به نقل از «الف»

«شاعری» (بوطیقا)؛ ارسطو؛ ترجمه رضا شیرمرز؛ نشر ققنوس بوطیقای ارسطو به زبان امروز

تاریخ انتشار: ۱۳ آذر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۸۰۷۱۹۱

«شاعری»

(بوطیقا)

نویسنده: ارسطو

ترجمه: رضا شیرمرز

نشر: ققنوس، چاپ اول، 1397

223 صفحه، 32000 تومان

 

****

بیش از نیم قرن پیش  عبدالحسین زرین‌کوب در مقدمه کتاب «فن شعر» ارسطو که از زبان فرانسه به فارسی برگردانده و توسط بنگاه ترجمه و نشرکتاب منتشر کرده بود، نوشت که ترجمه چنین کتابی تهوربسیارمی‌خواهد. او فن شعر را اثری کلاسیک  و بسیار مهم در تاریخ فرهنگ و اندیشه می‌دانست که به دلیل سبک نگارش موجز ابهامات و برخورداری از اشارات، نکات و مقاصد معنایی ارسطو دشواری‌های بسیاری را پیش روی مترجم می‌گذاشت؛ بخصوص مترجمی  که آن را از زبانی واسطه به فارسی ترجمه می‌کرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

خود او که به همین ترتیب فن شعر را ترجمه کرده بود، افزون برسرگردانی مترجم میان اینکه به کدام ترجمه از میان برگردانهای گوناگون آن می‌تواند اعتماد کند، به دو اِشکال مهم کارش صحه گذاشته بود. یکی ناچار بودن مترجم برای غلبه بر ابهامات پیش رویش از طریق اجتهاد شخصی و دیگری ثبت  درست نامها که در زبان یونانی به شیوه خاص خود ادا می‌شدند. زرین‌کوب با ورود به چنین میدانی  به روشنی به اهمیت بسیار زیاد ترجمه این اثر مهم کلاسیک از زبان یونانی اعتراف کرده بود؛ کاری که نیم قرن بعد از ترجمه او توسط  رضا شیر مرز انجام شده و به همت نشر ققنوس به بازار آمده است.

اما ثبت درست نامها و اسامی خاص و عدم ابهام و نزدیکی متن ترجمه حاضربه آنچه ارسطو قصد بیانش را داشته تنها امتیازهای برگردان حاضر که از زبان یونانی صورت گرفته نیست. مهمتر از این دو استفاده مترجم از زبان معیار امروز است  که به فرصتی برای خواننده بدل شده تا  رهیافت بهتری به متن کتاب داشته باشد. نکته ای که سه ترجمه معروف از این اثر (با وجود ارزش‌هایی که در زمان خود داشته‌اند) فاقد آن هستند. این ویژگی کتابِ حاضر که مترجم عنوان «شاعری» را برای آن برگزیده آشکارا دایره کسانی که می‌توانند از محتوای این متن کلیدی در حوزه نقد ادبی بهره ببرند را وسعت بخشیده است.

اما چرا ارسطو برای طرح نظرات خود در حوزه چیستی هنر ادبیات و تبیین چهارچوب نقد ادبی به سراغ «شاعری» و یا به بیان دیگر «فن شعر» رفته است؟ بی‌گمان نظم از مهمترین ابزارهای خلق شعر است، اما در یونان باستان گذشته از این که خطابه و شعر از جمله مهمترین و کارآمدترین هنرها بودند و تنها شاعران نبودند که از نظم بهره می‌بردند، بلکه دیگر مردم، حتی دانشمندان  و پزشکان نیز در نوشته‌های خود از نظم استفاده می‌کردند. اما این بدان معنا نیست که آنچه پزشکان و دانشمندان به نظم می‌نوشتند، شعر محسوب می‌شد. اما این نکته حکایت از آن دارد که شاعری به عنوان گونه غالب در آن زمان دردیگر شاخه‌ها همچون تراژدی و کمدی نیز حضوری محسوس دارد.

