به نقل از «ایرنا»

واکاوی چیستی شهادت و عزاداری عاشورا

تاریخ انتشار: ۴ مهر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۰۷۸۴۴۴۷

تهران- ایرنا- «چیستی شهادت و کیستی شهید»، «انقلاب اسلامی و آزادی»، «وضعیت مهاجران کار ایرانی در قفقاز» و «تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا» از مهمترین نشست هایی بود که هفته گذشته در کشور برگزار شد.

گروه اطلاع رسانی ایرنا در گزارش زیر مهمترین نشست های پژوهشی را از بازه زمانی 24 تا 30 شهریورماه 1397 خورشیدی بررسی کرده است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

**چیستی شهادت و کیستی شهید
نشست «چیستی شهادت و کیستی شهید» در انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران برگزار شد.«آیت الله محمدسروش محلاتی» استاد حوزه علمیه به بحث پیرامون معنای شهادت بر اساس قرآن کریم و روایات و آرای فقها پرداخت و گفت: ارتباط این موضوع با این ایام خیلی روشن است. ما در طول زمان هیچ فرصتی را مناسبت‌تر از این ایام برای طرح موضوع شهید و شهادت نداریم. از طرف دیگر، هیچ موضوع دیگری در تاریخ اسلام مانند مسئلۀ عاشورا و کربلا مورد توجه نیست.

این استاد حوزه علمیه اظهار داشت: مساله شهادت برای ما جنبۀ صرفاً تاریخی ندارد و مربوط به گذشته نیست؛ بلکه این مساله به نحوی در فرهنگ ما، خصوصاً در سیاست ما به شکل پررنگی مطرح است و مطرح می‌شود. به این دلیل تأمل درباره این موضوع هم موجب شناخت هویت شیعه است و هم یک بررسی انتقادی نسبت به موضوعی است که در جامعه خودمان هرروز با آن مواجهیم. چنین نیست که باب شهادت مسدود شده باشد و این موضوع برایمان صرفا تاریخی باشد؛ بلکه موضوعی عینی، عملی و کاربردی است.

او توضیح داد: نخستین مطلب این است که شهادت چیست؟ ما در منبع اولی خودمان که قرآن باشد این تعبیر را به این معنای خاص نداریم. کلمۀ شهید در قرآن به کار رفته، اما به معنای کسی که در جنگ کشته می‌شود نیست. پیامبر (ص) و امت اسلامی به عنوان شهید معرفی شده‌اند.

شهید به معنای گواه، الگو و نمونه ذکر شده است. همه این امت باید در رتبه‌ای قرار گیرند که برای عالم بشریت نمونه خوبی باشند. شهید در قرآن به کار رفته، اما نه با معنا و مفهومی که ما می‌شناسیم. بعد از قرآن، در سنت تعبیر شهید زیاد به کار رفته است. در قرآن کریم به جای واژه شهید، تعبیر دیگری است و آن تعبیر «مقتول در راه خدا» است.

این کارشناس علوم اسلامی خاطرنشان کرد: فقها هم شهید را به همین معنا تفسیر کرده‌اند. در بسیاری از روایات ما هم به جای کلمۀ شهید همین واژه به کار رفته است. در سنت اسلامی هم واژه «شهید» به کار رفته و هم واژه «قتل فی سبیل الله» و این 2 مترادف با هم تلقی شده است.

آیت الله محلاتی در ادامه افزود: یک احتمال دیگری در این‌جا به نظر می‌رسد و آن اینکه مقصود از راه خدا هر کاری از ناحیۀ انسان است که مورد رضایت و خوشنودی خدا باشد؛ یعنی آن‌چه خداوند می‌پسندد و برای خدا باارزش است.

این استاد حوزه علمیه به مساله جنگ با داعش اشاره کرد و توضیح داد: در این باب یک مشکلی وجود دارد و آن مشکل، جنبه کاربردی قضیه است. ممکن است افرادی بگویند ما در راه خدا می‌جنگیم و اتفاقاً، طرف مقابلی که با او جنگ می‌شود هم بگوید ما هم برای خدا می‌جنگیم؛ مثل گروه داعش. نیرو‌های داعش که از همه چیز خود می‌گذرند و بعضاً تحصیل‌کرده هم هستند با انگیزه الهی در صحنه حاضر می‌شوند. برای حل این مشکل علمای ما یک قیدی زده‌اند. این قید در قرآن نیست، ولی در فقه هست. آن قید این است که قتال فی سبیل الله یعنی قتال با اذن و اشراف امام معصوم. با این کار خواسته‌اند مساله قتال را از اختیار انسان‌های عادی خارج کنند.

