به نقل از «ایکنا»

اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)؛ شاخص داوری درباره «حوزه سکولار»

تاریخ انتشار: ۳ مهر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۷۶۸۰۳۳

حجت‌الاسلام حیدر همتی، مدیر موسسه آموزش عالی حوزه امام رضا(ع) که حوزه مطالعاتی خود را معطوف بحث فقه حکومتی کرده است و از صاحب‌نظران این حوزه به شمار می‌رود در گفت‌وگو با ایکنا به بررسی ریشه‌های اندیشه سکولار در حوزه علمیه پرداخت و عنوان کرد: دعوای اسلام و سکولاریسم مسئله دین و بی‌دینی نیست؛ بلکه مسئله قلمرو دین است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در فضای سکولاریسم هم شما نماز می‌خوانید، حج می‌روید و بودجه فرهنگی هم برای این امور می‌گیرید؛ پس سکولاریسم به معنای بی‌دینی نیست. مسئله سکولاریسم به این پرسش باز می‌گردد که قلمرو دین تا کجاست؟

وی اضافه کرد: اگر بخواهیم نسبت حوزه با سکولاریسم را تحلیل کنیم می‌توانیم از منظر تاریخی به بررسی موضوع بپردازیم. از منظر تاریخی آنچه واقع شده است و گزاره‌های تاریخی به ما نشان می‌دهد این است که پس از دوره غیبت امام عصر(عج) یک فضای جدیدی برای شیعه رقم خورد. اگر بخواهیم دوران پیش از غیبت را تحلیل کنیم باید به کتاب «انسان 250 ساله» مقام معظم رهبری اشاره کنیم. در خصوص زندگی سیاسی اهل بیت(ع) دو دیدگاه مطرح است که بر اساس یکی از آنها، از این دوره 250 ساله به عنوان دوره مقاومت و حرکت برای به دست آوردن حاکمیت دین تعبیر می‌شود. عملکرد فقهای ما در دورن غیبت وابسته به تحلیل ایشان از این دوران 250 ساله است.

استاد حوزه علمیه ادامه داد: هر دو دیدگاه معتقد است که دین، قابلیت اداره جهان را دارد اما یکی بر این باور است که این امر در زمان ظهور امام عصر(عج) روی خواهد داد. در اینجا این سوال مطرح می‌شود که در این «دوره میانه» ما چه وظیفه‌ای بر عهده داریم؟ این دیدگاه که نوعی نگرش منفعلانه به این دوره دارد تاریخ را بر اساس کنار آمدن با حاکمیت طاغوت تفسیر می‌کند. پیروان این دیدگاه بر نقاط خاصی از تاریخ زندگی اهل بیت(ع) مانند صلح امام حسن مجتبی(ع) و تعامل امام صادق(ع) با دربار عباسی و عنصر تقیه تأکید می‌کنند.

همتی در ادامه گفت: بر اساس دیدگاه مقابل، همه مواردی که در سیره و کلام اهل بیت(ع) یافت می‌شود پازل‌هایی هستند در جهت مقابله با حاکمیت طاغوت. به عنوان مثال در این نگرش از تقیه به عنوان حرکتی پنهانی و زیرزمینی برای حفظ قوا برای اقدام علیه حکومت در فرصت مقتضی تفسیر می‌شود؛ یعنی تقیه یک حرکت انفعالی نیست.

وی افزود: پس ما باید ببینیم دوران حیات اهل بیت(ع) به چه نحو تفسیر می‌شود. دعوای علمای شیعه دعوای درون‌گفتمانی است؛ والا در حوزه مبانی نظری و معرفتی همه علمای شیعه بر این باورند که حق حاکمیت تنها برای دین است و بعد از ظهور، همه ابعاد تمدنی تحت مدیریت الهی تحقق پیدا می‌کند. اما در دوره غیبت، تفاسیری که از دوره تاریخ زندگی اهل بیت(ع) ارائه می‌شود متفاوت است. به هرحال نظریه «ایستایی برای تحقق ظهور» با رویکرد کنار آمدن با حکومت‌ها در اندیشه فقها وجود داشته است.

کارشناس فقه حکومتی در ادامه خاطر نشان کرد: در اندیشه شیعه همواره حاکمیت با امام گره خورده بود و شیعه هیچگاه معتقد نبوده است که غیر امام بتواند حاکم باشد. در دوره غیبت هم رابطه اذنی و وکالتی حاکمان از سوی فقها مطرح بوده است؛ یعنی حاکمان خود را مأذون از سوی علما می‌دانستند. به عنوان نمونه، شاه عباس صفوی به نوعی از مرحوم کرکی اذن گرفته بود. لذا شیعه هیچ زمان تحت سلطه حاکمی که از سوی اهل بیت(ع) و نائبان آنها مأذون نباشد نرفته است.

