به نقل از «ایکنا»

ارائه سبک جدید سفرنامه‌نویسی در «حاجی خودتی»/ ریشه‌های تاریخی نگرش جامعه به حج و «حاجی»

تاریخ انتشار: ۲۶ مهر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۱۲۱۸۴۷

به گزارش ایکنا؛ نشست نقد و بررسی کتاب «حاجی خودتی، خاطرات حج یک جامعه‌شناس» روز گذشته، 25 مهرماه، با حضور حسن محدثی، مؤلف، علی طهماسبی، پژوهشگر حوزه دین، محمود نجات‌حسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد و محمدباقر تاج‌الدین، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد به همت خبرگزاری ایکنا و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در سالن نشست‌های ایکنا برگزار شد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در آغاز نشست حسن محدثی به توضیح درباره انگیزه خود از نگارش اثر پرداخت و عنوان کرد: بنده تصمیم داشتم در مقدمه کتاب راجع به کتاب توضیحات مفصلی بنویسم و بیان کنم هدفم از نگارش کتاب چه بوده است ولی تصور کردم با اینکار مخاطب عام را می‌رنجانم و خسته می‌کنم؛ لذا پیشگفتار کوتاهی نوشتم تا مخاطب سریع به متن اصلی کتاب برسد. مهم‌ترین نکته درباره این کتاب، سبکی است که برای نگارش اثر انتخاب کردم.

وی افزود: من تصمیم داشتم کتاب را برای مخاطب عام بنویسم اما توانایی نوشتن با زبان عام را نداشتم. احساس کردم ناتوانم. تا قلم مناسبی برای این منظور بدست بیاورم 10 سال طول کشید. در نهایت از تجربیات سال‌ها وبلاگ‌نویسی خود کمک گرفتم تا سبک دیگری از نگارش را تمرین کنم. خوشبختانه من یک ویراستار حرفه‌ای در منزل دارم. همسرم که ویراستار هستند به من کمک کردند و سطحی از کارم مدیون نظرات ایشان است.

امروزه با واکنش شدید نسبت به فرهنگ دینی مواجه هستیم

این استاد دانشگاه اضافه کرد: ما در دوره‌ای به سر می‌بریم که مخاطب گوش شنوایی برای سخنان دینی ندارد. سخن گفتن از دین در حال حاضر با سخن گفتن از دین در دهه 50 تفاوت دارد. امروزه با واکنش شدید نسبت به فرهنگ دینی مواجه هستیم، خصوصا در بین جوانان. به همین خاطر من شیوه طنز را انتخاب کردم و سعی کردم تا جایی که ممکن است بن‌مایه‌های طنزآمیز را در اثرم به کار ببرم تا مخاطب من با شادی و لذت متن را بخواند. در کنار آن تلاش کردم بحث‌های جدی خودم را در لابه لای آن مطرح کنم. منتقدان باید ارزیابی کنند این شیوه نگارش موفق بوده یا خیر.

حسن محدثی در ادامه اظهار کرد: مورد بعد اینکه دینداران از زندگی دینی خود چیزی نمی‌نویسند. فکر می‌کنم این یک عیب است که در جامعه‌ای که مردمش دیندار هستند خاطرات و تجربیات دینی نوشته نمی‌شود و ابعاد زندگی دینی ناشناخته مانده است. مورد دیگر در خصوص این کتاب مسئله تقدس‌زدایی از جامعه دینی است. همواره نگاه رسمی به دین به شکل تقدس‌آمیزی درباره حج بحث می‌کند و وجوه منفی آن مورد بحث واقع نمی‌شود. حتی کتاب‌های دیگری که درباره حج نوشته شده است مثل کتاب جلال آل‌احمد خیلی فرهنگ دینی در جامعه اسلامی را نقد نمی‌کند.

