خودش را نشان میدهد اشاره خواهیم کرد.
داشتن سطح کافی و وافی از علوم اسلامیبارها دیده ایم که طلاب اعزامی در مناطق هنوز تسلط کافی به احکام فقهی، کلام و هم چنین آشنایی با قرآن ندارند. وجود این ضعف موجب محدود شدن دامنه ی مخاطبین مبلغ خواهد شد.
عامل به آداب و اخلاق اسلامیمبلغین نمی توانند خود را تافته ای جدا بافته از مردم فرض کنند و نسبت به آداب اسلامی کاهل باشند. در جایی یکی از ماموستا ها که میزبان تعدادی از مبلغین شیعه بود گلایه می کرد از کاهلی این افراد به نسبت اوقات نماز، اقامه اش به جماعت، تند شدن در گفتار با مردم و... . همچنان که عرض شد رفتار ما بزرگترین ابزار برای انتقال پیام است لذا بر رفتار خود باید بیشتر سخت گیری را ها داشته باشیم.
داشتن مهارت مخاطب شناسی وبرقراری ارتباطتا مخاطب شناس نباشیم نمی توانیم مبلغ موفقی باشیم. داشتن این مهارت حتی در سخنرانی هم حائز اهمیت است. مخاطب شناسی به ما کمک میکند تا از مشکلات مخاطب، دغدغه هایش، و... اطلاع داشته باشیم و بتوانیم با او همراهی مناسبی رقم بزنیم. عدم آگاهی مبلغین ما از وضعیت صنفی طلاب اهل سنت در برخی موارد باعث تصویرسازی های نامطلوب شده است. اینکه به طلاب اهل سنت توصیه به زهد داشته باشیم، در حالیکه آنان یک سوم شهریه ما را میگیرند، اینکه آنان را بی عرضه و به نداشتن توان مدیریتی – فرهنگی متهم کنیم در حالیکه برایشان محدودیت هایی توسط برخی ها در اجتماع ایجاد میشود و امثاله ذلک نشان از عدم مهارت مخاطب شناسی است. در جلساتی که بعضا با طلاب شیعه و اهل سنت نشست و برخاست داشته ایم ،دیده ایم که طلاب ما فکر می کردند اهل سنت نسبت به مسائل جدید فقهی-اجتماعی و مباحث نویی همچون فلسفه فقه، جامعه شناسی، و... آشنا نیستند و در تخیلشان هم نمی گنجد لذا برخورد های متکبرانه ای به نسبت آنان از خودشان نشان دادند و بعد که وارد گفتگو شدند خلاف تصورتان ذهنی شان پاسخ شنیدند.
حضور در فعالیت های اجتماعی و ایفای نقشمردم این مناطق بدلیل مشکلات اقتصادی خاص، و برخی معضلات اجتماعی مانند اعتیاد و بیکاری از روحانیت توقع دارند تا ورودی جدی و مثبت داشته باشد. لذا مبلغ نباید خود را در این مناطق بی تکلف از مسائل اجتماعی ببیند و اصلا ورودی به این قبیل مسائل نکند. تاسیس خیریه، آموزش ، احیاء و ایجاد برخی مشاغل متناسب آنجا، ارتباط با فعالین اجتماعی و اقتصادی بیرون از منطقه جهت سرمایه گذاری و فعالیت در منطقه و... از مصادیق مهم این مساله است.
عدم توجیه اتفاقات و معضلات سیاسی-مدیریتی کشورمبلغین باید بدانند که یکی از مردم هستند نه جبهه ی مقابل آنان، لذا خود را نماینده ی دولت یا پاسخ گو از جانب آنان ندانند. در مناطق تلفیقی متاسفانه در واگذاری سمت های اداری به اهل سنت بومی متعهد متخصص اجحاف میشود، و از نیروهای غیر بومی استفاده می کنند، در برخی پروژه های آبادانی مناطق آنجا هنوز غفلت میشود و روستائیان و کشاورزان دچار مشکلات متعدد من جمله مهاجرت و اعتیاد جوانانشان هستند. کمبود امکانات رفاهی و آموزشی باعث ترک تحصیل دانش آموزان و حتی جاماندن از تحصیلات ابتدایی بشوند. در این مواقع مبلغ ابتدائا باید سرتا به پا مستمع خوبی برای شنیدن درد و دل مردم باشد و بعد این مشکلات را بپذرید و انتقادات را قبول کند. نه اینکه در صدد پاسخ گویی به آنها و توجیه کردنشان بربیاید. باید شجاع و حق طلب باشد تا بتواند حضور تحول آفرینی در منطقه رقم بزند در غیر این صورت مخاطب هم به او اعتماد کافی جهت ارتباطات بعدی نخواهد کرد.