**انقلاب اسلامی و آزادی
نشست «انقلاب اسلامی و آزادی» در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد. «شریف لکزایی» مدیر گروه فلسفه سیاسی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه آزادی یکی از مفاهیم فربه، پر سر‌ وصدا و چالش‌برانگیز است که نیاز به کارهای جدی نظری دارد، گفت: پیشینه و تمنای آزادی در دوره معاصر در ایران به‌اندازه‌ای بوده است که به 2 انقلاب و حرکت اجتماعی انجامیده که یکی نهضت مشروطه و دیگری انقلاب اسلامی است.

لکزایی با بیان اینکه نهضت مشروطیت و انقلاب اسلامی حرکت‌هایی برای تمنای آزادی بوده است، بیان داشت: در نهضت مشروطه حریت در مقابل استبداد مطرح است و وقتی عدالت هم مطرح می‌شود، در نسبتی با آزادی و حریت خود را نشان می‌دهد که به دلایل مختلفی نهضت مشروطیت ناتمام ماند و ما به نتیجه آزادی نرسیدیم.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه نزاع بر سر آزادی هم به لحاظ نظری و هم به لحاظ عملی تا انقلاب اسلامی استمرار پیدا کرده است، اظهار داشت: یکی از شعارهای اصلی انقلاب اسلامی، آزادی است و آزادی در انقلاب اسلامی تنها در بعد داخلی نیست بلکه در بعد خارجی هم تأکید می‌شود که منظور، آزادی از استعمار خارجی است.

وی با بیان اینکه تعابیر مهمی از امام خمینی(ره) و دیگر متفکران انقلاب اسلامی در رابطه با آزادی وجود دارد که این بحث را از لحاظ نظری پشتیبانی می‌کند، تصریح کرد: شعار استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی برخاسته از مبانی فکری جمهوری اسلامی است و متون دانشی ما نظیر فلسفه و کلام معمولاً این بحث را پوشش می‌دهند و امام؟ره؟ هم در بحث طلب و اراده، مفهوم اختیار و آزادی انسان را موردبحث قرار داده است.

لکزایی با اشاره به اینکه ما در مشروطه با دوگانه آزادی و امنیت مواجه بودیم و آزادی را به نفع امنیت کنار گذاشتیم، عنوان کرد: در انقلاب اسلامی با توجه به خشونت‌هایی که از طرف منافقان به وجود آمد، باز تا حدی با این مشکل مواجه شدیم.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی خاطرنشان کرد: تعبیر جدیدی که در باب مفهوم آزادی در انقلاب اسلامی تولید شده است، به معنی ایجاد و خلق فرصت رشد و پیشرفت برای همگان و رفع موانع پیشرفت و زندگی آزادانه برای تمام مردم است که در انقلاب اسلامی نمود پیدا کرده است.

«رجبعلی اسفندیار» عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، آزادی را یکی از بنیادها و مؤلفه‌های اساسی اسلام دانست و توضیح داد: در اسلام از آزادی به‌عنوان حق اولیه، فطری و مطلق بشر تعبیر می‌شود.

اسفندیار با بیان اینکه آزادی در انقلاب به معنای رهایی از سلطه بیگانگان، استقلال فکر و بیان و عدم تقلید به‌مثابه حق فردی و اجتماعی بشر تعریف شده است، گفت: آزادی از مفاهیم مؤکد در قرآن و سنت محسوب می‌شود و به‌عنوان ارزش والای انسانی در قاب قیام عاشورا متجلی است و در انقلاب اسلامی ایران مفهوم آزادی از مفاهیم اصلی به‌شمار می‌رود.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به مبانی فقهی و حقوقی آزادی اشاره کرد و اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین مبانی فقهی آزادی، نفی سلطه و عدم جواز سلطه بیگانگان بر جوامع اسلامی است؛ مبنای دوم، اصل عدم ولایت بیگانگان است، به این معنا که در نظام مردم‌سالاری دینی به‌وسیله رأی مردم، ولایت کسی پذیرفته می‌شود که مورد تأیید خداوند و شرع باشد و غیر از آن، ولایت هیچ‌کس دیگری پذیرفته نیست.