وی افزود: من این کتاب را فرصتی دانستم تا فرهنگ دینی را نقد کنم. در لابه لای این بحث‌ها این مسئله مشهود است که من نگاه اصلاح‌گرایانه دارم و تا اطلاع ثانوی دیندار هستم؛ لذا سعی کردم نگاه اصلاح‌گرایانه خود را در اثر منعکس کنم. نگاه نقادانه و نگاه دینی اصلاح‌گرایانه مانند نخ تسبیحی است که کل متن رابه هم متصل می‌کند. نکته آخر اینکه انتخاب عنوان «خاطرات حج یک جامعه‌شناس» بدین جهت بوده است که بگویم ما جامعه‌شناسان هم هستیم و صدای خودمان را داریم؛ نه اینکه بخواهم در این اثر کار جامعه‌شناسی انجام دهم.

بر اساس گزارش ایکنا در ادامه نشست علی طهماسبی به بیان نظرات خود پیرامون اثر پرداخت و عنوان کرد: این کتابی نثر ساده‌ای دارد که می‌تواند مخاطب را با خودش همراه سازد؛ اما گاهی از ایهام‌هایی برخوردار است، مثلا چرا نویسنده به جای استفاده از عبارت «اعتقادات اسطوره‌ای» کلمه خرافه را نیاورده است؟ چون واژه اسطوره مورد مناقشه است و نمی‌شود اسطوره را با خرافی یکی دانست. اینکه در قرآن کریم گفته شده است: «إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِيرُ الْأَوَّلِينَ؛ اين جز افسانه‌هاى پيشينيان [چيزى] نيست» (مومنون/83) به این معنا نیست که قرآن افسانه است بلکه بدین معناست که این مطالب را گذشتگان گفته‌اند. از این جهت این کلمه ایهام دارد. البته شاید هم نویسنده در به کارگیری این واژه یک عمدی داشته است.

وی افزود: نکته دیگر در خصوص این کتاب این است که نویسنده به نقد رفتار حاجیان به ویژه حجاج آفریقایی‌ می‌پردازد، و به تبع آن آرزوی یک رفتار مدنی را دارد؛ ولی بعد به این مسئله پرداخته می‌شود که چرا سفر حج میان ایرانیان مذموم شده و لفظ حاجی اینقدر منفور تلقی می‌شود.؛ من در آخر بحثم به این نکته خواهم پرداخت.

وی ادامه داد: نکته بعدی اینکه تاویلات معناگرایانه در اثر خیلی زیاد است. این در حالی است که مولف درصدد بیان تجربه‌های زیستی خود است. تاویلاتی مانند بحث روح و شیطان خصوصا در بخشی که راجع به رمی جمرات است یکی از فرازهای جالب کتاب است. در یکی از صفحات کتاب به بیان اهمیت زندگی در تردید پرداخته می‌شود. این زندگی در تردید با همه رنج‌هایی که دارد مطلوب‌تر است از زندگی با ایمان کور و منجمد. این فراز از کتاب به نظرم از همه جالب‌تر بود.

پژوهشگر حوزه دین ادامه داد: ما معمولا برای اینکه به پرسش‌های بزرگ پاسخ دهیم می‌آییم و پاسخی حقیر مقابل پرسشی بزرگ می‌گذاریم. این از بزرگترین فاجعه‌هاست که در هر مسئله‌ای پیش می‌آید. من حرفم این است که کشتی گرفتن با پرسش‌های بزرگ آدم را به افق‌های جدیدتر می‌رساند. این از یک ایمان منجمد خیلی بهتر است. به نظرم از نکته‌های جالب کتاب این نکته است.