انتهای پیام/
[1] نهج اابلاغه-حکمت 73 -
[2] کافی ج 2 ص78-
[3] المحاسن ج1 ص201 -
[4] کافی ج3 ص 380-
R1013149/P1439/S4,37/CT4منبع: تسنیم
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.tasnimnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «تسنیم» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۶۳۰۰۰۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
هزینه فایده سفر رئیس جمهور به پاکستان
محمد حسین بنی اسدی، سرکنسول سابق ایران در لاهور پاکستان و کارشناس مسائل شبه قاره در یادداشتی برای جماران نوشت:
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان به‌دعوت آقای شهباز شریف نخست وزیر پاکستان، در راس یک هیئت عالی رتبه سیاسی ، اقتصادی ، امنیتی و فرهنگی و به منظور یک دیدار سه روزه رسمی در تاریخ سوم اردیبهشت وارد اسلام آباد پایتخت پاکستان شد . ابراهیم رئیسی پس بازدید از دو شهر بزرگ لاهور و کراچی در تاریخ پنجم اردیبهشت این کشور را به مقصد سریلانکا ترک کرد.
ابراهیم رئیسی در بدو ورود به اسلام آباد از سوی آقای ریاض حسین پیرزاده وزیر مسکن پاکستان مورد استقبال قرار گرفت . رییس جمهور کشورمان در کاخ نخست وزیری مورد استقبال شهباز شریف نخست وزیر قرار گرفت و طی اقامت در اسلام آباد علاوه بر نخست وزیر با آصف علی زرداری رئیس جمهور ، ایاز صادق رئیس مجلس نمایندگان، یوسف رضا گیلانی رئیس مجلس سنا و ژنرال عاصم منیر فرمانده ارتش پاکستان دیدار و گفتگو کرد.
طبعا در این گفتگوها طیف گسترده ای از موضوعات سیاسی، اقتصادی، امنیتی، فرهنگی در حوزه دوجانبه، منطقه ای و بین المللی مورد گفتگو و تبادل نظر قرار گرفت که منجر به امضای هشت فقره سند شامل ٣ توافقنامه و ۵ یادداشت تفاهم مشترک بین ایران و پاکستان به شرح زیر شد : ١. موافقتنامه امنیتی ٢. موافقتنامه قضایی در امور مدنی و تجاری ٣. موافقتنامه در امور بهداشت دامی ۴. یادداشت تفاهم ایجاد مناطق آزاد و مناطق ویژه اقتصادی ۵. یادداشت تفاهم توسعه منابع انسانی پاکستان ۶. یادداشت تفاهم تبادل فیلم‌های سینمایی ٧. یادداشت تفاهم شناسایی متقابل استاندارد ٨. یادداشت تفاهم همکاری های حقوقی .
سرانجام این دیدار با صدور یک بیانیه مشترک مرسوم در سفرهای سطح بالا به اتمام رسید و آقای رئیسی اسلام آباد را به مقصد لاهور و کراچی ترک کرد.
دیدار رییس جمهور به پاکستان قبل از تنش اخیر بین ایران و اسرائیل تنظیم شده بود و ارتباطی با تحولات اخیر در آسیای غربی نداشت.گرچه توسط برخی شخصیت‌ها اشاراتی به اقدام شجاعانه ایران در هدف قرار دادن اسرائیل شد.
طی این سفر رسانه های پاکستان در سطح گسترده ای به پوشش خبری پرداختند. در سفر به لاهور و کراچی نیز مجموعه ای از برنامه‌های عمدتا فرهنگی و دیپلماسی عمومی برای رئیس جمهور و همسرش تدارک دیده شد که انعکاس گسترده ای در ایران و پاکستان داشت. در نظام‌های فدرال مانند پاکستان سروزیر ایالت یا استاندار و وزیران ایالات هیچگونه اختیار مذاکره و تبادل نظر در امور کلان مثل سیاست خارجی، دفاعی، امنیتی و اقتصادی ندارند و صرفا سفر رئیس جمهور به این دو ایالت در چارچوب دیپلماسی عمومی قابل ارزیابی است .
