به نقل از «فردا»

حکایت ساخت نخستین گنبد جهان در ایران

تاریخ انتشار: ۲۹ آبان ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۵۹۰۴۷۸

خبرگزاری تسنیم: میثم لباف خانیکی - عضو هیأت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران در این نشست با موضوع «حفاظت از راه ابریشم در دروازۀ خراسان ؛ تمهیدات دفاعی دشت سرخس در طول تاریخ» به ایراد سخنرانی پرداخت.

وی گفت: راه ابریشم در مسیری طولانی از شرق به غرب، پس از عبور از کوه های زاگرس، کوهپایه های جنوبی البرز و نوار شمالی کویر مرکزی ایران، به سلسله ارتفاعات بینالود و هزارمسجد می رسد و با گذر از نیشابور و توس وارد دشت وسیعی می شود که سرخس نام دارد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

لباف خانیکی سرخس را حلقۀ اتصال فلات ایـران و بیابان تـوران دانست و گفت: کاروان هایی که از چین و ماوراءالنهر به قصـد ایران و بین النهرین راه می پیمودند، قبل از ورود به خراسان از سرخس گذر می کردند.

وی با اشاره به این نکته که مقدسی، جغرافی قرن چهارم هجری، سرخس را «دروازۀ خراسان» لقب داده است، گفت: با این حال این دروازه، فقط گذرگاه کاروانیان و بازرگانان و زائران نبود، بلکه بیابانگردان و مهاجمانی که چشم طمع به منابع و خزاین خراسان و ایران داشتند نیز ناگزیر از پیمودن همین مسیر بودند.

این عضو هیأت علمی گروه باستان شناسی دانشگاه تهران با بیان این نکته که دفاع از سرخس به معنای دفاع از خراسان و ایران بود، گفت: به همین منظور، سرخس و روستاهایش در نقاطی پی افکنده شدند که در عین حفظ کیان خویش، امکان مراقبت از راه ابریشم را مهیا کنند.

لباف خانیکی افزود: از طرف دیگر در حاشیۀ جنوبی دشت سرخس، آنجا که دشت به دامنه-های رشته کوه هزار مسجد می رسد، برج ها و قلعه ها و دیوارهای دفاعی برآورده شد تا معابر کوهستانی راه ابریشم و انشعاباتش را بپایند و در صورت لزوم، از ورود مهاجمان و غارتگران به بخش های داخلی خراسان و فلات ایران جلوگیری کنند.

این باستان شناس در ادامه گفت: این تأسیسات دفاعی که در دو معبر کوهستانی مزدوران و آق دربند تمرکز یافته اند، امکان حفاظت از دشت سرخس و خراسان را در مسیر راه ابریشم دو چندان کرده اند.

لباف خانیکی با اشاره به مشخص نبودن قدمت دقیق این آثار، وجود سازه های دفاعی در محل ورود راه ابریشم به فلات ایران را از یک سو روایتگر وقایع تاریخی جاری در مسیر این راه دانست و از سوی دیگر شاهدی بر تلاش مردمان سرخس در حفاظت از «دروازۀ خراسان» اعلام کرد.

ترکیب راه، قلعه و چهارطاقی در دوره ساسانیان

در ادامه این نشست علیرضا شاه محمدپور - عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری درباره «ترکیب راه، قلعه و چهارطاقی در دوره ساسانیان» به ایراد سخنرانی پرداخت.

وی در آغاز سخنانش به شروع حکومت سلسله ساسانیان در اوایل قرن سوم میلادی اشاره کرد و گفت: عمده آثار به جا مانده از این دوره شامل شهرها، سدها، پل‌ها، قلعه‌ها، کاخ‌ها و آتشکده‌ها هستند که بررسی نحوه پراکندگی این آثار، شبکه‌های دسترسی داخل کشور را تا حدودی مشخص می‌کند.

شاه محمدپور افزود: برخی از این سازه‌ها، همچون پل‌ها، ارتباط مستقیم با شبکه راه‌های کشور داشتند و همجواری برخی دیگر مانند قلعه‌ها در کنار راه‌های اصلی قابل بررسی است.

وی با اشاره به تقسیم قلعه‌های ساسانی به سه دسته گفت: برخی از این قلعه ها به دور یک محوطه یا شهر برای حفاظت از آن ساخته می‌شدند، گروهی در کنار راه‌های اصلی برای محافظت از آنها بودند و دسته سوم برای محافظت از مکانی خاص بنا می‌شدند.

شاه محمدپور با اشاره به این نکته که گاهی ساخت قلعه ترکیبی از نیازها را برطرف می‌کرده است، گفت: قلعه‌های ساسانی معمولاً بر روی کوه‌ها و یا تپه‌ها ساخته می‌شدند.

وی افزود: موقعیت قرارگیری آنها نه تنها باعث می‌شد که از نظر نظامی محفوظ باشند، بلکه به محدوده اطراف کاملاً احاطه داشتند و معمولاً نشانه‌هایی از عبور یک مسیر اصلی در کنار این قلعه‌ها دیده می‌شود.

