در ۴۰ سال پرسش و پاسخ رهبر انقلاب با دانشجویان چه گذشت؟
تاریخ انتشار: ۱۷ آذر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۸۶۳۴۹۷
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، برای شناخت اقشار و گروههایی که تعامل و دیدار و گفتگوی با آنها برای آیتالله خامنهای ارزشمند و حائز اهمیت است، یکی از راهها، بررسی تعداد دیدارها و سروکار داشتنهای رو در رو است. بر اساس این معیار، بدون شک، «دانشجویان» در زمرهی مغتنمترین و مهمترین اقشاری هستند که آیتالله خامنهای، مراوده و گفتگوی با آنها را در ردیف نخست برنامههای خود قرار داده است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
سالهای پیش از انقلاب اسلامی
از سالهای پیش از پیروزی انقلاب، «سیدعلی خامنهای» در شمار روحانیونی قرار داشت که دانشجویان در هنگامهی تبلیغات ضد روحانیت دوران پهلوی و نیز فعالیتهای دامنهدار جریانات روشنفکر و متجددِ ضد دین، ارتباط و معاشرت با آنها را انتخاب میکردند. در آن دوره، هر روحانی و معمّمی نمیتوانست ذهن پویا و کاوشگر دانشجویان را درک کند و در تعامل خود با آنها، نوعی رفتار کند و نوعی از تعالیم دینی را ارائه کند که نشانههای تحجر و جمود و عقبماندگی از زمانه، از او متبادر نشود.
آیتالله خامنهای تأکید میکند که در دورهی پیش از انقلاب، با وجود تخریبها و سوءظنهایی که به قشر روحانی در دانشگاهها وجود داشت، هیچگاه دافعهای نسبت به حضور در میان دانشجویان نداشته است:
«با دانشگاه و دانشجو و دانشگاهی از قدیم ارتباط طولانیای داشتم. گاهی به یک مناسبتی در دانشگاه تهران کار داشتم، میآمدم دانشگاه تهران؛ احساس میکردم که به یک محیط خودمانی وارد شدم. با اینکه محیط از لحاظ ظواهر آن روز با لباس ما و عمامهی ما و اینها هیچ تناسبی نداشت، اما آدم احساس میکرد که یک محیط خودمانی است.» (۱)
اگرچه آیتالله خامنهای به دلیل فعالیتهای پُرشور و بیامان مبارزاتی و فرهنگی سالهای پیش از انقلاب، به بسیاری از شهرهای کشور سرکشی میکرد و به دانشگاههای مهم ایران رفتوآمد داشت، اما بهطور طبیعی، حلقهی ارتباطی ایشان با دانشجویان، بیش از هر جایی در مشهد متمرکز بود. ایشان در دیداری با دانشجویان فردوسی مشهد در سالهای پس از انقلاب، خاطرات آن حلقه را اینطور بیان میکند:
«خیلی شیرین و جذاب است برای من که در جمع دانشجویان این شهر و در دانشگاه فردوسی حضور پیدا کنم؛ و یاد و خاطرهی سالیان دوری را که در همین شهر با جمعی از دانشجویان همین دانشگاه در جلساتی گرم، پُرهیجان و درعینحال پُرخطر اجتماع میکردیم، در ذهن بنده دوباره زنده بشود... من به شما که نگاه میکنم -عزیزان جوان دانشجو- مسجد کرامت و مسجد امام حسن مجتبی را به یاد میآورم؛ که آنجا هم همین شماها -شماهای سیوپنج سال قبل- مینشستید و درس تفسیر قرآن و تفسیر نهجالبلاغه و مبانی نهضت اسلامی مذاکره و بحث میشد؛ نوشته میشد و گفته میشد. چوبش را هم میخوریم؛ هم شما میخوردید، هم ما میخوردیم. دستگاه جبارِ طاغوت، آن روز تحمل نمیکرد که یک طلبه با جمعی دانشجو بنشینند و از دین حرف بزنند؛ بخصوص که محفل دانشجویی ما آن روز، محفل گرمی هم بود؛ محفل پُرجمعیت و متراکمی بود.» (۲)
با این حال، روابط این روحانی انقلابی جوان با دانشجویان، به مشهد محدود نبود و وی یا به دیگر دانشگاههای کشور هم سر میزد(۳) و یا با دانشجوهایی که در آن دانشگاهها درس میخواندند رابطه داشت. یکی از مزایای این روابط، کسب اطلاع از وضعیت دانشگاهها، از طریق این مرابطین بود:
«در دانشگاهها و در همین دانشگاه شهید بهشتی، قبل از انقلاب چند جوان متدین بودند که اگر اسم بیاورم، بعضی از آنها را میشناسید. بعضی از آنها با بنده دوست و خویشاوند بودند؛ میآمدند از این جا -که آن زمان اسمش دانشگاه ملی بود- مطالبی برای بنده نقل میکردند. اولاً مراسم مذهبی که هیچ، حتی یک محیط کوچک هم برای نماز خواندن نداشتند. خودشان دور هم جمع شدند و با پول شخصی جای کوچکی را بهعنوان نمازخانه درست کردند. مگر دستگاه اجازه میداد؟ آن روز همین دانشگاه -که عمدتاً محل اعیان و اشراف و بچهپولدارها بود- اینگونه بود؛ مرکز چه فجایع و فسادهایی! دانشگاههای دیگر هم همینگونه بود. واقعاً استاد و دانشجوی متدین در دانشگاه زیر فشار بودند.» (۴)
بنابراین، وجود روحیهی معاشرتی و شجاعت حضور در محافلی مختلف و بعضاً نامأنونس با شأن روحانیت در عرف آن زمان، در برقراری روابط میان آیتالله خامنهای و دانشجویان نقش مهمی داشته است. در سوی مقابل، گِرد وی را عمدتاً دانشجویان نوگرا و مبارز گرفته بودند که در آن عصر، پیشروترین دانشجویان زمانهی خود به شمار میآمدند:
«قبل از انقلاب، در خیل مبارزات عظیم مردم، دانشجویان چشمگیر بودند؛ حضور داشتند و فعال مینمودند. من بیشترین مشاهدهام در این مورد، مربوط به مشهد است. در محیط دانشجویی مشهد، من فعال بودم؛ تهران هم که میآمدم، همینطور بود. در دانشگاههای مختلف میآمدم و میرفتم؛ دانشجویان با من ارتباط داشتند و از نزدیک میدیدم که چه خبر است. الآن بعضی از همین مسئولان کنونی کشور، از دانشجویانِ آنروز ما هستند که با ما ارتباط داشتند.»(۵) مثلاً یکی از این دانشجویان مترقی و مبارز، مهدی باکری بود که از طریق دوستی با یکی از آشنایان آیتالله خامنهای، با ایشان آشنا شده بود و ارتباط گرفته بود:
«مرحوم شهید آقامهدی باکری را من از قبل از انقلاب میشناختم، ایشان دانشجوی دانشگاه تبریز بود، با یکی از دوستان ما که ایشان هم دانشجوی دانشگاه تبریز بود آمدند مشهد؛ اتفاقاً تابستان بود و من در یکی از همین ییلاقات اطراف مشهد بودم؛ آمدند آنجا و دیدم این جوان را. اهل کار بودند، اهل مبارزه بودند، فهیم بودند؛ مسائل کشور را، موقعیت کشور را میفهمیدند.» (۶)
به این ترتیب، در سالهای پیش از پیروزی انقلاب، نوعی پیوند معنوی و تقارب ذهنی میان آیتالله خامنهای و دانشجویانی که در اطراف ایشان قرار داشتند به وجود آمده بود. البته «این ارتباطات، ارتباطات سازمانی نبود، ارتباطات تشکیلاتی نبود، ارتباطات در مسائل مبارزاتیِ تند نبود؛ ارتباط فکری و تبیینی بود؛ یعنی جلساتی داشته باشیم که دانشجوها در آنجا شرکت کنند، یا ما احیاناً در جلسهای از جلسات دانشجویی در دانشگاه شرکت کنیم.»(۷) واپسین اقدامِ عمدهی آیتالله خامنهای و روحانیون مبارز در آستانهی پیروزی انقلاب، تحصن در دانشگاه تهران بود. مکانیابی این تحصن در دانشگاه، نشانهی دیگری از میل روحانیت برای وحدت با دانشگاهیان بود و البته با حضور آنها در بطن حوادث انقلاب در مرکزیترین نقطهی شهر تهران، آنها را به مجموعهی عظیم ملت انقلابی پیوند میزد. با پیروزی انقلاب، فصل جدیدی در روابط آیتالله خامنهای با دانشجویان آغاز شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی
با پیروزی انقلاب، دانشگاههای کشور، یکی از کانونهای تحولات سیاسی و محل تبادل افکار و مناظرات بود: «گروهکهای الحادی آمدند دانشگاه تهران را تصرف کردند و از اتاقها و سالنها و مراکزش بهعنوان اتاقهای جنگ، انبارهای سلاح و مرکز توطئه علیه اصل انقلاب و علیه نظام استفاده کردند! فضا را قُرق هم کردند؛ یعنی یک حالت ارعابی نهفقط در مسئولان آن روز -مسئولان آن روز، دولت موقت بودند که اصلاً جان و توان و دل و جگرِ ورود در این میدانها را نداشتند؛ آنها که هیچ!- که حتی در دل بسیاری از افراد انقلابی هم ایجاد کرده بودند.» (۸)
در چنین شرایطی بود که پس از فاجعهی شهادت آیتالله مطهری، امام خمینی (رحمهالله)، رابطهی آیتالله خامنهای و دانشگاه را به شکلی رسمی برقرار کرد. امام در دیدار با جمعی از دانشجویان دانشگاه تهران، در پاسخ به احساس نیازی که از سوی آنها مبنی بر خلأِ بهوجودآمده از فقدان آقای مطهری در دانشگاه ابراز کردند، «آقا سید علی آقای خامنهای» را بهعنوان یک روحانیِ مناسب برای جو دانشگاه و رجوع دانشجویان انقلابی معرفی کردند:
«شما نشستهاید که چهار تا کمونیست بیایند در دانشگاه و قبضه کنند دانشگاه را؟! شما مگر کمتر از آنها هستید؟ عدد شما بیشتر از آنهاست؛ حجت شما بالاتر از آنهاست. شما این مسائل را که بگویید، خیانت اینها را میتوانید واضح بکنید در آن مکان، در دانشگاه. خیانتشان را میتوانید واضح بکنید که خودشان بگذارند بروند. بِایستید، صحبت کنید. بگویید آقا، خب بیایید یکییکی بگویید ببینم شما چهکاره هستید آمدهاید توی دانشگاه دارید اخلال میکنید؟ میخواهید چه بکنید؟ میخواهید درس بگویید برایمان؟ شما کار خودتان را اول حساب بکنید که چهکاره هستید توی این مملکت. شما از اهل این مملکت هستید، یا عُمّال غیر هستید خودتان را به ما میچسبانید؟ بِایستید آقا، بگویید. البته باید اشخاصی هم که گوینده هستند بیایند در دانشگاه و من پیشنهاد میکنم که آقای آقاسیدعلیآقا بیایند، خامنهای. شما ممکن است که بروید پیش ایشان از قول من بگویید ایشان بیایند به جای آقای مطهری. بسیار خوب است ایشان، فهیم است؛ میتواند صحبت کند؛ میتواند حرف بزند.» (۹)
به این ترتیب، آقای خامنهای بهعنوان نمایندهی امام در دانشگاه تهران انتخاب شد. مهمترین اقدام ایشان در این مقطع، برگزاری جلسات هفتگی با دانشجویان بود که در حد فاصل تابستان ۵۸ تا بهار ۵۹ در دانشگاه تهران برگزار میشد. یکی از روزنامهها، دربارهی این جلسات، اینگونه گزارش داده است:
«روزهای دوشنبه، مسجد دانشگاه تهران با اجتماع گروه کثیری از دانشجویان و گفتوشنود پیرامون مسائل و مباحث مختلف اسلامی، روح دیگری مییابد. حجتالاسلام سیدعلی خامنهای پس از اقامهی نماز با دانشجویان مسلمان و متعهد این دانشگاه به گفتگو مینشیند.» (۱۰)
این جلسات، دو فایدهی عمده برای جریان انقلابی مسلمان دانشگاه به ارمغان آورد. نخست اینکه در فضای تنشزا و حساس دانشگاه که نیروهای معارض انقلاب به شکلی حداکثری و روزافزون، به تبلیغات و برگزاری میتینگهای سیاسی میپرداختند، وجود یکی از شخصیتهای مبارز و همراه امام، روحیه و توان مضاعفی به نیروهای انقلابی میبخشید. و دوم اینکه شکل برگزاری جلسات هفتگی به صورت پرسش و پاسخ آقای خامنهای با دانشجوها، امکان نزدیکی بیشتر طرفین و برقراری رابطهی رو در رو را فراهم میکرد که در انسجام نیروهای انقلاب، تأثیر فراوانی داشت. آیتالله خامنهای دربارهی آن جلسات و حالوهوای آن میگویند:
«من همان ماههای اول پیروزی انقلاب، هر هفته میرفتم به مسجد دانشگاه تهران، برای دانشجوها، هم سخنرانی میکردم، هم پاسخ به سؤالات میدادم؛ هر هفته. دانشجوها، بچههای مسلمان، انقلابی، میآمدند آرام مینشستند، میشنفتند، میرفتند؛ عده هم زیاد بود؛ نه اتاق جنگی بود، نه تفنگی بود، نه شعارهای ناجوری بود؛ اول انقلاب، آنهم در محیط دانشجویی، آنهم تهران، آنهم بنده که آنوقت هنوز رئیسجمهور هم نبودم، عضو شورای انقلاب بودم -یعنی همهی عوامل انقلابی بودن جمع بود- میرفتیم در دانشگاه برای دانشجوها صحبت میکردیم، در یک محیط آرام، در یک محیط عاقلانه؛ شاید در بین این برادران و خواهرانی که آن سالها دانشجو بودند، باشند کسانی در بین شماها که یادشان باشد آن سالها را. آن روزی که دانشگاه را گروههای کمونیستی قُرق کرده بودند که خطر نابودی بود.» (۱۱)
با این حال، فضای متشنج دانشگاه، همیشه هم تابِ برگزاری آرام و بیماجرای این جلسات را نمیآورد. از این رو، آیتالله خامنهای، روزهایی را هم به یاد میآورد که جوّ جنجالی دانشگاه، بر این جلسات نیز تأثیر میگذاشت و گاهی به تعطیلی آن میانجامید:
«روزی از روزها در همین دانشگاه تهران، دانشجویان عضو آن احزاب غیرقانونی -که الحمدلله اسمهای خیلی از آنها هم از یاد همه، از جمله از یاد بنده رفته است- بنا داشتند که نیروهای انقلابی را در دانشگاه، تارومار کنند. واقعاً در این دانشگاه تهران، وحشت، تمام فضا را گرفته بود! من اتفاقاً پیش از ظهر آن روز، کاری داشتم -چون آنوقت، سال پنجاهوهشت کارهای زیادی بر دوش من بود- آن کار را انجام دادم و ظهر که شد، طرفِ دانشگاه آمدم. دو سه نفر از بچههای سپاه که بهعنوان محافظ با من بودند گفتند: به دانشگاه نروید، امروز دانشگاه خطرناک است. گفتم؛ نه، اتفاقاً امروز هم باید به دانشگاه برویم؛ وقتش امروز است. به دانشگاه تهران آمدم؛ هیچکس نبود -در مسجد دانشگاه، شاید چهار پنج نفر بودند. دقیقاً یادم نیست چند نفر؛ تعداد خیلی کمی بودند- آنها هم به من گفتند که آقا، زودتر از اینجا بروید، خطرناک است. اگر آن گروهها مرا میشناختند -از دور که میشناختند، میدانستند من فلانیم- واقعاً برای من خطرهای جدی هم داشت. آنها ترسیدند و ما را از دانشگاه، بیرون بردند!» (۱۲)
طرح صریح مسائل سیاسی و پاسخهای قاطع به پرسشهای بیپروای دانشجوها در این جلسات، سبب شده بود که محتوای سخنان آیتالله خامنهای، عموماً در جراید کشور انعکاس پیدا کند. محتوای پرسش و پاسخهای این مقطع، عموماً به دلیل عضویت ایشان در شورای انقلاب و حزب جمهوری، پیرامون مسائل مرتبط با این دو نهاد انقلابی است و پرسشگران، جدای از پرسشهای فکری یا جویا شدن نظرات شخصی ایشان، از مواضع شورای انقلاب یا حزب جمهوری نیز در قبال رویدادهای گوناگون سؤال میکردند. اما بخش دیگری از سؤالات به صورت مستقیم به خود آقای خامنهای مرتبط میشد و پرسشگران دربارهی اقدامات و مسئولیتهای او، پرسشگری و مطالبه میکردند.
در یکی از این جلسات، یکی از دانشجوها با تکیه بر یکی از اظهارات آقای شیخ ابوالقاسم لاهوتی -از روحانیون مبارز سالهای پیش از انقلاب- که در مصاحبهای تلویحاً به آقای خامنهای اشاره کرده بود و گفته بود «خوب است کسی مسئولیت سپاه پاسداران را به عهده بگیرد که یک شغل، بیشتر نداشته باشد.» نظر ایشان را در رابطه با این اظهارنظر پرسیده بود. آقای خامنهای جواب داده بود:
«من در پاسخ این پیشنهاد آقای لاهوتی هیچ مطلبی برای گفتن ندارم مگر آنکه از ایشان و از شما درخواست کنم که شما را به خدا، خدمت امام بروید و از ایشان بخواهید که مرا از سرپرستی سپاه بردارند. [این مسئولیت] چیزی برای من ندارد البته انشاءالله خیر معنوی داشته باشد.» (۱۳)
در جلسهای دیگر، یکی از دانشجوها با لحنی تند و عتابآلود، حزب جمهوری اسلامی را متهم به انحصارگری میکند: «حزب جمهوری اسلامی چرا اینقدر فرصتطلبی و انحصارطلبی و مقامپرستی دارد؟ چرا میخواهد تمام قدرت را به دست آورد؟ چرا اینقدر سنگ جلوی پای کاندیدایی میاندازد که در بین ملت، بالاترین رأی را خواهد آورد؟» با این حال، آیتالله خامنهای سعی میکند که با متانت و به دور از بدبینی، پاسخ او را بدهد:
«درددلی بود که خواندم. البته ایشان حزب را متهم به فرصتطلبی میکنند و قدرتطلبی؛ و من در پاسخ اینهمه سؤال باید عرض کنم که [این] خواهر و برادر عزیز، انشاءالله اشتباه کرده، گمانِ غرضورزی را خیلی ضعیف میدانم و گمانِ اشتباه را بیشتر میدانم.» (۱۴)
در همین جلسه، دانشجوی دیگری نظر آیتالله خامنهای را دربارهی اتهامات شیخ علی تهرانی میپرسد. شیخ علی تهرانی، شوهر خواهر آقای خامنهای بود که اتهامات فراوانی را به روحانیون حزب جمهوری و در رأس همه نسبت به آقای خامنهای وارد میکرد. آیتالله خامنهای به این پرسش هم با بردباری پاسخ میدهد؛ هرچند معتقد است:
«بعضی از حرفهایی که ایشان زدهاند اتهام نیست، دشنام است. [اینکه] فلانی آدم جاهطلبی است، این دیگر تهمت نیست، این یک فحش و دشنام دادن است... الان بنده به نوبهی خودم از اینکه یک شخصی به من اهانت میکند نهفقط ناراحت نمیشوم و اهمیت نمیدهم بلکه به آسانی حاضرم از اهانت و دشنام او بگذرم... آن را که حساب پاک است، از محاسبه چه باک است؟ میگویند که فلان اسناد را افشا کند. خب هرچه افشا کنند برای ما بهتر است.» (۱۵)
برای آیتالله خامنهای، حضور در دانشگاه و گفتوشنود با دانشجوها، نهتنها سخت و دشوار و دردسرآفرین نبوده، بلکه از دیگر مسئولیتها و فعالیتهایی که در آن مقطع داشتند، دوستداشتنیتر بوده است:
«من در تمام شغلهایی که هماکنون انجام وظیفه میکنم مثل سپاه پاسداران و وزارت دفاع، کار سخنرانی و نماز جماعت را که هفتهای یک روز و با شما دانشجویان میباشم از همهی کارهایم بیشتر دوست دارم. چون من با این کار آمیخته شدهام و [این کار را] اصیلتر میدانم.» (۱۶)
خردادماه ۵۹، دانشگاهها برای مقابله با جریانات ضد انقلاب و ایجاد تحول در نظام آموزشی تعطیل شد. با این حال، حضور آیتالله خامنهای در مجامع عمومی و دیدارهای رو در رو و پرسش و پاسخ با آحاد مردم، محدود به دانشگاه نبود. شرکت در این جلسات در آن روزها که فضای سیاسی تحت تأثیر حاکمیت دولت موقت و بعد دولت بنیصدر، و نیز جوسازیهای فزاینده علیه حزب جمهوری، بهشدت مشوش و غیرعادی بود، یکی از کنشهای سیاسی ضروری افرادی مانند ایشان بود تا بتوانند از میان این تخریبها، یک کانال مستقیمِ گفتگو با ملت را به وجود بیاورند. ششم تیر ۱۳۶۱، آیتالله خامنهای در حالی در مسجد ابوذر تهران ترور شد که آنجا هم پاسخگویِ سؤالات مردم پیرامون حقوق زنان در یک جلسهی پرسش و پاسخ بود. (۱۷)
در دوران ریاست جمهوری
با انتخاب آیتالله خامنهای به سِمَت ریاست جمهوری ایران در مهرماه ۱۳۶۰، دیدارهای دانشجویی و جلسات پرسش و پاسخ، «با وجود اشتغالات زیادِ»(۱۸) آقای رئیسجمهور همچنان ادامه یافت. مسئولیت ریاست جمهوری باعث شد که رفتوآمد هفتگی آیتالله خامنهای به دانشگاه تهران، با فواصل بیشتری انجام شود و این در حالی بود که ایشان آرزو داشت که چنین مشاغل و مسئولیتهایی، با محدودیتهایی که پدید آورده بود، از دوش او برداشته میشد تا بتواند دفعات بیشتری به گفتگوی با دانشجویان بپردازد و حتی در دیدارهای رو در رو با اقشار مختلف کشور، این تجربه را تکرار کند:
«کاش مىشد هفتهاى یکبار باشد مثل سابق، ولى نمىشود... همانطور که مىدانید این جلسه براى این هم نیست که فقط من به شما بگویم، بلکه وضع پاسخ به سؤالات معنایش همین است که در حقیقت گفتگو، طرفینى است؛ و سخن شما را هم من اینجا بدون روپوش و بدون هیچگونه تردیدى و طبقهبندىاى از برادرهایى که بناست جمع کنند این حرفها را بایستى بشنوم و همان را مطرح کنم... البته این آرزوى ما مخصوص به دانشجویان هم نیست، مخصوص به دانشگاه هم نیست. من اگر مىتوانستم توى یک مسجدى بروم امام جماعت بشوم در همین مسئولیت کنونى و در معرض سؤال و پاسخ و اینها باشم، حتماً این کار را مىکردم. دوست مىداریم با قشرهاى مختلف مردم این رویارویى باشد، روبهرویى در گفتن و شنیدن. ولى خب طبیعى است که دانشگاه مهمتر است.» (۱۹)
در این دوره اما، نهفقط شهر تهران و مشخصاً دانشگاه تهران، که جلسات آیتالله خامنهای با دانشجویان، به دانشگاههای سراسر کشور تسری پیدا کرد؛ به این شکل که ایشان در جریان انجام سفرهای استانی به اقصینقاط کشور، و برگزاری جلسات با مسئولان و اقشار مختلف مردم آن استان، گاهی یک جلسه هم به دیدار با دانشجویان اختصاص میداد. از این رو رئیسجمهور وقت ایران در طول دوران ریاست جمهوری، جدای از جلسات عمومی با دانشجویان دانشگاهها و مراکز آموزشی متعدد کشور، بهطور مشخص، جلسات پرسش و پاسخ دانشجویی را همچنان تداوم بخشید. ایشان افزون بر تداوم نسبیِ جلسات پرسش و پاسخ با دانشجویان دانشگاه تهران، همین نحو جلسات را با دانشجویان دانشگاههای شهید بهشتی، علم و صنعت، خرمآباد، رازی کرمانشاه و امیرکبیر هم برگزار کرد.
مجموع تعداد این جلسات، برای یک دورهی هشتسالهی ریاست جمهوری، بسیار قابل توجه است. اگر تا پیش از این، آیتالله خامنهای یکی از اعضای متعدد شورای انقلاب یا مجلس شورای اسلامی بود، حالا در جایگاه دومین شخص مملکت از نظر ساختار سیاسی کشور قرار گرفته بود. با این حال، با نیمنگاهی به جلسات پرسش و پاسخ دانشجویی در این مقطع، متوجه میشویم که صراحت سؤالات دانشجویان بههیچوجه کاسته نشده است. دانشجویان در این جلسات، مهمترین مسائل مملکتی را از رئیسجمهور وقت میپرسیدند و بالاترین مقام اجرایی کشور، با سعهی صدر به این پرسشها پاسخ میداد. مثل همیشه، اغلب سؤالات به صورت مکتوب در اختیار آیتالله خامنهای قرار میگرفت تا سؤالکنندهها بیواهمه از افشای هویتشان، پرسش خود را بدون خودسانسوری بیان کنند.
در این مقطع، در میان پرسشهای مطرحشده از سوی دانشجویان که با صراحت، پرسششونده را به چالش میکشد و آیتالله خامنهای هم با رویی گشاده به آنها پاسخ میدهد، میتوان نمونههای جالب توجهی را نقل کرد. در یکی از این جلسات در دانشگاه تهران، دانشجویی پرسیده است: «منظور حضرت امام از تذکرات مکرر مبنى بر زىّ طلبگى چه بوده است؟ آیا پناه بردن به ساختمانها و کاخهاى مجلل آنچنانى تنها راه کسب امنیت است؟ علىرغم ارادت خاصى که به جنابعالى داریم ولى لطفاً راجع به زندگى خودتان توضیح بفرمایید.» رئیسجمهور در پاسخ میگوید:
«من خودم توى کاخ زندگى نمىکنم، بنده الان محل زندگىام یک خانه است، یک خانهى چهار - پنج اتاقه و خیلى هم معمولى است... حالا من خودم را که مىگویم چون از خود من سؤال کردند، خودم را دارم جواب مىدهم. دفترهاى ما توى آن ساختمانهاى قدیمى است که البته اسمش کاخ است و کاخ هم هست، کاخ یعنى ساختمان بلند و مجلل، اما از خود بنا که بگذرید هیچگونه تشریفات و وسایل مجلل توى این ساختمانها وجود ندارد.» (۲۰)
در یکی دیگر از جلسات، یکی از دانشجویان دانشگاه تهران، پرسشی دربارهی تعداد مسئولیتهای آیتالله خامنهای مطرح میکند و میپرسد: «با توجه با اینکه داشتن چندین مسئولیت براى شخص، منجر به کمتوجهى به مسائل مىشود، چرا چندین مسئولیت را پذیرفتهاید؟» آیتالله خامنهای پاسخ میدهند:
«یک بیت عامیانهاى هست که رایج است تو زبانها، مىگویند: «مدینه گفتى و کردى کبابم!» این یک واقعیت است... و من امیدوارم که حرکت عمومى دستگاههاى دولتى ما جورى باشد که ما به اینجا برسیم. افراد را پیدا کنید، مسئولیتها را به آنها بسپاریم و هر کسى یک شغل داشته باشد. در مورد مشاغل من که مىفرمایید، من مشاغلم بعضىاش قانونى است: رئیسجمهور، عضو شوراى عالى دفاع است، طبق قانون اساسى. بنده هیچوقت خودم استقبال نمىکردم یا داوطلب نبودم که من رئیس شوراى عالى دفاع باشم اما غیر از این امکان نداشته، غیر از این ممکن نمىشده چون رئیسجمهور بهطور طبیعى رئیس قوهى مجریه است و شخص اول مملکت بعد از مقام رهبرى است طبق قانون اساسى، و این ایجاب مىکند که در یک مجمعى که همه نشستند او رئیس باشد، دیگرى رئیس باشد کار آن رئیسى که غیر از رئیسجمهور است مختل خواهد شد؛ یعنى او نمىتواند کار لازم را در این مورد انجام بدهد.» (۲۱)
نکتهی جالب دیگر آن است که بعضی از این جلسات بلافاصله پس از وقوع رویدادهای مهم سیاسی کشور برگزار شده است. این اتفاق، به این معنا است که آیتالله خامنهای، پس از وقوع چنین حوادثی که فضای سیاسی کشور را بهشدت متأثر کرده، بهترین جایگاه و محل برای روشنگری و تبیین مسائل و پاسخ به شبهات بهوجودآمده را «دانشگاه» میدانستهاند. برای مثال، در روزهای پس از عزل آیتالله منتظری از قائممقامی رهبری در فروردین ۱۳۶۸، آیتالله خامنهای با حضور در یکی از دانشگاههای تهران، به چند سؤال پیرامون «آیتالله منتظرى و دلیل برکنارى ایشان» پاسخ میدهند. یا اینکه پس از پذیرش قطعنامهی ۵۹۸، باز هم در جلسهای دانشجویی حاضر میشوند تا سؤالات و شبهات احتمالی بهوجودآمده پس از پذیرش این قطعنامه را مرتفع کنند.
دوران رهبری
با آغاز دوران مسئولیت رهبری آیتالله خامنهای از خردادماه ۱۳۶۸، که مسئولیتی بهمراتب سنگینتر از مسئولیتهای پیشین ایشان بود، جلسات پرسش و پاسخ دانشجویی همچنان ادامه یافت. این جلسات در دوران رهبری که امکان استفاده از بعضی ابزارهای پاسخگوییِ دیگر مانند مصاحبه با مطبوعات و رسانهها وجود نداشت، اهمیتی دوچندان پیدا کرد؛ چراکه بزنگاهی بود برای طرح دغدغههای عمومی و پرسشگریهای بلاواسطه یک قشر آگاه و جستجوگر که میتوانست بهترین انتقالدهندهی مسائل، معضلات و شبهات آحاد جامعه باشد. بیش از ۱۰ جلسهی پرسش و پاسخ مستقیم با دانشجویان دانشگاههای کشور در این دوره، کارنامهی قابل توجهی برای رهبری انقلاب است.