تبادل سفر و گفتگو های مستمر و مستدام در سطوح عالی بین دو کشور همسایه امری پسندیده و ضروری است مشروط بر اینکه اینگونه سفرها به نتایج ملموس منجر و موازین معمول و تشریفاتی در شأن دو کشور نیز مراعات شود. به تعبیری مورد اشتیاق طرفین و به صورت مرضی الطرفین صورت گیرد ، در این سفر مواردی احساس می شود که نشان از عدم اشتیاق طرف پاکستانی می دهد از جمله در حوزه تشریفات و استقبال از رئیس جمهور کشورمان نوعی عقب گرد نسبت به گذشته احساس می شود .
به یاد دارم در سفر آقای روحانی به اسلام آباد در سال ۹۵ که شخصا شاهد بودم در همین فرودگاه شخص نواز شریف نخست وزیر وقت در پایین پلکان هواپیما از آقای حسن روحانی استقبال کرد و به نشانه احترام چند توپ نیز شلیک شد، به هنگام خروج نیز شخص رئیس جمهور آقای ممنون حسین در فرودگاه مهمان را بدرقه کرد و طی اقامت کوتاه آقای حسن روحانی دو مراسم ضیافت نخست وزیر و رئیس جمهور پاکستان برگزار شد.
اکنون در این سفر حضور وزیر مسکن پاکستان آقای ریاض حسین پیرزاده جای پرسش است و در عرف دیپلماتیک نوعی کاهش مراسم تشریفات سفر تعبیر می شود.
دست آوردهای سفر شامل هشت فقره سند فوق الذکر ، نامگذاری خیابانی به نام ایران ، دکترای افتخاری به رئیس جمهور ، بیانیه مشترک و چند مراسم فرهنگی و باز دید از چند مکان فرهنگی برای رییس جمهور و همسرش در مجموع از وزانت و اعتبار در چنین سطحی برخوردار نیستند.
اسناد امضاء شده در این سفر نیز از اهمیت و جایگاه خاصی حکایت نمی کند، به ویژه یادداشت تفاهم ها در شأن یک چنین دیدار عالی رتبه نیست و حتی در سفر مدیران میانی نیز قابل حصول بود .
هدف‌گذاری ده میلیاردی مبادلات تجاری بین دو کشور نیز با توجه به تحریم‌های ایران و تاکید پاکستان بر رعایت این تحریم ها اقدامی حساب شده تلقی نمی شود به ویژه اینکه طی چند دهه گذشته دو کشور حتی نتوانسته اند سطح مبادلات خود را به ۵ میلیارد برسانند، حال ناگهان سطح ۱۰ میلیارد دلار را هدف گذاری کرده اند. همزمان با این سفر سخنگوی وزارت خارجه آمریکا بار دیگر پاکستان را تهدید به تحریم کرد و گفت احتمال تحریم کشورهایی که به دنبال همکاری تجاری با ایران هستند وجود دارد.
مبتکر هدف‌گذاری سطح ده میلیارد دلاری بین دو کشور باید روشن سازد در حالی که چندین سال است ایده شعار پنج میلیاردی توسط ایران ناکام مانده، حال چگونه و با چه ابزاری ده میلیارد دلار هدف‌گذاری شده آنهم با وحود تحریم ها و ارتباط نداشتن ایران با نهادهای اقتصادی جهان .
صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران قبل از سفر رئیس جمهور کلیپی از میزان مبادلات تجاری ایران و پاکستان را با رقم حدود دو میلیارد دلار صادرات ایران و ۶۷۳ میلیون دلار صادرات پاکستان به ایران پخش کرد. رئیس جمهور نیز از هدف گذاری ۱۰میلیارد دلاری برای مبادلات تجاری بین دو کشور سخن به میان آورد، این در حالی است که تحریم های ایران عملا تجارت مستقیم با پاکستان را مختل کرده است.
سفر رئیس جمهور به دو شهر بزرگ لاهور و کراچی بسیار به جا و مناسب ارزیابی می شود ولی باید این نکته را در نظر داشت که مردم پاکستان به طور کلی نسبت به ایران از چنین ابراز احساسات و علاقه ای برخوردارند و لذا نباید آن را محدود و منحصر به این سفر آقای رئیسی کرد . این علاقه پاکستانی‌ها به ایران ریشه در تاریخ ، فرهنگ و پیوندهای مشترک تمدنی دارد که در نتیجه این عوامل و عناصر ، همدردی و همدلی و همراهی مردم پاکستان نسبت به ایران را ایجاد کرده است.