از این رو چندان عجیب نیست اگر ارسطو برای بیان دیدگاه‎های خود به سراغ این حوزه رفته و برای آن بخش‌هایی که به لحاظ معنایی عنوان دیگر کتاب یعنی بوطیقا را نمایندگی می‌کند نیزازهمین شاخص‌ها بهره می‌جوید.

رضا شیرمرز چنانکه در مقدمه نوشته به رسالتی که در برگردان فارسی کتاب از زمان مبداء صورت گرفته آگاه بوده است: «شاید مهم‌ترین دلیل برای ارائه ترجمه‌‌ای دیگر از این کتاب ارسطو آن است که برگردان این متن پیش‌تر از زبان‌های دیگری همچون فرانسه و انگلیسی صورت گرفته بود و این ترجمه‌های با واسطه به ابهاماتی در متن کتاب مذکور در زبان مقصد –فارسی انجامیده است و از شفافیت موجود در اصل متن یونانی برخوردار نیست. برگردان افنان هم که با مقابله با زبان یونانی صورت گرفته از کهنگی واژگان و بیگانگی بافت زبانی با نسل‌های امروز رنج می‌برد، اگرچه به شدت خواندنی است و در دوره خودش حرکت مهمی محسوب می‌شده است. نکته دیگر در مورد برگردان افنان اینکه احتمالا مترجم و پژوهشگر با زبان یونانی به شکل مکتوب آشنایی بیشتری داشته و در بخش‌هایی به لحاظ آواشناسی واژگان یونانی دچار خلل جدی شده است»

از همین رو علاوه براینکه متن کتاب را به صورت دو زبانه (فارسی / یونانی) به چاپ سپرده است؛ بخشی بسیار کاربردی را به انتهای کتاب افزوده که یکی دیگر از ویژگی های مهم کتاب حاضر به ویژه برای علاقمندان جدی کتاب و همچنین دیگر پژوهندگانی است که با زبان یونانی آشنایی ندارند. «فرهنگ اساطیر یونانی به همراه تلفظ صحیح یونانی» عنوانی است که مترجم برای این صفحات برگزیده است. در این بخش مترجم  به  گرداوری اسامی خاص و نام اساطیر معروف یونان باستان پرداخته است؛ هم به اشاره ای درباره چیستی و کیستی آن اسم پرداخته و علاوه بر ثبت یونانی آن، شرح کوتاه عبارت، تلفظ یونانی، عبارت یونانی، تلفظ رایج و عبارت انگلیسی را نیز آورده است.

چنانچه مترجم کتاب «شاعری» اعلام کرده، اثر حاضر نخستین جلد از مجموعه‌ای است که در آینده به ترجمه‌هایی تازه از آثار ارسطو و همچنین افلاطون اختصاص خواهد داشت، مجموعه‌ای که از زبان یونانی به  فارسی برگردانده می‌شود. بنابراین انتشار این آثار فرصتی‌ست مغتنم هم برای آنها که این کتاب‌ها را نخوانده‌اند و هم آنها که خوانده‌اند و با توجه به اهمیت این آثار فرصتی  برای بازخوانی و درک بهتر آنها را در اختیارشان قرار خواهد گرفت.

ارسطو کتاب شاعری را (که به گفته محققان تنها یک پنجم متن اصلی آن بازمانده و به دست ما رسیده) با ارائه تعریفی از شعر و انواع آن آغاز کرده است. سپس از تقلید سخن گفته که به زعم او رکنی مهم و خلاقیت هنری محسوب می شود. البته تقلیدی که او مطرح می‌کند متفاوت با تقلیدی است اغلب ما در ذهن داریم. به زعم او تقلید هنر برداشت از زندگی‌است و هنر دنیای غرب برپایه‌ی آن استوار شده است. البته تقلید در دوره‌های مختلف به شکل های مختلف خود را نشان داده است.

