شهری بر ساحلِ دریایی پنهان در کویر/ به یاد بحرالمیت!
تاریخ انتشار: ۱۹ آذر ۱۳۹۷ | کد خبر: ۲۱۸۹۲۸۷۶
چند وقتی است شایعه‌ای درباره کشف یک منبع آب شیرین عظیم در اعماق استان سیستان و بلوچستان دست به دست می‌شود. از این خبر کم‌اعتبار و پر از مغلطه اگر بگذریم، کویر ایران دریایی دارد که ناشناخته مانده است.
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو به نقل از بولتن دانشگاه شریف؛ مصطفی آقابیگی، دانشجوی دکترای مکانیک دانشگاه شریف، گزارش بازدید علمی انستیتو آب و انرژی را از کارخانه تولید پتاس در استان سیستان و بلوچستان نوشته است که حکایتی از «شگفتی‌های» ایران دارد.بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
استخر تبخیر به عرض ۲۵۰ متر و طول ۵ کیلومتر!
حدود ۱۰ سال پیش سر یکی از کلاس‌های دوره‌ی کارشناسی، استاد یک بار ضمن نصیحت‌هایی که با هدف پاره کردن چرت بچه‌ها ایراد میشد گفت: «فکر نکنید پول فقط در تهران پیدا می‌شود. بعضی وقت‌ها برای پول درآوردن باید به جا‌هایی رفت که اصلاً تصور آن را هم نمی‌کنید. به عنوان مثال شنیده‌ام وسط دشت کویر منطقه‌ای وجود دارد که آب تمام باران‌هایی که در حوزه آبریز مرکزی ایران می‌بارد زیر خاک آن منطقه جمع می‌شود و اگر در این منطقه یک متر زمین را بِکَنید به آب شور (شورابه) سبز یا فیروزهای رنگی می‌رسید که سرشار از نمک‌های معدنی است که با استخراج آن درآمد خوبی حاصل می‌شود.» البته آن زمان مثل جویندگان طلا با تشت و الک سر به بیابان نگذاشتم تا با صاف کردن آب شور، پتاس استخراج کنم، اما زمانی که انستیتو آب و انرژی دانشگاه اطلاعیهای برای بازدید از مجتمع معدنی و صنعتی پتاس خوروبیابانک منتشر کرد، مشتاقانه علاقهمندی خود را ابراز کردم. در نهایت بازدید از این مجتمع آخر آبان ماه، در قالب گروهی یازده نفره از دانشجویان دانشگاه، به سرپرستی آقای دکتر اعلم الهدی رییس انستیتو آب و انرژی انجام شد.
شهرستان خوروبیابانک در منتهی الیه شرق استان اصفهان و در قلب کویر مرکزی ایران (دشت کویر) واقع شده که از شمال با استان سمنان، از شرق با استان خراسان جنوبی، از جنوب با استان یزد و از غرب با شهرستان نائین همسایه است.
برای سفر به خور از تهران، دو مسیر جاده‌ای وجود دارد: در مسیر اول از طریق بزرگراه تهران ـ. قم و عبور از شهر‌های کاشان، اردستان و نائین، وارد جاده‌ای ۴۰۰ کیلومتری می‌شویم که کویر مرکزی ایران را از غرب به شرق می‌شکافد. در مسیر دوم هم می‌توان از تهران به سمت دامغان در جاده اصلی حرکت کرد و از آنجا با عبور از روستای معلمان و حرکت به سمت استان اصفهان به دل کویر زد.