در این دوره، رهبر انقلاب، بازدید از دانشگاههای مهم کشور و بهویژه دانشگاههای پایتخت را از نو آغاز کردند و یک بار به هر کدام از آنها سرکشی کردند و جلسهی پرسش و پاسخ با دانشجویان برگزار کردند. آیتالله خامنهای که در سالهای دولت سازندگی، به امید حضور مسئولان در دانشگاهها، از برگزاری جلسات پرسش و پاسخ منصرف شده بود، سرانجام تصمیم گرفت که از سال ۷۶، این جلسات صمیمانه و رو در رو را از نو آغاز کند (۲۲):
«در چند سال اخیر من خیلى به مسئولان گفتم و تکراراً اهمیت این کار را یادآورى کردم؛ ولى مثل اینکه متأسفانه مجال نکردند در دانشگاه حضور پیدا کنند. بالاخره این اواخر من به این نتیجه رسیدم که خودم باید به دانشگاه بیایم.» (۲۳)
جلسات پرسش و پاسخ دوران رهبری به این ترتیب میباشد: ۲۲ اردیبهشت ۱۳۷۷، دانشگاه تهران؛ ۱۲ شهریور ۱۳۷۷، دانشگاه تربیت مدرس؛ ۴ اسفند ۱۳۷۷، سردبیران و نویسندگان نشریات دانشجویی؛ ۱ آذر ۱۳۷۸، دانشگاه صنعتی شریف؛ ۹ اسفند ۱۳۷۹، دانشگاه امیرکبیر؛ ۲۲ اسفند ۱۳۷۹، دانشگاه امیرکبیر و ۲۲ اردیبهشت ۱۳۸۲، دانشگاه شهید بهشتی. این جلسات، جدای از دیدارهای سالیانهی رهبر انقلاب با دانشجویان در ماه مبارک رمضان است که طی دهها جلسه، دانشجویان و نمایندگان تشکلها، فرصت بیان دیدگاههای خود و نیز پرسیدن سؤالات مورد نظرشان از رهبر انقلاب را داشتهاند.
نکتهی مهم دربارهی جلسات این مقطع آن است که این جلسات، همگی در دوران موسوم به اصلاحات و در جوّ سیاستزدهی دانشگاهها برگزار شد. حضرت آیتالله خامنهای نهتنها بههیچوجه مخالف فعالیت سیاسی دانشجوها نبوده است بلکه در برههای که برخی دولتمردان به دنبال سرکوب هرگونه فعل سیاسی و هیجان در دانشگاه بودند، از حقوق دانشجویان دفاع و با دولتمردان برخورد کرده است:
«بنده چند سال قبل از این -خیلی پیش، سالها پیش- راجع به سیاست در دانشگاهها، یک تعبیری به کار بردم که مسئولین دولتیِ آن روز خیلی ناراحت شدند که چرا این حرف را میزنید؛ گفتم: خدا لعنت کند کسانی را که بساط فکر سیاسی و کار سیاسی و تلاش سیاسی را از دانشگاهها جمع کردند، از ما گلهمند شدند که شما بچهها را وادار میکنید به کار سیاسی. خب، حالا البته همانها گاهی اوقات ریاکارانه یک حرفهایی میزنند راجع به دانشگاه و دانشجو و این حرفها، لکن عقیدهی واقعیشان همان است؛ [اما] من عقیدهام این است.» (۲۴)
با این حال، در دوران اصلاحات، سیاستبازی، جای فعالیت سیاسی سودمند و تقویت قوهی تحلیل سیاسی را گرفت و بعضی جریانات وابستهی حزبی و سیاسی در داخل دانشگاه با همدستی نیروهای نزدیک به جریانات حزبی، به دنبال انحراف حرکت آرمانخواهانهی اسلامی و ملی جنبش دانشجویی و ایجاد تنشهای بیفایده بودند که با مخالفت رهبری انقلاب مواجه شد. بنابراین در این برهه آیتالله خامنهای با حضور در دانشگاهها این امکان را برای مواجههی مستقیم دانشجویان با نظرات رهبری انقلاب فراهم کردند تا تمهیدی برای مقابله با جوسازیها، تبلیغات منفی و ابهامآفرینیهای معارضان باشد:
«یکی از شیرینترین رخدادها برای انسان این است که جوانانی که مظهر معرفتجویی و استفهام و طالبِ دانستن و آگاهی هستند، چیزی را بپرسند که انسان میتواند در محدودهی اطلاعاتش به آن جواب دهد و درعینحال به همین اندازه میتواند در رفع سؤال و ابهام در ذهن جوان -که مظهر شادابی و نشاط و میل به پیشرفت است- کمک کند؛ بهخصوص با توجه به اینکه ابهامآفرینی، یکی از سیاستهای اصلی کانونهای مبارزه با جمهوری اسلامی است. ابهامآفرینی و ایجاد نقطهی کور برای ذهنها، خودش یک سیاست است؛ لذا من وقتِ عمده را باز هم انشاءالله صرف پاسخ به سؤالات خواهم کرد.» (۲۵)
با نگاهی به محتوای پرسشهای مطرحشده در این چند جلسهی پرسش و پاسخ دوران رهبری، درمییابیم که پرسشها حتی از زمان ریاست جمهوری هم صریحتر است. دانشجویان در مطرح کردن سؤالات خود با آیتالله خامنهای، و در به چالش کشیدن اقدامات و عملکرد رهبری انقلاب، و نیز دربارهی اختیارات رهبر و عملکرد نهادهای زیرمجموعه وی، هیچ احساس دغدغه یا خودسانسوری ندارند و همین امر، به طرح پرسشها و پاسخهای ماندگار و جالب توجهی انجامیده است.
در بخشی از پرسشها، دانشجوی پرسشگر، به نقد عملکرد جمهوری اسلامی و وضعیت کشور در سالهای پس از پیروزی انقلاب پرداخته است. از آنجا که از نظرگاه عمومی، آیتالله خامنهای بهعنوان بالاترین جایگاه در ساختار سیاسی نظام، بهطور طبیعی متوجه این پرسشها قرار میگیرد، برای پاسخ دادن به آنها نیز کاملاً آمادگی دارد. یکی از دانشجویان دانشگاه تهران از ایشان دربارهی آزادی میپرسد: «مگر در قرآن عزیز ما نیامده است که انسان آزاد آفریده شده و بزرگترین آزادی، آزادی خواندن و نوشتن است؟ پس چرا در جمهوری اسلامی، این حق را از ما گرفتهاند؟» رهبر انقلاب، در حمایت از موضع انتقادی این دانشجو و با اشاره به همین جلسات پرسش و پاسخ، جواب میدهند:
«من نمیدانم چه کسی این حق را گرفته است! هرکس گرفته، به من معرفیش کنید، تا من بروم حقّتان را از او بگیرم و به شما بدهم! امروز خوشبختانه در ایران، آزادی فکر کردن و فکر را بیان کردن، در دنیا کمنظیر است. البته من نمیخواهم بگویم که اسلام این آزادی را بدون قید و شرط داده است؛ نه، اینطور نیست. محدودیتهایی در همین زمینه وجود دارد که در قوانین ما هم آن محدودیتها پیشبینی شده است؛ که شاید آنچه محصول همهی اینها است، با همان معارف قرآنی که شما ذکر کردید، منطبق است. اما آنچه که امروز محصول همهی اینها است، آزادی است و خوشبختانه وجود دارد؛ خیلی هم خوب است. این وضعی هم که الان شما میبینید من و شما اینجا نشستهایم و شما میگویید و من حرف شما را میخوانم، این هم جزو چیزهای کمنظیر در دنیا است.» (۲۶)
یکی دیگر از پرسشهایی که در همین موضوعات مطرح شده، دربارهی کاهش محبوبیت روحانیون است. دانشجویی در دانشگاه تهران پرسیده است: «اینجانب روز یکشنبهی همین هفته شاهد مجروح شدن یک روحانی توسط یک نفر در خیابان کارگر بودم. به نظر شما علت کاهش محبوبیت روحانیون بعد از انقلاب چیست؟» رهبر انقلاب پاسخ میدهند:
«ایشان شاهد مجروح شدن یک روحانی بودند؛ اما من تقریباً شاهد شهید شدن چندین روحانی بودم... یک روحانی در خیابان مجروح شده؛ در همان ساعت، دهها نفر غیرروحانی هم اینطرف و آنطرف مجروح میشوند؛ این دلیل کمبود محبوبیت نیست. نمیشود هم بهطور کلی گفت که بعد از انقلاب، محبوبیت روحانیون بالا رفته، یا پایین آمده است. بعضیها محبوبیتشان زیاد شده، بعضیها هم کم شده است... البته من نباید این را نگفته بگذارم، که ممکن است یک انسان قدسی، اگر در هیچ کاری دخالت نکند و کنار بِایستد، مقام قداست و آن حالت جنّتمکانیش محفوظ باشد؛ اما به مجرّد اینکه وارد میدانی شد، بالاخره یک عده مخالف و یک عده موافق پیدا میکند.» (۲۷)
شبههی دُور در عملکرد شورای نگهبان یکی دیگر از پرسشها است. یکی از دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس پرسیده است: «بررسی صلاحیت کاندیداها توسط شورای نگهبان، کموبیش مشکلات دُورِ مورد اشارهی منتقدان را دارد. آیا بهتر نیست با توصیهی حضرتعالی، شورای نگهبان این امر را به مراجعِ معرفیشده از سوی جامعهی مدرسین ارجاع دهد تا این شائبه رفع گردد؟» حضرت آیتالله خامنهای در پاسخ به این پرسش که یکی از شبهات عمومی جامعه بود، اینگونه پاسخ میدهند:
«این شبههی دُوری هم که گفتهاند، حرف غلطی است؛ بهخاطر اینکه این شورای نگهبان را رهبرىِ فعلی که معین نکرده؛ رهبرىِ قبل معین کردهاند. این خبرگانی هم که میآیند، نمیخواهند که رهبرىِ فعلی را انتخاب کنند؛ رهبری بعد را انتخاب خواهند کرد. این چه دُوری است؟ اگر این رهبری فوت کند، یا به هر دلیل دیگری کنار برود، آنوقت رهبرىِ بعد را آنها انتخاب خواهند کرد، وَالّا رهبر فعلی را که نمیخواهند انتخاب کنند. بنابراین هیچ دُوری نیست.» (۲۸)
