فیاض مورخی با بن‌مایه‌های دینی بود
تاریخ انتشار: ۱۳ آذر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۸۰۷۴۹۸
به گزارش ایکنا از خراسان‌رضوی، دکتر عبدالرحیم قنوات شامگاه گذشته، 12 آذر ماه، در مراسم «شب علی‌اکبر فیاض» که در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی برگزار شد، اظهار کرد: کتاب «تاریخ اسلام» اثر زنده‌یاد مرحوم علی‌اکبر کتابی است در تاریخ اسلام از آغاز تا سده هفتم هجری که در یک مقدمه و 6 بخش «عربستان»، «پیغمبر(ص) در مکه»، «پیغمبر(ص) در مدینه»، «خلفای راشدین»، «امویان» و «عباسیان» است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
وی ادامه داد: مقدمه مهم این کتاب که نویسنده در آن در خصوص گستره مباحث، معرفی منابع و روش استفاده از آن‌ها و زبان و نثر کتاب پرداخته، متاسفانه از چاپ چهارم به بعد به دلیلی نامعلوم حذف شده است و آنگونه که در مقدمه مذکور این کتاب آمده، دکتر فیاض این کتاب را برای مطالعه دانشجویان سال اول به صورت معقول و منقول نوشته است.
قنوات اضافه کرد: دکتر علی اکبر فیاض تحصیل کرده رشته تاریخ نبود اما آموخته‌های ادبی و دینی او در حوزه علمیه مشهد، آشنایی او با زبان‌های خارجی متعدد و دایره وسیع معلومات او که به گفته برخی هم معاصرانش حیرت برانگیز بود، وی را شایستگی تحقیق و تالیف در این زمینه بخشیده بود و کتاب تاریخ اسلام شاهد این ادعاست.
عضو هیات علمی گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص اندیشه و روشی که تاریخ اسلام در چارچوب آن خلق شده است، عنوان کرد: تاریخ اسلام اولین بار 70 سال پیش در سال 1327 شمسی به چاپ رسید. این سال‌ها مصادف با خروج نیروهای متفقین از کشور و به وجود آمدن فضایی تازه بود. در این دوره در جامعه ما چند اندیشه مهم را می‌توان از هم بازشناخت؛ نخست مذهبیون که توجه آن‌ها معطوف به سنت و به خصوص انجام شعائر مذهبی ممنوعه در عصر رضاخانی بود. به رغم ظهور چهره‌های نواندیش در میان این گروه مانند شریعت سنگلجی در تهران و محمدتقی شریعتی در مشهد، جز آثار آنان نمی‌توان از کتب تاریخی به معنای علمی آن نشانی گرفت. همچنین مارکسیست‌ها فارغ از ابعاد سیاسی و اجتماعی فعالیت این گروه، آنچه آنان تحت عنوان تاریخ عرضه می‌کردند، آثاری بود در قالب چارچوب‌های مارکسیستی بود.
وی افزود: همچنین ناسیونالیست‌ها بیش از هر چیز به عناصر فرهنگی و تاریخی ایران باستان تکیه داشتند و آن را در تقابل با فرهنگ اسلامی قرار می‌دادند که مهمترین مورخ این گروه سیداحمد کسروی بود که جان بر سر این کار نهاد. پژوهشگران جدید هم، که با چارچوبی از پیش تعیین شده به سراغ تاریخ نمی‌رفتند، با روش تحقیق، سبک و سیاق آثارشان تا اندازه زیادی تحت تاثیر مستشرقان بود هم دارای غنای علمی و هم آراسته به انصاف و حقیقت جویی بود و از این گروه می‌توان به کسانی مانند مرحوم محمد قزوینی و عباس اقبال آشتیانی اشاره کرد.
عضو هیات علمی گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه فردوسی اظهار کرد: دکتر فیاض را به گواهی آثارش باید جز گروه اخیر قرار داد که تاثیری از جریانات نو و سنتی مذهبی، مارکسیست‌ها و حتی ناسیونالیست‌های وطنی نپذیرفته بود. او در کتاب تاریخ اسلام و در مقام مورخی نشسته است که دوست‌دار حقیقت است. بنابراین در سرتاسر اثرش مدح و ستایش، توهین، تحقیر و افترا و تحریفی به چشم نمی‌خورد و کوششی برای سخن گفتن به زبانی خالی از لغات و اصطلاحات عربی ندارد.