خوروبیابانک با جمعیتی حدود ۱۹ هزار نفر یکی از کم جمعیت‌ترین شهرستانهای کشور محسوب می‌شود. البته مردم این شهرستان بنا به اعتقادات خود، نخل خرما و شتر را هم با واحد «نفر» شمارش می‌کنند و با این حساب، خوروبیابانک چندین هزار «نفر» از جمعیت خود را در خسارتی که سرما و یخبندان شدید سال ۱۳۸۶ به نخلستانهایش زد، از دست داده است، اما با وجود این تجربه‌ی تلخ، زندگی در منطقه جریان دارد. در ساعت ۸ شب می‌شود مردم و یا حتی شاید چند توریست خارجی را در محوطه‌ی امامزاده، حسینیه و کوچه و خیابان‌های شهر خور دید. به غیر از کشاورزی، دامداری و قالیبافی که از دیرباز شغل اکثر مردمان منطقه بوده و مشاغل دولتی که اخیراً به دلیل شهرستان شدن خور در آن ایجاد شده است، یکی از جدیدترین منابع درآمد مردم، پذیرایی از گردشگران نسبتاً پر تعداد ایرانی و خارجی است که با هدف یک تجربه‌ی آوانگارد، این منطقه را برای گردش و تفریح انتخاب می‌کنند. چرا که تعدادی از خانوادههای خوش ذوق با ایجاد اقامتگاههای سنتی و بومگردی، این شهرستان را به یکی از قطب‌های بومگردی کشور و از مقاصد گردشگری استان اصفهان تبدیل کرده‌اند و روح دوبارهای در کالبد آن دمیدهاند. گروه یازده نفره‌ی ما از نخستین مهمانان یکی از همین خانواده‌ها بود که از تهران به شهر آبا و اجدادی خود بازگشته بودند و با بازسازی خانه قدیمیِ پدری و فراهم آوردن تسهیلات ویژه و طبخ غذا‌های محلی، زمینهی پذیرایی از مهمانان را فراهم کرده بودند. ضمن اینکه فروش صنایع دستی بومی هم سهمی در این درآمد دارد.
عجیب نیست که تأمین آب در قلب کویر چالش مهمی باشد. اولین چیزی که در بدو ورود به شهر خور جلب توجه می‌کند، دو آب انبار بزرگِ وقفی در یکی از میادین ورودی شهر است که البته در حال حاضر از آنها استفاده نمی‌شود. آب مصرفی منازل که از چند چاه عمیق تأمین می‌شود، به قول خود اهالی لب شور است و برای آشامیدن مناسب نیست و اگر مثل مردم محلی سختگیر نباشیم برای استحمام و شستشو می‌توان از آن استفاده کرد. برای تأمین آب آشامیدنی، مردم از دستگاه‌های تصفیه آب خانگی و یا شیر‌های برداشت در سطح شهر استفاده می‌کنند که آب آن از چشمهای در کیلومتر‌ها دورتر از شهر تأمین می‌شود. همچنین قیمت برخی ارزاق به دلیل کرایه حمل از شهر‌های دیگر کمی بیشتر است. با این حال مردم برای این مسئله هم چاره‌اندیشی‌هایی کرده‌اند و مثلاً به جای چای از گیاه آویشن که در بیابانهای همان حوالی پیدا می‌شود، دمنوشی درست می‌کنند که با خوردن آن حس شادی زایدالوصفی به انسان دست می‌دهد! مخصوصاً بعد از یک مسافرت طولانی.
پلایا
مجتمع معدنی و صنعتی پتاس در ۲۵ کیلومتری کرانه شرقی شهر خور احداث شده است و علاوه بر اینکه بزرگترین واحد تولیدی شهرستان خوروبیابانک محسوب می‌شود، بلکه تنها واحد صنعتی تولید پتاس در ایران است که بخشی از نیاز کشور به ماده‌ی استراتژیک پتاس (پتاسیم کلراید) را تأمین می‌کند. تعداد افرادی که به طور مستقیم در این واحد تولیدی مشغول بکارند ۳۵۰ نفر است که تقریباً همگی بومی منطقه هستند.
بازدید از همان جایی آغاز شد که وصف آن را ۱۰ سال پیش از استاد شنیده بودم. منطقه‌ای که آب شور از آن استخراج می‌شود در اصطلاح علم زمین‌شناسی پلایا (Playa) نام دارد. بر روی پوسته نمکیِ پلایا تا کیلومتر‌ها هیچ موجود زندهای وجود ندارد، حتی یک بوته خار یا یک خزنده. در نگاه اول دیدن حجم عظیم آبی که در این برهوت از چاه‌های بسیار کم عمق برداشت می‌شود و در کانال‌ها جریان دارد واقعاً حیرت انگیز است. در دل کویر مرکزی ایران دریاچه‌ی نمک بزرگی پنهان شده که تا انسان آن را از نزدیک نبیند، به سختی می‌تواند وجود آن را در ذهن خود تصور کند. این دریاچه‌ی نمک، معدن پتاس خوروبیابانک نام دارد که به نوعی بزرگترین دریاچه فصلی جهان هم محسوب می‌شود.