اثر حاضر در 26 فصل کوتاه منتشر شده (متن یونانی هر فصل در انتهای ترجمه فارسی آن آمده است)، در طی این فصول ارسطو به  طرح مباحثی پرداخته که نه تنها هنوز خواندنی هستند، بلکه همچنان از اعتبار پیشین برخوردار هستند.  شعر و انوع آن، تقلید و انواع آن، تراژدی، حماسه، کمدی، پیرنگ و... در این کتاب مورد بحث قرارگرفته‌اند و بی‌گمان برای آنها که به حوزه نقد هنری و ادبی علاقمند هستند ضرورت مطالعه بیش از هرکتاب دیگری احساس می شود، بخصوص در آغاز راه که می‌تواند فرصتی باشد برای شکل دادن درست به چهارچوب ذهنی مخاطب در این حوزه.

منبع: الف

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.alef.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «الف» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۸۰۷۱۹۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

فال حافظ امروز : یک غزل ناب و یک تفسیر گویا (5 اردیبهشت)

بی تو ای سرو روان با گل و گلشن چه کنم
زلف سنبل چه کشم عارض سوسن چه کنم

آه کز طعنه بدخواه ندیدم رویت
نیست چون آینه‌ام روی ز آهن چه کنم

برو ای ناصح و بر دردکشان خرده مگیر
کارفرمای قدر می‌کند این من چه کنم

برق غیرت چو چنین می‌جهد از مکمن غیب
تو بفرما که من سوخته خرمن چه کنم

شاه ترکان چو پسندید و به چاهم انداخت
دستگیر ار نشود لطف تهمتن چه کنم

مددی گر به چراغی نکند آتش طور
چاره تیره شب وادی ایمن چه کنم

حافظا خلد برین خانه موروث من است
اندر این منزل ویرانه نشیمن چه کنم

تفسیر :

روزهای سختی را می گذرانید و به شدت ناامید و دل خسته شده اید. بدخواهان پیوسته در حال توطئه چینی علیه شما هستند و عرصه را برای تان سخت و تنگ کرده اند.

هنر آن است که در چنین روزهایی بتوانید امیدواری خود را حفظ کرده و به خداوند متکی باشید. برای پیروزی و گذشتن از سختی ها با دوستان دلسوز و آگاه مشورت کنید تا راه حل مشکلات پیدا شود.

زندگی نامه حافظ

حافظ، شاعر فارسی زبان قرن هشتم هجری بوده که در سال ۷۲۷ هجری قمری در شهر شیراز متولد شد. پدر او بهاءالدین محمد نام داشت که در دوران کودکی حافظ، از دنیا رفت. حافظ در دوران نوجوانی شاگرد نانوا بود و به‌همراه مادرش زندگی سختی را سپری می‌کرد. گفته می‌شود او در اوقات فراغت خود به مکتب‌خانه‌ای که نزدیک نانوایی بود می‌رفت و خواندن و نوشتن را از همان جا فراگرفته است. او در مجالس درس علما و بزرگان زمان خود شرکت می‌کرد و نیز‌زمان برای کسب درآمد به کارهای سخت و طاقت فرسا می‌پرداخت. خانه حافظ در محله شیادان شیراز بود.

این شاعر بزرگ در دوران جوانی بر تمام علوم مذهبی و ادبی مسلط شد و در دهه بیست زندگی خود به یکی از مشاهیر علم و ادب سرزمین خود تبدیل شد. جالب است بدانید که او قرآن را به‌طور کامل حفظ بود و به همین خاطر تخلص حافظ را برای او انتخاب کردند. شمس الدین محمدبن بهاءالدین محمد حافظ شیرازی حدود چهل سال در حوزه درس استادان آن زمان از قبیل قوام الدين عبدالله، مولانا بهاء الدين عبدالصمد بحرآبادی، مير سيد شريف علامه گرگانی، مولانا شمس الدين عبدالله و قاضی عضدالدين عيجی  شرکت می‌کرد و به همین خاطر به اکثر دانش‌های زمان خود مسلط بود.