وی در ادامه عنوان کرد: می‌خواهم به پرسشی بپردازم که در آغاز سخنم مطرح کردم  و آن اینکه چرا در کتاب از حاجیان آفریقایی انتقاد می‌شود و بعد گفته می‌شود از اول انقلاب، لفظ حاجی بار منفی داشته است. آیا این موضوع صرفاً در جمهوری اسلامی ایران صادق است یا در سایر حکومت‌های تند مذهبی نیز وجود دارد. در قرآن کریم همواره عبارت «بیت الحرام» آمده است و عبارت «بیت الله الحرام» در هیچ کجای قرآن نیامده است. در قرآن عنوان «بیت العتیق» هم برای کعبه ذکر شده است. «عتیق» یعنی «آزادشده». به برده آزادشده «عتق» می‌گویند. «بیت العتیق» یعنی جایی که انسان‌ها در آن آزاد هستند و کسی حق ندارد به کسی دستوری بدهد.

طهماسبی افزود: قرآن کریم می‌فرماید: «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى؛ و چون خانه [كعبه] را براى مردم محل اجتماع و [جاى] امنى قرار داديم [و فرموديم] در مقام ابراهيم نمازگاهى براى خود اختيار كنيد» (بقره/125). بیت با مسکن فرق دارد. «بیت» جایی است که اعضای فامیل و آشنایان را در آن جمع می‌کنند و به تعبیر دیگر، محل اجتماع یک قوم است. «مثابه» یعنی تئوری ابتدایی برای یک پروژه‌ای که می‌خواهد به انجام برسد. به پیراهن «ثوب» می‌گویند چون اول طرح و الگوی آن را در ذهن تصور می‌کنند؛ مثل یک مهندسی که می‌خواهد خانه بسازد و اول ماکت آن را طراحی می‌کند. «مَثَابَةً لِلنَّاسِ» یعنی باید تمام شهرها مانند مسجد الحرام باشد.

ریشه‌های تاریخی ایجاد انحراف در سفر معنوی حج

وی در ادامه به ریشه‌های تاریخی ایجاد انحراف در سفر معنوی حج اشاره کرد و تصریح کرد: چه شد که حج یک چیز دیگری شد. بنی‌امیه خیلی به مقدسات مثل حج و نماز و ... توجه نداشتند. در زمان یزید سه واقعه حیرت‌انگیز اتفاق افتاد: ویران کردن کعبه، واقعه حرّه، قتل امام حسین(ع). این سه واقعه حکومت بنی‌امیه را بی اعتبار کرد. بعدا بنی‌عباس روی کار آمدند و گفتند ما می‌خواهیم عدالت را برقرار کنیم و ظلم بنی‌امیه را از بین ببریم.

وی افزود: منصور که از خلفای بنی‌عباس بود حرم کعبه را گسترش داد. وقتی طرح گسترش به انجام رسید نام «بیت الحرام» به «بیت الله الحرام» تبدیل شد و لقب امیرالمومنین که برای خلیفه استفاده می‌شد به «خلیفه الله» تغییر داده شد. به همین صورت بنی‌عباس لقب «الله» را بی هیچ ضابطه‌ای به کار می‌گرفتند. این در حالی است که قبل از نزول سوره توحید در آیات قرآن کلمه «رب» به کار می‌رفت که برای عموم مردم آشنا بود و بعد از نزول سوره توحید، کلمه «الله» در قرآن به کار رفت. این یعنی کلمه «الله» قابل تجربه نیست.

طهماسبی تأکید کرد: بنی‌عباس آمدند و از کلمه «الله» استفاد کردند. کم‌کم خدایی که پروردگار همه جهانیان است می‌شود خدای یک قوم خاص. خلیفه عباسی که امپراتوری اسلامی را در دست داشت و در آن ملت‌های مختلف را کنار هم جمع کرده بود برای اینکه بتواند بر همه اقوام حکومت کند باید مخالفان را سرکوب می‌کرد. عنوان «خلیفه الله» یعنی هر اختیاری که خداوند دارد خلیفه هم دارد. خداوند هر کاری بخواهد می‌کند و به کسی هم پاسخگو نیست؛ پس خلیفه هم چنین است. از این منظر هرکس به قدرت نزدیک‌تر بود به خدا نزدیک‌تر بود.