فعالیت اصلی مجتمع پتاس به طور خلاصه این است که با پمپاژ آب شور (شورابه) از پلایا، دریای پنهان در زیر پوسته نمکی را به روی زمین آورده و با تبخیر شورابه زیر آفتاب کویر (در استخر‌های پهناوری به عرض ۲۵۰ متر و طول ۵ کیلومتر!) و رسوبگذاری نمک‌های آن، مادهای به نام کارنالیت استحصال می‌کنند. سپس کارنالیت که خوراک اصلی کارخانه پتاس محسوب می‌شود، طی پنج مرحله فرآوری و در نهایت محصول پتاسیم کلراید تولید می‌شود. اساس فرآیند جداسازی نمک از شورابه هم بر استفاده از تفاوت چگالی محلول نمک‌های مختلف و انحلالپذیری آنها در آب استوار است.
طرح تولید پتاس یکی طرح ملی است که عملیات عمرانی آن از سال ۱۳۷۹ کلید خورده و پس از ایجاد زیرساختهای لازم و احداث تأسیسات تولیدی و پشتیبانی، کارخانه پتاس در سال ۱۳۹۴ به بهره‌برداری رسیده و در حال حاضر سالانه ۲۰ هزار تن پتاس تولید می‌کند. در مجتمع پتاس هر ساله علاوه بر تولید ۲۰ هزار تن پتاسیم کلراید، بیش از یک میلیون تن نمک صنعتی (NaCl) با خلوص بیش از ۹۵ درصد تولید می‌شود که قابل تبدیل به نمک طعام است. ضمن اینکه یک محلول اشباع از منیزیم و کلسیم به نام SSR۴۰۰ هم تولید می‌کنند که به دلیل جاذبالرطوبه بودن، برای تثبیت خاک و کنترل گرد و غبار در جادههای خاکی شهر‌ها یا روستا‌ها و راه دسترسی معادن و مزارع استفاده می‌شود. این محلول که به وسیله تانکر به مناطق مختلف حمل و روی سطح خاکی پاشیده می‌شود، حداقل تا یک سال ماندگاری دارد و در طول این مدت، جاده نیازی به تسطیح و آبپاشی مجدد نخواهد داشت.
البته به دست آوردن پول از آب شور (شورابه) به آن راحتی که استاد ۱۰ سال پیش با آب و تاب سر کلاس برای ما تعریف می‌کرد هم نیست و این امر حاصل تحقیقات مداوم و فعالیتهای چندین ساله در این مجتمع عظیم بوده است با این حال چه خوشمان بیاید چه نه، منشاء ثروت واقعی که موجب رفاه و آسایش مردم می‌شود یا روی زمین یا زیر آن و چه بسا در جا‌های ناشناخته بسیاری مثل معدن پتاس خوروبیابانک به ودیعه گذاشته شده که به دست آوردن آن به خلاقیت و تلاشی مستمر نیاز دارد؛ امری که کارکنان مجتمع پتاس از سال ۱۳۷۹ تاکنون پیوسته در پی آن بودهاند.
اعداد و ارقام در خصوص شورابه پتاس خوروبیابانک
معدن پتاس خوروبیابانک تنها یکی از محدودههای پوسته نمکی یا پلایا در کویر مرکزی ایران است که مساحت آن بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر مربع (حدوداً سه برابر وسعت شهر تهران) و حجم آب شور محبوس در آن بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ میلیون متر مکعب (بین ۵۰ تا ۱۰۰ برابر حجم آب دریاچه چیتگر) تخمین زده می‌شود.
سالانه حدود ۱۲ میلیون متر مکعب شورابه از کانال‌ها و چاه‌های حفر شده در این معدن استخراج و تبخیر می‌شود. چگالی شورابه موجود در پلایای خور حدود ۲/۱ گرم بر سانتی‌متر مکعب و شوری آن حداقل ۴ برابر بیشتر از آب دریا است و در هر لیتر آن ۲۰۰ گرم نمک طعام، ۱۲۰ گرم نمک‌های منیزیم و کلسیم و ۶ گرم پتاس وجود دارد. پتاس: تأمین امنیت غذایی از بی‌آب و علفترین منطقه کشور
پتاس یا همان پتاسیم کلراید (KCl) یکی از مهمترین مواد اولیه تولید کود‌های شیمیایی است و به همین دلیل امنیت غذایی کشور به تأمین آن وابستگی دارد. در حال حاضر سالانه ۲۳۰ هزار تن پتاس در کشور مصرف می‌شود که تنها حدود ۱۰% آن در داخل کشور تولید می‌شود و مابقی آن از کشورهای روسیه، بلاروس و ازبکستان وارد می‌شود. هر تن پتاس در بورس کالای کشور با قیمت ۵/۱ میلیون تومان به فروش می‌رسد. عمده‌ی خریداران پتاس کارخانجاتی هستند که از فرآوری پتاسیم کلراید، کود پتاسیم سولفات (K۲SO۴) تولید می‌کنند.
