به نقل از «ایرنا»

سرقت ادبی؛ آسیب یا استراتژی رشد- جبار رحمانی**

تاریخ انتشار: ۲۷ آبان ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۵۷۹۲۵۱

مسئله سرقت ادبی و علمی در ایران چندی است اهمیت بیشتری پیدا کرده است، نه بواسطه افزایش حساسیت نظام علمی کشور، بلکه به دلیل گسترش بی رویه این موضوع در حدی که شامل سرقت یک کتاب کامل یا فصول اصلی یک کتاب و انتشار آن به نام مولف دیگری شده است. ذکر یک مفهوم یا یک جمله کوتاه متعلق به کس دیگری بدون ذکر منبع، مصداقی از یک سرقت علمی وادبی است، جتی نقل یک آمار و یک نمودار و تصویر، بدون ذکر منبع آن، مصداق یک سرقت ادبی است، چه برسد به ترجمه کتاب مولفی دیگر و انتشار آن به نام خودمان.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

سرقت علمی و ادبی مساله ای صرفا مدرن نیست، در جهان اسلام در دوران های شکوفایی جهان علم، طبق گزارشی که مولف کتاب علم در اسلام (با ترجمه آقای ساکت) آورده است، حساسیت به ذکر درست منابع و نقل درست گزارهای مورد تدریس، آنقدر بود که گاه طلاب، دست نوشته های استاد را از دست او می قاپیدند تا چک کنند که آیا منابعی که ذکر کرده درست است یا نه، و اگر استادی حتی بعد چند دهه تدریس خطایی در این زمینه می کرد، نقلی غلط یا ارجاعی غلط می داد، تمام اعتبارش علمی اش برباد می رفت و معمولا مجبور به مهاجرت از آن شهر و مراکز علمی آن میشد.
نزدیک به هزار سال بعدف در همان فرهنگ وحوزه تمدنی، در دانشگاه های مادر کشور، استادی سرقت های مکرر علمی و ادبی داشته، نهایت مجازاتی که بواسطه ابرو ریزی بزرگ داشته، کاهش یک رتبه از مرتبه استادی به دانشیاری است، یا ماجرای سرقت های علمی و ادبی در مجلات آی اس آی در همین دانشگاه. داستان سایر دانشگاه ها و دانشگاه آزاد، که خود مثنوی هفتاد من دیگری می شود.
چه اتفاقی افتاده است که سرقت ادبی نه تنها تا این حد گسترده است، بلکه اشکال بسیار جدید و خلاقانه تری هم در ایران امروز ما پیدا کرده است، یعنی محققانی را استخدام می کنند تا کتابی برای ما بنویسند، لذا نه تنها اثر تولیدی کس دیگری را به نام خودمان منتشر میکنیم، بلکه با مکانیسم های غیرقانونی، مولف واقعی را حذف می کنیم و تولید او را به نام خودمان ثبت میکنیم. نوعی سرقت تمام عیار. سیل انبوه مراکز پایان نامه نویسی که بطور رسمی و آشکار در مراکز علمی و فرهنگی کشور فعالیت دارند، بخشی از این فاجعه بزرگ و سونامی سرقت است. طنز ماجرا وقتی است که در این میانه ادعای رشد علمی در جهان داریم آنقدر که نگران عقب افتادن سایر کشورهای جهان در این رقابت علمی هم هستیم.
اما چه چیزی رخ داده است که این امر غیر اخلاقی و جرم علمی، به یک امر هنجاری و مسلط در گفتمان های عمومی تولید انبوه علمی در ایران بدل شده است. به نظر میرسد چند دسته از عوامل را می توان نام برد:
1-مهمترین عامل، عدم آموزش درست قواعد نوشتار علمی و انتشار علمی است. اخیل یاز سرقت های علمی و ادبی، کارهایی است که مولف واقعا نمی داند که باید منبع بدهد، مثلا عدم ذکر منبع عکس، یا نمودار و حتی عدم ذکر منبع در نقل قول های غیر مستقیم. در نظا آموزشی ما، از مدرسه تا دانشگاه، اصولا آموزش مدون و منظمی در باب امانت داری علمی نداریم. در نتیجه با کسانی مواجه هستیم که از همان آغاز قواعد اخلاق علمی را نمی دانند، لذا نمی توان انتظار معجزه از این تربیت یافتگان نظام بی قاعده علمی داشت.

