ايران - روسيه؛ از نخستين حضور در درياي خزر تا فروپاشي شوروي
تاریخ انتشار: ۲۴ مهر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۰۹۹۵۶۷
خبرگزاري آريا - تهران- ايرنا- نخستين جلسه از سلسله نشست هاي واکاوي رژيم حقوقي درياي خزر عصر امروز (سه شنبه) در دانشکده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران برگزار شد.
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ايرنا، در اين نشست که عصر امروز (سه شنبه ) با حضور«الهه کولايي» مدير مطالعات اوراسياي مرکزي و استاد دانشگاه تهران، «عباس ملکي» استاد دانشگاه و رئيس مطالعات درياي خزر، کاوه بيات پژوهشگر حوزه اوراسياي مرکزي و «گودرز رشتياني » استاد گروه تاريخ دانشگاه تهران برگزار شد، به بررسي پيشينه روابط تاريخي و سياسي ايران و روسيه پرداخت .
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
در ابتداي نشست کولايي گفت: براي واکاوي رژيم حقوقي درياي خزر سه نشست درنظر گرفته شده است. نخستين نشست به دوره پيش از فروپاشي شوروي و تشکيل چهار کشور مستقل در اطراف درياي خزر بررسي مي شود.
وي افزود: نشست دوم نيز به ظرفيت هاي تجاري، فضايي و اقتصادي منطقه درياي مازندران اختصاص خواهد يافت و در نشست سوم نيز مدل، سناريو، دعاوي و مباحثي در باره رژيم حقوقي دريا بررسي خواهد شد.
** روابط تجاري و سياسي ايران با روسيه از منظر درياي مازندران
رشتياني نخستين سخنران اين همايش بود. وي با سخنان خود را با محور پيشينه تاريخي روابط ايران و روسيه و نخستين رويارويي دو کشور در درياي مازندران آغاز کرد.
استاد دانشگاه تهران گفت: در قرن شانزدهم و پس از کشف راه هاي دريايي، نياز به راه جديد براي روابط شرق و غرب به وجود آمد و آن مسير روسيه بود. روس ها با فتح آستارا خان در سال 1556 به ساحل اين دريا رسيدند و از همان روزهاي نخست بخش مهمي از روابط تجاري و سياسي ايران با غرب از مسير روسيه کنوني انجام مي شد.
وي با اشاره به تمايل تجار ايراني به تجارت از طريق درياي مازندران عنوان کرد: در قرن 16 و 17 ميلادي تمامي امور تجاري داخلي روس ها توسط ارامنه ايران انجام مي شد تا اينکه در سال 1717 ميلادي با قراردادي که سفير وقت روسيه با سلطان حسين صفوي امضا کرد، موضوع درياي مازندران مورد توجه قرار گرفت.
اين استاد دانشگاه ادامه داد: براساس اين قرارداد روس ها صاحب کنسولگري در در دو شهر ساحلي رشت و شماخيل مي شوند و از اين تاريخ به بعد حضور روس ها فعال تر و ارامنه به عقب رانده شدند تا اينکه دفتر تجاري روس ها در شماخيل مورد حمله لزگي ها قرار گرفته و بهانه پتر اول براي حمله سواحل درياي مازندران فراهم مي شود. در اين حمله نيروهاي روسي تا شهر رشت پيشروي کردند.
رشتياني پس از آن به قدرت گيري نادرشاه افشار در ايران و تلاش وي براي حضور در درياي مازندران اشاره کرد و گفت: قدرت گيري نادرشاه و امضاي دو قرارداد با روس ها باعث شد تا روس ها تمامي مناطق متصرفه ايران را ترک کنند و براي اولين بار مرز ميان دو کشور شکل گرفت.
استاد گروه تاريخ دانشگاه افزود: نادرشاه افشار تلاش موثري براي حضور در درياي مازندران داشت اما پس از قرارداد 1735 روس ها بازيگر اصلي درياي مازندران شده بودند. به همين دليل نادرشاه چند بار از روس ها حضور با کشتي را در درياي مازندران تقاضا کرد که در همه موارد روس ها به شدت مخالفت کردند. در اين جا نادرشاه افشار از يک انگليسي به نام جان التون براي به دست آوردن کشتي ياري گرفت و وي سرانجام دو کشتي مجهز به توپ تهيه کرد و به اين ترتيب برتري نظامي روس ها در درياي مازندران را برهم زد.