وی ادامه داد: بنی‌عباس آمدند راه‌های منتهی به مکه را درست کردند، هنگام موسم حج تبلیغ می‌کردند و در حج سفره‌های عریض و طویل پهن می‌کردند. سپس خطبه می‌خواندند و پس از ذکر نام خداوند از «خلیفه الله» یاد می‌کردند. حتی زمانی که خلیفه می‌خواست از مردم بیعت بگیرد خطبه نخست را در خانه کعبه می‌خواندند. همه این عوامل باعث شد که آن شاعر عرب بگوید: «یا لیت جور بنی امیه عاد لنا/ یا لیت عدل بنی عباس فی النار» (ای کاش ظلم بنی امیه به ما باز می‌گشت و عدل بنی عباس به آتش می‌رفت).

در ادامه نشست سیدمحمود نجاتی حسینی به بیان دیدگاه‌های خود پرداخت و عنوان کرد: علمای نقد ادبی معتقدند برای نقد یک اثر آشنایی با سوژه نقد مهم است. در این اثر سوژه «حج» است. بنده حج نرفته‌ام و تجربه زیسته‌ای در این زمینه ندارم اما می‌توانم از مقایسه متن‌ها استفاده کنم و به نقد اثر پردازم. البته بحث من نقد نیست بلکه روایتی است از مطالعاتی که درباره حج داشتم. مطالعات حج در ایران به برکت برخی دوستان مثل رسول جعفریان خیلی راحت شده است و آثار متعددی در این زمینه منتشر شده است.

ما 3 الگوی سفرنامه‌نویسی خوب داریم

وی افزود: به نظرم ما سه الگوی سفرنامه‌نویسی خوب داریم. اولین اثر که یک الگوی کلاسیک است سفرنامه ناصرخسرو است. البته در این اثر مباحث عرفانی حج بیان نشده است. الگوی دوم، سفرنامه علی شریعتی است. به نظرم اثر شریعتی یک گزارشی است که نشان می‌دهد سفر حج چقدر نامناسب برگزار می‌شود. در عین حل یک برداشت نمادین از مناسک هم دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادامه داد: الگوی سوم، سفرنامه جلال آل احمد است. کتاب «حاجی خودتی» هم به بیان اهمیت عارفانه حج پرداخته است، هم نقدی است به مراسم حج. «حاجی خودتی» نقد را رها نکرده است. با این وجود، خواننده اثر با مطالعه کتاب متوجه این نکته می‌شود که خواندن این کتاب، انسان را به  انجام سفر حج ترغیب نمی‌کند. کتاب حاجی خودتی نوعی سکولاریسم را تقویت می‌کند و این امر جای نگرانی دارند. بنده با خواندن کتاب شریعتی ترغیب شدم به سفر حج بروم اما با خواندن کتاب محدثی ترغیب نشدم.

وی عنوان کرد: وقتی شما کتابی را برای مخاطب عام می‌نویسی دچار پارادوکس می‌شوی. این پارادوکس این است که فرم مخاطب‌نویسی بر محتوای تخصصی‌نویسی غلبه می‌کند. این کتاب برای مخاطب عام نوشته شده ولی مخاطب خاص می‌خواهد آن را نقد کند. این پارادوکس را نمی‌شود حل کرد. با این حال چرا وقتی یک آدم عادی متن علی شریعتی را با آن همه عمق می‌خواند می‌فهمد.

باید به سمت دینداری ایمانی حرکت کنیم

در ادامه نشست محمدباقر تاج‌الدین به بیان دیدگاه‌های خود پرداخت و عنوان کرد: این کتاب فرهنگ دینی ایرانیان در حج را مورد نقد جامعه‌شناسانه قرار داده است. در دین اسلام تفکرات اسطوره‌ای وجود دارد که ما گرفتار آن هستیم. محدثی خواسته است در این کتاب تفکر دینداری را نقد کند. ما گرفتار دینداری اعتقادی هستیم و باید به سمت دینداری ایمانی حرکت کنیم.