«تاریخ اسلام» کتابی نقلی و نه تالیف و نیز سیاست‌محور است
قنوات در خصوص روش دکتر فیاض در این کتاب بیان کرد: تاریخ اسلام را می‌توان کتاب نقلی و نه تالیف و نیز سیاست‌محور دانست. نکته مهم اینکه رویکرد نویسنده به روایات تاریخی نیز رویکردی نقادانه نیست و معمولا به نقل روایات اکتفا کرده است و این در مواردی موجب آوردن روایاتی شده که پذیرش آن‌ها چندان هم آسان نیست.
وی خاطرنشان کرد: دکتر فیاض خود آورده است در ذکر حوادث و وقایع از قضاوت‌های شخصی بر حذر مانده است. با وجود این، وی تالیف‌هایی نیز ارائه کرده که نشان‌دهنده دقت ایشان است، به عنوان مثال تفکیک درستی میان شهرنشینی و سکنی‌گزینی اعراب در شمال شبه جزیره صورت داده است و در قالب جمله‌ای کوتاه به روابط پنهانی ابوبکر و عمر در ماجرای خلافت اشاره کرده است که بدین طریق، ابوبکر زحمتی را که عمر در سقیفه برای او کشیده بود را جبران کرد. همچنین عملکرد عثمان را مورد ارزیابی دقیق قرار داده است. تحلیلی از بر سر کار آمدن بنی‌امیه صورت داده و مشکلات امام علی(ع) را در آغاز حکومتش تبیین کرده است. نظری جالب در مورد پذیرش مذهب خوارج توسط بدویان ابراز کرده و در اواخر کتاب نیز تحلیلی مختصر اما دقیق از تغلب احوال مسلمان از آغاز تا انقراض خلافت به دست داده است.
عضو هیات علمی گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه فردوسی گفت: دکتر فیاض معمولا در نقل روایات جانب بی طرفی را رعایت کرده است؛ به عنوان مثال در مورد موضوع مناقشه برانگیز نماز ابوبکر در ایام بیماری پیغمبر(ص) هم به روایات شیعه و هم به روایات اهل‌سنت اشاره کرده است.
قنوات تصریح کرد: آخرین نکته در خصوص روش نویسنده «تاریخ اسلام» این است که لحن ایشان تقریبا در همه‌جا بی‌طرفانه است و خواننده با خواندن متن کتاب نمی‌تواند چیزی درباره اعتقادات وی به دست آورد و شاید به همین دلیل است که این اثر در برخی محافل با نوعی بی مهری روبرو شده است. اما آنچه نویسنده در خصوص پیروزی پیامبر(ص) در جنگ احزاب گفته است، نشان می‌دهد که ما با مورخی با بن‌مایه‌های دینی و نه مورخی تاریخ‌نگر روبرو هستیم.
وی در خصوص حجم و فصل‌بندی کتاب «تاریخ اسلام» نیز بیان کرد: «تاریخ اسلام» دکتر فیاض دوره‌ای طولانی از تاریخ عربستان پیش اسلام و تا سقوط بغداد به دست هلاکو (656 ق) را شامل می‌شود. نویسنده در انتهای کتاب، سرنوشت خلافت عباسی حتی تا انقراض کامل آن در مصر (945 ق) به اختصار پی گرفته است. البته او هرچه در تاریخ اسلام جلوتر آمده، دامنه سخن را کوتاه‌تر کرده است، تا جایی که بیش از 90 سال تاریخ امویان را در 19 صفحه و 524 سال تاریخ عباسیان و حتی استمرار آن تا نیمه سده دهم قمری را در 33 صفحه گزارش کرده است.
عضو هیات علمی گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه فردوسی اظهار کرد: همچنین باید گفت در بخش‌های مختلف کتاب و در تنظیم حجم مطالب به اهمیت و اولویت موضوعات توجه لازم صورت نگرفته است. جز این باید اضافه کرد گاهی اطلاعاتی مفید اما بی ارتباط با تاریخ اسلام در متن کتاب گنجانیده شده است که البته دقت‌نظر دکتر فیاض در ذکر برخی جزئیات و سلسله‌های کوچک و گمنام را نباید نادیده گرفت. اشاره مختصر ایشان به دولت‌هایی مانند بنی‌مروان در دیار بَکر و... از این نظر اهمیت دارد که کمتر کسی حتی از اهل تاریخ در آن روزگار از احوال این دولت‌ها خبری داشت. همچنین باید به این نکته اشاره کرد که تنظیم حجم مطالب کتاب معمولا به مشرب مولف و معیارهای ارزش گذاری او مربوط است.