رسوب نمک در اطراف دهانه چاه‌ها و دیواره کانال‌های برداشت شورابه، کریستال‌های زیبایی را به وجود آورده که بازدید کنندگان تکه‌ای از آن را به عنوان سوغاتی کویر با خود برمی‌دارند. مجتمع پتاس بر همین اساس با پمپاژ شورابه در محدوده پلایا یک آبشار مصنوعی را ایجاد کرده که روی آن بلور‌های نمک با الگو‌های مختلف تشکیل شدهاند. این آبشار در حال حاضر به عنوان یکی از مهمترین مقاصد گردشگری شهرستان خوروبیابانک محسوب می‌شود. یکی از تفریحات پرسنل مجتمع در اوقات استراحت، شنا در استخر‌های آب شوری است که در پوسته نمکی پلایا ایجاد شده است، چیزی که تصاویر شنا در بحرالمیت را در ذهن تداعی می‌کند. البته تجربه شنا در شورابه هنوز برای گردشگران فراهم نشده و مجتمع پتاس در تلاش است با ایجاد دهکده نمکی که شامل هتل نمکی و حمام نمکی خواهد بود، تسهیلات لازم را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم کند.
منبع: خبرگزاری دانشجو
کلیدواژه: کویر ایران کویر مرکزی ایران نمک صنعتی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت snn.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری دانشجو» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۱۸۹۲۸۷۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
شگفت‌انگیزترین «دوربین‌های جاسوسی» تاریخ؛ از پاکت سیگار تا رادیو! (+عکس)
این دستگاه‌ها، از دوربینی که در جعبه کبریت پنهان شده تا دوربینی که به شکل ساعت جیبی برای انجام عکسبرداری مخفی استتار شده، نمایشی از طرح‌های مبتکرانه گذشته هستند که قدمت برخی از آنها به دهه ۱۸۸۰ بازمی‌گردد.
به گزارش فرادید، برخی از این دوربین‌های خاص شبیه به کتاب، پاکت سیگار، دوربین دوچشمی، پخش‌کننده رادیو و حتی تفنگ دستی ساخته شدند.
یکی از جالب‌ترین نمونه‌ها، دوربین سیگاری است که پس از جنگ جهانی دوم طراحی شد اما هرگز به تولید انبوه نرسید.
نمونه‌ی جالب دیگر، دوربین جاسوسی Lucky Strike است که بین سال‌های ۱۹۴۹ تا ۱۹۵۰ توسط شرکت توسعه Mast برای سپاه سیگنال ایالات متحده ساخته شد. این دوربین طوری طراحی شده که در بسته‌بندی بیرونی یک پاکت سیگار Lucky Strike قرار بگیرد.
این دوربین با وجود اندازه کوچکش، می‌توانست ۱۸ عکس ۱۶ میلیمتری با سرعت‌های شاتر متفاوت بگیرد. با این حال، هرگز از آن بطور گسترده استفاده نشد و قطعه‌ای مبهم از تاریخ باقی ماند.
دوربین جاسوسی Lucky Strike اواخر دهه ۱۹۴۰ توسط ارتش ایالات متحده ساخته شد.
در دهه ۱۹۵۰، دو دوربین برای پلیس ژاپن ساخته شدند که هر دو بر پایه تپانچه بودند. دوربین اصلی Doryu به دلیل استفاده از فیلم ۹.۵ میلیمتری به جای فرمت رایج‌تر ۱۶ میلیمتری، نتوانست طرفدار پیدا کند. زمان به روزرسانی این مدل دوربین، افسران به دوربین تپانچه رقیب Mamiya روی آورده بودند که در نهایت استفاده از آن نیز متوقف شد.