وی افزود: همه احکام و مباحث دینی مثل حج و نماز و ... در خدمت انسان است. همه این مسائل آمده است تا انسان را فربه‌تر کند، ولی نه جسم او را بلکه روح و روان انسان را. این مناسک آمده است تا انسان اخلاقی‌تر شود. اگر این تلاش‌های مذهبی به سمتی نرود که ما را اخلاقی‌تر کند حتما محل جر و بحث است و یک جای کار اشکال دارد. ما باید این نوع دینداری را پالایش کنیم و به سمت دینداری اخلاقی و ایمانی برویم.

در ادامه نشست، حاضرین در جلسه به بیان نظرات و دیدگاه‌های خود پیرامون اثر پرداختند.  

گزارش از مصطفی شاکری

انتهای پیام

منبع: ایکنا

کلیدواژه: ایکنا نقد کتاب حسن محدثی علی طهماسبی حج سفرنامه

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۱۲۱۸۴۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

وقفه در ارائه خدمات نسخه نویسی الکترونیکی به دلیل ارتقاء سامانه

فاطمه حاج علی عسگری اظهار کرد: سامانه نسخه نویسی الکترونیکی بیمه سلامت ایران به عنوان یکی از بزرگترین زیرساخت‌های بخش درمان و سلامت کشور، از دی ماه ۹۸ و در پی دستور موکد رئیس جمهور و وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی به توسعه جدی ارائه سرویس به مردم و جامعه پزشکی و سلامت پرداخته است.

وی افزود: این سامانه تا قبل از دی ماه ۹۸ ماهانه حدود ۷۰ تا ۸۰ هزار نسخه الکترونیک را ثبت و به پایگاه داده منتقل می‌کرده است که با اجرایی شدن فرآیند توسعه ارائه سرویس، به ماهانه حدود ۱۲ میلیون نسخه افزایش یافته است. همچنین رشد حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ برابری ورودی این سامانه در کنار لزوم ارائه خدمات جدید بیمه ای، ضرورت تقویت در زیرساخت و نحوه ارائه خدمت این سامانه را ایجاب کرده است.

رئیس مرکز فن آوری اطلاعات، امنیت و هوشمند سازی سازمان بیمه سلامت ایران  ادامه داد: از جمله اهداف این ارتقاء بهبود امنیت اطلاعات سلامت مندرج در پایگاه‌های داده، بهبود فرآیند پشتیبانی از نسخه نویسی الکترونیکی (نظیر سرعت بالاتر، کاهش اشکالات فرآیندی و توسعه زیرساختی) بوده است؛ لذا انتظار می‌رود با اجرایی شدن این تغییرات، سرعت پاسخگویی در انجام فرآیند‌ها افزایش بیابد.

وی گفت: با هدف انجام این ارتقاء زیرساخت روی سیستم نسخه نویسی الکترونیک، از دیروز فرآیند جابجایی به زیرساخت جدید آغاز شده و مستلزم ایجاد توقف در برخی سرویس‌های نسخه نویسی الکترونیک است. این وقفه طی مدت ۷۲ ساعت و با بروز رسانی سیستم از بین می‌رود.

حاج علی عسگری همچنین گفت: مطابق روند جاری نسخه نویسی کاغذی که از زمان شروع نسخه نویسی الکترونیکی بعنوان یک مسیر جایگزین حفظ شده است، استمرار خواهد یافت تا مشکلی در روند دریافت خدمات بیماران ایجاد نشود. همچنین همکاران سازمان بیمه سلامت در تمامی استان‌ها در مراکز بیمه و همچنین مراکز ارائه خدمت حضور خواهند یافت تا از استمرار روند نسخه نویسی و نسخه پیچی و انجام تعهدات بیمه‌ای اطمینان حاصل نمایند.

باشگاه خبرنگاران جوان علمی پزشکی بهداشت و درمان