اساس کتاب «تاریخ اسلام» بر اخبار طبری است
قنوات در ارتباط با منابع این کتاب تصریح کرد: دکتر فیاض خود در مقدمه کتاب «تاریخ اسلام» آورده است که: «اساس کتاب بر اخبار طبری است» با این وجود، وی در نوشتن این اثر خود از منابع متعدد و متنوع سود جسته است. شمار این منابع به 75 عنوان بالغ می‌شود. اما تنوع این منابع هم جالب توجه است که طیف وسیعی از این مناخذ را به این شرح شامل می‌شود «موازی»، «سیر نبوی»، «فرهنگ‌نامه‌ها»، «دایره‌المعارف‌ها»، «مجموعه‌های حدیثی «کتب کلامی»، «آثار ادبی»، «تواریخ عمومی»، «کتب تفسیر»، «کتب طبقات و رجال»، «آثار جغرافیایی»، «سفرنامه‌ها»، «کتب فتوح»، «تواریخ محلی»، «کتب مقدس»، «مقاطع»، «سیره ائمه(ع)»، «منابع جدید اروپایی، عربی و معاصر پارسی» را شامل می‌شود.
وی گفت: اگر به تاریخ تالیف کتاب «تاریخ اسلام» یعنی دهه 1320 ش نظر کنیم در می‌یابیم که مراجعه به آثار متنوع برای نوشتن کتابی تاریخی در آن روزگار کم‌نظیر بوده است. درباره منابع دکتر فیاض باید به نکته دیگری نیز اشاره کرد و آن بهره‌گیری از قرآن به عنوان قدیمی‌ترین سند تاریخ اسلام است که این نیز در روزگار تالیف کتاب در خود توجه است.
سال آخر عمر پیامبر(ص) دوره «يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا» بوده است
عضو هیات علمی گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه فردوسی عنوان کرد: به عنوان مثال در خصوص گسترش مسلمانی در میان قبال عرب به آیه دمم سوره نصر اشاره کرده است که سال آخر عمر پیامبر(ص) دوره «يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْوَاجًا» بوده است. البته دکتر فیاض در ارجاع به منابع، جانب اعتدال داشته است، دچار افراط و تفریط نشده و در حالیکه تقریبا هیچ صفحه‌ای از کتاب از ارجاع به اثری خالی نیست و تمرکز خواننده را با ارجاعات متعدد بر هم نزده است.
وی در خصوص نثر کتاب «تاریخ اسلام» عنوان کرد: کتاب دکتر فیاض گزارشی زیبا و فاخر از تاریخ اسلام و دارای نثری روان، پخته، زیبا و جان دار است. نویسنده در این کتاب نثری عرضه کرده است که از نمونه های ماندگار ادبیات فارسی در روزگار ماست. مهمترین ویژگی نثر این کتاب ایجاز هنرمندانه‌ای است که در آن به کار گرفته شده و باید گفت آوردن دوره‌ای چنین طولانی از تاریخ اسلام در متنی چنین مختصر کاری است که تنها از عهده شاگرد ادیب نیشابوری و مصحح تاریخ بیهقی برمی‌آید.
قنوات خاطرنشان کرد: مرحوم فیاض همچنین در به کار بردن واژه‌ها و اصطلاحات خاص نیز هنرنمایی کرده و به این وسیله متن کتاب را زیبایی دو چندان بخشیده است. همچنین در خصوص مشکلات اندک موجود در نثر این کتاب نیز باید گفت. با یادآوری اینکه فصاحت و زیبایی در متن کتاب تاریخ اسلام قاعده و مشکلات نثر آن استثنایی است.
عضو هیات علمی گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه فردوسی تصریح کرد: هنرمندی دکتر فیاض در بیان مطالبی بسیار از تاریخ اسلامی در کتابی کم حجم و جملاتی مختصر و زیبا گاه افراط در ایجاز موجب فهم نادرست و نقص معنی شده است و مشکلی بروز کرده که اهل ادب آن را ایجاز مخل دانسته‌اند.
استاد دانشگاه فردوسی در خصوص افتخار و افسوس این کتاب نیز گفت: «تاریخ اسلام» دکتر فیاض، گزارشی فاخر و هنرمندانه از تاریخ اسلام است که دقت نظر، نثر درخشان و انصاف علمی و بی طرفی نویسنده آن را در شمار کتاب‌های خواندنی و ماندگار تاریخ نگاری اسلامی به زبان فارسی قرار داده است.
قنوات عنوان کرد: این کتاب از آن دست آثاری است که می‌توان ادعا کرد، در میان نسل‌های آینده این سرزمین نیز خوانندگان خود را خواهد داشت، کمااینکه با گذشت 70 سال از تاریخ تالیف و حدود 50 سال از درگذشت نویسنده این اثر هنوز هم مورد توجه خوانندگان و پژوهشگران تاریخ اسلام است.