گاهی پرسشها به مسائل روز میپردازند و نظر رهبری انقلاب را در رابطه با این مسائل جویا میشوند. مثلاً در ایام برگزاری دادگاه بررسی اتهامات شهردار اسبق تهران در دههی هفتاد، همین مسئله، موضوع یکی از پرسشهای دانشجویی را شکل میداد: «سرانجام و پایان کار شهرداری به کجا خواهد رسید؟» رهبر انقلاب نیز به این پرسش پاسخ دادند:
«این را باید از دستگاه قضایی پرسید؛ چون من هیچ دخالتی در این قضیه ندارم. الان اطلاع هم ندارم که این پرونده در چه وضعی است. البته آن هنگام که گرهای ایجاد شده بود و من واقعاً دیدم معضلی هست، این معضل را به شکلی موقتاً حل کردم و این به ملاحظهی اطراف قضیه بود. من دیدم که اطراف قضیه -که مسئولان عالیرتبهی کشورند- سر این قضیه دچار مشکل میشوند؛ لذا من دخالت کردم و موقتاً این قضیه را حل نمودم؛ لیکن این حل نهایی نبوده است. بالاخره پروندهای است، به دادگاه میرود و نتیجه معلوم میشود. به نظر من، دادگاه چیز بدی نیست؛ خوب است.» (۲۹)
رابطهی رهبری با دولت اصلاحات نیز یکی از پُربسامدترین پرسشهای دانشجویان در آن مقطع بود. یکی از دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس، در همین رابطه از حضرت آیتالله خامنهای میپرسد که «چرا شما بهعنوان رهبر انقلاب، مانع سنگاندازی گروههای فشار در جهت حرکتهای متعالی این دولت نمیشوید و جلوی آنها را نمیگیرید؟» رهبر انقلاب، در پاسخ به این پرسش میگویند:
«من اگر ببینم و بدانم که کسی حقیقتاً در کار این دولت سنگاندازی میکند، بدانید که قاطعاً جلوش را خواهم گرفت؛ ملاحظه هم نمیکنم... اگر واقعاً کسانی بخواهند اذیت کنند، من جلوشان را میگیرم. البته بعضی از کارها ممکن است مخالفخوانی باشد؛ اما مانع به حساب نمیآید. مخالفان دولتها همیشه هستند. اگر یک نفر در مسئلهای مخالف هم باشد و انتقادی هم بکند، مادامی که به سنگاندازی نینجامیده باشد، اشکالی ندارد؛ اما اگر به آنجا برسد، قطعاً جلوش گرفته خواهد شد.» (۳۰)
اما بخش اعظم پرسشهای دانشجویان در این چند جلسهی پرسش و پاسخ دوران رهبری، به عملکرد شخص رهبری و نهادهای زیرمجموعه و منصوب ایشان اختصاص دارد. صراحت موجود در این سؤالات در نوع خود جالب توجه است. مثلاً یکی از دانشجویان، با ذکر الفاظی، اغلب انتصابهای رهبری را زیر سؤال برده و میپرسد: «چرا افرادی که از طرف حضرتعالی به سِمَتها و مسئولیتها گمارده میشوند، نه دارای سلامت نفس، نه توانایی مدیریت و نه شیفتهی خدمت هستند؟! خواهشمندم برای تقویت اسلام عزیز و جبههی ولایت، افراد بیطرف و مستقل و توانا را منصوب فرمایید.» آیتالله خامنهای، پرسش این دانشجو را با سعهی صدر ویژهای پاسخ میدهند:
«البته شما بدانید، من نیتم این است که بهترین آدمها را در رأس مسئولیتها ببینم و بگمارم؛ در این شکی نداشته باشید. در این زمینههایی هم که حالا مواردی را ذکر کردید و من نام و مسئولیت آنها را نخواندم، سعی کردهام بهترینها را انتخاب کنم. البته گزینش سخت است. آدم، کنار که نشسته، عیبها را میبیند. احیاناً بعضی انگیزهها ممکن است دخالت کند و آدم عیبی را بزرگتر از آنچه که هست، ببیند؛ محسّنات را نبیند و مقایسه بین آدمهای مختلف برایش میسر نباشد. این کار خیلی سختی است. ما سعیمان این است که از آدمهای خوب و توانا استفاده کنیم. البته بعضیها را در جاهایی میگماریم، اما بعد از مدتی احساس میکنیم که مناسب آن جاها نیستند؛ طبیعتاً آنها را برمیداریم؛ از این کارها هم بلدیم. اینطور نیست که همیشه نصب باشد؛ گاهی هم عزل است. منتها عزل هم دوگونه است: گاهی از روی خشم و ناراحتی است؛ گاهی نه، از روی مصلحتاندیشی است. اینها هم وجود دارد.» (۳۱)
در پرسشی دیگر، یکی از دانشجویان، نظر حضرت آیتالله خامنهای را دربارهی نظارت خبرگان بر اعمال ایشان جویا میشود: «آیا شما نیز یادآوری وظیفهی خبرگان رهبری در مورد نظارت بر ولىّفقیه را توهینآمیز و تضعیفکننده میدانید؟» پاسخ رهبر انقلاب، صریح و جالب توجه است:
«باید بگویم که نه، چه توهینی؟ مجلس خبرگان، کمیسیونی به نام «کمیسیون تحقیق» دارد؛ تحقیقش هم طبق خود اصل قانون اساسی است. تحقیق در این است که آیا این رهبری که خبرگان یک روز تشخیص دادند که او حائز شرایط است، باز هم حائز شرایط هست یا نه؟ اصلاً کارشان این است؛ الان هم هستند و کار هم میکنند.» (۳۲)
پرسشِ نمونهی دیگر، دربارهی کانالهای ارتباطی رهبر انقلاب با وقایع و حقایق جامعه است؛ شبههای که ذهن بسیاری از افراد را به خود مشغول کرده است: «شما از چه کانالهایی و چگونه در جریان امور و مسائل جامعه قرار میگیرید؟ آیا همهچیز را به شما میگویند؟» حضرت آیتالله خامنهای در پاسخ به این شبهه و احتمال کانالیزه شدن رهبری میگویند:
«من از طُرق رسمی و غیر رسمی سعی میکنم با واقعیات در تماس باشم. گزارشهایی که به من داده میشود، بسیار متنوع است؛ هم گزارشهای دستگاههای مختلف اطلاعاتی است -چه اطلاعات مربوط به وزارت اطلاعات، چه آنچه که مربوط به اطلاعات نیروهای مسلح است، چه آنچه که مربوط به بعضی از دستگاههای خبررسانى دستگاههای دولتی است- هم بخشی از دفتر ما کارش اطلاعرسانی است؛ مثل دفتر ارتباط مردمی و دفتر بازرسی، که اینها از طریق نامه و تلفن مرتباً با مردم در تماسند. با اشخاص و تیپهای مختلف اجتماعی هم ملاقاتهای فراوانی دارم و نامه هم زیاد دریافت میکنم. بههرحال گوش من، گوش فعالی است؛ اما درعینحال مدعی نیستم که همهچیز را میدانم. ممکن هم نیست که همهچیز را بدانم؛ البته ممکن است چیزهایی را بدانم و چیزهایی را هم ندانم. معتقدم که برای یک مسئول در دستگاه حکومتی -اعم از مسئولیتی که بنده دارم یا مسئولیتی که دیگر مسئولان دارند- انقطاع از واقعیات و دوری از مردم، عامل انحطاط است. معتقدم که یک مسئول نباید اجازه دهد که از واقعیات جامعه و از خبرهایی که در جامعه جاری است، دور بماند... من به خانههای اشخاص هم میروم. یکی از کارهایی که بحمدالله من از اوایل ریاست جمهوری تا به حال انجام دادهام -البته گاهی بیشتر است، گاهی کمتر- این است که به منازل اشخاصی از آحاد و تودههای مردم میروم، روی فرششان مینشینم، با آنها حرف میزنم و زندگیشان را از نزدیک لمس میکنم. البته به شما عرض کنم، اطلاع از مردم، یک بخش از اطلاع است؛ بخش دیگرش اطلاع از دشمن است.» (۳۳)
این پرسشها، گاهی با لحن کنایهآمیز و اصلاً در قالب نصحیت به ائمهی مسلمین و بدون شکل سؤالی مطرح میشوند. مثلاً یکی از دانشجوها، با متهم کردن تلویحی رهبری انقلاب به اینکه همهی مشکلات کشور را از آمریکا میدانند مینویسد: «همهی مشکلات را به گردن نیروهای خارجی (آمریکای بیچاره!) نیندازید. رهبر کشور، خود باید پاسخگوی مشکلات کشورش باشد، نه یک کشور بیگانه». حضرت آیتالله خامنهای، به این نصیحت و خیرخواهی هم پاسخ قابل توجهی میدهند:
«کاملاً درست است. اولاً آمریکا خیلی هم بیچاره نیست؛ آنچنان هم که بعضی خیال میکنند، باچاره نیست! یک چیز میانهای است. ما همهی مشکلات را به گردن آمریکا نمیاندازیم -مشکلات ما از خودمان است- منتها دشمن میخواهد از این مشکلات حداکثر استفاده را بکند و پدر کشور و ملت را دربیاورد؛ این را هم نگوییم؟!» (۳۴)
روابط حضرت آیتالله خامنهای با دانشجویان در دوران رهبری، بسیار گستردهتر از آن است که بتوان آن را در قالب یک گزارش جمعبندی کرد. در این مقاله، صرفاً به ذکر برخی نکات پیرامون جلسات پرسش و پاسخ دانشجویی در دوران رهبری و این میل و اشتیاق ایشان برای گفتوشنود مستقیم با دانشجوها اکتفا کردیم. این جلسات، اگرچه به همین شکل به دلیل آنچه رهبر انقلاب، مشکلات سن و سال و اشتغالات ذکر کردهاند، (۳۵) در سالهای اخیر تکرار نشد اما جلسات دیدار سالیانهی ایشان با دانشجویان، همچنان فرصت این مراودهی رو در رو و دوطرفه را زنده نگه داشت. رهبر انقلاب اسلامی علاوه بر جلسات پرسش و پاسخ و نیز دیدارهای سالیانه در ماه رمضان با دانشجوها، در سفرهای استانی نیز با دانشجویان شهرها و استانها دیدار کرده است.