حیدر همتی در ادامه گفت: نهایتا این قضیه که آیا دین باید جامعه و سیاست را مدیریت بکند یا خیر به نوع تفسیر ما از حرکت و تاریخ زندگی اهل بیت(ع) بر می‌گردد. مبنای مخالفان سکولاریسم نیز نظریه انسان 250 ساله است. اگر این مبنا پذیرفته نشود به راحتی می‌توان نظریه سکولاریسم دینی را مطرح کرد. خروجی این نظریه این است که ما هم باید همان‌گونه رفتار کنیم که اهل بیت(ع) رفتار می‌کردند و صرفا مدیریت دینی مردم را در اختیار علما قرار دهیم. طبق این اندیشه عنصر محوری دین هدر اعتقادات خلاصه می‌شود و ما ملزم به حفظ این اعتقادات هستیم. در عوض، دیدگاه مقابل بر مسئله تحقق عدالت در اجتماع تأکید می‌کند.

وی در ادامه سخنان خود تصریح کرد: یکی از نکات دیگری که در ارتباط با مسئله سکولاریسم مطرح است این است که شما دین را چگونه تعریف می‌کنید؟ یک دیدگاه، دین را صرفاً اعتقادات درونی می‌داند اما دیدگاه دیگر، دین را به عنوان تحقق عدالت عینی و اجتماعی تعریف می‌کند. دیدگاه اول ناظر به اعتقادات درونی است و به شاخص جامعه کاری ندارد. بر اساس دیگاه مقابل، جامعه‌ای که بهره‌مند از عدالت نباشد دیندار نیست؛ یعنی وصف دین را برای جامعه قرار می‌دهد اما دیدگاه پیشین، وصف دین را برای اعتقادات درونی افراد قرار می‌دهد.

مدیر حوزه علمیه امام رضا(ع) در ادامه به اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) اشاره کرد وگفت: در نگاه امام خمینی این قضیه به گونه‌ای دیگر رقم می‌خورد. حضرت امام می‌گوید: «همه دین سیاست است». این جمله از امام است. وقتی گفته می‌شود «همه دین سیاست است» فقه، به عنوان فلسفه عملی حکومت تلقی می‌شود.

وی افزود: اگر این داده‌ها در دست غربی‌ها بود به خوبی می‌توانست آن را به صورت دوره تکاملی تدوین کنند؛ الآن تاریخ فلسفه غرب بدین گونه است و مخاطب هیچ وقت میان ادوار مکاتب فلسفی احساس جدایی و بینونت نمی‌کند بلکه احساس تکامل می‌کند. امام اینجا یک نظریه متکامل مطرح کرده است. برخی نظرات امام را با رفتار آخوند خراسانی یا فلان فقیه مقایسه می‌کنند و می‌گویند فلانی این‌گونه نبوده است. در حالی که شما باید نگاه تکاملی به این جریان داشته باشید. اگر شما یک نگاه تکاملی داشته باشید در آن صورت یک بازخوانی از سیره نبوی رخ می‌دهد. به عنوان مثال در نتیجه همین نگرش، امام خمینی بحث «خطابات شرعیه» را مطرح می‌کند؛ یعنی خطابات شرعی معطوف فرد نیست، معطوف جامعه است.

همتی تأکید کرد: حاصل کلام اینکه وقتی تحولات معرفتی اتفاق بیافتد و پیوند دین و سیاست ایجاد شود من شخص فقیه باید وارد جامعه‌سازی بشوم. من فقیه وارد میدان عمل می‌شوم و شئون سیاسی و اجتماعی را بر عهده می‌گیرم و مدیریت می‌کنم. در امتداد این بحث نیز نظرات مختلفی ابراز شده است. مثلا برخی بحث تقدم فرهنگ بر سیاست را مطرح کردند و گفتند ما باید مدیریت فرهنگی جامعه را عهده‌دار شویم.

جریان‌شناسی حلقه شاگردان امام خمینی(ره)

وی افزود: اگر بخواهیم واقعیت قضیه را در نظر بگیریم بعد از حضرت امام یک جریان جدیدی در حوزه شکل گرفت به نام جریان شاگردان امام خمینی. شهید مطهری، بهشتی، مفتح و ... از جمله کسانی بودند که شاگرد علامه بودند ولی به جمع شاگردان امام خمینی ملحق شدند. این افراد به صورت عملی به اجتماع‌سازی دینی ورود پیدا کردند و در نتیجه، انقلاب اسلامی روی داد.