**وضعیت مهاجران کار ایرانی در قفقاز
نشست «وضعیت مهاجران کار ایرانی در قفقاز» در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
«جواد مرشدلو» استاد تاریخ دانشگاه تربیت مدرس پس از ارایه مقدمه ای در باب معرفی محققانی که در حوزه مناسبات کارگری در قفقاز کار تحقیقی انجام داده اند به زمینه تحول اجتماعی و اقتصادی باکو به عنوان یکی از مهمترین شهرهای قفقاز جنوبی پرداخت و بیان داشت: از 1870 میلادی/ 1290 ق به بعد ما با باکوی صنعتی مواجه می شویم که زمینه مهاجرت گروه های وسیعی از مهاجران کار ایرانی را فراهم می آورد. مهاجرانی کار در سه حوزه نفت، نساجی و راه آهن مشغول به کار می شوند.

مرشدلو تصریح کرد: طبق پژوهش هایی که تورج اتابکی و حسن حکیمیان انجام داده اند جمعیت مهاجران ایرانی در 1870تا 1913 میلادی 1290 / 1314 ق بین 60 تا 300 هزار تَن در سال ذکر شده است. اینها مهاجرت هایی بوده که ثبت شده اند. البته تقریباً به همین میزان نیز افرادی بدون پاسپورت و بدون ثبت شدن آمارشان به آن طرف مرز تردد می کردند.

استاد تاریخ دانشگاه تربیت مدرس عنوان داشت: وضعیت عمومی کارگران مهاجر ایرانی در قفقاز وضعیت مناسبی نبود و آشفتگی بسیاری در وضعیت آنها اعم از تحقیری که می شدند و کمبود امکانات لازم و نظایر آنها وجود داشت. پیدایش فرهنگ کار جدید مبتنی بر زیست کارگر صنعتی نیز شکل گرفت که جای تحقیقات بیشتری دارد. بررسی وضعیت اجتماعی ایرانیان مهاجر در قفقاز می تواند به درک نسبی از وضعیت ایران در سال های جنگ جهانی اول کمک شایانی کند.

«علی کالیراد» استاد تاریخ دانشگاه تهران به تشریح وضعیت مناسبات کنسول ها و کارگزاران دیپلماسی ایران با مهاجران و کارگران پرداخت و درباره چالش مداوم میان این گروه ها توضیح داد: در نشریه های مختلف گزارش هایی از سوءاستفاده های مالی کنسول های ایران از مهاجران و کارگران ایرانی وجود دارد. پس از انقلاب اکتبر روسیه اهمیت نمایندگی های دیپلماتیک ایران در قفقاز در حاشیه قرار گرفت. با وقوع انقلاب در روسیه کشمکش هایی میان تشکل های کارگری و کنسولگری ها رخ داد. در باکو تشکل های کارگری زمام امور را از کنسولگری ها خارج کرده و عملاً کنسولگری ها را اشغال کردند.

کالیراد خاطرنشان کرد: پس از انقلاب روسیه در1917 میلادی نگرانی های جدی نسبت به انتقال ایدئولوژی بلشویک ها به ایران وجود داشت و همینطور دولتمردان ایرانی نگران بودند این امر بهانه ای شود تا انگلیسی ها کشور را تصرف و استقلال کشور بیش از پیش دچار اختلال شود. در 1918-1920 م کنسول های وقت ایران حافظ منافع انگلیش و فرانسه در این مناطق است. هنگامی که مسیون های انگلیس در ولادی قفقاز بدست بلشویک ها دستگیر می شوند این کنسول ایران غفار خان فرید السلطنه است که پی گیر وضع آنان می شود.

این استاد تاریخ دانشگاه تهران یادآور شد: بلشویک ها تنها نماینده خارجی را که در قفقاز به رسمیت می شناسند نمایندگی ایران بود. اینجا بود که کنسولگری ایران در قفقاز و تفلیس نقش واسطه ای میان کشورهای دیگر با بلشویک ها را عهده دار می شوند. یکی از تهدیداتی که برای نمایندگی ها ایرانی وجود دارد تشکل های کارگری هستند که هر از چند گاهی به نمایندگی های ایران حمله می کنند.گروهی که خودشان را «حزب کمونیست ایرانیان» می نامیدند به کنسولگری های ایران حمله می کردند.

**تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا
نشست نقد و بررسی کتاب «تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا» در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب نقد و بررسی شد. «محمد مشهدی نوش‌آبادی» مولف کتاب «تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا» با تاکید بر اینکه تعریف تصوف در کتاب به معنای اعم آن گرفته شده، ادامه داد: صوفیه در این کتاب مشتمل بر اهل فتوت، قلندریه و... است و وجه مشترک همه آنها نگاه زیباشناختی‌شان به مقوله دین است. این گروه‌ها هر یک به شکلی در آیین عزاداری تاثیرگذار بودند بدین صورت که برخی از آیین‌ها را مانند تعزیه اهل فتوت ابداع کردند و از طرف دیگر نیز صوفیه برخی از عناصر آیینی را از فرهنگ شرقی به سنت شیعی منتقل کردند به طور مثال در این فرایند تاثیر زیادی از هنرهای چینی گرفته شده و اساساً طوق‌ سنت 2 هزارساله در چین دارد و از طریق ترک‌ها وارد ایران شده است.