وی اضافه کرد: به رغم این باید گفت تاریخ اسلام با وجود اینکه به دفعات بسیار منتشر شده است، هنوز هم از چاپی شایسته و درخور این اثر فاخر برخوردار نیست و بهترین چاپ این کتاب چاپ اول این کتاب است و چاپ‌های بعدی متاسفانه با مشکلاتی همراه بوده که کیفیت این اثر را تحتتاثیر قرار داده است. راه حل را نیز باید در فراهم آوردن متنی منقح از این کتاب براساس نسخه های چاپی مختلف و در صورت امکان انتشار نسخه و یا نسخ دست نویس آن است.
انتهای پیام
منبع: ایکنا
کلیدواژه: خبرگزاری قرآن ایکنا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iqna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایکنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۸۰۷۴۹۸ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
نوه امام خمینی: اندیشه‌های امام به‌طور هدفمند تحریف می‌شود
حجت‌الاسلام و المسلمین مرتضی اشراقی با تأکید بر اینکه وظیفه همه ماست که امام را، همان امامی که فی الواقع بودند، معرفی کنیم و نگذاریم منحرفان و مخالفان نظام، امام را تحریف کنند، گفت: امروز شاخص و ملاک حقیقت اندیشه‌های امام، رهبر معظم انقلاب هستند.
به گزارش جماران، صبح دیروز در مراسم رونمایی از کتاب «چالش‌های تاریخی» با تقدیر از عباس سلیمی نمین به خاطر تألیف این کتاب، گفت: امروز با توجه به گسترش فضای رسانه‌ای و مجازی و به تبع آن، خبررسانی و انتشار اخبار در این فضا و اثرگذاری آن بر روی افکار عمومی، حقایق وقایع در بعضی از اوقات به صورت وارونه نمایش داده می‌شود و در واقع قلب حقیقت پیش می‌آید و بالتبع آن تحریف در یک واقعه رخ می‌دهد.
نوه امام خمینی (س)، با اشاره به برنامه‌ریزی معاندین انقلاب برای تحریف اندیشه‌های حضرت امام، تأکید کرد: امروزه متأسفانه شاهد آن هستیم که زندگی شخصی، سیاسی و اجتماعی حضرت امام به صورت هدفمند تحریف شده و به جامعه عرضه می‌شود. نمونه‌های بسیاری را هم در شبکه‌های مجازی و هم رسانه‌های معاند شاهد هستیم.
وی با بیان اینکه امروز بسیاری از ابعاد شخصیت حضرت امام همچنان ناشناخته است، افزود: در واقع نسل کنونی انقلاب، به خصوص نسل نوجوان و جوان، امام را به درستی نمی‌شناسند و عظمت امام را درک نکرده‌اند؛ لذا وظیفه همه ماست که امام را، همان امامی که فی الواقع بودند، معرفی کنیم و نگذاریم منحرفان و مخالفان نظام، امام را تحریف کنند. در اینجا وظیفه یک مورخ جلوگیری از تحریف چنین شخصیتی است.
اشراقی با تأکید بر اینکه یک مورخ باید شجاع باشد و از پروپاگاندای رسانه‌ای نترسد، اظهار داشت: تحریف امام، تحریف انقلاب و تحریف جمهوری اسلامی و تحریف اسلام ناب محمدی (ص) است. رهبر معظم انقلاب بار‌ها فرمودند که در مقابل شبیخون‌های فرهنگی دشمن باید برنامه داشت، چون آنان نیز با برنامه و هدفمند هجمه فرهنگی انجام می‌دهند. به همین دلیل ما نیز باید برنامه داشته باشیم و یکی از مهمترین کار‌هایی که ما می‌توانیم در مقابل هجمه فرهنگی دشمن انجام دهیم، «جهاد تبیین» است؛ جهاد تبیین در خصوص انقلاب، امام و دفاع مقدس.
وی تأکید کرد: یکی از وظایف مهم مورخ «جهاد تبیین» است؛ تبیین حقیقت انقلاب و نظام و اینکه عده‌ای از معاندین در فضای رسانه‌ای و فضا‌های مجازی با هزینه‌های فراوان به دنبال تطهیر رژیم فاسد پهلوی هستند. این گروه به دنبال وارونه نشان دادن حقیقت هستند؛ اینجاست که باید مورخ جلوی این تحریف آشکار تاریخی را بگیرد و نگذارد استکبار رسانه‌ای به اهداف خود برسد.