پژوهشگر فقه اسلامی ادامه داد: وقتی انقلاب اسلامی شکل گرفت در درون حوزه علمیه یک جریان سنتی وجود داشت که سیر گذشته خود را در پیش گرفته بود. حوزه سنتی متمرکز بر درس و بحث خودش بود و در محدود مسجد و هیئات مذهبی به فعالیت تبلیغی می‌پرداخت. بعد از انقلاب کبیر امام خمینی(ره) بعضی از این افراد به لحاظ اینکه شخصیت امام را قبول داشتند در ساختارهای حکومتی حضور پیدا کردند اما این بدان معنا نبود که از لحاظ معرفتی هم تحول پیدا کرده باشند.

وی گفت: در بحث تفسیر مبنای امام خمینی در نسبت دین و سیاست حوزه علمیه یک تفسیری ارائه کرد که پیروان این نظریه به جریان‌های چپ معروف شدند.این افراد گفتند اینکه امام گفته است «دین، عین سیاست است» یعنی قلمرو دین تا سیاست است. یعنی کار ما تا رفع طاغوت بود؛ یعنی مبارزه با طاغوت و استقرار حاکم اسلامی. ما یک حاکم اسلامی داریم، یک حکومت اسلامی. این افراد می‌گفتند ما شاه را کنار گذاشتیم و حاکم اسلامی استقرار پیدا کرد. فرهنگ، اقتصاد و ... باید بر اساس تجربه بشری مدیریت شود. ما یک بحثی داریم با عنوان «مدرنیته اسلامی» که با این جریان قابل انطباق است. در نتیجه انقلابیونی که شاگرد امام بودند نظریه امام را تا استقرار حاکم سیاسی فهم کردند.

حجت‌الاسلام همتی ادامه داد: جریان دومی که شاگردان امام به وجود آوردند ورود فقه در ساختارهای انقلاب اسلامی بود. پیروان این جریان به صورت فقیه در ساختارها حضور پیدا کردند؛ یعنی به جای اینکه فقه وارد ساختار جامعه بشود، فقها وارد ساختارهای جامعه شدند؛ یعنی دستگاه فقهی نیاورند. در نتیجه فقها در نهادهای مختلفی مثل اوقاف و قوه قضائیه و ... ورود پیدا کردند و همچنان جای نظام فقهی در این ساختارها خالی بود.

وی در معرفی سومین جریان اظهار کرد: جریان دیگری که از گفتمان امام خمینی(ره) برآمد مبتنی بر افرادی بود که وارد کار سیاسی شدند و دچار جناح‌زدگی شدند. برخی حوزویان به نام اینکه حوزه نباید سکولار باشد وارد جناح‌گرایی شدند. تفسیر آنها از سیاستی که امام می‌گفت سیاست‌زدگی بود.

همتی در مقام جمع‌بندی گفت: اگر بخواهیم حوزه کنونی را تحلیل کنیم باید برویم سراغ آسیب‌شناسی جریان‌های برآمده از گفتمان امام(ره). واقعیت قضیه این است که یک‌سری از شاگردان امام(ره) که صاحب تفکر بودند شهید شدند و بسط اندیشه امام(ره) اتفاق نیفتاد. مسئله سکولار بودن یا نبودن حوزه را باید در اندیشه امام سنجید. باید بررسی کنیم حوزه کنونی چه نسبتی با اندیشه امام دارد. باید یک معیار معرفتی تعریف کنیم و سکولار بودن یا نبودن حوزه را در نسبت با آن بسنجیم.

گفت‌وگو از مصطفی شاکری

انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: ایکنا امام خمینی سیاست دین حوزه علمیه سکولاریسم

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۷۶۸۰۳۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

اندیشه‌ امام در عملیات وعده صادق نمود پیدا کرد

ایسنا/خراسان رضوی امام جمعه مشهد گفت: امام اندیشه‌ای را نهادینه کرد که در اراده انقلاب، دفاع مقدس و اکنون عملیات وعده صادق نمود پیدا می‌کند.

آیت الله سید احمد علم الهدی ظهر امروز هفتم اردیبهشت در خطبه سیاسی نماز جمعه این هفته مشهد در حرم مطهر رضوی(ع)، با اشاره به ابعاد فرهنگی و دستاوردهای گسترده عملیات وعده صادق، اظهارکرد: این روزها نقل هر محفل و مجلسی، صحبت پیرامون دستاوردها و پیامدهای عملیات وعده صادق است و عمدتاً این مورد توجه قرار می‌گیرد که چقدر از این موشک‌ها به هدف نشسته و چند درصد رهگیری شده، اما مهمتر از همه، اراده قوی و مقتدرانه نیروهای مسلح ایران بود که اسرائیل را ذلیل کرد، هیمنه آن را درهم شکست و قلب مسلمانانی که حکام آن‌ها افراد دست‌نشانده، سرسپرده و بی‌لیاقت وابسته به جهان استکبار بودند را شاد کرد.