به گفته رشتياني، حضور نظامي در درياي مازندران براي روس ها بسيار مهم بود. با کشته شدن نادر آرزوي ايراني ها براي ايجاد يک نيروي درياي در درياي مازندران به فراموشي سپرده شده و دو کشتي که توسط جان التون ساخته شده توسط به آتش کشيده شد.
وي در ادامه در باره عهدنامه ترکمانچاي گفت: با عهدنامه ترکمانچاي ايران در کنار امتيازاتي که واگذار کرد از نظر تجاري نيز به روسيه وابسته شد و بيشتر وارد کننده و وابسته به تجارت با روسيه شد.
رشتياني با اشاره به آمارهاي موجود اظهار داشت: تا پيش از ترکمانچاي ايران دست برتر در روابط تجاري با روسيه داشت. مجموع صادرات ايران به روسيه تا سال 1801 ميلادي نشان مي دهد مجموع صادرات ايران به روسيه بيشتر از واردات از روسيه بود.
«جدا از فصل نخست عهدنامه ترکمانچاي که ايران طبق آن امتيازاتي را به روس ها واگذار کرد، در فصل هاي بعدي اگرچه حق کشتيراني تجاري ايران در درياي مازندران به رسميت شناخته شد اما حق کشتيراني نظامي از ايران گرفته شد.»
** انقلاب اکتبر روسيه تزاري
بيات سخنران بعدي اين همايش بود که روابط ايران و روسيه را پس از انقلاب روسيه بررسي کرد.
اين استاد دانشگاه گفت: انقلاب روسيه در سال 1917 فرصت تنفسي براي ايران بود چرا که از جانب روسيه لطمات گسترده اي ديده بود که تنها به صادرات و واردات محدود نمي شد. تحميلات سياسي، گرفتن گمرکات، بي اختياري در تعيين تعرفه ها، تخلف در خريداري و تمليک اراضي، اسکان اتباع و گسترش تابعيت روسي بخشي از لطمات روسيه به ايران بود. از اين رو اگر انقلاب 1917 رخ نداده بود چيزي از استقلال و حاکميت ايران برجاي نمي ماند.
اين پژوهشگر حوزه اوراسياي مرکزي ادامه داد: از همان روزهاي نخست انقلاب روسيه و با فرارسيدن تحولات گسترده در اين سرزمين، لزوم ايجاد ارتباط با دولت جديد و دموکرات روسيه به يکي از خواسته هاي اساسي مليون ايراني تبديل شد. اما به دليل کوتاهي دولت هاي وقت و وجود چند کابينه متزلزل و بي ثبات، انتخاب و اعزام يک هيات سياسي به روسيه تاخير يافت و با سقوط روسيه به انقلاب و جنگ داخلي ضرورت ايجاد چنين ارتباطي رنگ باخت.
به گفته وي، پس از گذشت دو سال با قدرت گرفتن بولشويک ها، روس ها بار ديگر به مرزهاي ايران نزديک شدند و ارتباط با روسيه ضرورت يافت به ويژه اينکه اين همسايه قديمي به دنبال صدور انقلاب خود بود.
بيات ادامه داد: در دوره وثوق الدوله مذاکرات با سه جمهوري آذربايجان، ارمنستان و گرجستان صورت گرفت و بر اعاده حق حاکميت ايران در حوزه درياي مازندران و تشکيل نيروي دريايي ايراني تلاش شد.
اين استاد دانشگاه عنوان کرد: پس از وي در دوره مشيرالدوله مذاکرات ايران و روسيه به صورت جدي دنبال شد. ايران به دنبال بر هم زدن موازنه منفي حضور نظامي انگلستان و شوروي در درياي خزر بود. از اين رو پس از مذاکراتي قرارداد 1921 امضا شد که در پي آن ايران از پرداخت بدهي هاي خود به روسيه معاف شد و اجازه فعاليت کشتي هاي تجاري را در درياي خزر يافت.
در اين قرارداد سه بند محرمانه اضافه شد؛ بر اساس بند اول، اگر قشون دشمن روسيه بخواهد از ايران به روسيه حمله کند و ايران قادر به جلوگيري نباشد روسيه حق داخل کردن قشون به ايران خواهد داشت و بند سوممقرر کرد که دولت متعهد شد عليه انتشار سوسياليزم و تشکيل اصناف در ايران اقدام نکند که اين بند در ايران مورد مخالفت قرار گرفت.