شاه محمدپور به وجود یک کاروانسرای دوره اسلامی در کنار برخی از این قلعه‌ها اشاره کرد و گفت: از آنجاییکه راه‌های اصلی کشور تا قبل از انقلاب صنعتی ثبات داشته‌اند، می‌توان از انطباق راه‌های کاروانرو با محل برخی قلعه‌های ساسانی نتیجه‌گیری کرد که این ساختمان‌ها در مسیرهای اصلی کشور قرار داشته‌اند.

ابداع ساخت گنبد در ایران

شاه محمد پور در ادامه افزود: شروع دوره ساسانی با ابداع ساخت گنبد در ایران هم‌زمان شد؛ گنبدی که از نظر سازه‌ای با موارد مشابه رومی متفاوت بود.

به گفته وی، نخستین گنبد که به سبک معماری ساسانی هویت داد در قلعه‌ دختر شهر گور قرار دارد. با این حال، گنبد ساسانی که بر روی چهار قوس برپا می‌شد در آتشکده‌ها بیشتر از دیگر بناها به‌کار گرفته شد.

او با بیان این نکته که در میان تمام آثار معماری این دوره، بناهای چهارطاقی به عنوان سمبل ساسانیان شناخته می‌شوند، گفت: با وجود تنوع شکلی چهارطاقی‌ها، ساختار اصلی آن ها در تمام کشور بسیار شبیه است.

شاه محمد پور گفت: در فضای مرکزیِ برخی از چهارطاقی‌ها پایه آتشدان کشف شده که کاربری آن ها به عنوان آتشکده را ثابت کرده است.

وی افزود: با وجود اینکه امکان استفاده از برخی چهارطاقی‌ها به عنوان آتشکده مورد تردید است، اما شکل چهارطاقی به عنوان یک آتشکده ساسانی بطور عام پذیرفته شده است.

شاه محمد پور با اشاره به تنوع مکان قرارگیری چهارطاقی‌ها گفت: می‌توان آنها را در چهار گروه دسته‌بندی کرد.

وی گفت: برخی از آنها به صورت منفرد در یک محوطه قرار دارند. معمولا این نوع چهارطاقی‌ها با زمین‌های کشاورزی احاطه شده‌اند و اعتقاد بر این است که عایدات کشاورزی این مناطق وقف این آتشکده‌ها بوده است.

شاه محمد پور با اشاره به قرارگیری بعضی از چهارطاقی‌ها در درون یک مجموعه معماری گفت: احتمال کاربری آتشکده برای این نوع چهارطاقی‌ها بیشتر است و به نظر می‌رسد ساختمان‌های اطراف آنها برای انجام خدمات مذهبی و اقامتی باشند، همچنین نسبـت به اهمیت این مجموعه‌ها استحکاماتی نیز در اطراف آنها ساخته می‌شد. او اظهار داشت: برخی از چهارطاقی ها هم داخل قلعه و یا شهر قرار دارند که معمـولاً بعنوان آتشـکده شناخته می‌شوند و مراسـم مذهبی شهر در آن ها برگزار می‌شده است.

شاه محمد پور گفت: برخی از این اماکن در دوران اسلامی به مسجد تبدیل شدند و جایگاه مقدس آنها حفظ شد.

وی در توضیح چهارمین گروه چهار طاقی‌ها گفت: این چهارطاقی ها در کنار یک قلعه ساخته شده‌اند. در این موارد، مکان مقدس بیشتر در دسترس عموم بوده و احتیاج به حفاظت کالبدی مستقیم نداشته است.

چهار طاقی عنصر مذهبی

شاه محمد پور در ادامه از وجود یک جاده اصلی در ترکیب قلعه و چهارطاقی خبر داد و گفت: در این حالت قلعه به‌عنوان تأمین کننده امنیت و کنترل راه ساخته شده و چهارطاقی‌ بعنوان عنصر مذهبی و مرکزیت سکون در مسیر است.

وی افزود: نمونه کلاسیک این ترکیب، که در این مقاله به‌عنوان نمونه مطالعاتی مطرح می‌شود، در خراسان است که بازه‌هور نام دارد.

شاه محمد پور گفت: یکی از اصلی‌ترین مسیرهای شمالی جنوبی خراسان از تنگه‌‌ای می‌گذرد که قلعه‌ای بر فراز کوه و یک چهارطاقی در خروجی تنگه ساخته شده است.

وی با تاکید بر اهمیت این جاده در طول تاریخ گفت: وجود یک رباط صفوی در کنار آن نیز دلیلی بر اهمیت آن است.

به گفته شاه محمد پور، چهارطاقی روی یک تپه ساخته شده و تفاوت نحوه گوشه‌سازی گنبد آن با دیگر نمونه‌های مشابه متعلق به دوره ساسانیان، توجه محققین را به خود جلب کرده است.

وی افزود: جاده اصلی از نزدیکی چهارطاقی گذشته و وارد یک تنگه باریک می‌شده است.

شاه محمد پور با اشاره به وجود آثار یک قلعه به نام قلعه‌دختر یا قصردختر بر فراز کوه شرقی تنگه گفت: این قلعه بر روی تیغه کوه و به موازات جاده امتداد دارد و کنترل کامل بر عبور و مرور جاده را میسر کرده است.