وی افزود: تمجیدی که از این عملیات در سطح عالم صورت گرفت، نسبت به ملتی بود که ۴۵ سال است در معرض تهاجمات و تحریم‌های پیوسته دشمن هستند، اما نه تنها عقب ننشسته‌اند، بلکه امروز در این منطقه پربلا میدان‌داری می‌کنند.

نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی با تأکید بر ضرورت حفظ فرهنگ انقلابی در اقشار مختلف مردم و به خصوص جوانان، خاطرنشان کرد: آن چیزی که نسل جوان ما باید درباره آن بیندیشد و ابعاد و سرمنشأ آن را دنبال کند، همین روحیه و فرهنگ انقلابی است. شما که شاهد این قهرمانی و قدرت هستید، امروز آن را لمس می‌کنید اما پیش از این‌ها، در دفاع مقدس بود که جهان درک کرد ایرانی‌ها هرگز در فتح‌المبین و خیبر عقب‌نشینی نمی‌کنند.

علم‌الهدی ادامه داد: یک عده افراد کوته‌فکر بودند که از همان روزهای اول به امام(ره) می‌گفتند شما با چه قدرتی می‌خواهید به مصاف شاهی بروید که دنیا پشت سر اوست. اما هدف برآورده شد، مردم آمدند، این نهضت را به سرانجام رساندند و با سینه خشک به مصاف گلوله داغ رفتند تا کربلایی که شنیده‌ایم، یکبار دیگر در خیابان‌های مشهد، تهران، تبریز، قم و اصفهان تکرار شود. امام اندیشه‌ای را نهادینه کرد که در اراده انقلاب، دفاع مقدس و اکنون عملیات وعده صادق نمود پیدا می‌کند.

نیازمند تجدید حیات فرهنگی هستیم

عضو مجلس خبرگان رهبری تصریح کرد: امروز این نگرانی وجود دارد که نکند فرهنگ انقلابی‌گری در جامعه و به خصوص نسل جوان توسط دشمن براندازی شود. وقتی بینش‌های انقلابی رو به ضعف بگذارد و چشم‌ها متوجه زرق و برق جریان‌های مادی باشد، بدیهی است که این فرهنگ تضعیف شود و آن زمان است که آن اراده قوی رو به ضعف خواهد گذاشت.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی امام جمعه مشهد، وی تأکید کرد: ما به یک تحول و تجدید حیات فرهنگی نیاز داریم تا نسل آینده بتواند در بستری از جهت‌گیری‌های انقلابی ملت رشد کند. این تحول هم باید از ناحیه ملت و دولت به صورت همزمان باشد؛ ملتی که فراتر از فرهنگ مشتری‌مداری در میدان باشد و دولتی که مافوق یک ناصح مشفق، برای صیانت از فرهنگ هزینه بدهد.

علم‌الهدی گفت: اینکه شما بنده را ببینید و بابت حضور بانوان بدحجاب در بافت پیرامون حرم گلایه کنید، این همان منطق مشتری‌مداری است. عزیز من، فقط به گفتن ما نیست، بلکه مردم و به خصوص جوانان متدین ما باید خودشان میدان‌داری کنند. از سوی دیگر، حکومت هم باید فراتر از یک ناصح مشفق، در میدان باشد و هزینه‌های اجرای فرهنگ را بپردازد، چون صیانت از فرهنگ، هزینه دارد. نمی‌شود ما در سازمان برنامه و بودجه بنشینیم برای همه چیز کشور برنامه‌ریزی کنیم و بعد دست آخر ببینیم چقدر پول باقی ماند و همان خرج فرهنگ شود.

امام جمعه مشهد اضافه کرد: اگر مردم بخواهند یک گوشه بنشینند، تماشاچی باشند و بگویند آقای خطیب نماز جمعه، آقای نیروی انتظامی، شما بیا این ناهنجاری را درست کن، اینطور نمی‌شود، زیرا جهت‌گیری انقلاب در جامعه ما با میدان‌داری مردم محقق می‌شود.

وی با اشاره به آیه ۱۱۲ سوره مبارکه هود، ادامه داد: خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید «فَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَمَنْ تَابَ مَعَکَ وَلَا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» یعنی اگر شما در جریان استقامت خود، یک اراده قوی در مردم ایجاد کردید اما پاسدار آن نبودید، این طغیان در برابر نعمتی است که خداوند بینا به شما عنایت کرده و در درگاه پروردگار حساب و کتاب خواهد شد. کسانی که در بعضی حرکت‌ها و جریان‌های مردمی، مدعی توسعه فرهنگ دینی هستند، باید بیایند جامعه دینی را توسعه دهند. این همان تحولی است که هم بر پایه دستگاه‌های حکومتی و هم مبتنی بر اراده مردمی، می‌تواند منجر به اقتدار مضاعف ملت در عرصه‌های مختلف شود.

انتهای پیام