حافظ در دوران شاه شیخ ابواسحاق به دربار راه پیدا کرد و شغل دیوانی را برای خود انتخاب کرد. او علاوه بر شاه ابواسحاق، در دربار شاهان دیگری همانند شاه شیخ مبارزالدین، شاه شجاع، شاه منصور و شاه یحیی نیز حضور پیدا کرده بود. حافظ از طریق دیوانی امرار معاش می‌کرد و شاعری شغل اصلی او نبود. جالب است بدانید که بزرگ‌ترین گناه از نظر حافظ، ریاکاری و مردم‌فریبی بود. حافظ در دوران زندگی خود اشعار به‌ویژه غزلیات بسیار زیبا و معنی‌داری سروده است که نیز‌اکنون پس از گذشت قرن‌ها از آن، بوی تازگی داده و خواندنش آرامش‌بخش است. دیوان اشعار حافظ شامل غزلیات، قصیده، مثنوی، قطعات و رباعیات می‌شود.

حافظ در دوران جوانی عاشق دختری به نام شاخه نبات شد؛ البته برخی بر این عقیده‌اند که نام همسر حافظ نسرین بود و او این نام را به‌دلیل شیرین زبانی معشوقه‌اش به او اختصاص داده است. او برای رسیدن به معشوقه‌اش، ۴۰ شبانه روز را به‌طور مستمر در آرامگاه باباکوی شب زنده‌داری کرده و به دعا پرداخت. سپس، با شاخه نبات ازدواج کرد و حاصل این ازدواج یک فرزند پسر بود. حافظ تنها یک بار ازدواج کرد و پس از مرگ همسرش مجرد ماند. به همین خاطر بسیاری از عارفان و عاشقان، عشق مقدس و واقعی را در حافظ جستجو می‌کنند. پسر این شاعر بزرگ نیز در دوران جوانی در راه سفر نیمه‌کاره به هند همراه پدرش از دنیا رفت.

در تقویم رسمی ایران، ۲۰ مهر روز بزرگداشت حافظ است و هر ساله در این روز مراسم بزرگداشت حافظ با حضور پژوهشگرانی در سراسر دنیا روی آرامگاهش در شهر شیراز برگزار می‌شود.

 

آثار حافظ

دیوان حافظ شامل ۵۰۰ غزل، ۴۲ رباعی و چند قصیده است که آن را در در ۵۰ سال از زندگی خود سروده است؛ یعنی به‌طور متوسط در هر سال تنها ۱۰ غزل سروده است؛ زیرا او در لحظاتی خاص به سرودن اشعار خود می‌پرداخت و تمرکز خود را روی خلق آثاری ناب گذاشته بود که شایسته مقام معشوق باشد. این نکته بسیار قابل‌توجه و تامل‌برانگیز بوده و به همین خاطر دیوان او را به یک کتاب خاص و خواندنی تبدیل کرده است. دیوان حافظ بیش از ۴۰۰ بار به زبان فارسی و زبان‌های دیگر دنیا به چاپ رسیده است. حافظ لقب ماهرترین غزل‌سرای زبان فارسی را نیز با اقتدار از آن خود کرده و تک بیت‌های او بسیار درخشان و تماشایی است.

شاید تعبیر کردن یا قدرت تاویل پذیری را بتوان از مهم‌ترین خصوصیات اشعار حافظ به حساب آورد؛ زیرا هر کس که دیوان حافظ را باز کرده و غزلی از آن می‌خواند، با توجه به شرایط روحی خود برداشت متفاوتی از آن می‌کند؛ به‌گونه‌ای که حافظ آن شعر را فقط برای حال آن لحظه او سروده است. در اشعار حافظ، تناسبات هنری به شکلی ظریف و دقیق رعایت شده‌اند و ایهام و ابهام را به جا و درست به کار برده است. در برخی از اشعار حافظ، زبان طنز نیز به کار گرفته شده تا ناگفته‌ها به کمک زبان طنز بیان شود.

کانال عصر ایران در تلگرام