نوه امام خمینی (س)، یادآور شد: تاکنون چندین مستند برای تحریف انقلاب و امام توسط رسانه‌های بیگانه ساخته شده است. ما چقدر توانسته‌ایم پاسخ آنان را بدهیم؟ چقدر در جهاد تبیین موفق بوده‌ایم؟ چند مستند موفق در پاسخ به شبهه‌افکنی بیگانگان درست کرده‌ایم؟ مراقب باشیم که دشمن با برنامه به جنگ انقلاب آمده است و ما هم باید برنامه داشته باشیم.
وی با بیان اینکه وظیفه یک مورخ «تبیین حقایق» است، افزود: تاریخ‌نگاری یک هنر است و مورخ یک هنرمند که با قلمش هنر خود را به منصه ظهور می‌رساند و قلمی که جلوی تحریف را بگیرد و در جهت تبیین حقایق به نگارش در آید، «قلم مقدس» است.
اشراقی با اشاره به آیه ۷۱ سوره آل عمران، گفت: امروز دشمنان قسم خورده انقلاب برای هجوم فرهنگی به کشور، به صورت آگاهانه و هدفمند اندیشه‌های امام را تحریف می‌کنند. امروز شاخص و ملاک حقیقت اندیشه‌های حضرت امام، رهبر معظم انقلاب هستند و یک مورخ انقلابی وظیفه دارد برای جلوگیری از تحریف اندیشه‌های امام به شاخص و ملاک رجوع نماید و نگاه به کلام رهبری داشته باشد.
وی یادآور شد: امام خمینی (س) ۲۵ دی ماه ۶۷ در نامه‌ای به سید حمید روحانی نوشتند و او را مکلف به تدوین تاریخ انقلاب کردند. برای جلوگیری از تحریف تاریخ انقلاب، امام در این نامه می‌فرمایند «شما به عنوان یک مورخ باید توجه داشته باشید که عهده‌دار چه کارِ عظیمی شده‌اید. اکثر مورخین، تاریخ را آن گونه که مایلند و یا بدان گونه که دستور گرفته‌اند می‌نویسند، نه آن گونه که اتفاق افتاده است... از شما می‌خواهم هر چه می‌توانید سعی و تلاش نمایید تا هدف قیام مردم را مشخص نمایید... شما باید نشان دهید که چگونه مردم، علیه ظلم و بیداد، تحجر و واپسگرایی قیام کردند و فکر اسلام ناب محمدی (ص) را جایگزین تفکر اسلام سلطنتی، اسلام سرمایه داری، اسلام التقاط و در یک کلمه اسلام آمریکایی کردند». (صحیفه امام، جلد ۲۱، صفحه ۲۳۹)
نوه امام خمینی (س)، با بیان اینکه مقام معظم رهبری در مسیر حضرت امام دستور به جهاد تبیین داده‌اند، اظهار داشت: ما امروز می‌بینیم در رسانه‌های معاند، هدف اصلی قیام مردم که رسیدن به استقلال سیاسی، نظامی و اجتماعی بوده است را قلب‌گونه تفسیر می‌کنند. امروز کدام کشور مانند جمهوری اسلامی ایران است که از لحاظ سیاست خارجی و نظامی، کاملا استقلال داشته و وابسته به بلوک شرق و غرب نباشد؟! تبیین چنین مسأله‌ای وظیفه همگانی و به خصوص خواص است.
وی حضرت زینب (ع) را بزرگترین جهادگر تبیین تاریخ اسلام دانست.
اشراقی در پایان سخنان خود به مساله روز جهان اسلام، فلسطین پرداخته و گفت: تاریخ را مورخین نمی‌سازند؛ بلکه تاریخ‌سازان می‌سازند. امروز مردم مظلوم و سرافراز غزه تاریخ‌ساز یک حماسه عظیم هستند؛ حماسه پیروزی خون بر شمشیر، حق بر باطل و نور بر ظلمت؛ و بر مورخین فرض است که وقایع دردناک غزه را بدون کوچک‌ترین تحریف به رشته تحریر در آورند. مورخ یک جهادگر تبیین است و هرگز نباید از پروپاگاندای رسانه‌ای بترسد و مهمترین ویژگی یک مورخ شجاعت است و شجاعت او اثر مستقیم بر قلم او دارد.
اشراقی در پایان تأکید کرد: متأسفانه در بحث جهاد تبیین برای جلوگیری از تحریف تاریخ انقلاب در فضای مجازی مناسب عمل نکرده‌ایم و باید با برنامه‌ریزی دقیق و مدون بتوانیم این کم‌کاری را جبران کنیم.
پلمب بیمارستان محب مهر به دلیل کشف حجاب صحت ندارد