دیدارهای گهگاه با تشکلهای دانشجویی که بخش مهمی از آنها رسانهای نشده است، بخش دیگری از این ملاقاتهای رو در رو است. به تصریح ایشان، «همهی گروههای دانشجویی -چه خود گروهها و چه افراد دانشجویی- با من ارتباط دارند... من هم همهشان را به یک معنا حمایت میکنم؛ البته نه حمایت مادی؛ من که از کسی حمایت مادی نمیکنم.»(۳۶) همهی اینها، جدای از حساب جداگانه و بسیار بالایی است که رهبر انقلاب برای تسریع حرکت کشور به سوی پیشرفتهای مادی و معنوی و نیز مطالبهگری برای تحقق آرمانهای بلند دین و ملت، برای دانشجویان باز کرده است؛ امری که انکار آن، انکار خورشید تابان در آسمان نیمروز است.
حضرت آیتالله خامنهای در صدر دههی ۹۰، بار دیگر مسئولان کشور را برای پاسخگویی به دانشجویان فراخواندند. ایشان تأکید کردند که مسئولان باید خود را در معرض پرسشگری دانشجویان قرار بدهند: «من عقیدهام این است که مسئولین باید در دانشگاهها شرکت کنند؛ رؤسای سه قوه، مسئولین میانی، رئیس صداوسیما، مسئولین سپاه و نیروهای مسلح؛ اینها بروند با دانشجوها جلسه بگذارند و حرفهای گفتنیِ دانشجوها را بشنوند. و من به شما عرض بکنم؛ آنها هم برای دانشجوها حرفهای گفتنی زیادی دارند. هیچ چیزی جای این گفتگوی رو در رو و چهره به چهره را نمیگیرد.»(۳۷) قضاوت دربارهی اینکه حضور مسئولان کشور در دانشگاه طی سالهای اخیر، تا چه اندازه راضیکننده بوده است، بر عهدهی دانشجویان و آحاد جامعه میباشد.
منابع:
۱. بیانات در دیدار وزیر علوم و اساتید دانشگاه تهران، ۱۳۸۸/۱۱/۱۳
۲. بیانات در دیدار با دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد (۱۳۸۶/۲/۲۵)
آیتالله خامنهای نظر شهید باهنر را دربارهی جلسات دانشجویی پیش از انقلاب در مشهد هم اینگونه روایت کردهاند: «یک شب مرحوم شهید باهنر (رحمةاللهعلیه) مشهد بود، با من آمد مسجد ما. وضعیت را که دید، شگفتزده شد. حالا آقای باهنر کسی بود که در تهران با مجامع جوان و دانشجویی هم مرتبط بود. ایشان گفت که من به عمرم اینقدر جمعیت دانشجویی و جوان در یک مسجد ندیدهام.» ۱۳۸۹/۴/۲۰
۳. آیتالله خامنهای خاطرهی جالبی از بازدیدشان از دانشکدهی حقوق دانشگاه تهران در سالهای قبل از انقلاب تعریف میکنند: «من که در میدان مبارزه بودم و زندان رفته بودم، حتی در دانشگاه به قدر ده دقیقه که جلوِ دانشکدهی حقوق میایستادم، مورد فشار نگاه سوءظنآمیز مأموران بودم. بنابراین، زندگی تلخ بود. من جلوِ دانشکدهی حقوق همین دانشگاه آمدم، منتظر برادری بودم؛ با هم قرار داشتیم که من بیایم و با هم برویم. شاید به اندازهی ده دقیقه من در اینجا منتظر ایستادم. احساس کردم از سوی عناصری که همهجا پُر بودند -عناصر ساواکی و مأموران اطلاعاتی و حراستی دانشگاهی- با چشم سوءظن به من نگاه میشود؛ چون من دانشجو که نبودم؛ با خود میگفتند این آقای معمّم در اینجا جلوِ دانشکدهی حقوق، با چه کسی کار دارد؛ چه کار دارد و هدفش چیست؟ مبادا کار سیاسی بکند!» بیانات در جلسهی پرسش و پاسخ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷/۲/۲۲
۴. جلسهی پرسش و پاسخ دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۲/۲/۲۲.
آیتالله خامنهای دربارهی فشارهایی که بر دانشگاهیان وجود داشت و نقش آنها در مبارزه، جمله جالبی دارند؛ ایشان معتقدند که «روحانیون و دانشجویان، عمدهی زندانیها را تشکیل میدادند.» بیانات در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه علم و صنعت ۱۳۸۷/۹/۲۴
۵. بیانات در دیدار دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف، ۱۳۷۸/۹/۱
۶. گزارش ساواک دربارهی محتوای توصیههای آیتالله خامنهای به شهید مهدی باکری: «۱. برای رفع اشکالات [=سؤالات دینی، فقهی] به حاجی نصرالله شبستری و شربیانی رجوع کنید؛ ۲. کتب شریعتی را بایستی بیشتر خواند و بررسی دقیق نمود؛ ۳. دانستن زبان عربی؛ ۴. کار روی موضوعهای مشروح و بسطدار از قبیل نوبت و بررسی بُعد تاریخی... [آنها]؛ ۵. برداشتهای خود را از قرآن استخراج کردن و حرکت مطابق شرایط موجود؛ ۶. بیشتر با حدیث آشنا شدن (کتاب تحفالعقول را بیشتر یاد کرد)؛ ۷. تماس با علما گرچه در سطح پایین باشند، برای انسگیری بیشتر؛ ۸. نداشتن تعصب و پیشداوری در تحقیق و بررسی؛ ۹. آشنایی با افکار و روشهای علمی و تحقیقی در سطح جهان و کلاً نتایجی که به آن رسیدهاند، در بررسی قرآن لازم است.»
۷. ۱۳۸۹/۴/۲۰
۸. بیانات در دیدار دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف، ۱۳۷۸/۹/۱
۹. صحیفهی نور، جلد ۸، ص ۱۳۴
۱۰. روزنامهی جمهوری اسلامی، ۲۱ آذر ۱۳۵۸
۱۱. بیانات در دیدار جمعى از دانشجویان، ۱۳۹۴/۴/۲۰
۱۲. بیانات در دیدار اعضای بسیج دانشجویی دانشگاه تهران، ۱۳۷۶/۱۱/۱۱
۱۳. روزنامهی جمهوری اسلامی، ۲۹ آذر ۵۸
۱۴. روزنامهی جمهوری اسلامی، ۲ بهمن ۱۳۵۸
۱۵. روزنامهی جمهوری اسلامی، ۲ بهمن ۱۳۵۸
۱۶. روزنامهی جمهوری اسلامی، ۲۹ آذر ۱۳۵۸
۱۷. پیوند به مطلب این سخنرانی
۱۸. ۱۳۷۶/۱۱/۲۰
۱۹. جلسهی پرسش و پاسخ با دانشجویان دانشگاه تهران در مسجد دانشگاه، ۱۳۶۴/۹/۱۳
۲۰. جلسهی پرسش و پاسخ با دانشجویان دانشگاه تهران در مسجد دانشگاه، ۱۳۶۴/۹/۱۳
۲۱. جلسهی پرسش و پاسخ در مسجد دانشگاه تهران، ۱۳۶۶/۸/۱۷
۲۲. البته آقای هاشمی رفسنجانی، رئیسجمهور وقت، در چند جلسهی پرسش و پاسخ دانشجویی در دانشگاههای کشور شرکت کرد.
۲۳. ۱۳۷۶/۱۱/۲۰
۲۴. بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاهها، ۱۳۹۵/۳/۲۹.
اصل سخنان آیتالله خامنهای در تاریخ ۱۳۷۲/۸/۱۲ بیان شده است که در پیوند زیر قابل دسترسی است:
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=۲۶۹۱
۲۵. بیانات در دیدار دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۲/۲/۲۲
۲۶. بیانات در جلسهی پرسش و پاسخ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷/۲/۲۲
۲۷. همان
۲۸. بیانات در جلسهی پرسش و پاسخ دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۷/۶/۱۲
۲۹. بیانات در جلسهی پرسش و پاسخ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷/۲/۲۲
۳۰. بیانات در جلسهی پرسش و پاسخ دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۷/۶/۱۲
۳۱. همان
۳۲. همان
۳۳. بیانات در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیرکبیر، ۱۳۷۹/۱۲/۹
۳۴. بیانات در جلسهی پرسش و پاسخ دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۲/۲/۲۲
۳۵. بیانات در دیدار دانشجویان، ۱۳۹۱/۵/۱۶
۳۶. بیانات در جلسهی پرسش و پاسخ دانشگاه تهران، ۱۳۷۷/۲/۲۲
۳۷. بیانات در دیدار دانشجویان، ۱۳۹۱/۵/۱۶
منبع:میزان
انتهای پیام/
منبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: رهبر انقلاب اخبار دانشجویی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۸۶۳۴۹۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
جز حضرت امام(ره) و رهبر انقلاب کسی در ابتدای انقلاب حامی ارتش نبود
فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی ایران در گفت وگوی اختصاصی با رسانه KHAMENEI.IR به مناسبت فرارسیدن ۲۹ فروردین روز ارتش گفت: جز حضرت امام(ره) و رهبر انقلاب، کسی در ابتدای انقلاب حامی ارتش نبود.
به گزارش مشرق، شاید کسی تصور نمیکرد ارتشی که در دوران پهلوی اول بنیان گذاشته شد و در دوران پهلوی دوم به نماد اصلی طاغوت و ژاندارم منافع غرب در خاورمیانه تبدیل شده بود، بعد از سرنگونی طاغوت بلافاصله با انقلابِ برآمده از دل مردم، اعلام وفاداری کرده و در ادامه به بازوی قدرتمندی برای حفظ و حراست از منافع ملت ایران و انقلاب اسلامی تبدیل شود. ارتشی که حالا بنابر فرمایش حضرت آیتالله خامنهای در جبهههای مقاومت هم ایفای نقش میکند.
رسانه KHAMENEI.IR به مناسبت ۲۹ فروردین و روز ارتش در گفت وگویی با امیر سرلشکر سیدعبدالرحیم موسوی فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی ایران به بررسی عملکرد ارتش در سالهای بعد از انقلاب و تفاوتهای بنیادین آن با ارتش پیش از انقلاب پرداخته است.