2-علت دوم و مهمتر، وجود مشوق های ساختاری است. انرژی عظیمی که نظام سیاسی برای تبیغات خودش جهت افزایش رشد کمی تولیدات علمی ایران در جهان داشته، سبب شده بسیاری از قواعد ارتقا و حتی کسب شغل دانشگاهی و تثبیت موقعیت های دانشگاهی، منوط به انتشار انبوه تولیدات علمی باشد.استادان به مولدان انبوه مقالات علمی بدل شده اند. آیین نامه های ارتقا، تولید مقاله را به عنوان یک معیار کلیدی برای ارتقا، تبدیل وضعیت و ... دانسته است. مهمتر از همه آنکه انتشار انبوه علمی، منجر به دریافت پاداش می شود. کسی به ربط معنادار تولیدات علمی یک استاد نگاه نمی کند. به همین دلیل هر استادی در ده ها زمینه ممکن است مقاله داشته باشد. بوروکراسی رسمی علم هم از این بازی خوشش می آید. چون یک بازی برد برد است، استاد ارتقایش را میگیرد، وزارتخانه و دستگاه سیاسی هم تبلیغات سیاسی اش را دارد.

3- تالی فاسد این مشوق های ساختاری برای تولید انبوه علمی، استثمار نیروی کارعلمی دانشجویی توسط استادان است. قطعا استادانی که این همه تدریس و کار و پروژه و پایان نامه دارند، فرصت تولید انبوه علمی را هم ندارند. لذا از نیروی تازه نفس دانشجویی استفاده می کنند، دانشجویانی که به استاد محتاج هستند و برای انجام پایان نامه و ارتقا و حتی استخدام مجبورند خدمات علمی بی جیره و مواجبی برای استاد ارائه دهند. به همین دلیل انبوه مقالات علمی تولید شده استادان، نه توسط خودشان، بلکه توسط دنشجویانشان انجام شده است. که استاد محترم عموما وقت ملاحظه هم ندارد، چه برسد به مشارکت در تولید.

4-زمینه ساختاری ای که این دو عامل بالا را فعال تر میکند، وجود بازار بزرگ نیروهای کاری رایگان است: یعنی حجم بسیار بالای دانشجویان تحصیلات تکمیلی. اگر وزارت علوم ایران روزی بخواهد مقالات مشترک با دانشجویان را از نظام ارتقای استادان حذف کند، فاجعه ای پیش خواهند آمد و ارتقا به هفت خوان رستم بدل خواهند شد. اما امرزه به لطف و نعمت دانشجویان و مجلات انبوه علمی، ما شاهد صنعت مقاله نویسی در دانشگاه های ایرانی هستیم. نوعی نفع متقابل از یک تعامل غیراخلاقی و غیر علمی. دانشجویان پایان نامه هایشان را مینویسند و فارغ التحصیل می شوند و استادان هم پول های بی زحمت پایان نامه ها و مقاله های مستخرج از آنها را بدست می آورند.
عوامل دو و سه و چهار، مشوق های زمینه ای و ساختاری هستند که تخلف از اخلاق علمی را تشویق و تسهیل می کنند.

5- نکته سوم، عدم وجود مانع و تبنیه برای تخلفات است. اصولا در واقعیت امر، تخلف علمی و سرقت ادبی و علمی، مجازات خاصی در بر ندارد. این همه استاد که تقلب هایشان رو شده است، چه اتفاقی برایشان افتاده است. اخلاق علمی در ایران یک بازی زبانی و مد روشنفکرانه است، یک امر موهوم که اثری در واقعیت ندارد. امری که نه تنها آ»وزشی برای آن نمی بینیم، مشوق هایی هم برایش وجود دارد، قطعا ضلع سوم این بازی، فقدان نظام نظارتی و تنبیهی برای آنست. چون تنبیه برای امری است که سیستم را به خطر بیاندازد، وقتی تخلق علمی و سرقت علمی و استثمار علمی نه تنها خطری ندارد، که بلکه به طور همزمان و همزیستانه، همه عناصر سیستم از آن متنفع میشوند، نمی توان چندان انتظاری برای جدی گرفتن اخلاق علمی و استقرار نظام مراقبت و تنبیه برای آن داشت.

اما برای نجات از این وضع، قبل از هرچیز ایجاد ساختارها و زمینه های آموزش و مراقبت از اخلاق علمی است. نظام آموزشی که خودش نمی داند اخلاقی علمی چیست، و تنبیهی برای متخلفان ندارد، اصولا نمی تواند این مشکل را حل کند. باید در زمینه آموزش سرمایه گذاری کرد، دانشجویان باید نه تنها در یک درس، بلکه به عنوان یک هنجار اصلی در نظام درسی و همه واحدها، اخلاق علمی را بدانند. به جای آنکه سیستم حراستی بگذاریم که از هنجارهای فرمالیستی ظاهری مراقبت کند، باید سیستم حراست غیر رسمی گذاشت تا از هنجارهای اخلاق علمی مراقبت کند. به عبارت دیگر باید همه مشوق ها و تسهیل کننده های تخلف علمی را کاهش داد، هم در آیین نامه ارتقا و تبدیل وضعیت، هم در پایان نامه هایی که منبعی بی انتها برای پول و مقاله و کتاب هستند، حق استادان حذف شود، تا ورود یک استاد برای پایان نامه، صرفا به خاطر کار علمی و آموزشی محض باشد. در نهایت نظام مراقبت و تنبیهی بسیار جدی را مستقر کنیم.