وی در پایان مجموعه بازه‌هور را نمونه کاملی از ترکیب راه، قلعه و چهارطاقی در دوره ساسانیان دانست.

منبع: فردا

کلیدواژه: ایران راه ابریشم

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.fardanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فردا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۵۹۰۴۷۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

تولید نخستین آنتن ۶۰ گیگاهرتزی جهان/ مسیر توسعه «سیکس جی» هموار شد

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا به نقل از اینترستینگ اینجینرینگ، محققان دانشگاه گلاسکو در بریتانیا نخستین آنتن باند موج میلی متری (mmWave) ۶۰ گیگا هرتز (GHz) جهان را برای تسهیل ارتباطات فوق سریع با استفاده از شبکه‌های «سیکس جی» (۶G) ساخته‌اند.

موج میلی متری ۶۰ گیگاهرتز بخشی از طیفی است که طبق قوانین بین‌المللی برای استفاده در کاربرد‌های صنعتی، علمی و پزشکی (ISM) در نظر گرفته شده است.

با گسترش نسل پنجم فناوری مخابراتی در نقاط مختلف جهان، رقابت برای توسعه نسل بعدی فناوری ارتباطات در جریان است. در همین راستا محققان در ایالات متحده و چین در حال کار برای توسعه مولفه‌های فناوری هستند که ارتباطات اینترنتی پرسرعت را که می‌تواند از فضا نیز پخش شود، تسهیل کنند.

نخستین آنتن فراسطحی ۶۰ گیگاهرتز جهان

محققان دانشکده مهندسی جیمز وات در دانشگاه گلاسکو نمونه‌ای اولیه از یک آنتن فراسطحی دینامیکی (DMA) رمزگذاری شده دیجیتالی  توسعه داده اند که از طریق یک آرایه دروازه دارای قابلیت برنامه ریزی میدانی با سرعت بالا (FPGA) کنترل می‌شود.

قمر اچ عباسی، استاد الکترومغناطیس کاربردی و حسگر این دانشگاه گفت: «در سال‌های اخیر، در سراسر جهان آنتن‌های فراسطحی دینامیکی توسط محققان دیگر نیز در باند‌های مایکروویو تولید شده‌اند، اما نمونه اولیه ما این فناوری را بسیار فراتر و به باند موج میلی متری بالاتر از ۶۰ گیگاهرتز می‌برد. این امر آن را به یک پله بالقوه بسیار ارزشمند به سوی موارد استفاده جدید از فناوری «سیکس جی» تبدیل می‌کند و می‌تواند راه را برای عملیات با فرکانس بالاتر در محدوده تراهرتز هموار کند.

برای ساخت آنتن‌های فراسطحی با فرکانس بالا، محققان از فرامواد طراحی شده ویژه‌ای استفاده کردند که به طور طبیعی وجود ندارند. اجزای فراماده می‌توانند از نرم افزار برای دستکاری امواج الکترومغناطیسی و ایجاد یک آنتن موج نشتی استفاده کنند که می‌تواند در فرکانس‌های بالا کار کند.

نمونه اولیه فقط به اندازه یک کبریت است. با این حال می‌تواند با استفاده از فرامواد، اتصالات پرسرعت ایجاد کند.

کاربرد‌های فناوری و نسل ششم ارتباطات

آنتن‌های فراسطحی دینامیکی می‌تواند عملکرد ارتباطات را در دستگاه‌هایی مانند رادار‌های با وضوح بالا در وسایل نقلیه خودران مانند خودرو‌ها یا پهپاد‌ها بهبود بخشد. انتقال سریعتر داده ها، تصویربرداری هولوگرافیک و نمایش تصاویر افراد و اشیاء در سراسر جهان را امکان پذیر می‌کند. در تنظیمات بیمارستان، آنتن می‌تواند به نظارت بر علائم بیماران و ردیابی حرکات آنها برای بهبود مراقبت از بیمار کمک کند.

مسعود رحمان، مدرس ارشد دانشگاه گلاسکو که در این کار نقش داشت، گفت: «کنترل قابل برنامه‌ریزی و شکل‌دهی پرتو می‌تواند به تصویربرداری هولوگرافی موج میلی متری و همچنین ارتباطات میدان نزدیک، تمرکز پرتو و انتقال بی‌سیم نیرو کمک کند.»

سیکس جی پتانسیل ارائه مزایای دگرگون کننده را در سراسر جامعه دارد. رحمان افزود: طراحی آنتن هوشمند با فرکانس بالا و بسیار تطبیقی ​​ما می‌تواند یکی از پایه‌های فناوری نسل بعدی آنتن‌های قابل تنظیم مجدد موج میلی متری باشد.

در بیانیه مطبوعاتی افزوده شد که محققان مشتاق هستند تا بر روی بهبود بیشتر طراحی آنتن کار کنند تا عملکرد همه کاره‌تر و انعطاف پذیرتری برای پاسخگویی به نیاز‌های دنیا ارائه دهند.

انتهای پیام/