در این مجموعه، قدیمی‌ترین و با ارزش‌ترین دوربین عبارت است از یک دوربین ساعتی ساخت جِی. لَنکَستِر در سال ۱۸۸۶. این دوربین یک شاهکار واقعی بود که به شکل ماهرانه‌ای به یک ساعت جیبی مبدل شده بود.
ساعت ۱۹۰۴ Ticka به کاربر اجازه می‌داد عکس‌های مخفیانه بگیرد.
این مجموعه دوربین چند سال پیش در Bonhams به حراج گذاشته شد، جایی که جان بَدلی، متخصص، توضیح داد:
«منشا این دوربین‌های مخفی به قرن نوزدهم برمی‌گردد، زمانی که ۹۹.۹ درصد از عکس‌های گرفته‌شده، پرتره‌های کلی و مبهم بودند.
عکس‌های گزارشی بسیار کم بودند و اگر می‌خواستید از سوژه‌ها در حالت طبیعی عکس بگیرید، باید محتاطانه رفتار می‌کردید.
بیرون آوردن دوربین و عکاسی از مردم بسیار توهین‌آمیز تصور میشد. به همین دلیل، مخترعان راه‌های مختلفی برای پنهان کردن دوربین‌ها در اشیاء روزمره مانند کتاب‌ها، ساعت مچی و حتی حلقه‌ها پیدا کرده بودند.
بسیاری از این دوربین‌ها فقط محض تفنن ساخته می‌شدند، اما برخی از مدل‌ها نیز برای جاسوسی‌های جیمز باندی ساخته شدند.
ارتش ایالات متحده، درست پس از جنگ جهانی دوم دوربینی ارائه کرد که در پاکت سیگار لاکی استرایک پنهان شده بود، در حالی که پلیس ژاپن چندین نمونه از آن را شبیه تپانچه ساخته بود.
جای تعجب نیست که بسیاری از این دوربین‌ها، با شکست تجاری مواجه می‌شدند، بنابراین تعداد کمی از آنها ساخته میشد، اما این دقیقاً همان چیزی است که سبب ارزش امروزی آنها شده است.
امروزه ما دوربین‌ها را در تلفن‌هایمان پنهان می‌کنیم و عکاسی هیچ‌وقت به این اندازه محبوب نبوده است.
بیشتر این دوربین‌ها متعلق به مجموعه‌داری است که در طول سالیان، آرشیو ارزشمندی از این دوربین‌ها را گردآوری کرده؛ دوربین‌هایی که حالا جنبه‌ای از عکاسی را برای ما روشن می‌کنند که بسیاری از آن آگاه نیستند.»
این دوربین ساعتی ABC که سال ۱۹۴۸ ساخته شده، دارای یک لنز در پشت بدنه ساعت است.
این دوربین ساعتی سال ۱۸۸۶ در اختیار یک نماینده زن بوده است.
دوربین اسلحه‌ای سال ۱۹۵۴ با فیلم ۱۶ میلی متری، یکی از دو دوربین اسلحه‌ای در اختیار پلیس ژاپن
این دوربین تپانچه‌ای مدل ۱۹۵۲ مامیا نیز ساخت ژاپن است.
این دوربین کتابی سال ۱۸۸۸ در آلمان ساخته شده است.
دوربین مخفی Mast محصول ۱۹۵۰
دوربین جلیقه‌ای مخفی مدل ۱۸۸۶، لنز آن از سوراخ دکمه بیرون آمده است.
دوربین روسی مینوکس به شکل رادیو
دوربین حلقه ای محصول 1981 ایتالیا
هفت تیر عجیب Le Photo ساخت فرانسه
این دوربین پلیس اکسپو از نیویورک بین سال‌های ۱۹۱۱ تا ۱۹۲۴ به فروش رسید.
این دستگاه سال ۱۸۸۶ به عنوان دوربین ساعتی با الگوی بهبود یافته توصیف شد و یکی از معدود نمونه‌های باقیمانده است که به جای فیلم از صفحات عکاسی در تصویر در پیش زمینه استفاده می‌کند.
دوربین ساعتی ۱۸۹۴ به کاربر اجازه می‌داد به سرعت دستگاه را بیرون بیاورد، یک عکس مخفی بگیرد و آن را بدون دیده شدن به جیب خود برگرداند.
کانال عصر ایران در تلگرام
فوری/ انفجار در مناطق مرکزی ایران / اسرائیل به ایران، عراق و سوریه حمله کرد