و اما ارزیابی نهایی از سفر رئیس جمهور به پاکستان:
تشریفات سطح پایین و دو روز سفر به لاهور و کراچی از نظر برخی بیانگر آن است که این سفر به اصرار طرف ایرانی صورت گرفته تا آقای رئیسی برای سفر به سریلانکا مستمسک سفر پاکستان را داشته باشد . پاکستانی‌ها در مراودات با کشورهایی مثل ایران به امتیازات اقتصادی چشم دوخته اند همان انتظاری که از عربستان و سایر کشورهای عربی دارند. ولی از قرار معلوم نسبت به امتیاز مالی از ایران مایوس شده و از طرف دیگر دندان های ما را شمرده و ذائقه مسئولین را تشخیص داده اند. از این رو با اظهارات ستایش گونه و مدیحه سرایی از قدرت و شوکت و عظمت ایران در گذشته و حال دل ما را خوش کنند. در این سفر هم برخی چهره ها از ایران به‌عنوان پادشاه جهان اسلام و شیر خاور میانه یاد کردند و البته از اینکه دل ما از عملیات وعده صادق خنک شده، سخن گفتند. ظاهراً این شگرد پاکستانی‌ها جواب هم داده و رضایت طرف ایرانی را نیز جلب کرده است.
قبل از انقلاب در پاکستان ، ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده ولی طی چهار دهه گذشته به مرور این جایگاه ایران تقلیل یافته و عربستان و کشورهای حوزه خلیج فارس جای آن را گرفته اند به طوریکه شهباز شریف اولین سفر خارجی خود را به عربستان اختصاص داد و متعاقب آن، وزیر خارجه عربستان در صدر یک هیئت اقتصادی و سیاسی به اسلام آباد سفر کرده و پیرامون چگونگی سرمایه گذاری در پاکستان به مذاکره پرداخت. قرار است در آینده نزدیک، یک هیئت شامل شرکتهای عربستانی برای اجرای این تفاهمات به پاکستان سفر کنند.
پاکستان زمانیکه انتظارات خود از ایران را عملی نمی بیند و از سوی دیگر روابط را در یک فاز بی اعتمادی و بعضآ چالشی مثل تشکیل گروه زینبیون، موشک‌پرانی و گروههای تجزیه طلب و تروریست می بیند طبیعی است که روی روابط با عربستان تمرکز بیشتری کند و به ایران صرفا نگاه نمایشی برای استفاده داخلی داشته باشد.
در مجموع سطح تشریفات پایین که پاکستان برای رئیس جمهور قائل شد و اسناد نه چندان مهم امضاء شده و دست آوردهای ناچیز سفر بیانگر این است که اینگونه سفرها ی تشریفاتی و تجملاتی بیشتر با پیگیری ایران صورت گرفته که وزارت خارجه مدیریت آن را به عهده داشته و احتمالا حوزه سیاسی و اقتصادی وزارت خارجه بیشتر به خاطر کسب اعتبار سعی در متقاعد کردن عالی ترین مقامات از جمله رئیس جمهور به انجام سفر نموده در حالیکه شأن و جایگاه رئیس جمهور کشور به مراتب بیش از این است که خرج اینگونه سفر های تشریفاتی با دست آوردهای اندک شود.
به نظر می رسد حوزه پاکستان در وزارت خارجه توجه ویژه شخص وزیر و سازمانهای نظارتی به برنامه ریزی های سطحی کسانیکه تجربه لازم را در امور پاکستان ندارند و با دادن اطلاعات نادرست تصمیم گیران کلان را دچار اشتباه کرده و اعتبار کشور را قربانی امیال اداری و صنفی خود می سازند، طلب می کند.
روابط با پاکستان برای ایران اهمیت حیاتی دارد و ایجاب می کند به جای این سفرهای تشریفاتی با دست آوردهای ناچیز به موارد و مطالب عمیق و سرنوشت ساز تامین کننده منافع ملی ایران تمرکز شود وگرنه فرصتهای موجود از بین می رود به طوری که ترمیم آنها در آینده پر هزینه و ناممکن خواهد بود.
حمله به نمازگزاران در گذره هرات افغانستان/ ۶ نفر شهید شدند