* چه عاملی باعث شد ارتشی که در دوران انقلاب و تا چند روز پیش از آن، فرماندهاش فرد دیگری بوده و حالا هم بعد از انقلاب متواری شده و از کشور خارج شده؛ در حوادث اول انقلاب در کردستان و بعد هم در جریان جنگ، آنچنان عملکردی را از خود نشان دهد و به شجره طیبه تبدیل شود؟
- به نظرم سه عامل است که تقریباً این سه عامل به یک اندازه قابل توجه است. عامل اول، بحث سربازی است. آنکه سربازی را انتخاب میکند؛ یک ذات فداکاری، ایثارگری، از خودگذشتگی، غیرت به ناموس و آب و خاک در وجودش است که سربازی را انتخاب میکند. پیش از انقلاب سربازان ارتش بالاخره کموبیش این ذات فداکاری را داشتند که سربازی در قالب ارتش را انتخاب کرده بودند. بعد به مرور زمان متوجه شده بودند آن نقطه و هدف اصلی ارتش وقت؛ با آن مطالبات فکری، ذهنی و قلبیشان که مورد انتظار بود، متفاوت است و این همان موضوعی بود که باعث عدم وفاداری ارتش به طاغوت و ارتباط با جریانهای انقلابی بود.
مثلاً بعضی از همین بچههای نیروی هوایی و پدافند با شخص رهبر معظّم انقلاب ارتباط داشتند و در جلسات درس ایشان در مشهد شرکت میکردند، یا مثلاً برخی از ارتشیها با حضرت امام رحمهالله در ارتباط بودند و خدمت حضرت امام رفت و آمد داشتند. طوری که مثلاً یکی از خلبانان هوانیروز که با بالگردش به عراق رفته بود، از آنجا خدمت حضرت امام میرود. عشق به حضرت امام و این اشتیاق که این رهبرِ دور از وطن یک روزی بازخواهند گشت، در دل همه این جوانان ارتشی مثل همه ملت شعلهور بود. پس از بازگشت حضرت امام به ایران و درهم پیچیده شدن طومار رژیم منحوس پهلوی، آمریکاییها هم گورشان را گم کردند، و ارتش گویی که گمگشتهای را یافته باشد؛ کسی که بخاطر آن آمده بودند و این لباس را پوشیده بودند، تماماً در وجود امام متجلی میشود و گمگشته خود را پیدا میکنند. این است که به سرعت به جریان انقلاب و جنگ وصل شدند. این یک اصل بود.
اصل دوم انضباطی است که در سازمان ارتش وجود دارد. این انضباط که رهبر معظّم انقلاب هم خیلی روی آن تأکید دارند، مسائلی است که ما آنها را در دانشگاههایمان تدریس میکنیم. یک مضمونی از فرمایش رهبر معظّم انقلاب است: «این انضباط یک روح وفاداریای در اینها ایجاد میکند که آن کارهای بزرگ را انجام میدهند.» انضباطی که به مرور زمان و با برنامههای پرورشی ـ تربیتی به وجود آمده بود.
یک موضوع دیگر که کمتر به آن پرداخته شده است «ایران» بود. در گذشته روی ایران و تعصب و وفاداری به آن خیلی کار میکردند و شعارش را میدادند. ارتشیها هم میدیدند مرتب روی ایران کار میکنند اما خودشان ظاهراً این ایران را و حیثیت وشخصیت این ایران را به بیگانه میفروشند؛ این مسئله خیلی آزارشان میداد. بعد یک مرتبه دیدند حضرت امام و انقلاب آمد و به درستی از ایران دفاع میکنند.
تعداد قابل توجهی بخصوص از خلبانهایمان از کشور رفته بودند. جنگ که شد برگشتند. به یکی از خلبانها گفته بودند برای چه بلند شدی آمدی وسط این معرکه؟ گفته بود وقتی پسرم بزرگ شد، از او پرسیدند پدر تو در حفظ ایران چه نقشی داشت، او باید یک حرفی داشته باشد که بزند. بعد از چند ماه هم شهید شد و یکی از شهدای بزرگ ارتش است. اینها بخاطر ایران است.
حالا من دقیقاً و عیناً جمله را به خاطرم ندارم اما نقل به مضمون حضرت امام رحمهالله فرموده بودند: بجنگید، برای هر چیزی که برای شما ارزش دارد بجنگید، برای ایران بجنگید، برای کشور، برای ناموس، برای دین، برای هر چه که میخواهید برای همان بجنگید. بعضیهایشان آنچنان هم با آموزههای دینی آشنا نبودند، ولی میدیدند که این انقلاب و رهبر انقلاب پای دفاع از ایران ایستادند. بعضی از چیزهایی مثل شخصیت و افتخار ملی که سالها بود از دست داده بودند را در سایهی این الگوی جدید به دست آوردند و حفظ کردند برای همین هم پای این انقلاب ایستادند و بسیاریشان هم به شهادت رسیدند، اسیر شدند، زخمی شدند.
* راجع به حفظ انسجام ارتش هم صحبت کنید. اینکه بعد از آن همه بحران از ابتدای انقلاب چطور توانست این انسجام را حفظ کند؟
- بنظرم دو دلیل اصلی داشت؛ وقتی حضرت امام رحمهالله به یک کسی حکم میدادند، میشد حکم قانونیِ شرعی. یعنی نه تنها از نظر قانونی بایستی اطاعت میکردند، بلکه شرعاً هم بایستی تبعیت میکردند. الان هم همین طور است، الان هم خیلی وقتها مثلاً به ما هم میگویند شما حکم رهبر معظّم انقلاب را دارید. در گذشته میگفتند حکم قانونی. دومیاش هم همان انضباط بود. یعنی آن پرورش و تربیت نظامی.
* بعد از انقلاب و قبل از جنگ و حتی اوایل آن کدام بخش از نظام جدید سیاسی جمهوری اسلامی بیشترین ارتباط را با ارتش و فرماندهان داشتند؟
- عمده ارتباط با بدنه ارتش و فرماندهان؛ همان ارتباط حضرت امام رحمهالله و رهبر معظّم انقلاب با ارتش است. بیشترین ارتباط مربوط به امام و رهبر انقلاب است. یک جاهایی هم آقای طالقانی است، تا آنجایی که من اطلاع دارم. حالا مثلاً در استانها و مناطق مختلف هم با آن کسانی که جزو منظومه حضرت امام بودند، مثل شهید دستغیب، شهید صدوقی، شهید اشرفیاصفهانی، شهیدمدنی، با آنها هم ارتباط داشتند به تناسب اینکه، آنها را واسطههای حضرت امام میدانستند. اما در بین شخصیتهای نظام، ارتباط بیشتر با خود حضرت امام و رهبر معظّم انقلاب است.
رهبر انقلاب در همین کتاب «خون دلی که لعل شد» تعریف میکنند که قبل از انقلاب من در زندان بودم، افسرها و درجهدارها میآمدند با من درد دل میکردند، حرفهایشان را میگفتند. خیلی نکته جالبی است. این ارتباط از همان موقع قرار بود پایهریزی بشود. شبیه آن ماجرایی که از حضرت امام پرسیده بودند شما با چه کسانی میخواهی شاه را بیرون کنی!؟ فرموده بودند با همین بچههایی که در گهواره هستند. رهبر معظّم انقلاب هم قرار بوده یک روزی یکی از بازوان قدرتمند مسلحاش همین ارتشی باشد که از داخل زندان با آن ارتباط برقرار میکنند.
به یاد دارم در دوران جنگ مثلاً ما در کردستان که بودیم، دور هم جمع میشدیم و صحبت میکردیم. آن موقع رهبر انقلاب در سِمت رئیسجمهور بودند. دور هم با همدیگر حرف که میزدیم، ارتشیها همه آقا را پشتیبان و حامی خودشان میدانستند. خب آدم میفهمد دیگر! مثلاً میفهمد این امام جمعه هوای ارتشیها را خیلی دارد، همیشه از ما تعریف میکند. اینها نکاتی است که به این راحتی کسی درکشان نمیکند که یک ارتش را با چه چیزهایی میشود نگه داشت.
* این ارتباط بهقدری تنگاتنگ بوده که در قضیه کودتای نقاب در پایگاه هوایی شهید نوژه همدان، افسران ارتش خودشان شبانه خدمت رهبر انقلاب میآیند و اطلاع میدهند.
- الان هم قویترین سند مظلومیت و حقانیت ارتش در این رابطه، شخص رهبر معظّم انقلاب هستند. هر کسی راجع به این ماجرا به یک نحوی قضاوت میکند.
حالا ببینید، قضاوت رهبر معظّم انقلاب چیست: «ماجرای کودتای نقاب را ترتیب دادند و برنامهریزی کردند از طرف همان دستگاههای جاسوسی دشمن برای فتح ارتش. آنها میخواستند یا موفق شوند که این هدف اولشان بود و با این توفیق با دست ارتشی که عناصر نفوذیشان در آن بود، به انقلاب خاتمه دهند. یا اگر موفق نشدند، بین مردم و ارتش و بین انقلاب و ارتش، فاصله بیندازند. توطئه خطرناکی بود اما این توطئه هم بوسیله ارتشیها خنثی شد. بعد هم عناصر دنبال کننده این قضیه یعنی نظامیان و ارتشیهای متدین آن پایگاه، بیشترین نقش را در خنثی کردن آن کودتا داشتند. آن کسی که در این صحنه از ارتش دفاع کرد، خود ارتش بود. خود ارتش نگذاشت که این چنگال دشمن به او وصل شود و توطئه خود را در ارتش پیاده کند». ۱۳۷۴/۰۱/۳۰
این اسنادی است که عمده نگاه رهبر معظّم انقلاب به بدنه ارتش است. حالا یک جایی هم راجع به پیشرفتهای ارتش و تحول ارتش و انقلاب در ارتش حضرت آقا میفرمایند کسی نیاید بگوید ما کردیم، خود ارتشیها این کارها را کردند.
* از نقش ارتش جمهوری اسلامی ایران در دوران دفاع مقدس بفرمایید، اینکه این نهاد بزرگ که حالا انقلاب را هم تجربه کرده است، در دوران دفاع مقدس چگونه ظاهر میشود.