مشهدی نوش آبادی بیان داشت: سعی من در این اثر این بوده که نشان دهم به لحاظ نظری اثبات کنیم که چگونه قلندریه به طرف عزاداری آمده است. گفته می‌شود که قلندریه در دوره ایلخانی ظهور یافته هر چند نظراتی وجود دارد که بیان می‌کند قلندریه پیش از این دوره تاریخی هم وجود داشته و اتفاقاً در دوره ایلخانی انحطاط یافته است اما من معتقدم قلندریه اساساً تا این دوره وجود نداشت.

مولف کتاب «تصوف ایرانی و عزاداری عاشورا» با بیان اینکه قلندران اشکال آیینی داشتند که تحت تاثیر بودای تبتی بوده است، تصریح کرد: این سنت‌ها از طرف قلندریه وارد سنت ایرانی و شیعی شدند هر چند در میان صوفیه اقبال چندانی نداشتند و حتی در برخی از سنت‌های صوفیه از قلندریه به عنوان هرزه رویان بی اصل و نسب یاد شده است. به هر حال از دوره ایلخانی به بعد زمینه‌های ظهور سنت‌های قلندریه در آیین‌های عزاداری شیعی فراهم شد.

وی با بیان اینکه مهمترین کتابی که تاکنون درباره عزاداری وجود دارد «روضه‌الشهدا» است عنوان داشت: باید در نظر داشت که سنت روضه خوانی به نوعی سنت نقالی بوده و در تعزیه خوانی در صورت و معنا بسیاری از عناصر از جمله اسم اشخاص از کتاب روضه‌الشهدا گرفته شده است.

مشهدی نوش آبادی یادآور شد: آنچه که ماحصل این کتاب به ما نشان می‌دهد این است هیچ آیینی در ایران نبوده که عزاداری‌های محرم آن را جذب نکند به طور مثال سنت سنگ زنی جذب آیین‌های عزاداری شده است.

«افشین داورپناه» معاون فرهنگی پژوهشی موسسه خانه کتاب و انسان‌شناس با بیان اینکه شاه نعمت‌الله ولی نخستین کسی است که نسخه‌ای شیعی از تصوف را ارایه می کند، گفت: تصوف تاکیدی در سخنان بزرگانش درباره سنت گریه کردن و تنومند کردن آیین‌های عزاداری وجود ندارد و از همین منظر محل اختلافی است که آن‌ها را مورد تخطئه قرار دهند که برای گریه کردن بر سیدالشهدا یا عاشورا احترامی قایل نیستند در صورتی این گونه نیست و با وجود احترام بسیار عرفا برای شهادت اما اعتقادی بر ایجاد مناسک برای آن ندارند.

به گفته داورپناه، همچنین اگر در دوره پهلوی اول و دوم تاریخ تصوف را در استان‌هایی چون کرمانشاه، شیراز و ... مطالعه کنید می‌بینید که فرضیه کتاب که مناسک عاشورایی در بین صوفیه پررنگ‌تر است زیر سوال می‌رود. اما سطحی از صوفیه وجود دارد که عام‌تر است و با توجه به رگه‌هایی از عرفان و تصوف در آن می‌توان آن را در فتوت‌نامه‌ها و آیین‌های سخنوری جستجو کرد.

معاون پژوهشی فرهنگی خانه کتاب در ادامه افزود: یکی از مهمترین آیین‌هایی که در عاشورا و تاسوعا مورد توجه قرار می‌گیرد آیین سخنوری است البته این آیین بعد از دوره قاجار در سطح دراویش عامه بیشتر مطرح است پس بر همین مبنا این فرضیه کتاب که نقش صوفیه تا این حد در آیین‌های عزاداری پررنگ است زیر سوال می‌رود.