البته باید دقت کرد این کارها را باید بوروکراسی علم همراه با فرهنگ آکادمی انجام بدهد. اما وقتی برخی از متولیان بوروکراسی علم عمده ارتقاهایشان منوط است به زمانی که کار اجرایی داشته اند، اصولا اینکه مدیر شدن در آکادمی راه ارتقاهای زودهنگام نیز خواهند بود است، یک چرخه علمی ناقص و عقیم خواهند بود. مهمتر از همه آنکه هر نهادی باید طبق قواعد میدان خودش کار کند تا به نحو بهینه بتواند خودش را اصلاح و ارتقا دهد؛ وقتی نهاد علم در ایران بر محور قواعد و هنجارهایی عمل میکند که عمدتا بیرون از آن نهاد تعیین می شوند و عمیقا تحت تاثیر و دستکاری نهادهای قدرت در بیرون از دانشگاه هستند، چه انتظاری جز کژکارکردها می توان داشت. سرقت علمی خروجی ناشی از وضعیتی است که نهاد علم بر محور منافع و قواعد غیر علمی و عموما سیاسی بچرخد.

با همه اینها، نهاد علم تنها نهاد در جامعه ایرانی است که به این فساد و ایرادات درونی خودش آگاه است، بدانها اعتراف میکند و تلاش میکند آنها را رفع کند. در حالیکه سایر نهادها نه تنها از فسادشان آگاهی ندارند، بلکه هرگونه آگاهی نسبت به آن را سرکوب هم می کنند. مساله اصلی آنست که وجدان نهاد علم، هنوز بیدار است و این تنها نقطه شروع قابل اتکا برای اصلاح رفتارهای غیر اخلاقی در جهان علمی و آکادمیک است.

**عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

منبع: ایرنا

کلیدواژه: علمي آموزشي سرقت علمي استراتژي

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۵۷۹۲۵۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

همکاری دانشکده آب اهواز در حل چالش‌های زیست محیطی خوزستان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیمای استان خوزستان، امیر سلطانی‌محمدی اظهار کرد: با توجه به پتانسیل خوب اعضای هیات علمی و دانشجویان در دانشکده مهندسی آب دانشگاه شهید چمران اهواز، تفاهم‌نامه‌ای با اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان با هدف حل چالش‌های بسیار محیط زیست منعقد شده است.

وی با بیان اینکه همکاری در این تفاهم‌نامه دوطرفه خواهد بود، ادامه داد: استفاده مطلوب از توانایی علمی دانشکده برای حل مشکلات و انجام تحقیقات کاربردی، ایجاد فرصت مطالعاتی برای اعضای هیات علمی، طراحی و برگزاری همایش‌ها و نشست‌های علمی - پژوهشی، استفاده متقابل از بانک اطلاعاتی و کتابخانه‌ها، حمایت از پروژه‌های تحصیلات تکمیلی دانشجویان، استفاده از امکانات تحقیقاتی دانشگاه، ارائه خدمات مشاوره‌ای در موضوعات زیست محیطی و همکاری برای ارتقای سطح تحصیلی کارکنان محیط زیست از مفاد این تفاهم‌نامه است.

رئیس دانشکده مهندسی آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: همکاری برای پیشبرد اهداف دو طرفه، چاپ مقالات و کتب علمی، پذیرش دانشجویان برای گذراندن دوره کارآموزی و کارورزی، همکاری در راه‌اندازی نشریات علمی و کمک برای ترجمه متون علمی، برگزاری نشست‌های سه‌جانبه میان صنایع، دانشگاه و محیط زیست برای شناسایی مشکلات، بررسی و ارائه راهکار از دیگر مواردی است که در این تفاهم‌نامه پیگیری می‌شود.

وی بیان کرد: دانشکده مهندسی آب دانشگاه شهید چمران اهواز، تنها دانشکده تخصصی آب کشور است. در این دانشکده چهار گروه تخصصی آبیاری و زهکشی، سازه‌های آبی، مهندسی محیط زیست و هیدرولوژی و منابع آب فعال هستند و در مقطع کارشناسی یک رشته، در مقطع ارشد ۱۰ رشته گرایش و در مقطع دکتری تخصصی نیز سه رشته گرایش تدریس می‌شوند. در این دانشکده، تمرکز روی گسترش دوره تحصیلات تکمیلی است.