- هیچ کسی به خوبیِ رهبر معظّم انقلاب راجع به نقش ارتش در دفاع مقدس صحبت نکرده است. در ۱۸ خردادماه سال ۶۸، یعنی دو ـ سه روز بعد از رهبری حضرت آیتالله خامنهای، ایشان فرمودند: «انصافاً ارتش ما، ارتش بسیار والایی است، امتیازهای زیادی در شما وجود دارد که در دیگران نیست. شما ارتشی هستید که ۱۰ سال برای کشور و ملت خود جنگیدهاید. ــ سال ۶۸ ــ کمتر ارتشی در دنیا اینگونه است. خیلی از ارتشهای دنیا در متن بحران قرار نگرفتهاند و یا لااقل شرایط دشواری نداشتهاند و امتحانی این چنین به مردمشان ندادند. شما با وجود شرایط دشوار، ۱۰ سال جنگیدید. جنگ تحمیلی ۸ سال طول کشید اما شما با دشمن ۱۰ سال جنگیدید. زیرا قبل از شروع جنگ تحمیلی، ارتش در جبههها بود. از هفتهی اول پیروزی انقلاب و از ماجرای پادگان مهاباد، ارتش فعالیت داشت. من از نزدیک شاهد حضور نیرومند ارتش بودهام و پادگانها و خطوط و قرارگاههایتان را دیدهام. انسانهای وارستهای وجود داشتند که ۸ سال خانه آنها سنگر و ویلایشان چادر بیابان بود. خلبانهای شجاع، کادرهای پروازی و غیر پروازی نیروی هوایی، عناصر نیروی دریایی در شرایط سخت دریا، جبهههای زمینی، بخشهای پشتیبانی مثل دستگاههای صنایع و آموزشگاهها و امثال آنها، حقاً و انصافاً امتحان خوبی دادند. من این نکته را با قوت و قدرت میگویم و بخاطر ملاحظه حال و دل کسی، آن را مطرح نمیکنم». ۱۳۶۸/۰۳/۱۸
این مطالب هر کدام میتوانند مبنای یک مبحثی در دوران دفاع مقدس باشند. فرمایش عنوان شده از رهبر انقلاب، کاملِ کامل است. حالا بسیاری این را نمیدانند که در خیلی از مواقع رهبر معظّم انقلاب مشاورههایی که در مورد ارتش نزد حضرت امام خمینی رحمهالله مطرح و مواضعی که اتخاذ میکردند، تا چه حد در استحکام تدبیر و سیاست حضرت امام تأثیر داشته است.
شخص رهبر انقلاب یک بار برای بنده تعریف کردند که عدهای این نظر را نزد حضرت امام مطرح کرده بودند که ارتش ادغام شود. امام رحمهالله از من پرسیدند نظر شما چیست. عرض کردم اگر تصمیمتان را گرفتید من حرفی ندارم اما اگر تصمیم نگرفتید من نظرم را بگویم؛ امام فرمودند نه، هنوز تصمیم نگرفتهام. رهبر معظّم انقلاب بیان میکنند: من با این چیزی که اینها میگویند مخالفم و دلایل خود را توضیح میدهند. بعد امام فرمودند: این درست است.
ما ارتشیها حقیقتاً براساس مدارک، استنادات و شنیدهها، جایی ندیدیم که در آن مقطع به غیراز حضرت امام رحمهالله و رهبر معظّم انقلاب؛ نفر سومی هم پیدا شده باشد که از ارتش دفاع کند. بله! ما یک دفاعی از شهید چمران در مجلس داریم اما این موضوع برای حدود هفت ـ هشت ماه بعد، یا شاید هم یک سال بعد باشد که آن هم واکنش است در مقابل یک فرد دیگری! یک کسی میآید یک حرفی میزند، ایشان بلند میشود از ارتش دفاع میکند اما اینکه ابتدابهساکن کسی این حمایت را از ارتش بکند به جز حضرت امام و رهبر انقلاب کسی را نداریم.
* یکی از بحثهای مرتبط با ارتش در دوران پیروزی انقلاب تا دفاع مقدس، خالی شدن ارتش از مستشاران نظامی آمریکایی است. با خروج آنها، امورات نظامی ارتش بهخصوص در حوزه ابزار و تجهیزات و فناوری به چه شکل تدبیر میشد؟
- آنها اجازه نمیدانند که کسی از بدنه اصلی ارتش در این حوزهها ورود کند؛ این را بارها شنیدید که مثلاً یک قطعه را بستهبندی میکردند پس میدادند، قطعه بستهبندی شده را میآوردند نصب میکردند. درباره این موضوع هم در خود ارتش دو دسته کلی بودند: یک دسته این را باور کرده بودند که این کار از عهده ما خارج است و آمریکاییها دارند کار انجام میدهند. حالا اینکه آیا آنها دارند انجام میدهند یا خیر؛ باز هم دو گروه با نظرات متفاوت بودند: یک تعدادی میگفتند اینها دارند نوکری ما را میکنند، خب، پس بگذاریم بکنند. یک تعدادی هم میگفتند اینها خودشان فروختهاند و خودشان بالای سر ما هستند و همه مقدّرات را اینها تصمیم میگیرند. منطقشان هم این بود که ما مثلاً دوره ندیدهایم و درس اینها را نخواندهایم.
یک تعدادی هم بودند که معتقد بودند اگر اجازه دهند، ما خودمان میتوانیم این کارها را به سامان برسانیم، و چه کم از خارجیها داریم! چه فرقی بین ما و اینهاست. ما هم دو تا را خراب میکنیم، یکیاش را درست میکنیم و بالاخره یاد میگیریم دیگر.
بعد از انقلاب هم مجموعه اینها بود، تا آنکه نامه معروف شهید فکوری به رهبر معظّم انقلاب میرسد و عنوان شده بود بعد از شروع جنگ، بعد از فلان مدت همه هواپیماهایمان زمینگیر خواهد شد. حضرت آقا هم نامه را خدمت حضرت امام رحمهالله میبرند. آن تدبیری که از حضرت امام میگیرند، آن را منتقل میکنند به ارتش و بعد جهادهای خودکفایی را در ارتش راه میاندازند. این باعث شد تعداد کسانی که قائل به توانایی و توانمندی داخلی و بدنه ارتش بودند؛ زیاد شود.
اولین جایی که به فرمان رهبر معظّم انقلاب جهاد خودکفایی تشکیل شد، نیروی هوایی ارتش بود. اقداماتی را شروع کردند، باور کردند که میتوانند این کار را انجام دهند و برخی قطعات را تولید وتامین کردند. البته بعضیهایش واقعاً گلوگاهی و سخت بود، تا سالها بعد هم نتوانستند ولی مرتب رفتند و آوردند تا بالاخره شد.
خاطرم هست ما در توپخانه چیزی داشتیم بهنام قفل آتش. یک چیز پیچیدهای بود آن موقع و همهاش میگفتند قفل آتش خراب شده، دیگر نمیدانیم چه کار کنیم؛ مدام میرفتیم از آن توپ باز میکردیم میآوردیم میبستیم به یک توپ دیگر. و مدام جابهجا میکردیم. یک روز یک کسی به من گفت که اصفهان صنعتگرهای خیلی خوبی دارد، میتوانند این قطعه را بسازند. یکی از قفل آتشها را برداشتم آوردم اصفهان. افسری بود بنام نیکروش، خدا رحمتش کند در پاوه شهید شد، افسر حزباللهی و خوبی بود. این دست ما را گرفت برد پیش آنها، چند جا رفتیم. یکی گفت مثلاً من این بخش را میتوانم بسازم، برای بخش دیگر باید بروید فلانجا و به همین شکل. خلاصه قفل آتش را ساختند. بردیم، یک اشکالاتی داشت، دوباره آوردیم آن اشکالات را برطرف کردیم، بالاخره ساختند.
در همان جنگ قفل آتش ساخته و گلوگاه قفل آتش برطرف شد. حالا نیروی زمینی کمتر از این گلوگاهها دارد ولی پدافند، نیروی هوایی، نیروی دریایی خیلی مشکل داشتند، همه را اداره میکردند و همهشان راه افتاد. مجموعه این اقدامات بود که توانستند این جنگ را ادامه دهند و به مرور زمان هم از دو قطعه و پنج قطعه و ده قطعه و صد قطعه، شد هزاران قطعه.
الان مثلاً دهها هزار قطعه در ارتش است که همه را دارند میسازند که باز با تأیید و حمایت و ایستادگی شخص رهبر انقلاب است. یعنی شاید اگر آن نگاه رهبر معظّم انقلاب نبود، مثلاً شهید ستاری به دلیل کارهایی که در این حوزهها میکرد برکنارش میکردند، میرفت و بعد از او هم هیچ کس جرأت نمیکرد وارد این مسائل شود. اما با قوت قلب و راهنماییهای رهبر انقلاب ادامه یافت تا الان که جنگنده میسازیم، بالاخره رسیدیم به نقطهای که بتوانیم جنگنده کوثر بسازیم. این منطق بود که ارتش را برای ماموریتها سرپا نگه داشت.
* ارتش جمهوری اسلامی ایران بعد از چهار دهه از انقلاب چه تفاوتی با ارتش دوران طاغوت دارد؟
- چندین سال پیش رهبر معظّم انقلاب فرمودند: «کسی تصور نکند این ارتش دنباله ارتش طاغوت است، ارتش جمهوری اسلامی، درحقیقت یک پدیده جدید است». ۱۳۷۶/۰۱/۲۷
مهترین نقطه عطف بیانیه گام دوم آمادگی برای ظهور حضرت بقیهاللهالاعظم روحیفداه است. باید دید در همین راستا وظیفه ارتش چیست؟ این است که ارتشی بشود که هم منتظر باشد، هم مستحق ظهور باشد. این خیلی اتفاق بزرگی است. یعنی ارتشی که آرمانش نابودی رژیم صهیونیستی و فروکشیدن استکبار از اریکه قدرت و پایین آوردنش و بهم ریختن نظام سلطه است، این ارتش با آن ارتش دوران طاغوت، در این ۴۳ سال خیلی تفاوت کرده است. چند سال نوری حرکت است. ما به هیچ وجه نمیتوانیم منکر برکت وجودی حضرت امام رحمهالله و کار بزرگی که ایشان کردند، بشویم؛ اما این حالتی که در ارتش ایجاد شده است، همهاش نتیجه رهبریِ قدم به قدم رهبر معظّم انقلاب است.
یک بار شخص رهبر انقلاب فرموده بودند که من یک نیزهای را پرت میکنم جلوتر تا شما بروید. بعد که دارید نزدیک میشوید دوباره پرتش میکنم جلوتر. یعنی هیچ وقت به وضعیت حال قانع نیستند، همان جملهای که به نیروهای سپاه پاسداران هم فرمودند، راضی هستند اما قانع نیستند. من به دوستانمان میگویم اینکه حضرت آقا فرمودند: ارتش را به نِصاب شایسته برسانید، نِصاب شایسته یعنی همان منتظر حقیقی و مستحق ظهور بودن؛ واقعیِ واقعی.