این انسان شناس با بیان اینکه کتاب مباحث جدی را دنبال می‌کند اما زمانی که به دوره قاجار می‌رسد به راحتی از آن عبور می‌کند، توضیح داد: ما در دوره‌های افشاریه، زندیه و قاجاریه انواع صوفی‌گری مانند درویشی را می‌بینبم و استان‌هایی مانند کرمان، اصفهان، شیراز و ... به خانقاه اصلی دراویش تبدیل می‌شود. این گروه از دراویش با عموم مردم سر و کار دارند. از طرفی دیگر باید توجه داشت که عقبه فرهنگی این دراویش هم غیر ایرانی است و برخی از بزرگان متصوفه مانند خاکسار در هند پرورش یافته‌اند. اما این کتاب از تمامی این مسایل به سرعت عبور می‌کند.

پژوهش9370**9131

منبع: ایرنا

کلیدواژه: اجتماعي نشست ها و همايش ها فعاليت هاي پژوهشي بررسي يك هفته

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۰۷۸۴۴۴۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

۴۰ عنوان کتاب جدید از منشورات رهبر معظم انقلاب در نمایشگاه کتاب

۴۰ عنوان کتاب جدید از انتشارات انقلاب اسلامی شامل کتاب‌هایی است که از اردیبهشت ۱۴۰۲ به بعد چاپ شده‌اند و ۱۴ عنوان نیز برای نخستین بار در نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.

«حدیث زندگی» عنوان مجموعه‌ای ۶ جلدی از انتشارات انقلاب اسلامی است که ۳ جلد از آن در نمایشگاه کتاب امسال در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد. این مجموعه شامل شرح احادیث حضرت آیت‌الله خامنه‌ای است که در ابتدای جلسات درس خارج فقه از سال ۶۹ تا ۹۵ مطرح شده و برای نخستین بار مجموعه این احادیث منتشر می‌شود. گزیده‌ی احادیث «مکارم‌الاخلاق»، «النوادر» و «امالی الصدوق» به انتخاب و شرح حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (مدّظلّه‌العالی) عناوین کتاب‌هایی هستند که در نمایشگاه کتاب عرضه می‌شود.

کتاب «گنجینه‌ی بی‌پایان» مجلّد جدید مجموعه چهارجلدی «شرح نهج‌البلاغه» است که دربرگیرنده‌ی شش گفتار از بیانات حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای است که به مسئله شناخت و بررسی جایگاه، اهمیت و ویژگی‌های نهج‌البلاغه می‌پردازد. ۳ عنوان دیگر این مجموعه، «منشور حکومت علوی»، «راه روشن مدیران» و «نبوتها» را شامل می‌شود که پیش از این منتشر شده بودند و در حال حاضر، با ویرایش، صفحه‌آرایی و طرح جلد جدید ارائه شده‌اند.

«مروری بر بیانات حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای درباره‌ی موسیقی» به قلم حجت‌الاسلام مهدی گرامی‌پور، «روایت تولید؛ سیره‌ی اقتصادی معصومین (ع) در اندیشه‌ی حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای» نوشته حجت‌الاسلام حمید سبحانی‌صدر، «درآمدی بر نظریه‌ی تعلیم و تربیت در بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای» نوشته‌ی دکتر حسن ملکی، «درآمدی بر علوم انسانی اسلامی در اندیشه‌ی حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای» نوشته حجت‌الاسلام سیّدمهدی موسوی و «بازسازی انقلابی در ساختار فرهنگی در اندیشه‌ی حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای» نوشته مهدی جمشیدی، دیگر عناوین تازه انتشارات انقلاب اسلامی در نمایشگاه کتاب تهران هستند.

«روایت اوّل‌شخص از شخصِ اوّل» نوشته مهدی قزلی است که شامل حاشیه‌نگاری‌های این نویسنده از دیدار‌ها و برنامه‌های رهبر معظّم انقلاب طی سال‌های ۸۸ تا ۹۸ است که برخی از آنها در پایگاه KHAMENEİ.IR منتشر شده بود و سیزده روایت نیز برای نخستین بار در این کتاب منتشر شده است.

انتشارات انقلاب اسلامی امسال رمانی نیز برای گروه سنی نوجوان عرضه خواهد کرد. «خاکسپاری دوّم بانوی مرگ» عنوان رمانی است که به قلم نیما اکبرخانی در ۲۸۰ صفحه منتشر شده است.

این انتشارات طبق روال سال گذشته برنامه ویژه‌ای به مناسبت میلاد حضرت معصومه (س) و روز دختر پیش‌بینی کرده است. توزیع محصولات و نمایش آثار متنوع با هدف ترویج کتاب و کتابخوانی از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز از دیگر برنامه‌های انتشارات انقلاب اسلامی خواهد بود.

منبع: ایرنا

باشگاه خبرنگاران جوان فرهنگی هنری ادبیات