اين پژوهشگر حوزه اوراسياي مرکزي ادامه داد: معاهده 1921 اگرچه کاستي هايي در باره حق کشتيراني ايران در بحر خزر يا تداوم امتيازات روسيه در حوزه شيلات داشت اما از نظر فراهم شدن زمين خروج قواي بولشويک از ايران و خاتمه قائله جنگل اهميت داشت. اين قرارداد باعث شد روابط تازه اي ميان ايران با چند کشور ديگر درياي خزر شکل گيرد.
** ايران و شوروي پس از دهه 30
ملکي نيز به عنوان سخنران پاياني اين همايش به روابط ايران و روسيه در تاريخ معاصر پرداخت و گفت: روابط ايران و شوروي پس از دهه 30 آرام و عادي بود. با توجه به اينکه ايران يکي از متحدان نزديک ايالات متحده آمريکا بود مقامات ايراني دقت و واهمه زيادي نسبت به تحريک سردمداران کرملين داشتند.
اين استاد دانشگاه ادامه داد: رضاخان نگران اين بود که روس ها در کنار روابط اقتصادي خود با ايران، انقلاب کارگري مارکسيستي خود را که به صدور آن اهتمام داشتند، وارد ايران کنند که در نهايت اين تلاش نيز منجر به تاسيس حزب توده شد.
رئيس مرکز ملي مطالعات و تحقيقات درياي خزر افزود: رضاخان روابط ايران و روسيه را محدود ساخت. در اين دوره و در سال 1941 استالين تصميم گرفت نيروهاي شوروي را براي مقابله با آلمان وارد خاک ايران کند. سپس دولت شوروي 11 تن طلاي ايران را به کشور پس داد. شاه مخلوع نيز پس از پدر خود، بسيار دقيق و حساب شده فعاليت مي کرد تا بهانه اي به اتحاديه شوروي ندهد.
ملکي ادامه داد: در ميانه سال هاي 1337 و 1338 ايران دچار قحطي شد. در اين زمان روسيه تمايل داشت تا ايران را به کشورهاي کمونيستي ملحق کند زيرا به جز ايران و ترکيه همه کشورها کمونيست بودند. در اين ميان آمريکا به دنبال کمک به ايران بود.
به گفته اين استاد تاريخ دانشگاه، پس از انقلاب اسلامي، ايران تلاش داشت با شوروي روابط خوبي داشته باشد اما سه موضوع مانع مي شد؛ يکي شبکه جاسوسي شوروي در ايران، مسائل مربوط به افغانستان و ديگري جنگ ايران و عراق.
ملکي عنوان کرد: پس از عهدنامه 1921 ايران توافقات ديگري در باره درياي خزر با شوروي داشت. در اين قراردادها بر حق ماهي گيري ايران تاکيد شد. پس از 1921 به بعد عموما مرزها آرام بودند و عليرغم تمام علاقه اي که کمونيست به نفوذ در ايران داشت روابط اقتصادي کمابيش وجود داشت، در درياي خزر رژيم مشاع بود و مرزي وجود نداشت اما ايران خيلي از حقوق خود در درياي خزر استفاد نکرد.
**9283**1601**
انتهاي پيام /*
منبع: خبرگزاری آریا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۰۹۹۵۶۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
صد و پنجاه و پنجمین کاغذ خبر ایسکانیوز منتشر شد
کاغذ خبر عنوان مهم‌ترین اخبار و گزارش‌های ایسکانیوز است که در پایان هر روز منتشر می‌شود.
برای دریافت فایل پی‌دی‌اف حاوی لینک مطالب می‌توانید اینجا کلیک کنید.
تحویل سوخو 35
تحولی عظیم در همکاری نظامی ایران و روسیه
نقش مشکوک ویراستی در ویترین سازی برای مسئولان
قانون متعهدین به خدمت، منشا مشکلات صنفی دانشجومعلمان
کاهش تعداد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های آمریکا برای دومین سال متوالی
پویشی‌های دانشگاه آزاد اصفهان ۱۲هزار نفری می‌شوند
درخواست ۸۷۰ دانشگاه اروپایی برای افزایش بودجه تحقیق و توسعه
قدرت پهپادی ایران؛ وقتی دنیا را آب می‌برد، سلبریتی‌ها را خواب
دومین جلسه رسیدگی به اتهامات تتلو برگزار شد